Izoprenoidy (terpeny)

•

aromaticum

•

desinficiens

•

diureticum

•

spasmolyticum

•

expectorans

•

stomachicum

•

corrigens

•

antitussicum

•

rubefaciens

•

cholagogum

•

irritans

•

cholereticum

•

antiphlogistica

•

anthelmintica

•

abortivum

•

antiseptica

•

antidiarrhoicum

•

carminativum

•

emmenagogum

•

antihydroticum

•

amarum aromaticum

•

grupa substancji naturalnych pochodząca od aktywnego izoprenu
(izopentenylodifosforanu pięciowęglowego). Ten pięciowęglowy prekursor przez
połączenia dwóch lub więcej jednostek tworzy cząsteczki, w których liczba atomów
węgla jest podzielna przez 5:

 Monoterpeny (C

10

)

 Seskwiterpeny (C

15

)

 Diterpeny (C

20

)

 Triterpeny (C

30

)

 Tetraterpeny (C

40

)

 Politerpeny (C

5n

)

Monoterpeny

•

liczna grupa lotnych związków terpenoidowych występująca głównie w olejkach
lotnych o zasadniczym wzorze sumarycznym C

10

H

16

, których cząsteczka powstaje

z połączenia 2 jednostek C

5

- aktywnego izoprenu

 monoterpeny acykliczne

 monoterpeny monocykliczne

 monoterpeny dicykliczne

 monoterpeny tricykliczne

•

związki ciekłe lub stałe o silnym zapachu

•

są lotne z parą wodną, dlatego wchodzą w skład olejków eterycznych u roślin

•

dobrze rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych tłuszczowych, są
nierozpuszczalne w wodzie

 Monoterpeny acykliczne:

•

linalol

- nienasycony trzeciorzędowy alkohol terpenowy, składnik olejków

lawendowych z Lavandula sp. z rodziny Wargowych (Lamiaceae), a także olejku z
owoców kolendry siewnej (Coriandrum sativum) z rodziny Selerowatych (Apiaceae) -
Oleum Coriandri

•

geraniol

i

nerol

- nienasycone pierwszorzędowe alkohole terpenowe; geraniol jest

płynem o zapachu różanym, występuje w Oleum Geranii z pelargonii szorstkiej
(Pelargonium roseum) z rodziny Bodziszkowatych (Geraniaceae); nerol ma podobny
zapach i występuje w olejku kwiatów pomarańczy gorzkiej (kwaśnej) (Citrus
aurantium) z rodziny Rutowatych (Rutaceae)

•

cytral

- nienasycony aldehyd terpenowy, płyn o zapachu cytrynowym; składnik olejku

cytrynowego (Oleum Citri), olejku z liści melisy lekarskiej (Melissa officinalis) z
rodziny Wargowych (Lamiaceae) oraz olejku odmiany cytrynowej kocimiętki właściwej
(Nepeta cataria var. citriodora) z rodziny Wargowych (Lamiaceae)

 Monoterpeny monocykliczne:

•

limonen

- ciekły węglowodór o zapachu pomarańczy, składnik olejku

pomarańczowego (Oleum Aurantii), olejku cytrynowego (Oleum Citri), olejku
kminkowego (Oleum Carvi), olejku sosnowego (Oleum Pini sylvestris), olejku
jodłowego (Oleum Abietis)

•

felandren

- bezbarwny płyn o swoistym zapachu, składnik olejku eukaliptusowego

(Oleum Eucalypti)

•

mentol

- alkohol terpenowy o 3 asymetrycznych atomach węgla, składnik olejku mięty

pieprzowej (Mentha piperita) i mięty japońskiej (Mentha arvensis var. piperascens) z
rodziny Wargowych (Lamiaceae)

•

karwon

- ciekły keton, składnik olejku owoców kminku zwyczajnego (Carum carvi) z

rodziny Selerowatych (Apiaceae), olejku mięty kędzierzawej (Mentha crispa) z
rodziny Wargowych (Lamiaceae), ma zapach kminkowy

•

pulegon

- ciekły keton, główny składnik mięty polnej (Mentha pulegium) z rodziny

Wargowych (Lamiaceae)

•

askarydol

- dwutlenek terpenowy, główny składnik olejku komosy piżmowej

(Chenopodium ambrosioides var. anthelminticum) z rodziny Komosowatych
(Chenopodiaceae), płyn o nieprzyjemnym zapachu

 Monoterpeny dicykliczne:

•

α – i β – pinen

- lekkie, bezbarwne ciecze o silnym zapachu, główne składniki

terpenowe terpentyny (Terebinthina) z drewna sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris) z
rodziny Sosnowatych (Pinaceae)

•

borneol

- substancja krystaliczna o zapachu kamfory, łatwo utlenia się dając kamforę,

składnik olejku igieł sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris) z rodziny Sosnowatych
(Pinaceae)

•

kamfora

- keton terpenowy, składnik olejku cynamonowca kamforowego (drzewa

kamforowego, kamforowca) (Cinnamomum camphora) z rodziny Wawrzynowatych
(Laurowatych) (Lauraceae), substancja krystaliczna o ostrym zapachu

•

tujon

- keton terpenowy, składnik olejku szałwii lekarskiej (Oleum Salviae), olejku

wrotyczu pospolitego (Tanacetum vulgare) i olejku bylicy piołun (Artemisia
absinthium) z rodziny Astrowatych (Asteraceae), płyn o charakterystycznym
zapachu, silnie toksyczny

Coriandrum
sativum

Citrus
aurantium

Pelargonium
roseum

Melissa
officinalis

Nepeta
cataria var.
citriodora

Mentha
piperita

Mentha
arvensis
var.
piperascens

Carum carvi

Mentha
crispa

Mentha
pulegium

Chenopodium
ambrosioides
var.
anthelminticum

Cinnamomum
camphora

Tanacetum
vulgare

Artemisia
absinthium

 Olejki eteryczne zawierające głównie monoterpeny:

 Oleum Terebinthinae- olejek terpentynowy

 Oleum Pini sylvestris- olejek sosnowy

 Oleum Pini pumilionis- olejek kosodrzewinowy

 Oleum Abietis- olejek jodłowy

 Oleum Menthae piperitae- olejek miętowy

 Oleum Rosmarini- olejek rozmarynowy

 Oleum Lavandulae- olejek lawendowy

 Oleum Carvi- olejek kminkowy

 Oleum Coriandri- olejek kolendrowy

 Oleum Foeniculi- olejek kopru włoskiego

 Oleum Juniperi- olejek jałowcowy

 Oleum Eucalypti- olejek eukaliptusowy

 Oleum Chenopodii- olejek komosy piżmowej

 Oleum Rosae- olejek różany

 Oleum Citri- olejek cytrynowy

Seskwiterpeny

•

grupa związków naturalnych obejmująca węglowodory o wzorze ogólnym C

15

H

24

,

mogą mieć strukturę łańcuchową, jedno-, dwu-, trój- lub czterocykliczną

•

do seskwiterpenów zalicza się także azuleny i laktony seskwiterpenowe

•

oleiste ciecze lub substancje stałe, trudno lotne lub nielotne, tylko azuleny są lotne z
parą wodną

•

rozpuszczają się dobrze w rozpuszczalnikach organicznych

•

związki:

•

farnezol

- gęsta ciecz o przyjemnym zapachu, występuje w olejku eterycznym

kwiatostanów lipy (Tilia sp.) z rodziny Lipowatych (Tiliaceae)- Inflorescentia Tiliae
oraz w olejku pomarańczowym

•

farnezen

- węglowodór, składnik olejku rumianku pospolitego (Chamomilla recutita) z

rodziny Astrowatych (Asteraceae)

•

α – bisabolol

- płynny składnik olejku rumianku pospolitego (Chamomilla recutita) z

rodziny Astrowatych (Asteraceae)

•

kadinen

- węglowodór seskwiterpenowy, składnik olejków sosny zwyczajnej (Pinus

sylvestris), jodły pospolitej (Abies alba) z rodziny Sosnowatych (Pinaceae), olejku
owoców jałowca pospolitego (Juniperus communis) z rodziny Cyprysowatych
(Cupressaceae), rumianku pospolitego (Chamomilla recutita) z rodziny Astrowatych
(Asteraceae), mięty pieprzowej (Mentha piperita) z rodziny Wargowych (Lamiaceae)

•

α – i β – kariofilen

- węglowodory seskwiterpenowe, α – kariofilen (humulen) ma

strukturę monocykliczną, zaś β – kariofilen- dwucykliczną; składnik olejku
goździkowego (Oleum Caryophylli)

•

kwas akorowy

- składnik kłącza tataraku (Rhizoma Calami)

•

kwas walerenowy

- składnik korzeni kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis) z

rodziny Kozłkowatych (Valerianaceae)

•

cynaropikryna

- główny składnik gorzki liści i korzeni karczochu zwyczajnego

(Cynara scolymus) z rodziny Astrowatych (Asteraceae)

Chamomilla
recutita

Abies alba

Juniperus
communis

Pinus
sylvestris

Valerian
a
officinalis

Cynara
scolymus

 Laktony seskwiterpenowe:

•

alantolakton

- związek krystaliczny o charakterze laktonu, występuje w korzeniu

omanu wielkiego (Inula helenium) z rodziny Astrowatych (Asteraceae)

•

santonina

- związek o charakterze laktonu i ketonu, składnik pączków kwiatowych

bylicy cytwarowej (Artemisia cina) z rodziny Astrowatych (Asteraceae); substancja
stała, nielotna, bez smaku

•

absyntyna

- gorzki składnik bylicy piołunu (Artemisia absinthium) z rodziny

Astrowatych (Asteraceae)

•

knicyna

- gorzki składnik drapacza lekarskiego (knikusa benedyktyńskiego) (Cnicus

benedictus, Carduus benedictus) z rodziny Astrowatych (Asteraceae)

•

arkcjopikryna

- związek gorzki liści łopianu mniejszego (Arctium minus) z rodziny

Astrowatych (Asteraceae)

•

helenalina

- składnik dzielżanu jesiennego (Helenium autumnale) z rodziny

Astrowatych (Asteraceae) i kwiatostanów arniki górskiej (Arnica montana) z rodziny
Astrowatych (Asteraceae)

•

partenolid

- główny składnik czynny wrotyczu maruny (Chrysanthemum parthenium)

z rodziny Astrowatych (Asteraceae)

•

bilobalid

- trójlakton seskwiterpenowy, biologiczny produkt rozpadu ginkgolidów,

główny składnik liści miłorzębu japońskiego (dwuklapowy) (Ginkgo biloba)

Inula
helenium

Artemisia
cina

Artemisia
absinthium

Cnicus
benedictus

Arctium
minus

Helenium
autumnale

Arnica
montana

Chrysanthemum
parthenium

 Surowce olejkowe zawierające seskwiterpeny:

 Surowce azulenowe:

•

Anthodium Chamomillae- koszyczek rumianku

•

Herba Millefolii- ziele krwawnika

•

Herba Absinthii- ziele piołunu

•

Anthodium Anthemidis- koszyczek rumianku rzymskiego

 Surowce zawierające różne seskwiterpeny:

•

Folium Parthenii- liść maruny

•

Herba Cnici benedicti- ziele drapacza

•

Anthodium Arnicae- koszyczek arniki górskiej

•

Herba Cynarae- ziele karczochów

•

Radix Taraxaci- korzeń mniszka

•

Radix Cichorii- korzeń podróżnika

•

Radix Inulae- korzeń omanu

•

Rhizoma Calami- kłącze tataraku

•

Fructus Juniperi- owoc jałowca

•

Radix Valerianae- korzeń kozłka lekarskiego

•

Rhizoma Petasitidis- kłącze lepiężnika

•

Rhizoma Curcumae- kłącze kurkumy

•

Folium Lauri- liść wawrzynu

•

Lactuca virosa- sałata jadowita (homeopatyczny)

Diterpeny

•

związki grupy izoprenoidowej o zasadniczym wzorze sumarycznym C

20

H

32

odpowiadającym połączeniu czterech pięciowęglowych (C

5

) jednostek aktywnego

izoprenu

•

diterpeny mogą mieć strukturę liniową, jedno-, dwu- i więcej cykliczną

•

diterpeny można podzielić na lipofilne i hydrofilne

•

hydrofilne diterpeny mają funkcję tlenową i lepiej rozpuszczają się w wodzie

•

diterpeny są nielotne

•

związki:

•

fitol

- alkohol diterpenowy, stanowi fragment budowy cząsteczki chlorofilu, dlatego

występuje we wszystkich roślinach zielonych; bezbarwny płyn łatwo utleniający się

•

witamina A

- ma charakter alkoholu diterpenowego

•

sklareol

- alkohol diterpenowy, występuje w gatunku szałwia muszkatołowa (Salvia

sclarea) z rodziny Jasnotowatych (Lamiaceae)

•

premarubina i marubina

- mają charakter laktonów o smaku gorzkim (gorycze),

występują w zielu szanty zwyczajnej (Marrubium vulgare) z rodziny Jasnotowatych
(Lamiaceae), marubina jest produktem wtórnym powstałym z premarubiny

•

kwas giberelinowy (giberelina A

3

)

- pochodne tego kwasu (gibereliny) są

hormonami wzrostowymi roślin (przyspieszają wzrost, kwitnienie, owocowanie); w
piwowarstwie gibereliny stosowane są jako aktywatory kiełkowania jęczmienia;
występuje m.in. w nasionach fasoli; preparat agrotechniczny Gibrescol

•

kwas abietynowy

- składnik żywic pochodzących z gatunków sosen (Pinus sp.) z

rodziny Sosnowatych (Pinaceae), jak również terpentyny (Terebinthina) i kalafonii
(Colophonium)

•

rosmanol i rosmanal

- gorzkie diterpeny, występują zielu rozmarynu lekarskiego

(Rosmarinus officinalis) z rodziny Jasnotowatych (Lamiaceae)

•

ginkgolidy A i B

- dwucykliczne diterpeny, główne substancje czynne liści miłorzębu

japońskiego (Ginkgo biloba)

•

tryptolid

- diterpen występujący u trzyskrzydlca (Tripterygium willfordii) z rodziny

Dławiszowatych (Celastraceae)

Salvia
sclarea

Rosmarinus
officinalis

Ginkgo
biloba

Tripterygium
willfordii

•

Herba Marrubii- Ziele szanty:

-

szanta zwyczajna (Marrubium vulgare) z rodziny Jasnotowatych (Lamiaceae)

-

działanie: żółciopędne (preparat Cholegran), goryczowe, wykrztuśne

•

Herba Tucri- Ziele ożanki:

-

ożanka właściwa (Teucrium chamaedrys) i ożanka nierównoząbkowa (Teucrium
scorodonia) z rodziny Jasnotowatych (Lamiaceae)

-

działanie: przeciwpotne, przeciwreumatyczne

Triterpeny i saponiny triterpenowe

•

związki z grupy izoprenoidów o podstawowym wzorze sumarycznym C

30

H

48

, czyli

zbudowane z 6 jednostek C

5

aktywnego izoprenu

•

triterpeny mają cykliczną budowę (pentacykliczną lub tetracykliczną), z wyjątkiem
skwalenu (prekursor triterpenów i steroidów, ma budowę liniową)

•

związki stałe, nielotne, lipofilne, rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych

•

występują w żywicach, sokach mlecznych, tkance korkowej drzew

•

związki:

•

lupeol

- pięciocykliczny triterpen, występuje u łubinu żółtego (Lupinus luteus) z

rodziny Bobowatych (Fabaceae), w sokach mlecznych, korach, np. olszy czarnej
(Alnus glutinosa) z rodziny Brzozowatych (Betulaceae), liściach jemioły pospolitej
(białej) (Viscum album) z rodziny Jemiołowatych (Viscaceae)

•

betulina i kwas betulinowy

- betulina ma charakter alkoholu, występuje obficie w

korze brzóz (Betula sp.) z rodziny Brzozowatych (Betulaceae); kwas betulinowy
występuje w korach, a także w zielu konitrutu błotnego (Gratiola officinalis) z rodziny
Przetacznikowatych (Veronicaceae)

•

kwas glicyretynowy

- glicyretyna, niesłodki składnik korzeni lukrecji gładkiej

(Glycyrrhiza glabra) z rodziny Bobowatych (Fabaceae)- Radix Glycyrrhizae

•

kwas ursolowy

- występuje w liściach mącznicy lekarskiej (Arctostaphylos uva ursi) z

rodziny Wrzosowatych (Ericaceae), w liściach jemioły pospolitej (białej) (Viscum
album) z rodziny Jemiołowatych (Viscaceae), szałwii lekarskiej (Salvia officinalis) z
rodziny Jasnotowatych (Lamiaceae), barwinka pospolitego (Vinca minor) z rodziny
Toinowatych (Apocynaceae)

•

taraksasterol

- występuje w sokach mlecznych sałaty siewnej (głąbiki krakowskie)

(Lactuca sativa), cykorii podróżnika (Cichorium intybus) i mniszka lekarskiego
(Taraxacum officinalis) z rodziny Astrowatych (Asteraceae)

•

arnidiol

- występuje w kwiatach nagietka lekarskiego (Calendula officinalis) i arniki

górskiej (Arnica montana) z rodziny Astrowatych (Asteraceae)

•

kwas cyncholowy

- składnik kory chinowej- Cortex Cinchonae

•

kwas chinowowy

- składnik kory chinowej- Cortex Cinchonae, kłączy pięciornika-

Rhizoma Tormentillae

•

kwas tormentilowy

- występuje w kłączu pięciornika- Rhizoma Tormentillae

•

protopanaksadiol

- składnik korzeni Panax ginseg („żeń- szeń właściwy”) z rodziny

Araliowatych (Araliaceae)

•

protopanaksatriol

- występuje w korzeniach Panax ginseg („żeń- szeń właściwy”) z

rodziny Araliowatych (Araliaceae)

•

kwas bosweliowy

- występuje w żywicy kadzidłowca indyjskiego (Boswellia serrata) z

rodziny Osoczynowatych (Burseraceae)

•

limonoidy

- np. limonina, substancje gorzkie występujące u Citrus sp. z rodziny

Rutowatych (Rutaceae)

Lupinus
luteus

Alnus glutinosa

Viscum
album

Gratiola
officinalis

Glycyrrhiza
glabra

Boswellia
serrata

Arctostaphylos
uva ursi

Salvia
officinalis

Vinca minor

Cichorium
intybus

Taraxacum
officinalis

Calendula
officinalis

Panax ginseg

 Sapogeniny triterpenowe:

•

presenegina

- składnik korzeni krzyżownicy wirginijskiej (Polygala senega) z rodziny

Krzyżownicowatych (Polygalaceae)- Radix Senegae

•

hederagenina

- występuje w bluszczu pospolitym (Hedera helix) z rodziny

Araliowatych (Araliaceae) i w nasionach czarnuszki siewnej (Nigella sativa) z rodziny
Jaskrowatych (Ranunculaceae)

•

gypsogenina

- składnik korzeni mydlnicy lekarskiej (Saponaria officinalis)- Radix

Saponariae, łyszczca wiechowatego (Gypsophila paniculata) i nasion kąkolu polnego
(Agrostemma githago) z rodziny Goździkowatych (Caryophyllaceae)

•

kwas oleanolowy

- składnik liści oliwki europejskiej (Olea europea) z rodziny

Oliwkowatych (Oleaceae), liści jemioły pospolitej (białej) (Viscum album) z rodziny
Jemiołowatych (Viscaceae)

Polygala
senega

Hedera helix

Nigella sativa

Saponaria
officinalis

Gypsophila
paniculata

Agrostemma
githago

Olea europea

•

Anthodium Calendulae- Koszyczek nagietka:

-

nagietek lekarski (Calendula officinalis) z rodziny Astrowatych (Asteraceae) to
jednoroczna roślina ozdobna o ciemnopomarańczowej barwie kwiatów

-

surowiec zawiera triterpeny, flawonoidy, karotenoidy, poliacetyleny, olejek eteryczny,
fenolokwasy, sterole

-

działanie: przeciwzapalne, spazmolityczne, choleretyczne, żółciopędne
hipocholesteremiczne (zmniejsza stężenie cholesterolu we krwi), przeciwrzęsistkowe
(Trichomonas)

-

preparaty: Azucalen, Arcalen, maść nagietkowa, olejek nagietkowy, Hemostin
(hemostatyczny- tamujący krwawienie)

•

Radix Taraxaci- Korzeń mniszka:

-

mniszek pospolity (Taraxacum officinalis) z rodziny Astrowatych (Asteraceae) to
wieloletnia roślina zielna, w Polsce rozpowszechniony jako chwast łąkowy i polny

-

surowiec goryczowy zawiera substancje gorzkie o budowie seskwiterpenowej,
triterpeny, fitosterole, inulinę (do 40%), olejek eteryczny, flawonoidy, fenolokwasy,
śluz (1%), sole potasu

-

działanie: cholagogum, amarum, diureticum

-

preparaty: Succus Taraxaci, Gastrochol, Cholesol

•

Radix Cichorii- Korzeń podróżnika:

-

cykoria podróżnik (Cichorium intybus) z rodziny Astrowatych (Asteraceae)

-

surowiec zawiera składniki goryczowe (laktucynę i laktukopikrynę), fenolokwasy,
olejek eteryczny, cholinę, inulinę, taraksasterol

-

działanie: pobudza łaknienie i trawienie

 Saponiny triterpenowe:

•

escyna

- główna saponina nasion kasztanowca zwyczajnego (białego) (Aesculus

hippocastanum) z rodziny Kasztanowcowatych (Hippocastanaceae)

•

gipsozyd A

- saponina korzeni łyszczca wiechowatego (Gypsophila paniculata) z

rodziny Goździkowatych (Caryophyllaceae)

•

saponazyd A

- główna saponina korzeni mydlnicy lekarskiej (Saponaria officinalis) z

rodziny Goździkowatych (Caryophyllaceae)- Radix Saponariae

•

glicyryzyna

- kwaśna saponina korzeni lukrecji gładkiej (Glycyrrhiza glabra) z rodziny

Bobowatych (Fabaceae)- Radix Glycyrrhizae

•

senegina A

- kwaśna saponina korzeni krzyżownicy wirginijskiej (Polygala senega) z

rodziny Krzyżownicowatych (Polygalaceae)- Radix Senegae

•

hederasaponina C

- kwaśna saponina liści bluszczu pospolitego (Hedera helix) z

rodziny Araliowatych (Araliaceae)

•

prymulasaponina A

- kwas prymulowy, kwaśna saponina korzeni pierwiosnków:

pierwiosnek lekarski (Primula officinalis) i pierwiosnek wyniosły (Primula elatior) z
rodziny Pierwiosnkowatych (Primulaceae)

Primula
officinalis

Primula
elatior

Aesculus
hippocastanum

Gypsophila
paniculata

Saponaria
officinalis

Glycyrrhiza
glabra

Polygala
senega

•

Radix Glycyrrhizae- korzeń lukrecji:

-

lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra) z rodziny Bobowatych (Fabaceae) to roślina
pochodząca z rejonu Morza Śródziemnego i Azji Mniejszej; wieloletnia roślina zielna
o silnie rozwiniętych organach podziemnych (rozłogach i korzeniach), rośnie na
terenach piaszczystych

-

korzeń zawiera saponiny triterpenowe (kwas glicyryzynowy- glicyryzyna), flawonoidy,
izoflawony, hydroksykumaryny, glukozę, sacharozę, skrobię, mannitol, żywicę, olejek
eteryczny, asparaginę, β- sitosterol

-

działanie: expectorans, spazmolityczne (flawonoidy), przeciwzapalne w chorobie
wrzodowej (saponiny trieterpenowe), antyhepatotoksyczne, moczopędne, estrogenne

-

preparaty: Carbenoxolon, Gastro (przeciwzapalne w chorobie wrzodowej żołądka),
Uldenol, Ulventrol

•

Radix Primulae- Korzeń pierwiosnka:

-

pierwiosnek lekarski (Primula officinalis) i pierwiosnek wyniosły (Primula elatior) z
rodziny Pierwiosnkowatych (Primulaceae); Primula elatior ma siarkowożółtą koronę
kwiatową, a Primula officinalis złocistą, oba gatunki są objęte ochroną

-

korzeń zawiera saponiny triterpenowe (prymulasaponina A)

-

działanie: wykrztuśne (saponiny)

-

preparaty: Tussipect

Primula
officinalis

Primula
elatior

•

Radix Saponariae- Korzeń mydlnicy:

-

mydlnica lekarska (Saponaria officinalis) z rodziny Goździkowatych

(Caryophyllaceae) to wieloletnia roślina zielna, rozpowszechniona w Europie
środkowej i południowej na terenach piaszczystych, na brzegach rzek, potoków,
przydrożach

-

korzeń jest surowcem saponinowym (saponazyd A), zawiera także zespół glikozydów
triterpenowych zwany

saporubiną

, oligosacharydy (laktozyna)

-

działanie: expectorans (saponiny), środek pianotwórczy (gaśnice, szampony, środki
piorące)

-

preparaty: wykrztuśny (Pectosol)

•

Herba Herniariae- Ziele połonicznika:

-

połonicznik nagi (Herniaria glabra) z rodziny Goździkowatych (Caryophyllaceae) to
drobna, rozesłana po ziemi jednoroczna lub dwuletnia roślina; w Polsce występuje na
miejscach piaszczystych; zbliżony gatunek to połonicznik kosmaty (Herniaria hirsuta)

-

ziele jest surowcem saponinowym; zawiera także flawonole (narcyzyna),
hydroksykumaryny (herniaryna, umbeliferon, skopoletyna), fenolokwasy, olejek
eteryczny

-

działanie: spazmolityczne, dezynfekujące drogi moczowe

-

preparaty: Fitolizyna

Herniaria
glabra

Herniaria
hirsuta

•

Radix Senegae- Korzeń krzyżownicy (senegi):

-

krzyżownica wirginijska (Polygala senega) z rodziny Krzyżownicowatych

(Polygalaceae) pochodzi z Ameryki Północnej

-

korzeń jest surowcem saponinowym (senegina A)

-

działanie: wykrztuśne

•

Semen Hippocastani- Nasienie kasztanowca:

-

kasztanowiec zwyczajny (biały) (Aesculus hippocastanum) z rodziny
Kasztanowcowatych (Hippocastanaceae) pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego

-

nasienie jest surowcem saponinowym (escyna)

-

działanie: escyna b. silnie uszczelnia naczynia włosowate; pozostałe surowce
kasztanowca służą do otrzymywania preparatów stosowanych w żylakach, obrzękach
i zastoinach żylnych (Venescin)

•

Radix Ginseng- Korzeń Ginseng („Żeń- szeń”):

-

surowiec ten pochodzi z cieniolubnej byliny Panax ginseg z rodziny Araliowatych
(Araliaceae) rosnącej w Korei Północnej, wschodnich Chinach i Nepalu

-

surowiec zawiera saponiny triterpenowe (panaksozydy lub ginsenozydy należące do

grupy protopanaksydioli i protopanksytrioli)), peptydoglukany (panaksany), olejek
eteryczny (panaksynol)

-

działanie: psychopobudzające i pobudzające seksualnie (panaksozydy lub

ginsenozydy), hipoglikemiczne (panaksany), przeciwstresowe, hamujące agregację
płytek krwi (panaksynol)

-

preparaty: Geriavit- Pharmaton, Ginsana

•

Folium Hederae- Liść bluszczu:

-

bluszcz pospolity (Hedera helix) z rodziny Araliowatych (Araliaceae) jest pod ochroną

-

liść jest surowcem saponinowym (hederasaponina C)

-

działanie: wykrztuśne, spazmolityczne, przeciwgrzybicze

Tetraterpeny

•

związki o charakterze barwników roślinnych o ogólnym wzorze podstawowym C

40

H

64

odpowiadającym 8 jednostkom aktywnego izoprenu zwane karotenoidami- barwniki
żółte, pomarańczowe, fioletowe występujące w chromoplastach, jak również
towarzyszą chlorofilowi w chloroplastach. Są lipochromami (ze względu na
właściwości lipofilne)

•

rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalnikach tłuszczowych, łatwo ulegają
rozkładowi

•

charakterystyczną cechą budowy cząsteczek karotenoidowych jest układ
skoniugowanych 9- 11 wiązań podwójnych

•

związki:

•

β- karoten

- pomarańczowy karotenoidowy barwnik występujący w warzywach:

pomidorach, marchwi, papryce, sałacie, brokułach oraz żółtkach jaj i maśle

•

krocetyna

- ceglastoczerwony barwnik karotenoidowy występujący u szafranu

uprawnego (krokusa uprawnego) (Crocus sativus) z rodziny Kosaćcowatych
(Iridaceae), w kwiatach dziewanny- Flores Verbasci

•

zeaksantyna

- karotenoidowy barwnik kukurydzy zwyczajnej (Zea mays) z rodziny

Wiechlinowatych (Poaceae), owoców dzikiej róży (Rosa canina) z rodziny
Różowatych (Rosaceae), rokitnika zwyczajnego (Hippophaë rhamnoides) z rodziny
Oliwnikowatych (Elaeagnaceae)

Crocus
sativus

Rosa canina

Hippophaë
rhamnoides

Politerpeny

•

związki polimeryczne wielkocząsteczkowe zbudowane z licznych pięciowęglowych
jednostek aktywnego izoprenu (ponad 1000 jednostek)

•

są składnikami soków mlecznych (lateksów) dostarczających naturalnego kauczuku u
rodzin: Wilczomleczowate (Euphorbiaceae), Morwowate (Moraceae), Sączyńcowate
(Sapotaceae), Toinowate (Apocynaceae), Astrowate (Asteraceae)

•

wchodzą w skład egzyny zarodników widłaków tworząc związki poliprenoidowe
zwane sporopoleninami (bardzo odporne na działanie czynników fizykochemicznych)

•

związki:

kauczuk

,

gutaperka