Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne
odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do

celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do

wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Spis treści:

1. Rola krwi.
2. Skład krwi.
3. Osocze.
4. Erytrocyty.
5. Leukocyty.
6. Trombocyty.
7. Grupy krwi.
8. Transfuzja krwi.
9. Choroby krwi.
10. Krwotoki.
11. Choroby układu krwionośnego.
12. Główne przyczyny chorób układu krwionośnego.
13. Profilaktyka chorób układu krążenia.
14. Bibliografia i netografia.

1. Rola krwi.

a. Transport gazów (tlen, dwutlenek węgla),

b. Transport substancji odżywczych,

c. Transport produktów przemiany materii,

d. Transport substancji wytwarzanych przez organizm

np. hormonów,

e. Ochrona organizmu przed zarazkami,

f.

Termoregulacja – utrzymywanie stałej ciepłoty ciała,

g. Zasklepianie ran w razie przerwania naczynia

krwionośnego – krzepnięcie krwi.

2. Skład krwi.

Krew jest rodzajem tkanki łącznej. Jest to tkanka płynna. W
organizmie dorosłego człowieka jest około 5 – 5,5 l krwi, co
stanowi 7% masy ciała.

3. Osocze.

Jest to żółtawy płyn, w którym znajdują się komórki krwi. W

skład osocza wchodzi:

• woda (90 -92%),

• związki organiczne: białka (fibrynogen, ciała

odpornościowe), tłuszcze, węglowodany (glukoza),

witaminy, hormony,

• sole mineralne: sodu, potasu, wapnia magnezu, żelaza

chloru, fosforu, jodu,

• gazy: tlen, dwutlenek węgla, azot

• produkty przemiany materii.

4. Erytrocyty.

Erytrocyty

(krwinki czerwone,

czerwone ciałka krwi) mają
kształt dwuwklęsłego krążka.
Są pozbawione jąder
komórkowych. Zawierają

hemoglobinę (Hb) –

czerwony barwnik. Jest to
białko zawierające żelazo.

Hemoglobina jest przenośnikiem gazów, głównie tlenu.
Dwutlenek węgla w dużych ilościach jest transportowany
przez osocze.
Czerwone krwinki produkowane są w czerwonym szpiku
kostnym. Żyją około 120 dni. Stare erytrocyty niszczone są w
śledzionie.
W 1 mm

3

krwi znajduje się od 4,8 do 5, 7 mln erytrocytów u

dorosłego mężczyzny i 4,3 – 5,5 mln u kobiety.

5. Leukocyty.

Krwinki białe, białe ciałka krwi – są
większe od erytrocytów. Posiadają jądro
komórkowe. Występują różne rodzaje
leukocytów wyspecjalizowane do
zwalczania zarazków. Niektóre rodzaje
powstają w szpiku kostnym inne w
węzłach chłonnych (limfocyty). Potrafią
się poruszać ruchem pełzakowatym;
mogą opuszczać naczynia krwionośne i
przechodzić do układu limfatycznego.
Ilość białych ciałek gwałtownie rośnie w
stanach zapalnych organizmu.

U

dorosłego człowieka jest ich od 4000 do
9000 w mm

3

krwi.

6. Trombocyty.

Płytki krwi mają nieokreślony kształt. Są
mniejsze od leukocytów, bez jąder.
Powstają w szpiku kostnym. Odgrywają
zasadniczą rolę w procesie krzepnięcia
krwi.

Krzepnięcie krwi jest to złożony proces reakcji

enzymatycznych polegający na przemianie
rozpuszczonego w osoczu białka - fibrynogenu w włóknistą
nierozpuszczalna postać – fibrynę.
Nitki fibryny tworzą „siatkę”, w którą wpadają krwinki i w
ten sposób w miejscu zranienia tworzy się skrzep. Po
pewnym czasie następuje obkurczenie rany, a skrzep
zamienia się w strup.
W procesie krzepnięcia istotną rolę odgrywają jony wapnia
oraz witamina K.
W 1 mm

3

krwi znajduje się od 150 tysięcy do 450 tysięcy

trombocytów.

7. Grupy krwi.

Grupę krwi człowieka określa się na podstawie obecności
lub braku swoistego białka na powierzchni erytrocytów.
Wyróżniono dwa rodzaje takich białek: antygen A i
antygen B.

Oprócz 4 podstawowych grup krwi na podstawie
szczegółowych badań wyróżnia się kilka podgrup np. A

1

.

Dodatkowo wyróżnia się obecność lub brak białka
zwanego

czynnikiem Rh. Jeżeli to białko występuje na

powierzchni erytrocytów określamy krew jako Rh+, jeśli
go brak Rh-. 85% populacji ludzkiej posiada czynnik Rh,
a tylko 15% ma krew Rh-.

8. Transfuzja krwi.

Transfuzja krwi jest to przetoczenie krwi od dawcy do

biorcy. Przetaczana krew musi być zgodna
immunologicznie. Jeśli przetoczymy krew niezgodną, to
organizm biorcy rozpozna antygeny krwi jako ciała obce i
będzie je zwalczał. W celu ustalenia zgodności grup krwi
wykonuje się

próby krzyżowe. Polega ona na mieszaniu

krwi dawcy i biorcy. Test wykonuje się dwukrotnie: miesza
się krew dawcy z osoczem biorcy, a następnie krew biorcy z
osoczem dawcy.
Najlepiej jest przetaczać krew tej samej grupy i takim
samym czynnikiem Rh.
Przetoczenie krwi jest niejednokrotnie zabiegiem ratującym
życie np. ofiarom wypadków. Dlatego też zapasy krwi
różnych grup gromadzi się i przechowuje w „bankach krwi”.

Tabele ilustrują możliwość przetaczania krwi od dawców z
różnymi grupami krwi.

Najlepszym dawcą jest człowiek z grupą krwi 0, a
najlepszym biorcą z grupą krwi AB.

KREW

DAWCY

KREW

BIORCY

A

B

AB

0

A

+

-

-

+

B

-

+

-

+

AB

+

+

+

+

O

-

-

-

+

KREW

DAWCY

KREW

BIORCY

Rh+

Rh-

Rh+

+

+

Rh-

-

+

9. Choroby krwi.

a.Hemofilia (krwawiączka) – jest to dziedziczna choroba

polegająca na braku krzepliwości krwi. Objawia się silnymi,
trudnymi do opanowania krwotokami, nawet przy
niewielkich zranieniach.

b.Białaczka – jest to nowotworowa choroba szpiku

kostnego i węzłów chłonnych. W krwi chorego jest mało
erytrocytów natomiast leukocyty mnożą się nadmiernie.
Białaczka prowadzi do anemii, nieprawidłowej krzepliwości,
występuje zwiększona podatność na zakażenia. Przy ostrej
białaczce jedyną metodą leczenia może być przeszczep
szpiku kostnego.

c.Anemia (niedokrwistość) – jest to choroba wywołana

zbyt małą ilością hemoglobiny i czerwonych krwinek we
krwi. Objawami są: osłabienie, zmęczenie, bladość skóry,
błon śluzowych i spojówki oka.

10. Krwotoki.

Krwotok jest to wydostawanie się krwi poza naczynia
krwionośne lub serce spowodowane przerwaniem ich
ścian. Pierwsza pomoc przy krwotokach polega na:
 zatamowaniu krwawienia poprzez założenie opatrunku
uciskowego w miejscu krwawienia (zdjęcie),
 założeniu jałowego opatrunku
aby zapobiec zakażeniu rany,
 jeśli zranienie dotyczy kończyny
należy unieść ją do góry (zmniejsza
to obrzęk),
 odtransportowanie chorego do
lekarza lub wezwanie pogotowia
ratunkowego.

Krwotoki dzielimy na:

a. Żylne – wypływająca krew jest

ciemnoczerwona, płynie wolno i jednostajnie.

b. Tętnicze – wypływająca krew jest

jasnoczerwona, wypływa pulsująco.

a

b

W przypadku

krwotoku z nosa należy przyjąć pozycję

siedzącą, głowę lekko pochylić do przodu. Na nos, czoło i
kark przyłożyć zimny okład. Jednocześnie delikatnie
ucisnąć palcami skrzydełka nosa.

11. Choroby układu krwionośnego.

Choroby układu krążenia zaliczane są do chorób
cywilizacyjnych, czyli związanych z rozwojem naszej
cywilizacji (zmiana trybu życia, sposobu odżywiania, form
wypoczynku, stanu środowiska naturalnego). Do
najczęściej spotykanych należą:

 miażdżyca naczyń,
 choroba wieńcowa,
 zawał mięśnia sercowego,
 nadciśnienie tętnicze.

We wszystkich rozwiniętych krajach choroby krążenia są
najczęstszą przyczyną zgonów bądź inwalidztwa. Obniża
się także granica wieku występowania tych chorób.

Miażdżyca (arterioskleroza) jest to stan

chorobowy wywołany zwężonymi
naczyniami krwionośnymi. Tłuszcz, a
szczególnie cholesterol odkłada się w
ścianach tętnic. Tłuszcz wiąże wapń co
powoduje tworzenie się złogów i stopniowe
zwężanie się światła tętnic. Utrudnia to
dostarczanie przez krew tlenu i składników
odżywczych. Zmiany miażdżycowe dotyczą
głównie tętnic mózgowych, wieńcowych i
aorty.
Miażdżyca może prowadzić do uszkodzeń
mózgu (udar mózgu), wylewów krwi do
mózgu, zawału serca.

Choroba wieńcowa jest to niedokrwienie mięśnia

sercowego spowodowane zatykaniem tętnic wieńcowych.
Jest ona najczęstszą przyczyną zawału serca. Zablokowanie
jednej z tętnic wieńcowych skrzepem powoduje

zawał –

czyli martwicę fragmentu mięśnia sercowego (schemat)
zaopatrywaną przez tę tętnicę. W zależności od tego ile tętnic
wieńcowych uległo zatkaniu zawał może być mniej lub
bardziej rozległy.

Nadciśnienie tętnicze jest to

zwiększone ciśnienie krwi
spowodowane najczęściej złogami
cholesterolu w naczyniach
krwionośnych. Ciśnienie krwi
podnosi również nikotyna, kofeina,
alkohol i nadmiar soli w pożywieniu.
Może to prowadzić do pęknięć
naczyń krwionośnych i
wewnętrznych wylewów.

12. Główne przyczyny chorób układu
krwionośnego:

 nieprawidłowe odżywianie się – nadmierne spożywanie

tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu (jaja, tłuste mięso),

 otyłość,

 siedzący tryb życia,

mała aktywność fizyczna,

 używki – palenie czynne i bierne, alkohol,

 stres,

 uwarunkowania dziedziczne,

 choroby np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze.

13. Profilaktyka chorób układu krążenia:

 prawidłowa dieta:

 zastępowanie tłuszczów zwierzęcych roślinnymi,
 spożywanie większej ilości pokarmów pochodzenia
roślinnego szczególnie owoców, warzyw, roślin
strączkowych, kasz, chleba razowego,
 unikanie soli,

 zwiększenie aktywności fizycznej, co przyczyni się do:

 rozszerzenia naczyń krwionośnych,
 obniżenia poziomu tłuszczów w organizmie,
 obniżenia ciśnienia krwi,
 wydajniejszej pracy serca i całego układu krążenia,

 nie palić papierosów,
 nie pić alkoholu,
 regularnie kontrolować stan zdrowia (ciśnienie krwi,
poziom cholesterolu).

14. Bibliografia i netografia:

• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum
część druga, Wydawnictwo Nowa Era,
• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I
gimnazjum, Wydawnictwo ABC,
• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia
człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,
• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia
gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak,
• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,
• www.wikipedia.pl,
• www.encyklopedia.interia.pl

•www.wiem.onet.pl