Estetyka a nauka

Studia podyplomowe w zakresie przyrodoznawstwa

Dr Justyna Herda

Instytut Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych KUL

Piękno, percepcja piękna

Estetyka a nauka

• Niektórzy definiują estetykę jako naukę o sztuce,

inni – jako naukę o pięknie

• Starożytni uczeni starannie oddzielali piękno od

sztuki jako dwa różne pojęcia

• z czasem nauka o pięknie i nauka o sztuce coraz

bardziej się przenikały i obecnie trudno jest je

rozdzielić

• Tatarkiewicz - estetyka jako całość obejmuje

zarówno naukę o pięknie, jak i o sztuce, jest nauką

dwutorową

Estetyka a nauka

• Przewodnimi motywami piękna w starożytności

były symetria i proporcja – piękno jest
obiektywne

• Z jednej strony piękno było jednością, a z

drugiej powstawało z przeciwieństw

• Pojawiały się też antagonistyczne motywy

– z jednej strony sensualizm i hedonizm estetyczny, a z

drugiej – estetyczny spirytualizm

– z jednej strony – motywy relatywizmu (piękno jest

względne), a z drugiej – idealizmu (istnieje piękno
bezwzględne)

Estetyka a nauka

• Z czasem uczeni doszli do wniosku, że trudno jest

traktować piękno jako coś obiektywnego, gdyż

trudno znaleźć przedmiot, który dla każdego

wydawałby się taki sam pod względem przeżyć

estetycznych

• wielu estetyków doszło do przekonania, że

przedmiotem estetyki nie jest piękno, ale raczej

subiektywne przeżycie piękna

• Tatarkiewicz: „jest słuszne, aby w estetyce obok

obiektywnych zagadnień znalazło się miejsce dla

zagadnień subiektywnego przeżycia.”

Estetyka a nauka

• W średniowieczu (i czasach nowożytnych)

twierdzono, że w pięknie jest czynnik
subiektywny – relacjonistyczne rozumienie
piękna, tj. piękno jest stosunkiem podmiotu i
przedmiotu

• Czasy nowożytne (i współczesne) odeszły od

obiektywnego rozumienia piękna znacznie
dalej, niż czasy średniowieczne

Estetyka a nauka

• Przypomnijmy: Estetyka – (gr. aisthetike

episteme) – wiedza o spostrzeżeniu zmysłowym.
Doskonałej formie poznania zmysłowego
przyporządkowano kategorię piękna

• Co to jest piękno? Co jest piękne? Czy coś jest

piękne dla kogoś, czy coś jest piękne w ogóle?
Czy kategoria piękna ma wpływ na przetrwanie
w sensie ewolucyjnym? Czy piękno zwiększa
sukces ewolucyjny?

Estetyka a nauka

• Piękno: ogon samca pawia, śpiew ptaków,

poroże jelenia, kolorowe upierzenie samca
kaczki

• Powody ukształtowania się takich cech:

– wrażenie, jakie wywołują na samicach danego

gatunku;

– wrażenie, jakie wywołują na innych gatunkach;
– wartość przystosowawcza

Estetyka a nauka

• Najbardziej prawdopodobne z naukowego punktu

widzenia jest ewolucyjne wyjaśnienie postrzegania
jakiejś cechy w aspekcie jej estetyki

• Coś jest atrakcyjne (atractio – przyciągać), a więc

przyciągające

• Zgodnie z ewolucyjnym podejściem siła

przyciągania powinna mieć określone znaczenie
biologiczne

Estetyka a nauka

• Teoria ewolucji drogą doboru naturalnego dotyczy

zasadniczo cech, które umożliwiają przetrwanie
osobnika i wydanie potomstwa

• Podstawową zasadą teorii ewolucji jest zasadą

maksymalnej oszczędności

• Trudno pogodzić z tą zasadą takie cechy, jak poroża,

ponadprzeciętnej wielkości pióra w ogonach,
jaskrawe umaszczenie itp. – cechy wydające się być
energetyczną rozrzutnością

Estetyka a nauka

• Darwin opisał proces warunkujący ewolucję takich

cech – dobór płciowy

• (a) zdolność do rywalizacji z osobnikami tej samej

płci; (b) sygnały przyciągające osobniki płci
przeciwnej

• W ramach tego procesu samce rywalizują o samice,

a samice dokonują wyboru najlepszych samców
(partnerów do rozrodu) – zwiększanie sukcesu
reprodukcyjnego

Estetyka a nauka

• Osiągnięcie sukcesu reprodukcyjnego jest

„obiektem (…) badań nad doborem płciowym
również u Homo sapiens. U człowieka dobór ten
może być oparty zarówno na świadomej, jak i
podświadomej analizie różnych sygnałów
płciowych świadczących o rozmaitych aspektach
jakości potencjalnego partnera seksualnego. Te
sygnały, które najsilniej oddziałują na wybory
partnerskie, powinny stać się najbardziej
atrakcyjne i poszukiwane.”

(D. Danel, B. Pawłowski)

Estetyka a nauka

• Atrakcyjność ciała jest jednym z najważniejszych

czynników doboru partnera

• związki długotrwałe: mężczyźni – 1,93 (0 – 3)

kobiety – 1,77 (0 – 3)

• Rhodes (2005) – badania „czy atrakcyjność

zwiększa sukces w poszukiwania partnera?” –
kobiety o atrakcyjnych twarzach miały więcej
długotrwałych związków

• Thornhill (1995) – wyniki badań: symetrycznie

zbudowani mężczyźni wykazywali większą liczbą
związków z kobietami

Estetyka a nauka

• Teoria doboru płciowego wyjaśnia pojawienie się i

sens drugorzędowych cech płciowych, które często
wydają się być niekorzystne z punktu widzenia
doboru naturalnego, a także powstanie u samic
preferencji co do tych cech

• Fisher: kowariancja między genami na

wykształcenie danej cechy oraz tymi na
preferencje płci przeciwnej w stosunku do tej
cechy – dodatnie sprzężenie zwrotne
(nieadaptacyjny dobór płciowy – atrakcyjność
pozbawiona wymiernego znaczenia biologicznego)

Estetyka a nauka

• Fisher: teoria doboru ucieczkowego (teoria

seksownego syna) – atrakcyjne samce
wyróżniają się cechami, które są korzystne dla
męskich potomków samic, z którymi się wiążą
– szersze rozprzestrzenianie genów matki

Estetyka a nauka

• Atrakcyjność jako wskaźnik jakości biologicznej

osobnika – zyski płynące ze skojarzenia się z
atrakcyjnym osobnikiem

– Zyski pośrednie – genetyczne
– Zyski bezpośrednie – pozagenetyczne

• Samiec sygnalizuje o swojej wysokiej jakości

biologicznej przy użyciu określonych wyraźnych
sygnałów odczytywanych przez samicę –
określony ornament płciowy (hipoteza
upośledzenia [obciążenia]; teoria dobrych
genów (Zahavi)

Estetyka a nauka

• Hamilton, Zuk: potencjał przeciwpasożytniczy –

odmiana koncepcji dobrych genów – dobór
płciowy faworyzuje atrakcyjne osobniki, co
wiąże się z poziomem hormonów płciowych, co
z kolei wskazuje na korelację z genotypu z
odpornością na drobnoustroje chorobotwórcze

Estetyka a nauka

• A. Grafen (1990) udowodnił, że zgodna z

hipotezą upośledzenia ewolucja sygnału jakości
osobnika oraz preferencji względem niego może
rzeczywiście zachodzić i utrzymywać się przez
kolejne pokolenia – proces stabilny ewolucyjnie

• Koszty rozwoju upośledzenia gwarantują, że

samce nie oszukują (nie opłaca się), a samicom
opłaca się ufać reklamie jakości danego samca

Estetyka a nauka

• Jakie jest biologiczne znaczenie atrakcyjności

człowieka?

• Jakie jest podłoże naszych preferencji

estetycznych dotyczących wyglądu?

• Czy nasze preferencje mają charakter wrodzony,

czy nabyty – są uwarunkowane ewolucyjnie czy
kulturowo?

• Czy istnieją podstawy/powody, aby kierować się

atrakcyjnością fizyczną przy wyborze partnera?

Estetyka a nauka

• Biologia atrakcyjności człowieka. 2009. (red.) B. Pawłowski.

WUW. Warszawa.

• Buss D.M. 2003. Ewolucja pożądania. Gdańskie Wydawnictwo

Psychologiczne. Gdańsk.

• Chakravarty A. 2010. Mona Lisa’s smile: A hypothesis based on a

new principle of art neuroscience. Medical Hypotheses 75: 69–72.

• Dawkins R. 1996. Samolubny gen. Pruszyński i S-ka. Warszawa.
• Eco U. 2005. Historia piękna. Rebis. Poznań.
• Etcoff N. 2000. Przetrwają najpiękniejsi. CiS. Warszawa.
• Gray J.P. 1990. Review: Rentschler I., B. Herzberger, D. Epstein.

Beauty and the Brain: Biological Aspects of Aesthetics . American

Anthropologist, New Series, 92(2): 547-548.

• Tatarkiewicz W. 2009. Historia estetyki t. 1 – 3. PWN. Warszawa.
• Zeki S. Art and the brain. Daedalus 127(2): 71-103.
• Čabrić M., L. Pokrywka. 2010. Piękno ciała. PWN. Warszawa.