Wyrazy międzynarodowe a kształtowanie się europejskiej ligi słownikowej

Jolanta Maćkiewicz str. 145- 153

1. Tendencje w rozwoju języków świata:

- tendencja do różnicowania się

- tendencja do podziału

-tendencja do rozpadu języków

- tendencja do zbliżania się i mieszania języków

2. Tendencja dyferencyjna (do różnicowania się) prowadzi do powstawania rodzin i

grup językowych pokrewnych; tendencja integracyjna prowadzi do powstawania lig
językowych.

3. RODZINA JĘZYKOWA- to grupa języków, które powstały wskutek nieprzerwanej,

a różnej na różnych obszarach ewolucji prajęzyka.

4. LIGA JĘZYKOWA- to grupa różnych języków, wykazujących jednak dzięki

wzajemnym kalkom językowym szereg wspólnych cech w strukturze gramatycznej.
Ligi językowe powstają zawsze w oparciu o kontakty geograficzne między językami.

5. Rodzina językowa powstaje w efekcie różnicowania się, w wyniku rozpadu

prajęzyka (DYWERGENCJA).

6. Liga językowa powstaje w rezultacie zbliżania się i mieszania języków, które nie są

spokrewnione, ale pozostają ze sobą w kontakcie geograficznym
(KONWERGENCJA).

7. Na ukształtowanie europejskiej wspólnoty językowej wpłynęły:



pokrewieństwo genealogiczne języków



kontakty geograficzne między językami



kontakty gospodarcze, kulturalne i naukowe narodów



ogólne podobieństwo procesów ludzkiego myślenia

8. Podobieństwa między językami dotyczą struktury gramatycznej, albo struktury

leksykalno- semantycznej, albo obu rodzajów jednocześnie

9. Dla europejskiej wspólnoty językowej istotne jest podobieństwo leksykalno-

semantyczne

10. LIGA SŁOWNIKOWA- to taka grupa języków (spokrewnionych i nie

spokrewnionych, sąsiadujących i nie sąsiadujących ze sobą), które łączy podobieństwo
struktur leksykalno- semantycznych.

11. Ligę słownikową zespala podobieństwo leksykalno- semantyczne

12. Ligi słownikowe powiązane są występowaniem międzynarodowych elementów

różnego typu i różnego pochodzenia. Są to:



międzynarodowe morfemy słowotwórcze, np. P –izm Wł –ismo Węg –izmus



międzynarodowe wyrazy, np. P internacjonalny, A international H international



międzynarodowe wyrażenia, np. a priori



międzynarodowe analogi strukturalne, np. wszechmogący = wszechmocny



międzynarodowe analogi semantyczne:

a) w połączeniu z międzynarodową formą zewnętrzną, np. konfrontacja
b) bez oparcia w międzynarodowej formie, np. głowa ‘część ciała’ i ‘umysł, rozum’



międzynarodowe analogi frazeologiczne, np. P między młotem a kowadłem A between

(the) hammer and (the) anvil

13. Europejską ligę słownikową można podzielić na dwie wielkie części:
 strefę zachodnioeuropejsko- amerykańską
 strefę wschodnioeuropejską

Mówi się też o przejściowej strefie środkowoeuropejskiej, o obszarze północnoeuropejskim,
obszarze bałkańskim, wyodrębnić dałoby się też obszar karpacki

14. Wyrazy międzynarodowe:

- stopień internacjonalizacji międzynarodowych leksemów nie jest jednakowy. Istnieją
internacjonalizmy:



całkowite



częściowe (ograniczone od strony zakresowej, formalnej lub semantycznej)

- zakres rozpowszechniania międzynarodowych leksemów waha się od pojawienia się w
trzech językach należących do różnych grup językowych aż do wystąpienia we wszystkich
językach europejskich, np. słowo analiza

- rozbieżności fonetyczne w wyr. międzynarodowych spowodowane są przez różne czynniki i
niekiedy prowadzą do prawie całkowitego niepodobieństwa ekwiwalentnych etymologicznie i
semantycznie form, np. P kasztan F chataigne. Przyczyną różnic może być wybór jednego z
wariantów fonetycznych istniejących w języku- źródle

- występują też różnice morfologiczne
- kłopotliwe są różnice rodzaju gramatycznego

- wstępnym i koniecznym warunkiem internacjonalności jest to, że różnojęzyczne jednostki
powinny być swoimi systemowymi ekwiwalentami przekładowymi (

!

)

-struktury semantyczne ekwiwalentnych etymologicznie i formalnie leksemów mogą się
różnić liczbą znaczeń

- ekwiwalentne sensy mogą się różnić od siebie przynajmniej na cztery sposoby:



różnice stylistyczne



różnice miejsca w strukturze semantycznej



różnice konotacyjne, np. polski rzeczownik afera nacechowany jest negatywnie, a po

angielsku affair jest neutralne



różnice zakresowe, np. A pine- ‘sosna’, P pinia- ‘rodzaj sosny’

15. Każda z lig słownikowych formuje się zazwyczaj wokół jednego lub kilku języków

będących nośnikami najistotniejszych dla danego obszaru wartości kulturowych i
cywilizacyjnych.

16. Źródła właściwe europejskiej lidze słownikowej- ŁACINA I GREKA. Ważnym

źródłem są też języki romańskie, zwłaszcza francuski, w mniejszym stopniu włoski.
Nowym, ważnym źródłem internacjonalizmów staje się język angielski.

17. Najwyraźniejszym zewnętrznym przejawem jedności ligi są internacjonalizmy

całkowite.

18. POLSZCZYZNA:



w polskim słownictwie odnaleźć można ok. 3300 mniej lub bardziej
rozbudowanych międzynarodowych gniazd etymologiczno- słowotwórczych. Daje
to ok. 10 tysięcy słów porównywalnych ze słowami innych języków europejskich-
niesłowiańskich



internacjonalizmy stanowią prawie 7% całego polskiego słownictwa



tylko ok. 30% internacjonalizmów występujących w polszczyźnie to
internacjonalizmy całkowite



wśród internacjonalizmów w j. polskim przeważają abstrakta, dużo jest też nazw
roślin i zwierząt (np. akacja, aligator) oraz kulinariów (np. absynt, bekon), słów
związanych z modą i ubiorem (np. adamaszek, agrafka), nazwy różnych
wytworów techniki (np. auto, barometr)



polszczyzna jest niewątpliwym członkiem europejskiej ligi słownikowej, sytuuje
się poza centrum tej ligi, ale również nie na jej odległych peryferiach.

