file:///C|/Documents%20and%20Settings/Dario/Pulpit/Do%20Wrzucenia%20RAR/0/0/0/20.txt

Pos³owie dotycz¹ce "Bažni z 1001 nocy"

"Ksiêga tysi¹ca i jednej nocy" - arcydzie³o anonimowej literatury ludowej - jest zbiorem ok. 300
opowieœci fantastycznych, baœni i przypowieœci wschodnich: perskich, indyjskich i chiñskich,
przetworzonych i uzupe³nionych elementami arabskimi. Ostatecznie opracowano je i zapisano w jêzyku
arabskim w XV stuleciu. "Ksiêga tysi¹ca i jednej nocy" - ani nie jedyne, ani nie najwa¿niejsze dzie³o
literatury arabskiej - sta³a siê na pewno najpopularniejszym w Europie utworem literackim Wschodu, a
jego bohaterowie: Ali Baba, Aladyn czy Sindbad ¯eglarz weszli do grona najbardziej znanych postaci.
Pierwszym Europejczykiem, który odkry³, przet³umaczy³ na jêzyk francuski i wyda³ poszczególne tomy
Ksiêgi w latach 1704-1717, by³ Antoine Galland. Europejskie spo³eczeñstwo, szczególnie ch³onne w
epoce Oœwiecenia na wszelkie nowinki z nieznanych dot¹d stron, a zw³aszcza z Chin, Persji i Arabii,
powita³o przek³ad entuzjastycznie. Chiñska wiara w rozum odpowiada³a takiej samej wierze
ówczesnych filozofów, a egzotyka perska czy arabska stanowi³a czêsto skuteczny sposób wytykania
panuj¹cym bol¹czek w³asnego kraju, tak aby królewska czy cesarska cenzura tego nie dostrzega³a.
Ksiêga sta³a siê rych³o nie tylko smakowit¹ straw¹ dla ludzi wykszta³conych, lecz wesz³a równie¿ do
skarbca tego arcykolorowego œwiata baœni, który przemawia³ i przemawia do wyobraŸni milionów
czytelników na ca³ym œwiecie. Poszczególne czêœci "Ksiêgi tysi¹ca i jednej nocy" pochodz¹ - jak to
powiedziano wy¿ej - z wielu ró¿nych krajów, ale nale¿¹ wszystkie do tego samego krêgu kulturowego,
zwanego potocznie tajemniczym Wschodem. Mamy wiêc tam niesamowite legendy staroindyjskie,
rycerskie epopeje znanych ze swej prawdomównoœci Persów, barwne opowiadania arabskie, niektóre
nawet z epoki przed Mahometem, oraz jeszcze starsze przypowieœci babiloñsko-asyryjskie. Swoistym,
odbijaj¹cym nieco od reszty pierwiastkiem wzbogaci³y tê bacznie kolorow¹ antologiê: kraj, zwany dziœ
Irakiem - ze star¹ stolic¹ Bagdadem i na wpó³ historycznymi podaniami o kalifie Harun ar-Raszidzie,
który jako równy z równym utrzymywa³ stosunki dyplomatyczne z cesarzem Karolem Wielkim - oraz
Egipt, ale ju¿ nie z epoki faraonów, lecz su³tanów. W opowieœciach tych znajduje odbicie
rzeczywistoœæ, czasem nawet wrêcz rubasznie przedstawiona przy opisywaniu codziennego ¿ycia
kupców i rzemieœlników. W naszym zbiorze do tego rodzaju baœni nale¿¹ opowieœci o powroŸniku
Habbalu i o szewcu Maarufie. Mo¿e najbardziej ze wszystkich znany, choæ niew¹tpliwie najbardziej
egzotyczny w¹tek cudownych podró¿y Sindbada ¯eglarza, który w osiemnastowiecznym polskim
t³umaczeniu zosta³ piêknie nazwany "Woja¿uj¹cym Turczynem", dotyczy najdalszych i najmniej
znanych krain. Opowiada siê im o odkryciu przez muzu³mañskich ¿eglarzy wysp indonezyjskich, które
do dziœ dnia zawdziêczaj¹ im religiê, a po czêœci i obyczaj. Wszystko razem wziête daje nam obraz
jakiegoœ jednolitego, zamkniêtego sobie œwiata - od Jawy i Sumatry poprzez Indie i chiñski Turkiestan
a¿ po najdalszy arabski zachód, Maroko i mauretañsk¹ Hiszpaniê. Najbardziej znamienne dla ca³ego
tego obszaru by³y wówczas dwa pozornie przeciwstawne sobie pojêcia: z jednej strony nies³ychana
¿¹dza przygód, bogactwa, rozkoszy i u¿ycia, a z drugiej - bierna wiara w przeznaczenie wynikaj¹ce z niej
zdanie siê na los szczêœcia. Przy tym jednolitoœæ tego œwiata, jak¹ podkreœla jeszcze arabski jêzyk
œwiêtej ksiêgi mahometan, Koranu, który na podobieñstwo œredniowiecznej ³aciny umo¿liwia³
wzajemne zrozumienie pomiêdzy narodami zbli¿onymi do siebie religi¹ i obyczajem, jest w³aœnie
najlepiej widoczna w "Ksiêdze tysi¹ca i jednej nocy, gdzie zarówno cesarz chiñski, jak i król grecki s¹ po
prostu su³tanami, ministrowie ich nosz¹ tytu³ wezyrów, a czczony przez nich najmi³oœciwszy Allach,
bêd¹cy w gruncie rzeczy kimœ w rodzaju wschodniego samow³adcy, stanowi dla wszystkich najwy¿szy

file:///C|/Documents%20and%20Settings/Dario/Pulpit/Do%20Wrzucenia%20RAR/0/0/0/20.txt (1 of 2)2009-06-22 11:20:09

file:///C|/Documents%20and%20Settings/Dario/Pulpit/Do%20Wrzucenia%20RAR/0/0/0/20.txt

wspólny autorytet. W Polsce "Ksiêga tysi¹cu i jednej nocy" by³a przek³adana i opracowywana
wielokrotnie. Poczynaj¹c od Franciszka Bohomolca, w epoce stanis³awowskiej, poprzez wileñskie
wydanie z 1841, poznañskie z 1888 i piêkn¹, ale bardzo dalek¹ od orygina³u przeróbkê Leœmiana, a¿ do
opublikowanych ju¿ po ostatniej wojnie znakomitych przek³adów dokonanych przez grupê polskich
arabistów. Tom baœni, który oddajemy do r¹k m³odego Czytelnika, jest przek³adem niemieckiego
opracowania Ksiêgi dokonanego przez Enno Littmanna. W œlad za niemieckim wydawc¹
zdecydowaliœmy siê ozdobiæ ksi¹¿kê reprodukcjami staroindyjskich miniatur, które wprawdzie nie
dotycz¹ fabu³y poszczególnych baœni, ale odtwarzaj¹ najlepiej ich nastrój. Wonne dymy egzotycznych
kadzide³, lœni¹ce kolorami têczy klejnoty tanecznic, rycerskie zapasy d¿ygitów, kornakowie na s³oniach,
œwi¹tobliwe twarze derwiszów i sprytne miny kupców tworz¹ przedziwny bukiet barw, znajduj¹cy tu, na
tych miniaturach, swoje najwierniejsze odbicie. Na zakoñczenie jeszcze jedna ciekawostka: dlaczego
tych nocy, w czasie których piêkna Szeherezada zabawia swego okrutnego mê¿a i pana opowiadaniem
baœni, jest w³aœnie tysi¹c i jedna, a nie po prostu tysi¹c. Otó¿ na Bliskim Wschodzie, a zw³aszcza w
Turcji, okr¹g³e cyfry by³y uwa¿ane za przynosz¹ce nieszczêœcie i dlatego dodawa³o siê zawsze do nich
jedynkê.

Krzysztof Radziwi³³

KONIEC

file:///C|/Documents%20and%20Settings/Dario/Pulpit/Do%20Wrzucenia%20RAR/0/0/0/20.txt (2 of 2)2009-06-22 11:20:09