Test jako narzędzie pracy psychologa



zasady posługiwania się testami w praktyce zawodowej



etyczne problemy diagnozy testowej



zasady informowania osoby badanej o wyniku



cele i obszary stosowania testów



kryteria wyboru narzędzi diagnostycznych



źródła informacji o testach

Dobry test psychologiczny



ma autora (także autora adaptacji)



ma podręcznik testowy, zawierający informacje o:

-

teorii leżącej u jego podstaw

-

populacji, dla której (których) został wystandaryzowany

-

rzetelności i standardowym błędzie pomiaru

-

próbie normalizacyjnej

-

procedurze badania i obliczania wyników



ma pomoce testowe (arkusze pytań i odpowiedzi)



podlega ochronie (dostęp do metody jest ograniczony) – każdy test psychologiczny jest utworem
w rozumieniu prawa autorskiego i jako taki podlega ochronie!

Zasady doboru technik diagnostycznych



tylko adaptowane do warunków polskich



tylko z aktualną normalizacją



tylko w całości



tylko zgodnie z instrukcją

Standardy dotyczące warunków badania diagnostycznego



Miejsce badania:

-

oddzielny pokój wyłącznie dla psychologa

-

odpowiedni wygląd w zależności od wieku klientów

-

dodatkowe sprzęty (np. zegar; na rejestrację przebiegu konieczne uzyskanie zgody)



Brak osób postronnych (wyjątek: badania małych dzieci)

Wybór odpowiedniego testu

Czego chcę się dowiedzieć i po co? (Należy rozważyć, czy):

-

wybrana przez nas metoda diagnostyczna może dostarczyć informacji zgodnych z konkretnym
celem diagnostycznym,

-

czy na podstawie wyniku w teście możemy wnioskować o innych interesujących nas
zachowaniach badanego (np. czy na podstawie wyniku świadczącego o niskim poziom lęku u
kandydatów na policjantów możemy przewidywać, jaki będzie przebieg służby?)

-

wybrany test rzeczywiście mierzy to, co nas interesuje.

Czy wiem, co robię? (Dobrze przygotowany użytkownik testu powinien umieć):

-

dokonać wyboru odpowiedniej metody

-

przeprowadzić badanie i obliczyć wyniki

-

zinterpretować wyniki – w formie rozbudowanej diagnozy psychologicznej

Ograniczenia dystrybucji

Naganne zjawiska:

-

publikowanie (w gazecie, Internecie) przykładów rozwiązań lub testów z kluczem

-

publikowanie książek uczących rozwiązywać zadania (np. jak wzmocnić swoje IQ?)

-

szkolenia w rozwiązywaniu testów selekcyjnych.

Ujawnienie wzorca odpowiedzi

Ujawnienie osobom badanym odpowiedzi diagnostycznych może nastąpić w wyniku:

-

publikacji ogólnodostępnej,

-

szkolenia w zakresie wypełniania testu.

Ujawnienie osobom badanym odpowiedzi diagnostycznych powoduje:

-

utratę trafności decyzji (tym większa, im większa jest trafności testu),

-

zawyżenie rzetelności (powtarzalności wyników).

Testy a prawo autorskie

Naganne zjawiska – bez zgody autora:



wykorzystywanie testu z publikacji naukowej do celów komercyjnych lub naukowych,



tworzenie wersji komputerowej testu,



adaptacja testu,



wykorzystywanie fragmentów testu (zadań, pytań).

Kompetencje do badania testami – generalne zasady wg APA

Kwalifikacje niezbędne do administrowania testem i/lub do interpretowania jego wyników:

-

Poziom A: udokumentowana znajomość treści instrukcji i/lub praca w instytucji rutynowo
stosującej dany test,

-

Poziom B: j/w oraz wykształcenie psychologiczne lub pokrewne i znajomość psychometrii,

-

Poziom C: j/w oraz specjalne szkolenie oraz praktyka pod nadzorem specjalisty.

Kompetencje do badania testami wg PTP

Zespół ds. określenia zasad posługiwania się metodami i narzędziami psychologicznymi.

-

Poziom A: testy zastrzeżone wyłącznie dla psychologów i wymagające specjalnego
przeszkolenia w zakresie ich stosowania,

-

Poziom B: testy zastrzeżone wyłącznie dla psychologów bez dodatkowych warunków,

-

Poziom C: testy dopuszczone do stosowania przez nie-psychologów z wyższym wykształceniem
po przeszkoleniu

-

Poziom D: testy dopuszczone do stosowania przez nie-psychologów z pokrewnym
wykształceniem do badań naukowych lub działalności zawodowej korespondującej z rodzajem
metody.

Oczywiste zasady psychodiagnostyki

1. nie wolno zmyślać wyników nieuzyskanych
2. nie wolno zmieniać wyników ani odrzucać części – zgodnie z przyjętymi z góry tezami
3. nie wolno zbierać danych wykraczających poza kontrakt (Wnikanie w intymne, osobiste sprawy

klienta dopuszczalne jest jedynie w takim zakresie, jaki wynika z celów pomocy psychologicznej)

4. nie wolno stosować nieuzasadnionych spekulacji interpretacyjnych

Zgoda na podjęcie działań psychologicznych

Zgoda nie jest oświadczeniem woli sensu stricte. Zgoda ma być aktem realizującym ochronę autonomii
danej osoby w odniesieniu do podstawowych dóbr człowieka.

Zgoda powinna być dobrowolna, tzn. podjęta bez przymusu w jakiejkolwiek postaci oraz bez
ewentualnych różnych form nacisku, związanych zwłaszcza z wykorzystaniem stosunku zależności ze
strony osób trzecich.

Rodzaje zgody:

-

zgoda dobrowolna, świadoma i oparta na pełnej informacji,

-

zgoda pozornie dobrowolna (np. w selekcji zawodowej, zgoda dzieci pod wpływem rodziców)

-

brak obowiązku uzyskiwania zgody.

Osoby zgłaszające się do psychologa nie z własnej inicjatywy zarówno dorośli jak i dzieci (kierowane na
badania diagnostyczne lub zabiegi psychokorekcyjne) powinny być przez niego informowane o celu postępowania,

stosowanych metodach, wynikach i sposobie ich udostępnienia. Psycholog stara się uzyskać akceptację

planowanych czynności zawodowych przez te osoby.

Sytuacje, w których nie ma obowiązku uzyskiwania zgody

1. Sytuacje uregulowane prawnie (np. świadkowie w sądzie, podejrzani; poborowi – nie oznacza to

zwolnienia z obowiązku zawarcia kontraktu),
Art. 74 k.p.k. § 2. Oskarżony jest (...) obowiązany poddać się: (punkt 1 dotyczy oględzin
zewnętrznych ciała, pobrania odcisków, fotografowania, okazania w celach rozpoznawczych) 2.
badaniom psychologicznym i psychiatrycznym (...) jeżeli przeprowadzenie tych badań jest
nieodzowne (...)

2. Interwencja w sytuacjach kryzysowych – podjęcie kontaktu przez klienta uważa się za zgodę

domniemaną,

3. Eksperymenty naturalne w ramach badań naukowych.

Prawo autorskie

Prawo autorskie - wyspecjalizowany dział prawa cywilnego regulujący zagadnienia ochrony
przejawów twórczej i indywidualnej działalności ludzkiej. Prawo autorskie regulowane jest przez
Ustawę z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz przez Ustawę z dnia z
dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych.
Przedmiotem ochrony prawa autorskiego jest utwór. Utwór jest to każdy przejaw działalności
twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości,
przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utworem są także tzw. opracowania, czyli utwory powstałe na
bazie innych utworów poprzez ich przekształcenie czy twórczą obróbkę. Opracowaniami są
tłumaczenie, przeróbka czy adaptacja.

W praktyce zawodowej psycholog może się najczęściej spotkać (może być twórcą) następujących
utworów:

-

testy psychologiczne,

-

ekspertyzy, opinie (z zastrzeżeniem, że nie są to jednocześnie dokumenty urzędowe),

-

narzędzia badawcze,

-

programy warsztatów terapeutycznych.

Prawa autorskie występują w dwu postaciach, jako prawa autorskie osobiste i majątkowe

-

Prawa autorskie osobiste przysługują tylko twórcy. Są to prawa bezwzględne. Są one tak ściśle
związane z twórcą, że nie mogą przejść na kogokolwiek innego. Ponadto są one nieograniczone
czasowo – trwają od powstania utworu, aż po wieczność.

-

Prawa autorskie majątkowe mogą być oddzielone od twórcy. Prawa te mają ograniczony
czasowy zakres, wygasają zasadniczo 70 lat po śmierci twórcy.

Prawo do korzystania z utworu oznacza, że twórca może w różny sposób używać swojego utworu
czerpiąc z tego zyski. Przykładem korzystania z utworu może być udzielenie licencji na korzystanie z
niego.

Pole eksploatacji jest to sposób, w jaki wykorzystywany jest utwór. Ustawa daje autorowi prawo do
wynagrodzenia za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji (o ile umowa nie
stanowi inaczej).

Pracodawca także może być podmiotem praw autorskich. Gdy twórca zatrudnił się u pracodawcy w
celu tworzenia utworów, w ramach wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, to autorskie prawa
majątkowe do tych utworów przysługują, z chwilą ich przyjęcia, pracodawcy.

Prawa osób badanych:



do wyrażenia świadomej zgody na badanie testem – należy poinformować o celu badania,
rodzaju poszukiwanych danych i sposobie wykorzystywania wyników

-

ma prawo wiedzieć, dlaczego ma być poddana badaniu testem oraz jakie dane o
wynikach i komu zostaną przekazane;

-

informacje te muszą być przekazywane w sposób zrozumiały (wiek, wykształcenie);

-

w przypadku osób niepełnoletnich lub ubezwłasnowolnionych – zgodę wyrażają prawni
opiekunowie.



do minimalizowania skutków etykietowania



do zachowania w tajemnicy wyników badania



do prywatności – prawo każdego człowieka do decydowania o tym, jak i kiedy chce się dzielić z
innymi informacjami na temat swoich myśli, opinii, uczuć i zachowań



do informacji o wynikach

Zasady udzielania informacji zwrotnej

-

osoba badana ma do niej prawo!

-

jest to integralna część interakcji psycholog – klient; konieczna nie tylko ze względów etyczny,
ale może wręcz odnieść skutek terapeutyczny

-

nie udziela się, gdy osoba badana sobie tego nie życzy (ale to też o czymś świadczy) lub w
badaniach „masowych” (vide powodzianie)

-

udzielana w formie rozmowy  pozwala potwierdzić trafność diagnozy (jeśli osoba badana się z
nią zgadza, to doskonale; jeśli nie – może to wynikać, albo z nietrafności diagnozy albo z
„dotknięcia” przez diagnostę czegoś, do czego osoba badana nie chce się przyznać – według
Anastasi i Urbina informacja odrzucona przez klienta jest bezużyteczna)

-

udzielana zgodnie z zawartym kontraktem, żeby nie stwarzać poczucia, że coś ukryliśmy, nie
można tez powiedzieć więcej (w USA: podstawa do utraty prawa wykonywania zawodu)

-

nie należy używać „psychologizmów” (introwersja-ekstrawersja)

-

nie podaje się danych liczbowych

-

nie podaje się danych „destrukcyjnych”, niezmienialnych (np. skrajnie nieadekwatny do zawodu

-

profil zdolności)

-

sposób jej przekazywania powinien minimalizować ryzyko błędnej interpretacji (np.
kolokwialne rozumienie słowa „temperament”)

-

konstrukcja „kanapkowa”