Scenariusze lekcji do klasy II szkoły ponadgimnazjalnej.

Romantyczna epistolografia

Opracowała: Małgorzata Niewiadomska

2

Temat:

Romantycy listy piszą... Epistolografia epoki jako zwierciadło
romantycznej osobowości.

Czas: 45 minut
Cel główny: lekcja za pośrednictwem fragmentów listów polskich romantyków pozwala
uczniom rozpoznać / utrwalić najważniejsze cechy romantycznej osobowości oraz zdobyć
rozeznanie w romantycznej konwencji epistolograficznej.
Cele operacyjne
Uczeń:

•

wyjaśnia i stosuje termin epistolografia,

•

określa tematykę listów romantycznych,

•

określa cechy stylu epistolografii romantycznej,

•

na podstawie listów wskazuje najważniejsze cechy romantycznej osobowości,

•

charakteryzuje romantyczną konwencję epistolograficzną.

I. Faza przygotowawcza:

1. Wyjaśnienie terminów „epistolografia” i „epistoła”.
2. Skrócona historia epistolografii zakończona informacją o wzmożonym rozwoju

listopisarstwa w okresie romantyzmu.

3. Sformułowanie tematu.

II. Faza realizacyjna

1. Odczytanie fragmentów listów A. Mickiewicza, J. Słowackiego, Z. Krasińskiego,

F. Chopina, C.K. Norwida – grupy otrzymują fragmenty listów jednego autora.

2. Analiza listów.

Zadania dla grup są jednakowe:

1) Kim dla nadawcy jest adresat listu / są adresaci listów? (Tu może być

potrzebna pomoc nauczyciela.) Jakiego tonu, charakteru nabierają listy
w związku z osobą adresata? Jakie cechy nadawcy ujawniają się w relacjach
z adresatem?

2) Wyszczególnij tematy, myśli, wątki podejmowane w liście/listach? Na czym

koncentrują się treści listu? Jakie cechy nadawcy ujawnia tematyka listu/listów
i sposób odnoszenia się do poruszanych kwestii?

3) Określ cechy stylu listu/listów i opisz ujawniającą się w nim osobowość

nadawcy.

Przewidywane odpowiedzi:

1) Adresaci: przyjaciele, osoby zaprzyjaźnione (Mickiewicz do Filomatów,

Norwid do Koźmiana, Krasiński do Amelii Załuskiej), spokrewnione
(Mickiewicz do brata, Słowacki do matki Salomei Becù, Krasiński do ojca),
ukochane kobiety (Mickiewicz do Maryli Wereszczakówny, Słowacki
do Joanny Bobrowej, Krasiński do Joanny Bobrowej, a zwłaszcza do Delfiny
Potockiej).

Kierowane do takich adresatów listy nabierają najczęściej tonu bardzo

osobistego, zawierają zwierzenia, przemyślenia, są obrazem wewnętrznego
ż

ycia artystów. Z tych powodów uznaje się je za listy konfesyjne. Adresat

decyduje nie tylko o poruszanych w listach kwestiach, ale także
o emocjonalnej tonacji listu.

Bliskie emocjonalne relacje nadawców z adresatami pozwalają dostrzec

takie cechy autorów listów, jak nieustająca potrzeba skupiania na sobie uwagi,
umiejętność nawiązywania głębokich więzi emocjonalnych, towarzyskość
i potrzeba dzielenia się swymi doznaniami.

Scenariusze lekcji do klasy II szkoły ponadgimnazjalnej.

Romantyczna epistolografia

Opracowała: Małgorzata Niewiadomska

3

2) Określenie tematów i wątków obecnych w romantycznej epistolografii i

odczytanie na podstawie wyszczególnionych treści cech autorów listów
romantycznych / typowych dla epoki elementów osobowości i postawy
ż

yciowe:

•

refleksja na d własną sytuacją życiową,

•

opisy stanu ducha,

•

samotność,

•

tęsknota (za bliskimi, za ojczyzną),

•

własny stan fizyczny (choroba),

•

sytuacja ojczyzny,

•

miłość,

•

własna i cudza twórczość,

•

opisy podróży i zwiedzanych miejsc,

•

komentarze dotyczące przeżywanych zdarzeń,

•

codzienne potrzeby, kłopoty finansowe.

Romantyczni autorzy listów to ludzie:

•

o wybujałej wrażliwości,

•

skupionych na sobie introwertyków ze skłonnością do analizowania
własnych stanów psychicznych,

•

ekscentrycznych (dziwaków?),

•

skłonnych do egzaltacji,

•

niepogodzonych ze światem, pogardzających codziennymi, prozaicznymi
sprawami, a jednocześnie dbających o swój komfort,

•

doznających gwałtownych zmian nastrojów,

•

mających poczucie wyobcowania i niezrozumienia wśród ludzi,
a jednocześnie przeświadczonych o własnej wysokiej wartości (dotyczy to
zwłaszcza oceny swojej twórczości), niecierpiących krytyki pod swoim
adresem,

•

zafascynowanych pięknem natury, zwłaszcza niedotkniętej wpływami
cywilizacji,

•

głęboko, w sposób cierpiętniczy przeżywających sytuację ojczyzny
(upadek powstania), klęski ojczyzny odbierający jako prywatne katastrofy.

•

pogrążonych w nostalgii.

Ta część wspólnej pracy powinna zaowocować notatką, np. w postaci mapy
mentalnej zbierającej informacje o romantycznej osobowości.

3) Określenie cech stylu listów:

•

ekspresja języka ujawniająca się w wykrzyknieniach, westchnieniach,
pytaniach

kierowanych

do

adresata

(do

siebie?),

słownictwie

nacechowanym emocjonalnie,

•

intelektualizm: bogactwo słownictwa, filozoficzność wielu treści,

•

literackość ujawniająca się w stosowaniu rozlicznych środków
stylistycznych,

chwytach

retorycznych

i

ś

wiadomych

zabiegach

kompozycyjnych,

•

nadawca i adresat jako literackie kreacje.

III. Faza podsumowująca

1. Uporządkowanie wspólnej listy cech i postaw charakterystycznych dla romantycznej

osobowości według grup tematycznych: sposób postrzegania świata i ludzi, cechy

Scenariusze lekcji do klasy II szkoły ponadgimnazjalnej.

Romantyczna epistolografia

Opracowała: Małgorzata Niewiadomska

4

osobowości i charakterystyczne postawy, stosunek do samego siebie i własnej
twórczości, hierarchia wartości.

2. Określenie najważniejszych cech romantycznej epistolografii, np.:

•

Konfesyjność.

•

Ś

wiadoma autokreacja nadawcy i kreowanie odbiorcy.

•

Skupienie na emocjach, a nawet emocjonalna przesada.

•

Intelektualizm.

•

Inne:.....

3. Zadanie domowe: Napisz list utrzymany w konwencji romantycznej zaczynający

się od słów „Inne miałem dotąd wyobrażenie o naszym wieszczu.” W liście
przedstaw swoje dotychczasowe wyobrażenie o A. Mickiewiczu lub J. Słowackim,
a następnie skonfrontuj je z poznanym z listów wizerunkiem poety.

Scenariusze lekcji do klasy II szkoły ponadgimnazjalnej.

Romantyczna epistolografia

Opracowała: Małgorzata Niewiadomska

5

Temat:

Rzecz o miłości i małżeństwie, czyli romantyczne dramaty
rodzinne w literaturze i epistolografii romantyków.

Czas: 90 minut
Wstępne założenia:

Lekcja przewidziana jest jako element wzbogacający analizę i interpretację

„Nie-Boskiej komedii” oraz kontynuacja tematu miłości romantycznej, poruszanego
w związku z „Cierpieniami młodego Wertera”. Lekcja wymaga znajomości kontekstu
biograficznego, dlatego poprzedza ją zadanie domowe – odnalezienie informacji
o największych miłościach w życiu Mickiewicza i Krasińskiego oraz o zawartych przez nich
małżeństwach i przygotowanie tych wiadomości w formie ustnego opowiadania. Prócz tego
lektura „Nie-Boskiej komedii”.
Cel główny: interpretacja „Nie-Boskiej komedii” jako dramatu rodzinnego z uwzględnieniem
romantycznych opozycji kochanka – żona i miłość – małżeństwo w kontekście: fragmentu IV
części „Dziadów”, listów A. Mickiewicza do Maryli Wereszczakówny i Celiny
Mickiewiczowej, listów Z. Krasińskiego do Delfiny Potockiej oraz elementów biografii obu
autorów.
Cele operacyjne:
Uczeń:

•

przedstawia najważniejsze fakty z biografii romantycznych autorów związane
z miłością,

•

na podstawie fragmentu romantycznego dramatu charakteryzuje koncepcję miłości
właściwą dla epoki,

•

na podstawie fragmentów listów oraz I części „Nie Boskiej komedii” omawia
różnicę w postrzeganiu żony i kochanki przez autorów,

•

wyjaśnia przyczyny romantycznej opozycji żona – kochanka,

•

omawia konsekwencje idealizowania miłości, powołując się na „Nie-Boską
komedię” i fragmenty listów,

•

wyjaśnia związek romantycznego modelu miłości z filozofią epoki.

I. Faza przygotowująca

1. Opowiadanie przez uczniów epizodów z biografii A. Mickiewicza (miłość

do Maryli Wereszczakówny, jej zamążpójście za Wawrzyńca Puttkamera, wpływ tych
zdarzeń na życie Mickiewicza, czas „białego małżeństwa” Puttkamerowej, po latach
ożenek poety z Celiną Szymanowską) i Z. Krasińskiego (przymus do małżeństwa z
Elizą Branicką, wieloletni związek z Delfiną Potocką).

2. Sformułowanie celu lekcji i zapisanie tematu.

Przywołujemy cytat z IV części „Dziadów”:
Gdy na dziewczynę zawołają: żono!
Już ją żywcem pogrzebiono!
Wyrzeka się przyjaciół, ojca, matki, brata,
Nawet... słowem, całego wyrzeka się świata,
Skoro stanęła na cudzym progu!

Pozwólmy uczniom na samodzielne komentowanie tych słów, ale na koniec

zadajmy pytanie o przyczynę tak niechętnego stosunku do małżeństwa w epoce, która
uwielbiła miłość.

II. Faza realizacyjna

1. Charakterystyka romantycznego modelu miłości na przykładzie fragmentu IV

części „Dziadów” (można też odwołać się do wiedzy uczniów o „Cierpieniach
młodego Wertera”).

Scenariusze lekcji do klasy II szkoły ponadgimnazjalnej.

Romantyczna epistolografia

Opracowała: Małgorzata Niewiadomska

6

[...] Kochanek przez sen tylko widzianych mamideł;
Nie cierpiąc rzeczy ziemskich nudnego obrotu,
Gardzący istotami powszedniej natury,
Szukałem, ach! szukałem tej boskiej kochanki;
Której na podsłonecznym nie bywało świecie,
Którą tylko na falach wyobraźnej pianki
Wydęło tchnienie zapału,
A żądza w swoje własne przystroiła kwiecie.
Lecz gdy w czasach tych zimnych nie ma ideału,
Przez teraźniejszość w złote odleciałem wieki,
Bujałem po zmyślonym od poetów niebie,
Goniąc i błądząc, w błędach nieznużony goniec;
Wreszcie, na próżno zbiegłszy kraj daleki,
Spadam i już się rzucam w brudne uciech rzeki:
Nim rzucę się, raz jeszcze spojrzę koło siebie!
I znalazłem ją na koniec!
Znalazłem ją blisko siebie,
Znalazłem ją!... ażebym utracił na wieki! [...]

Grzechy? i proszę, jakież moje grzechy?
Czyliż niewinna miłość wiecznej godna męki?
Ten sam Bóg stworzył miłość, który stworzył wdzięki.
On dusze obie łańcuchem uroku
Powiązał na wieki z sobą!
Wprzód, nim je wyjął ze światłości stoku,
Nim je stworzył i okrył cielesną żałobą,
Wprzódy je powiązał z sobą!
Teraz, kiedy złych ludzi odłącza nas ręka,
Rozciąga się ten łańcuch, ale się nie spęka!
Czucia nasze dzielącej uległe przeszkodzie,
Chociaż nigdy nie mogą napotkać się z bliska,
Przecież zawżdy po jednym biegają obwodzie,
Łańcuchem od jednego skreślone ogniska. [...]

2. Portrety kochanek i żon w listach A. Mickiewicza do Maryli i Celiny oraz

Z. Krasińskiego do Delfiny Potockiej. Romantyczna opozycja miłości i
małżeństwa – samodzielna praca uczniów z fragmentami listów.
Pytania do pracy z tekstami:

•

Jak autorzy listów zwracają się do kochanek, a jak piszą do żon lub o żonach?

•

O czym rozmawiają z nimi w listach?

•

Jakie uczucia do kochanek, jakie zaś do żon wyrażają w swoich listach?

3. Analiza I i II części „Nie-Boskiej komedii” z uwzględnieniem kontekstu listów.

•

Prześledzenie zdarzeń i zobrazowanie ewolucji w stosunkach małżeńskich.
Wskazanie kulminującego momentu związku.

•

Konfrontacja postaci Marii i Dziewicy – skrócona charakterystyka
porównawcza.

•

Wyjaśnienie, na czym polega opozycja kochanka – żona i miłość –
małżeństwo? Uczniowie konfrontują cechy kojarzone przez romantyków
z kochanką i miłością z przypisywanymi żonie i małżeństwu, np.:

Scenariusze lekcji do klasy II szkoły ponadgimnazjalnej.

Romantyczna epistolografia

Opracowała: Małgorzata Niewiadomska

7

Kochanka

niebianka, anioł

boska istota, ideał fizyczny i duchowy

bratnia dusza rozumiejąca i wspierająca

mężczyznę, dodająca mu skrzydeł

uwielbiona i wywyższona

niezwykła, niepowtarzalna, jedyna

śona

prozaiczna

przeciętna, nudna

ograniczająca mężczyznę, przytłaczająca

budząca duchową i fizyczną odrazę

kojarząca się z przyziemną codziennością

Miłość

komunia bliźniaczych dusz

uskrzydla, uszczęśliwia

swoboda ducha

uczucie transcendentne, kosmiczne,

mistyczne

dostarcza mężczyźnie najwyższej

satysfakcji

nieustająca ekstaza

przeznaczenie artysty romantycznego

Małżeństwo

przymus i konwenans

tłumi i niszczy

jarzmo duszy

przyziemność i szarzyzna życia

wywołuje poczucie życiowej klęski

monotonia i pustka

stan sprzeczny z naturą artysty

romantycznego

•

Przedstawienie konsekwencji idealizacji miłości przez Męża.

•

Wyeksponowanie elementu autokreacji w postawie Męża („Dramat
układasz.”) i przypomnienie jego obecności w sposobie kreowania
nadawcy i odbiorcy w listach romantyków.

III. Faza podsumowująca

1. Wskazanie związków między romantycznym modelem miłości a filozofią epoki.
2. Zadanie domowe: Test czytania ze zrozumieniem: E. Ihnatowicz „A jak będę

zakochana, przyślę panu list i klucz.” [W: Katarzyna Budna, Jolanta Manthey,
Język polski. Matura 2007. Materiały dla maturzysty, Wydawnictwo OPERON,
Gdynia 2006, s. 46-49.]