Naczyniaki. Skórne zespoły paraneoplastyczne. 6 X 2014
Zmiany skórne w chorobach wewnętrznych.
prof. Brzezińska-Wcisło
Naczyniaki (angioma / haemangioma / malformacja naczyniowa) dzielimy na:
- znamiona naczyniowe
- naczyniaki właściwe
Do znamion naczyniowych zaliczamy:
- naevus flammeus  jasnoróżowa plama na twarzy, znamię płomieniste
- naevus medialis faciei  środkowa część twarzy, najczęściej na czole u dzieci, samoistnie
ustępuje
- naevus unny  występuje u 90% osób z tyłu we włosach na potylicy
Wśród właściwych naczyniaków wyróżnia się rodzaje:
- plano-tuberosum  malinka, jasnoróżowa, trochę wystająca (grudka)
- tuberosum  wyraz
nie wystaje ponad powierzchnię skóry
- tubero-nodosum  wystaje ponad powierzchnię skóry i sięga głęboko w tkankę podskórną
- nodosum  z daleka nie widać, ale dotykiem czuć głęboko sięgający guz
Na pograniczu znamion naczyniowych i naczyniaków właściwych leży angioma planum 
ciemnofioletowa plama na twarzy, kończynach.
Naczyniaki to morfologicznie rozmaite zmiany, istniejące zazwyczaj od urodzenia, powstają w
wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych bądz
rozrostu naczyń włosowatych, tętniczych, żylnych
lub chłonnych. Leczenie: mogą ustępować samoistnie  obserwacja, lub metoda uciskowa.
Lasery  celem terapii jest zatrzymanie wzrostu naczyniaka, a nie jego usunięcie; mniej niż 15% z
nich ulega całkowitej eliminacji
- naczyniaki powierzchowne  laser barwnikowy pulsacyjny
- naczyniaki głębokie  laser neodymowo-yagowy
- małe  bez znieczulenia, duże  znieczulenie ogólne
Chirurgia  najlepsza metoda usuwania naczyniaków, zwłaszcza małych naczyniaków w
miejscach problematycznych terapeutycznie np. czubek nosa.
Krioterapia
wcześnie zastosowana kontaktowa krioterapia stanowi alternatywną metodę leczenia
(standardowa metoda krioterapii natryskowej nie przynosi dobrych efektów). Krioterapia
kontaktowa  zmiany mrozi się przez 10-15 sekund (powinna powstać nadżerka lub
owrzodzenie). Zwykle dobre efekty przynosi jeden bądz
dwa zabiegi w odstępie 4 tygodni. Nie
nadaje się do leczenia zmian głębszych.
Pasta CO2 (temperatura -40! obniżana do -70! chlorkiem etylu, acetonem, eterem). Podtlenek
azotu (-90!) i ciekły azot (-196!)  metoda kontaktowa (sonda) i spray. W przypadku
naczyniaków na błonie śluzowej trzeba dobrze posmarować żelem znieczulającym (np.
ksylokaina), bo sonda się może przyssać. Wtedy nie można wyrywać jej z jamy ustnej, tylko
szybko wyłączyć aparat.
Kortykosteroidy (?)
Sterydy stosowane w ciężkich przypadkach, mogą być podawane zarówno ogólnie jak i doogniskowo (mało skuteczna).
Jako pierwsi sterydy u dzieci z naczyniakami wykorzystali okuliści, w przypadku naczyniaków okołogałkowych
upośledzających widzenie. Zalecana dawka to 2-3 mg/kg prednizolonu dziennie. Zatrzymuje to wzrost guza w ciągu kilku
tygodni.
Interferon alfa  w dawce 3 min IU/m2 dziennie, w iniekcjach podskórnych; działa korzystnie; nie jest zarejestrowania w
tym wskazaniu, jest bardzo droga. Zaobserwowano neurologiczne objawy uboczne. Ostatnio dobre efekty u dzieci z

1 z 7
nadmiernymi naczyniakami przyniósł propranolol (2 mg/kg). Zarówno skleroterapia jak i winkrystyna stosowana do
wnętrza zmiany mają swoich zwolenników.
Naczyniak na oku, który uniemożliwia otwarcie oczu przez więcej niż 3-4 miesiące może
doprowadzić do utraty wzroku.
Zespół Sturge-Webera  naczyniak, który może być na twarzy (plano-tuberosum lub planum), w
gałce ocznej, ale może zajmować mózg, powodując niedorozwój lub padaczkę.
Zespół Klippla-Trenaunaya-Webera  zajmuje całą kończynę górną albo dolną, jednostronnie;
zawsze różnica w grubości 1-2 cm kończyn.
W bliznach po naczyniakach może powstawać carcinoma spinocellulare
Skórne zespoły paraneoplastyczne
Wyróżnia się ich dwa rodzaje:
- dziedziczne = uwarunkowane genetycznie (genodermatozy)  ryzyko rozwoju npl narządowego
jest większe niż w ogólnej populacji, u części chorych z tymi zespołami rozwijają się npl łagodne
lub złośliwe
- nabyte = rewelatory skórne npl narządów wewnętrznych  nienowotworowe choroby skóry,
które mogą wskazywać na istnienie procesu npl
Rogowacenie ciemne (acanthosis nigricans)  wykwity są często przerosłe, o barwie od
jasnobrązowej do czarnej; najczęściej w fałdach/zgięciach (doły pachowe, szyja, kark, pachwiny,
narządy płciowe, brodawki sutkowe, pępek, doły łokciowe); wyróżnia się postać łagodną i złośliwą.
Postać łagodna AN może występować w przebiegu takich chorób jak:
- cukrzyca
- niedoczynność kory nadnerczy
- endokrynopatie
- zespół policystycznych jajników
- otyłość
- w następstwie stosowania niektórych leków: GKS, doustna antykoncepcja, kwas nikotynowy
(witamina PP) w wysokich dawkach
Postać złośliwa  nagły początek, gwałtownie postępujący przebieg z zajmowaniem błon
śluzowych i większych obszarów skóry. Charakterystyczne jest pogłębienie linii papilarnych w
obrębie skóry palców rąk. Choroba najczęściej towarzyszy nowotworom przewodu pokarmowego
(70-90% o lokalizacji wewnątrzbrzusznej, 50-60% w żołądku)
Różnicowanie rogowacenia ciemnego z:
- rogowacenie ciemne łagodne  występuje u dzieci i z wiekiem ustępuje
- pseudoacanthosis nigricans  występuje u osób otyłych, ustępuje po redukcji m.c.
- rogowacenie ciemne związane z zaburzeniami endokrynologicznymi lub wywołanymi lekami
(leki hormonalne lub leki hipolipemizujące)
Objaw Lesera-TrŁlata  masywny i gwałtowny wysiew brodawek łojotokowych u młodych osób (u
osób starszych jest to fizjologia). Brodawki łojotokowe to łagodne nowotwory naskórkowe o
brodawkowatej, często hiperkeratotycznej powierzchni, niekiedy uszypułowane. Uważa się że
objaw ten towarzyszy najczęściej npl przewodu pokarmowego.
Zespół Bazexa (acrokeratosis Bazex)  rogowacenie w obrębie dłoni, stóp, nosa, małżowin
usznych. Występuje u młodych mężczyzn z rakiem krtani, górnych dróg oddechowych i przewodu
pokarmowego. Pierwsze objawy skórne występują przed klinicznym rozpoznaniem npl.

2 z 7
Hipertrichosis lanuginosa acquisita = nadmierne owłosienie meszkowe nabyte; (nie mylić
meszkowe z  mieszkowe ) występowanie włosów meszkowych na twarzy, czasem na tułowiu i
kończynach. Można też stwierdzić przerost brodawek języka; objaw ten występuje częściej u
kobiet i towarzyszy głównie ogniskom przerzutowym różnych nowotworów.
Pęcherzyca1 paraneoplazmatyczna  najwcześniejszym objawem są nadżerki i owrzodzenia
jamy ustnej i narządów moczowo-płciowych. W póz
niejszym czasie rozwijają się różne pod
względem morfologicznym zmiany skórne. Nowotworami towarzyszącymi są najczęściej chłoniaki
nieziarnicze.
Cechy pęcherzycy paraneoplastycznej to:
- brak poprawy po leczeniu (steroidoterapia w pulsach)
- nasilenie zmian skórnych,
- autoprzeciwciała,
- potwierdzenie histopatologiczne pęcherzycy
Podstawą rozpoznania jest stwierdzenie charakterystycznych przeciwciał, skierowanych przeciwko kompleksowi
polipeptydowemu (desmoplakina I, antygen pemfigoidu, desmoplakina II i periplakina), a także bliżej
niescharakteryzowanemu antygenowi 170 KD. Przeciwciała przeciw całemu kompleksowi występują tylko w około 40%
przypadków, a w pozostałych są skierowane przeciw dwóm, trzem a rzadziej tylko jednemu antygenowi. W wielu
przypadkach stwierdza się jednocześnie obecność przeciwciał przeciw desmogleinie 3.
Rumień pełzakowaty wędrujący  może towarzyszyć npl wywodzącym się z komórek alfa wysp
trzustkowych, produkujących glukagon. Polimorfizm wykwitów skórnych łączy się z obecnością
zmian śluzówkowych. Występuje głównie u kobiet w wieku pomenopauzalnym. Dodatkowo można
stwierdzić: zapalenie języka, kącików ust, powiek, łysienie i paronychia. W badaniach dodatkowych
stwierdza się: zwiększone stężenie glukagonu w surowicy, cukrzycę i niedokrwistość.
Zapalenie skórno-mięśniowe (dermatomyositis)  towarzyszy npl sutka, jajnika, płuc i przewodu
pokarmowego. Uważa się że npl występują u 15% osób z zapaleniem skórno-mięśniowym,
szczególnie u chorych bez wyraz
nych dolegliwości mięśniowych z towarzyszącymi zmianami
nadżerkowymi lub owrzodzeniami w obrębie zmian skórnych i w przypadkach opornych na terapię.
Badania: wycinek skórno-mięśniowy, IgE, markery mięśniowe.
Erytherma gyratum repens Gammel  rzadkie schorzenie, niemal zawsze występujące wraz z
npl narządów wewnętrznych; najczęściej u starszych mężczyzn. Zmiany skórne o charakterze
rumieni układających się girlandowato i spiralnie, często we wzory przypominające słoje drzewa
lub skórę zebry. Charakterystyczna jest szybka progresja zmian.
Opisywano jej związek ze zmianami złośliwymi w płucach, sutku i przewodzie pokarmowym. (
U 85% chorych jest markerem nowotworów złośliwych. Opisywano przypadki współistnienia z
gruz
licą, łuszczycą i chorobami autoimmunologicznymi
Piodermia zgorzelinowa  gwałtownie szerzące się owrzodzenie otoczone zapalną obwódką.
Choroba częściej niż nowotworom (głównie hematologicznym) towarzyszy chorobom zapalnym
jelit.
Zespół Sweeta  w postaci związanej z npl obserwuje się częste zajęcie błon śluzowych jamy
ustnej; występowanie pęcherzy i owrzodzeń w obrębie ognisk rumieniowo-naciekowych oraz
neutrofilię. Towarzyszy głównie nowotworom hematologicznym (białaczki szpikowe, chłoniaki) oraz
nowotworom układu moczowo-płciowego. Charakteryzują ten zespół: krótki wywiad, wysoka
temperatura i neutrofilia.
1
typowa pęcherzyca to schorzenie autoimmunologiczne gdzie dochodzi do wysiewu pęcherzy, do
różnicowania z zespołem Lyella, Stevens-Johnsona i in.

3 z 7
Półpasiec o ciężkim przebiegu  najczęściej w postaci rozsianej lub zgorzelinowej, u młodych
osób jest rzadko występującym markerem w przebiegu chłoniaków i białaczki (nowotwory
hematologiczne)
Świąd bez towarzyszących zmian skórnym rzadko towarzyszy chłoniakom, białaczkom i rakom.
Z doświadczenia  jeśli u osoby młodej występuje bardzo silny świąd albo erytrodermia, należy
się zastanowić nad npl.
Erytrodermia  zapalenie skóry, dotyczące około 90% powierzchni ciała. Skóra jest zlewnie
czerwona i zapalnie zmieniona. Najczęstsze objawy: świąd, gorączka, zaburzenia wodno-
elektrolitowe i białkowe, utrata włosów, troficzne zmiany paznokci i powiększenie węzłów
chłonnych.
Ponad 50% przypadków jest wynikiem uogólnienia istniejącego schorzenia, głównie:
- atopowe zapalenie skóry,
- łojotokowe zapalenie skóry,
- łuszczyca,
- pęcherzyca liściasta,
- uczulenia na leki.
Są to główne jednostki chorobowe, które niewłaściwie leczone mogą przejść w postać
erytrodermiczną. Erytrodermia może towarzyszyć rakom narządowym płuc czy hematologicznym
procesom złośliwym.
Choroba Pageta  zmiany skórne w wyniku rozwoju zlokalizowanego wewnątrzprzewodowo
nowotworu sutka. Polimorfizm zmian skórnych  zmiany rumieniowo-złuszczające oraz strupy. Do
rozpoznania konieczne jest badanie histopatologiczne. Rzadko obserwuje się w innych
lokalizacjach: okolica pępka, narządów płciowych, pachy.
Rybia łuska nabyta  polega na występowaniu zrogowaceń, najczęściej na skórze tułowia i
wyprostnej powierzchni kończyn, u starszych osób. Zazwyczaj zmiany skórne pojawiają się już po
rozpoznaniu choroby npl i ich nasilenie koreluje ze stanem onkologicznym. W ponad 70%
przypadków towarzyszy ziarnicy złośliwej.
Zmiany skórne w endokrynopatiach
Zmiany skórne w cukrzycy
- nadmierne owłosienie (pępek, łopatki)
- zaburzenia wydzielania potu (ę!/�!)
- świąd uogólniony lub ograniczony
- skłonność do zakażeń bakteryjnych, grzybiczych i drożdżakowych
- zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej
- w cukrzycy niewyrównanej: suchość, słodki smak, wzmożone pragnienie, zajady, próchnica,
język duży sinoczerwony popękany z odciskami zębów na bokach.
Zmiany skórne, w których rozwoju zasadnicze znaczenie ma uszkodzenie układu naczyniowego
- rumieniec cukrzycowy  u młodych osób zlokalizowany na czole, dłoniach, podeszwach z
cukrzycą niewyrównaną; u starszych chorych tęczówka wykazuje niekiedy charakterystyczne
czerwone plamki
- zmiany pęcherzowe
- obrzęk stwardniały skóry rąk
- zmiany naczyniowe (plamice)
- obumieranie tłuszczowe
- ziarniniak obrączkowaty
- owrzodzenie troficzne

4 z 7
Obumieranie tłuszczowate  zmiany o charakterze żółtobrązowych, nieregularnych, wyraz
nie
odgraniczonych ognisk z zanikiem w części środkowej oraz z przeświecającymi przez ścieńczały
naskórek poszerzonymi naczyniami krwionośnymi. Leczenie: wstrzykiwanie sterydów,
naświetlanie. Około 1/3 zmian ulega owrzodzeniu, które goi się bardzo wolno. Występują
przeważnie na wyprostnych powierzchniach podudzi, przede wszystkim u chorych na cukrzycę
typu 2 lub cukrzycę utajoną
Ziarniniak obrączkowaty  twarde, nieco wyniosłe wykwity o gładkiej powierzchni, koloru
bladoczerwonego, układające się często obrączkowato. Nie wykazują skłonności do rozpadu,
ustępują bez śladu. W około 20% przypadków choroba jest związana z cukrzycą. Innymi
czynnikami przyczynowymi są ukąszenia owadów, leki, urazy lub promieniowanie słoneczne.
Najbardziej charakterystycznym umiejscowieniem wykwitów jest grzbietowa część ręki lub stopy, a
także palce rąk, stóp i łokcie. Jest to choroba młodych ludzi; zmiany rozsiane występują przede
wszystkim u kobiet w średnim wieku (okres menopauzy).
Obrzęk stwardniały skóry  stwardnienia najczęściej umiejscowione na karku, ramionach,
twarzy i tułowiu. Od twardziny różni je brak objawu Raynauda, zmian narządowych i przeciwciał
ANA. Stwardnienia mogą obejmować cały tułów, kończyny dolne i zazwyczaj nie są poprzedzone
infekcjami. Występują przede wszystkim u osób otyłych z cukrzycą nieuregulowana i oporną na
leczenie. Nie poddają się leczeniu, utrzymują się trwale.
Zmiany skórne w chorobach tarczycy
Nadczynność:
- włosy  cienkie, jedwabiste, błyszczące, o wzmożonym połysku, liczba telogenu jest mała,
łysienie o charakterze rozlanym lub ograniczonym (okolica czołowa); możliwe wypadanie
włosów w innych okolicach i łysienie plackowate
- zmiany w obrębie płytek paznokciowych (5%)  wklęśnięcie płytki paznokciowej, zespół
żółtych paznokci, bielactwo paznokci, oddzielanie się dystalnej części płytki paznokciowej od
łożyska, co powoduje uniesienie jej wolnego brzegu
- skóra  ciepła, wilgotna, aksamitna i gładka o różowym zabarwieniu  łososiowy
- nadmierne pocenie szczególnie dłoni i stóp
- gruczolak potowy
- czasami bielactwo nabyte
- obrzęk śluzakowaty podudzi (symetryczne nacieki zlokalizowane na przedniej powierzchni
podudzi, które mogą zajmować też grzbiety stóp)
- zanik plamisty skóry (anetodermia)
- nasilony dermografizm, któremu często towarzyszy świąd skóry
- pokrzywka
- krótkotrwałe epizody zaczerwienienia twarzy i górnej części klatki piersiowej połączone z
uderzeniami gorąca
Najbardziej charakterystyczne są przebarwienia na powiekach i wokół oczu (szczególnie nasilone
w obrębie przyśrodkowego kąta oka), brązowe lub brązowoczarne, ostro odgraniczone (objaw
Jellinka). Mogą występować przebarwienia wokół ust i/lub na tułowiu (szaro zabarwione i rozlane)
Niedoczynność tarczycy
- włosy  suche, szorstkie, łamliwe i ćme; u części chorych obserwuje się podwyższony odsetek
włosów telogenowych (łysienie telogenowe); objaw Hertoghe a  łysienie 1/3 części
zewnętrznych brwi
- płytki paznokciowe  wzrost powolny, kruche, łamliwe, poprzeczne i podłużne pobruzdowanie,
mogą oddzielać się od łożyska, są bardzo płaskie
- skóra  suchość i szorstkość, rogowacenie mieszkowe, świąd, typowa jest szarawa i szorstka
skóra łokci i kolan (brudne łokcie i kolana); póz
niej skóra staje się blada, zimna, woskowa;
może wystąpić nabyty rogowiec dłoni i stóp; uogólniony obrzęk śluzakowaty skóry

5 z 7
cd. 13 X 2014
Zmiany skórne w przebiegu chorób układu moczowego
u pacjentów z zaawansowaną niewydolnością nerek występuje świąd (u ponad 80% chorych
dializowanych) i suchość skóry. Umiejscowienie świądu jest charakterystyczne: częściej dotyczy
ramion, podudzi, głowy, nosa i zewnętrznych przewodów usznych.
Mogą występować zmiany paznokciowe, białe paznokcie w części proksymalnej i prawidłowe
zabarwienie w części dystalnej. U chorych po przeszczepieniu nerki najważniejszym problemem
są infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze oraz zmiany przed- i nowotworowe związane z
przewlekłą immunosupresją
Zmiany skórne w chorobach przewodu pokarmowego
- piodermia zgorzelinowa
- guzek siostry Mary Joseph
- zespół Peutz-Jeghersa
- rumień guzowaty
Piodermia zgorzelinowa  zespół paraneoplastyczny. Jest to gwałtownie postępujące, głębokie
owrzodzenia o nieznanej etiologii. Może współistnieć z chorobami jelit: wrzodziejącym zapaleniem
jelita grubego (UC), chorobą Crohna (CD), oraz gammapatiami, w tym szpiczakiem plazmocyto-
wym IgG lub IgA. Jej obecność przemawia za udziałem mechanizmów immunologicznych w
rozwoju zmian. Choroba wymaga różnicowania z owrzodzeniami powstałymi na innym tle
Guzek siostry Mary Joseph  czerwone lub sinoczerwone guzki zlokalizowane w okolicy pępka,
będące przerzutem nowotworu zlokalizowanego w jamie brzusznej (najczęściej gruczolakorak
jajnika lub żołądka). Nazwa pochodzi od nazwiska pielęgniarki, u której po raz 1 zaobserwowano
chorobę.
Zespół Peutz-Jeghersa  towarzyszy polipowatości lub nowotworowi przewodu pokarmowego,
nowotworowi płuc lub sutka; są to zmiany barwnikowe (drobne ciemne plamki) występujące na
skórze oraz w obrębie śluzówek jamy ustnej, czerwieni wargowej i spojówek. Mogą też
występować w obrębie warg sromowych u kobiet
Rumień guzowaty  ostro zapalne guzy zlokalizowane głównie na przedniej powierzchni
podudzi, nie ulegające rozpadowi, ustępujące bez pozostawienia śladu. Schorzenie występuje
częściej u młodych kobiet (ale wg pani profesor w wieku średnim). Zmianom towarzyszy ból,
gorączka lub stany podgorączkowe, bóle stawowe lub mięśniowe. W każdym przepadku trzeba
wykluczyć jako czynnik przyczynowy infekcję oraz leki. Może być związany z CD lub UC.
Zmiany skórne w chorobach wątroby
związane są z jej upośledzoną funkcją i ewentualnym zakażeniem HBV lub HCV. Objawem jest
nasilony świąd, mogą też występować: rogowacenie czarne, zespół glucagonoma, objaw Leser-
Trelat; towarzyszy nowotworom przewodu pokarmowego.
Zapalenie opryszczkowe skóry = choroba D�hringa; określany mianem zespołu skórno-
jelitowego, ponieważ zmianom skórnym często towarzyszy enteropatia glutenozależna. U
większości chorych nie występują zaburzenia jelitowe mimo zmian anatomicznych kosmków.
Zmiany skórne: wielopostaciowe, zlokalizowane symetrycznie na skórze łokci i kolan, okolicy
krzyżowo-lędz
wiowej i pośladków, w okolicy łopatek a rzadko na skórze twarzy i owłosionej skórze
głowy. Bardzo nasilony świąd i pieczenie.
Powolny wysiew brodawek łojotokowych u starszych to nie objaw npl narządów wewnętrznych
(zawsze niegroz
ne znamiona naskórkowe). Z powodu nazwy piodermia zgorzelinowa mylnie bywa
traktowana jako infekcja bakteryjna.

6 z 7
Zmiany skórne u pacjentów z problemami hematologicznymi.
Są to odczyny skórne swoiste (białaczkowe) i nieswoiste w skórze. Zmiany nieswoiste: najczęściej
plamice i osutki plamisto-grudkowe, infekcje skóry związane z osłabieniem odporności, uogólniony
stan zapalny skóry (erytrodermia)  polimorfizm wykwitów. Częstym objawem jest świąd, różnie
nasilony bardzo uporczywy i trudny do opanowania
U pacjentów przewlekle leczonych sterydami często występują:
- trądzik posterydowy
- rozstępy skóry
- ścieńczenie skóry
- przerzedzenie włosów pach i okolicy narządów płciowych
- nadmierne owłosienie
Zaburzenia gospodarki lipidowej
zmiany są to rożnego rodzaju kępki żółte, grudki u ludzi w średnim wieku, głównie na twarzy w
okolicy oczu. Leczenie: chirurgia plastyczna, laserowo, krioterapia. Trzeba zrobić badania
gospodarki lipidowej, której wyrównanie może prowadzić do ich zaniku.
KS

7 z 7
Włosy 13 X 2014)
prof. Brzezińska-Wcisło
Cykl włosowy u ludzi jest cyklem niezsynchronizowanym  sąsiadujące ze sobą mieszki
włosowe znajdują się w rożnych okresach cyklu włosowego, niezależnie od siebie; każdy z nich
posiada charakterystyczną morfologię mikroskopową. Najlepszym modelem trychologicznym są
myszy, szczury i króliki.
Włos anagenowy = włos rosnący; czynnik toksyczny (na przykład lek) działa tylko na mieszek
włosowy rosnący, a nie działa na katagen czy telogen.
6 typów anagenu:
- I  tworzenie się zawiązka włosa
- II  tworzenie się opuszki i brodawki włosa
- III  tworzenie się macierzy włosa
- IV  włos tworzy się i rośnie do ujścia (podstawy gruczołu łojowego) a następnie&
- V  rośnie do powierzchni naskórka
- VI  włos przebija się na zewnątrz
Włos katagenowy = okres inwolucji (dolnej części) mieszka, czyli okres pośredni.
Wczesny katagen  włos bardziej przypomina włos anagenowy, charakteryzuje się częścią
oderwanej opuszki zawierającej barwnik, po czym w wyniku rogowacenia zarysowuje się kolba.
Włos telogenowy = okres spoczynkowy  martwy włos, który póz
niej wypadnie, zakończony jest
kolbą telogenową.
Włos dystroficzny  wygląda jak zaostrzony ołówek. Kąt jaki tworzy oś długa włosa z
ramieniem przewężenia świadczy o działaniu czynnika toksycznego (kąt rozwarty i szybkie
odłamanie  czynnik silnie działający).
Włos dysplastyczny  równomiernie ścieńczały, pozbawiony pochewek włos. Zdaniem
niektórych tego rodzaju włosy powstają wskutek nieprawidłowego wyrywania.
Określenie stanu korzeni włosów = trichogram  podstawowa metoda badania, umożliwia
rozpoznanie mechanizmu łysienia. Określenie stanu korzeni włosów polega na:
- obejrzeniu pod mikroskopem około 100 wyrwanych korzeni włosów
- obliczeniu odsetka włosów znajdujących się w poszczególnych okresach cyklu oraz włosów
wykazujących zaburzenia wzrostu
W przypadku łysienia rozlanego bierze się włosy z 3 okolic np. ze szczytu głowy, z okolicy
skroniowej. W okolicy potylicznej są najlepsze włosy, więc stamtąd się nie bierze. W łysieniu
plackowatym bada się włosy z obwodu. Są choroby, które dotyczą tylko łodyg włosów. Wtedy nie
trzeba wyrywać tylko wystarczy obciąć.
Prawidłowy trichogram
- okres anagenu trwa średnio 4-6 lat; w prawidłowym trichogramie stanowi 80-90%. (
Niektóre kobiety mają włosy sięgające talii, cykl włosowy u nich cykl musi trwać nawet do 10 lat.
- okres przejściowy (katagen) trwa 2-4 tyg i włosów w tym okresie w trichogramie jest 2-3%
- okres telogenu trwa 2-4 miesiące; pozostały procent (10-20%) włosów przypada na ten okres
- 3-5% (maksymalnie 8%) mogą stanowić patologiczne postacie włosów anagenowych:
dystroficzne i dysplastyczne
Chorzy mogą uskarżać się na wypadanie włosów (effluvium) lub łysinę (alopecia).

1 z 9
Patomechanizmy łysienia (3)
- noxa silna np. cytostatyk  16 dni (~2 tygodnie)  łysienie dystroficzne (= anagenowe) przez
zahamowanie podziałów komórkowych i wytworzenie zaostrzonych ołówków
- noxa słaba np. choroby zakaz
ne, cukrzyca  3-4 miesiące  łysienie telogenowe przez
skrócenie fazy wzrostu włosa (anagenu) przy niezmienionej fazie katagenu i telogenu
- łysienie mieszane  łączy cechy dwóch powyższych
Fizjologiczne łysienie
- u osesków  zwykle zapoczątkowane w okolicy potylicznej; w krótkim czasie dochodzi do
wymiany włosów pod koniec 1 roku życia
- w okresie pokwitania  występuje u 20% dziewcząt i nieco częściej u chłopców w postaci
nieznacznego przerzedzenia włosów w kątach czołowo-skroniowych, co związane jest z
czynnością hormonów płciowych męskich; ustępują, ale sporadycznie może być początkiem
łysienia typu męskiego u obojga płci
- u obu płci powyżej 60 roku życia (menopauza)
Główne typy włosów:
- lanugo  włosy długie, delikatne, bez pigmentu, które fizjologicznie wypadają jeszcze w życiu
płodowym i znajdują się w mazi płodowej; mogą być obecne u wcześniaków
- vellus  krótkie, cienkie, zazwyczaj bez pigmentu, pokrywają całe ciało rodzącego się dziecka,
oprócz powierzchni dłoniowych i podeszwowych
- włosy dojrzałe  długie, grube, pigmentowane, obecne u rodzącego się dziecka na głowie,
brwiach i rzęsach
Włosy zależne od płci to włosy dojrzałe, rozwijające się w okresie pokwitania pod wpływem
androgenów:
- włosy łonowe i w dołach pachowych u obu płci pod wpływem niskiego poziomu androgenów;
- broda i owłosienie całego ciała  wymagają poziomów androgenów występujących tylko u
mężczyzn
- brwi i rzęsy są niezależne od androgenów
Estrogeny zmniejszają czynność gruczołów łojowych i działają stymulująco na wzrost włosów u
człowieka, przedłużając okres wzrostu włosa. Z kolei zmniejszona utrata włosów podczas ciąży jak
i zwiększenie wypadania w okresie przekwitania wskazują na udział hormonu pęcherzykowego w
zachowaniu prawidłowego owłosienia głowy. Androgeny hamują wzrost włosów na głowie
natomiast pobudzają go poza skórą głowy zarówno u mężczyzn jak kobiet.
Typy siwienia
- siwienie fizjologiczne  wiek, w którym zaczyna się jest różny, od 20 do 60-70 roku życia (około
50 roku życia połowa ludzi rasy białej ma połowę siwych włosów). Najpóz
niej siwieją włosy
pachowe, łonowe i brwi.
- przedwczesne  rzadkie zjawisko; zaczyna się przed 20 rokiem życia u osób rasy białej;
występuje najczęściej z nadmierną potliwością i wadami zębów
Siwienie przedwczesne może wystąpić w:
- nadczynności tarczycy
- niedożywieniu
- niedokrwistości złośliwej
- chemioterapii
- chorobach z wysoką gorączką np. zimnica
 Siwienie nagłe  siwy włos wyrasta wiele miesięcy dlatego jedynym możliwym wyjaśnieniem
może być nagłe wypadnięcie dużej liczby włosów ciemnych, podczas gdy włosy białe, bardziej
oporne, pozostają. Leczenie siwienia: albo farbowanie albo radość ze zmiany wyglądu.

2 z 9
W każdym mieszku występują okresy wzrostu włosa (anagen), zahamowania wzrostu i inwolucji
mieszka (katagen) i spoczynku (telogen). Ich naprzemienne występowanie = cykl włosowy. W
ciągu życia człowieka mieszek może przechodzić średnio 20-30 cykli.
Najczęstsze choroby owłosionej skóry głowy:
- łupież: zwykły (pospolity = suchy) lub tłusty
- łuszczyca owłosionej skóry głowy (najbardziej nasilone w potylicy)
- grzybica owłosionej skóry głowy (odmianą jest grzybica woszczynowa z tarczkami
woszczynowymi  strupy, których ucisk powoduje niedokrwienie; ta odmiana obecnie nie
występuje); nie wolno podawać sterydów w grzybicy bo ją nasilają
- łojotokowe zapalenie skóry (A
ZS)  dotyczy 1-3% populacji
Przyczyny wypadania włosów:
- wiek biologiczny (oseski, okres dojrzewania i 60+)
- używki
- nieprawidłowe odżywianie (odchudzanie)
- stres, przemęczenie
- promieniowanie UV
- anemia
- sezonowość: wiosna i jesień
- zła pielęgnacja włosów: detergenty w szamponach, lakiery do włosów, farby do włosów,
niewłaściwe fryzury
- łysienie związane z chorobami ustroju
A
ysienie w chorobach ustroju
Zaburzenia hormonalne:
Nadczynność tarczycy
- włosy cienkie, jedwabiste o wzmożonym połysku
- liczba telogenowa mała lub nie występuje;
- łysienie może przyjmować postać rozlaną lub ograniczoną (głównie okolicy czołowej)
- przerzedzenie włosów na narządach płciowych i w innych okolicach
Niedoczynność tarczycy
- włosy są przerzedzone, suche, szorstkie, łamliwe
- u części chorych obserwuje się podwyższony odsetek włosów telogenowych
- objaw Hertogha = wyłysienie 1/3 zewnętrznej części brwi
Hypokalcemia  następstwo niedoczynności przytarczyc, może spowodować wypadanie włosów
i ich odłamanie nie tylko w obrębie głowy, ale również całego owłosienia człowieka (brwi, rzęs,
dołów pachowych i wzgórka łonowego).
Niedoczynność przysadki  brak owłosienia pach i okolic płciowych
Nadczynność kory nadnerczy  hipertrichoza poza skórą głowy, natomiast na głowie osób ze
skłonnością do łysienia występuje przerzedzenie włosów.
Cukrzyca
- łysienie ma charakter rozlany z największym nasileniem na szczycie głowy
- mechanizm telogenowy, a wyjątkowo mieszany
- zwiększona utrata włosów zawsze poprzedzona jest cukrzycą na wiele miesięcy lub lat
- procent włosów telogenowych nie zależy od okresu utrzymywania się cukrzycy, czasu trwania
łysienia oraz stopnia przerzedzenia włosów
- insulina wpływa korzystnie, przedłuża fazę anagenu  lepszy stan owłosienia głowy i wyższy
odsetek anagenu (a niższy telogenu) u chorych otrzymujących insulinę. U pacjentów z DM

3 z 9
niewyrównaną łysienie występuje najczęściej w III i IV dekadzie życia (częściej u kobiet) wraz z
nasilonym łojotokiem
Choroby zakaz
ne
- czynnikiem zasadniczym powodującym łysienie jest wysokość i czas trwania gorączki
- mechanizm  najczęściej telogenowy, rzadziej mieszany
- choroby zakaz
ne mogą też powodować objaw Pohla-Pinkusa (odcinkowe ścieńczenie łodygi
włosów, które występuje też przy podawaniu niektórych cytostatyków)
- łysienie ma charakter rozlany z nasileniem w okolicy czołowo-skroniowej
A
ysienie kiłowe   futro wyjedzone przez mole ; występuje w postaci ogniskowej i rozlanej.
Mechanizm najczęściej telogenowy.
A
ysienie w chorobach tkani łącznej
- SLE  łysienie rozlane o patomechanizmie dystroficznym lub mieszanym; odwracalne (łysienie,
przerzedzenie włosów jest jednym z kryteriów pomocniczych ARA)
- DLE (toczeń rumieniowaty krążkowy)  łysienie bliznowaciejące, nieodwracalne
- DDLE  jw
Dermatomyositis (zapalenie skórno-mięśniowe)  zmiany strukturalne w obrębie łodygi włosów
(trichorrhexix nodosa  odłamanie łodygi na różnej ich wysokości); przy czym w korzeniu nie ma
patologii, a makroskopowo włosy są brzydkie.
Sclerodermia (twardzina)  b. dobry stan owłosienia głowy potwierdzony badaniem
trichologicznym (wyższy niż w warunkach fizjologicznych odsetek włosów rosnących).
W niektórych przypadkach raka narządów wewnętrznych, zwłaszcza żołądka  na skroniach
oraz w obrębie łuków brwiowych i brody występują tzw. włosy Schriddego  bardzo grube,
ciemne i bez połysku. W raku i marskości wątroby  zwiększenie odsetka włosów telogenowych
i dystroficznych, a klinicznie występowanie łysienia rozlanego; związane z zaburzeniami
metabolizmu aminokwasów (cysteiny i metioniny). U mężczyzn może wystąpić kobiecy typ
owłosienia łonowego = objaw Chvostka; a u obu płci przerzedzenie lub brak włosów
pachowych
Cytostatyki
- objaw flagi (odrastanie włosów innego koloru)
- włosy szopa (o innym utkaniu, konsystencji np. u osoby z prostymi włosami odrost włosów
falistych) po chemioterapii.
Głównie łysienie o mechanizmie mieszanym lub dystroficznym. Nie ma korelacji między wiekiem i
płcią a podatnością na łysienie. Nigdy wszystkie włosy nie wypadną  na obwodzie zawsze trochę
ich zostanie, co jest naukowo wytłumaczalne większą opornością tych włosów na czynniki
toksyczne. A
ysienie dotyczy głównie wierzchołka głowy, ponieważ na obwodzie włosy są bardziej
oporne na czynniki toksyczne niż na szczycie głowy. Włosy innych okolic nie wypadają ponieważ
mają krótki cykl włosowy i nim cytostatyk zacznie działać rozpocznie się kolejny cykl włosowy w
danym mieszku. Nie wypadają po cytostatykach brwi, rzęsy czy inne owłosienie o krótkim cyklu
włosowym. Objaw Pohla-Pinkusa  odcinkowe przewężenie w obrębie łodygi.
Skóra owłosiona głowy jest często lokalizacją przerzutów, zwłaszcza raka piersi. Nacieki z
komórek nowotworowych mogą uszkadzać mieszki włosowe i doprowadzają do wyłysienia.
Nowoczesne metody diagnostyczne w chorobach włosów  trichoskopia. W diagnozowaniu
i monitorowaniu chorób włosów wykorzystuje się dermatoskop z oprogramowaniem
komputerowym i cyfrowym aparatem fotograficznym (wideodermatoskop). Dzięki systemowi
optycznemu możliwe jest powiększenie 20-70x. Badanie jest nieinwazyjne, niebolesne, łatwe w
użyciu i pozwala na obiektywną ocenę aktywności choroby (droga metoda). Nie ma konieczności

4 z 9
zgolenia i farbowania włosów; jedynie wymagane jest duże doświadczenie oceniającego.
Trichoscany i fototrichogramy wymagają specjalnego oprogramowania, golenia i farbowania
włosów. Metody te są mało precyzyjne, mają niewielką wartość w praktyce klinicznej i są
pracochłonne.
Przeszczepianie włosów daje dobre rezultaty u mężczyzn, a u kobiet gorzej ze względu na
rozlany charakter przerzedzenia. Jest to żmudna i długotrwała metoda wymagająca cierpliwości.
A
yse okolice pokrywa się przeszczepami drobnych kępek skóry zawierającymi mieszki włosowe,
pobranymi z miejsc obwodowych głowy, w których włosy są zachowane.
Wskazania do przeszczepiania:
- łysienie androgenowe
- łysienie bliznowaciejące
- rekonstrukcja brwi
Przeciwwskazania
- przesadne oczekiwania pacjenta
- aktywne choroby skóry
- niekorzystny stosunek obszaru dawcy do wielkości łysiny
- predyspozycja do keloidów
Przeszczepianie daje dobry efekt kosmetyczny u osób z łysieniem o małym lub średnim nasileniu.
Efekt ten zależy w dużym stopniu od gatunku włosów i braku powikłań po przeszczepach.
Biopsja skóry owłosionej głowy zawsze powinna być wykonywana pod kątem wzrostu włosa;
biopsja pionowa przecina liczne mieszki włosowe i jest trudna do interpretacji.
Nadmierne owłosienie (hipertrichosis)  nadmierny porost włosów z powodu konwersji włosów
meszkowych typu vellus we włosy dojrzałe. Natomiast hirsutyzm oznacza nadmierny porost
włosów związanych z płcią, wirylizacja = połączenie hirsutyzmu z innymi cechami maskulinizacji:
przerost łechtaczki, niski głos, przerost mięśni, brak miesiączki. Często hipertrichosis i hirsutyzm
występują razem
Leczenie nadmiernego owłosienia
- golenie  najmniej popularne ale najtrwalsze i najskuteczniejsze; zgolone włosy są na przekroju
owalne i robią wrażenie grubszych
- wyrywanie  staroświecka metoda, nadaje się jedynie do usuwania niewielkich ilości powoli
rosnących włosów, np. brwi
- depilacja woskiem
- elektroliza  za pomocą cienkiej igły doprowadza się do mieszka włosowego prąd stały
- termoliza  unowocześniona metoda elektrolizy
- fotodestrukcja  usuwanie laserem
Hypotrichosis  zmniejszona liczba mieszków włosowych; atrichia  całkowity brak mieszków.
Wrodzona hypotrichosis jest nieuleczalna; można szukać wad wrodzonych genetycznych i nosić
peruki.
A
ysienie plackowate (alopecia areata)
Przyczyny łysienia plackowatego:
- wpływ czynników dziedzicznych
- zaburzenia układu nerwowego (ważne)
- obecność wewnątrzustrojowych ognisk zakażenia
- wpływ czynników zapalnych
- współistnienie schorzeń atopowych, bielactwa i chorób tarczycy
- immunologiczne uwarunkowania łysienia plackowatego

5 z 9
A
ysienie wężykowate; łysienie złośliwe  wszystkie włosy wypadają, można podać steryd.
Typy łysienia plackowatego:
1. rozlane
2. wężykowate
3. całkowite  głowa
4. uniwersalne  utrata włosów na całym ciele
5. złośliwe  trwa długo, nie poddaje się leczeniu i dotyczy całego owłosienia
Szczególną cechą łysienia plackowatego jest zjawisko Renb�ka  u chorych z łysieniem
plackowatym i z chorobami zapalnymi (łuszczyca i łojotokowe zapalenie skóry). Renb�k jest
czytanym od tyłu nazwiskiem K�bner. W zjawisku K�bnera choroba rozwija się w miejscach
podrażnionych lub stymulowanych, a w Renb�ka  w tych miejscach powracają normalne
procesy.
Do czynników rokowniczo złych należą:
- utrzymywanie się ognisk wyłysienia powyżej roku
- zaostrzenie lub początek łysienia przed okresem dojrzewania
- dodatni wywiad rodzinny
- zmiany typu ophiasis  łysienie wężykowate
- zmiany paznokci (płytki paznokciowe naparstkowate)
- atopia
Nie ma skutecznych metod leczenia łysienia plackowatego. Strategia terapeutyczna wykorzystuje
działanie leków przeciwzapalnych i immunosupresyjnych (sterydy, cyklosporyna A);
immuomodulujących (PUVA, immunoterapia miejscowe alergenami kontaktowymi), DCP,
miejscowo drażniących (cygnolina, tretinoin) i nieswoiście stymulujących wzrost włosów
(minoksydyl). Zewnętrznie stosuje się minoksydyl, GKS, cygnolina; miejscowo immunoterapia;
ogólnie  fotochemioterapia, GKS, i cyklosporyna.
A
ysienie bliznowaciejące = nieodwracalne uszkodzenie mieszków włosowych. Należy do
trwałych łysień nabytych lub wrodzonych i jest wywoływane przez czynniki zewnątrzpochodne:
- mechaniczne  łysienie pourazowe bliznowaciejące niemowląt (alopecia cicatrisans)
- fizyczne  promienie X, krioterapia, oparzenia, laseroterapia
- chemiczne  oparzenia
- biologiczne  zakażenia wirusowe, bakteryjne, grzybicze
Leczenie  przeszczepienie włosów
Wrodzone łysienie bliznowaciejące
- wrodzony niedorozwój skóry (aplasia cutis congenita)  blizny zanikowe lub brak skóry oraz
dodatkowe lub zrośnięte palce oraz wodogłowie i rozszczep podniebienia
- znamiona
- rogowacenie mieszkowe kolczyste wyłysiające
Do rzadkich przyczyn łysienia bliznowaciejącego należą: nowotwory, choroba Dariera, sarkoidoza,
rozrosty limforetykularne, rybia łuska, nietrzymanie barwnika, twardzina cięcia szablą, przewlekła
reakcja GVH (graft vs host)
Folliculitis decalvans
Początkowo powstają zmiany w postaci grudek i krost przymieszkowych, często pokrytych strupem
i niemal zawsze najpierw pojawiających się na szczycie głowy. W końcu powstaje ognisko łysiny z
kępkami szczątkowych włosów = objaw pędzla. Skóra staje się atroficzna, na obwodzie nadal
powstają krostki okołomieszkowe.

6 z 9
Leczenie
- antybiotykoterapia: rifampicyna lub klindamycyna (300 mg 2x dziennie przez 4-10 tyg)
- niemal wszyscy zdrowieją i pozostają wolni od choroby przez długi czas, chociaż z reguły
następują nawroty
Etat pseudopeladique, tj. łysienie rzekomoplackowate = ślady stóp na śniegu. Głównie kobiety i
osoby z ciemnymi włosami. Leczenie retinoidami
cd. 20 X 2014
A
ysienie androgenowe  postępujące przerzedzenie i cieńczenie włosów długich związane z
przekształceniem włosów długich we włosy meszkowe (tzw. miniaturyzacja mieszków) oraz zbyt
wczesnym wchodzeniem w fazę telogenu w wyniku skrócenia okresu wzrostu (anagenu).
Typy łysienia androgenowego
- wzór łysienia typu męskiego  zaczyna się od kątów czołowo-skroniowych, do których
dołącza się tonsura na szczycie głowy; następnie przerzedzenie włosów rozprzestrzenia się w
kierunku skroni i ciemienia, pozostawiając koronę włosów na potylicy i częściowo w okolicach
skroniowych. Występuje zarówno u kobiet jak i u mężczyzn
- wzór typu kobiecego  dotyczy wyłącznie kobiet, granica owłosienia na czole jest dobrze
zachowana, a przerzedzenie włosów zaczyna się 2-3 cm w kierunku okolic ciemieniowych i
szczytu głowy
Wzór łysienia męski u kobiet występować może w okresie przedmenopauzalnym i menopauzie. U
płci żeńskiej znacznie rzadziej występuje łysienie zajmujące kąty czołowe i szczyt głowy; taka
forma dotyczy głównie kobiet po okresie menopauzy. A
ojotok to oznaka stymulacji przez
androgeny. Dalszą cechą łysienia androgenowego poza spadkiem gęstości włosów jest
zmniejszenie grubości łodygi.
W etiopatogenezie czynniki genetyczne i androgenowe. Typ dziedziczenia autosomalny
dominujący (wielogenowe), znaczenie ma zwiększona przemiana testosteronu w
dihydrotestosteron pod wpływem enzymu 5ą-reduktazy typu II, co zachodzi u kobiet i mężczyzn.
Eunuchowie nie łysieją, a kastraci leczeni androgenami tracą włosy.
U mężczyzn z łagodną i umiarkowaną utrata włosów można rozpocząć leczenie od 5 do 2%
roztworu minoksydylu lub finasteryd 1 mg/dz po. (powoduje zaburzenia w strefie seksualnej). U
kobiet w przypadku łysienia androgenowego można zastosować dowolny antyandrogen, np. octan
cyproteronu.
Badania do wykonania (!)
- fT3 i fT4; TSH
- prolaktyna
- progesteron
- testosteron
- morfologia krwi
- poziom cukru, białka, żelaza, ferrytyny, fosfatazy alkalicznej
W ramach ciekawostki  co można stosować? Na początku mogą to być preparaty witaminowe.
Dobrym preparatem, podawanym w iniekcjach jest witamina B6 w ampułkach (1 amp/dz przez 30
dni). Innym preparatem jest Merz Spezial (drażetki), Gelacet (saszetki i kaps.  1 saszetka 1x/dz
przez 3 tyg, potem przerwa 2 tyg. i znowu 3 tygodnie 1 dziennie): mieszanka aminokwasów,
cysteiny, B6, pantoteinianu. Pantowigar (Pantowigar N, Pantogar)  3x dz. przez 3 miesiące.
Biotyna  w postaci iniekcji lepiej się wchłania (5 mg lub w problemach z paznokciami 2,5 mg).
Dermena 2 tabl./dz przez 3+ miesiące.

7 z 9
Wrodzone i nabyte zmiany strukturalne włosów.
Najważniejsze nieprawidłowości strukturalne:
- obrączkowate
- skręcone
- wełniaste
- paciorkowate
- bambusowate
- węzełkowate
- bańkowate
Oprócz tego do tej grupy należy:
- rozszczep węzłowaty i podłużny włosa
- trichoschisis
- trichotiodystrofia
Do tego typu zaburzeń dochodzi przez uwarunkowania genetyczne lub na drodze nabytej,
związanej np. z nieprawidłowymi zabiegami fryzjerskimi. Włosy są cienkie, łamliwe, matowe bez
połysku, suche, ćme, kruche. Nie ma dobrego leczenia; można unikać zabiegom kosmetycznym
na włosach, co umożliwia odrost prawidłowych włosów; zażywać preparaty witaminowe, głównie
biotynę (witamina H) lub witaminę A; często zaleca się krótkie obcięcie. Zaburzenia występują
częściej u kobiet jasnowłosych, przyczyną jest zwykle uraz; szczególnie zajęte są włosy głowy.
Urazem może być:
- nadmierne i niewłaściwe czesanie oraz szczotkowanie włosów
- trwała ondulacja
- obcinanie włosów tępymi narzędziami
- prostowanie ich
- używanie suszarek, szczotek czy lokówek ze zbyt gorącym powietrzem
- intensywne działanie promieni słonecznych
- ciasne splątanie warkocza
- rozjaśnianie i barwienie włosów
- kąpiele w słonej wodzie
- drapanie lub pocieranie skóry głowy z powodu chorób owłosionej skóry głowy
Ze względu na głuchotę tak często towarzyszącą włosom skręconym w różnych sytuacjach
klinicznych zaleca się wykonywanie badań słuchu u wszystkich niemowląt ze skręconymi włosami.
Znamię z włosami wełnistymi  ograniczona kępka włosów wełnistych
Monilethrix = włosy paciorkowate; zespół uwarunkowany genetycznie, występuje wzmożone
rogowacenie przymieszkowe. Włosy paciorkowate wyglądają jak przypalone. Oprócz zmian we
włosach mogą być zmiany w płytkach paznokciowych.
Włosy rzekomopaciorkowate  paciorki nie są w równych odstępach, a makroskopowo podobne
Zespół Nethertona
- włosy bambusowate  wgłobienie części odsiebnej do dosiebnej
- aminoacyduria
- zaburzenia wzrostu
- niedorozwój umysłowy
- zmiany skórne z grupy rybiej łuski czy schorzeń alergicznych
Trichotiodystrofia  włosy kruche, łamliwe o prawidłowym zabarwieniu, które powstają w wyniku
defektu metabolizmu siarki. Może występować łysienie plackowate, choroba jest nieuleczalna.
Dzieci są najczęściej upośledzone umysłowo.

8 z 9
Zespoły z trichotiodystrofią (!):
- BIDS  włosy kruche, niska inteligencja, obniżona płodność, niski wzrost [ang. brittle hair,
intellectual impairment, decreased fertility, short stature]
- IBIDS  rybia łuska (icthyosis) + BIDS
- PIBIDS  nadwrażliwość na światło (photosensitivity) + IBIDS
Trichotillomania  nawykowe, przymusowe wyrywanie włosów. A
ysienie spowodowane jest
umyślnym, chociaż czasami nieświadomym działaniem pacjenta, który jest pod wpływem stresu
lub ma zaburzenia psychiczne. Nigdy nie są idealnie wyrwane (w przeciwieństwie do łysienia
plackowatego, gdzie obszary są całkowicie ich pozbawione), trichogram jest dobry. Zaleca się
krótkie obcięcie włosów.
Nawykowe wyrywanie włosów występuje dwa razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Szczyt
występowania przypada u dzieci w wieku 2-6 lat. U dziecka powstaje nawyk okręcania włosów
wokół palców i pociągania ich. Ten nawyk jest tylko częściowo świadomy i może zastąpić nawyk
ssania kciuka czy obgryzania paznokci.
Najbardziej typowym objawem jest występowanie obszaru pozbawienia włosów w okolicy czołowo-
skroniowej. U osób praworęcznych zmiana lokalizuje się zwykle po stronie lewej i na odwrót.
Ogniska mają geometryczny kształt, co różni je od naturalnego procesu łysienia. W obrębie pola
wyłysienia mogą być długie włosy jak i ułamane; bez bliznowacenia. W trichogramie przeważają
dysplastyczne włosy anagenowe, bo telogenowe zostały wyrwane. Rzadko trichotillomania
ustępuje samoistnie
Trichotillomania tonsurowa  rzadsza, z
le rokująca forma, gdzie pasmo włosów na obwodzie
głowy otacza skórę całkowicie ich pozbawioną. Utrzymuje się przez dziesiątki lat; występuje
przede wszystkim u kobiet poczynając od wczesnego okresu dojrzewania do 40 roku życia.
Niekiedy u chorych pojawia się pragnienie wyrywania włosów innym osobom lub wyrywania
włosów z lalek, swetrów czy dywanów. Rzadziej spotyka się nawyk wyrywania rzęs, brwi i brody,
wzgórka łonowego czy okolicy odbytu. Leczenie trichotillomanii tonsurowej jest bardzo trudne, w
niektórych przypadkach udaje się wyleczyć pacjenta, jednak u wielu leczenie kończy się
niepowodzeniem.
Trichofagia  wyrywanie włosów i zjadanie ich, prowadzi do powstania kamienia włosowego w
przewodzie pokarmowym; dochodzi do dysfagii, wymiotów, zaparcia i bólów brzucha. Ten objaw
jest u około 10% dzieci z trichotillomanią.
Trichotemnomania  golenie i obcinanie włosów
Trichodaganomania  kompulsywne gryzienie i ogryzanie własnych włosów w różnych
dostępnych ustom obszarów skóry owłosionej np. przedramion.
Trichoteiromania  kompulsywne pocieranie włosów i drapanie głowy, które prowadzą do utraty
włosów. W trichogramie przeważają dysplastyczne włosy anagenowe, bo włosy telogenowe
zostały przez pacjenta wyrwane. Leczenie: leki p/depresyjne, SSRI (komipramina)
KS

9 z 9
Kiła 20 X 2014)
prof. Brzezińska-Wcisło
Kiłę dzielimy na wrodzoną (congenita) i nabytą (acquisita). Oprócz tego jest kiła wczesna (recens) i
póz
na (tarda), co tyczy się kiły wrodzonej i nabytej.
Kiła I okresu = lues primaria
Objaw pierwotny  pojawia się w miejscu wtargnięcia krętków bladych do ustroju, najczęściej na
narządach płciowych lub w ich otoczeniu, gdyż zakażenie następuje w większości przypadków
drogą kontaktów płciowych. Najważniejszą zmianą jest mała grudka, która ulega dalszej ewolucji,
przekształcając się typowo w nadżerkę lub niewielkie owrzodzenie.
Cechy morfologiczne typowego objawu pierwotnego:
- objaw zazwyczaj niebolesny
- przeważnie pojedynczy
- ustępuje bez pozostawienia śladu lub z przemijającym przebarwieniem
- bez cech stanu zapalnego
- wydzielina surowicza
- regularny kształt okrągły lub owalny
- brzegi gładkie niepodminowane
- dno równe o gładkiej i lśniącej powierzchni
- podstawa o charakterystycznym stwardnieniu, porównywanym do twardości chrząstki
Pozapłciowe lokalizacje objawu pierwotnego:
- okolica odbytu
- brodawki sutkowe
- palce rąk
- śluzówka jamy ustnej łącznie z czerwienią wargową
Powiększenie węzłów chłonnych następuje po upływie jednego tygodnia trwania objawu
pierwotnego; częściej pojawia się po jednej stronie  po stronie objawu pierwotnego. Po drugiej
natomiast jest ono mierne lub nie występuje w ogóle; mogą być także obustronne
Okoliczne węzły chłonne:
- ulegają powiększeniu
- są twarde, sprężyste
- są przesuwalne, a skóra nad nimi nie jest zaczerwieniona
- nie łączą się w pakiety ani nie zrastają ze skórą
- nie wykazują skłonności do rozpadu i ropienia
- są niebolesne
W rzadkich przypadkach węzły nie są powiększone. Zachodzi to przy umiejscowieniu objawu
pierwotnego w: szyjce macicy, tylnej ścianie pochwy, okolicy odbytu lub odbytnicy
Nietypowe objawy pierwotne
- mnogie objawy pierwotne związane z licznymi wrotami zakażenia
- objawy przerosłe (olbrzymie) powstałe w wyniku dostania się krętków na rozległe powierzchnie
pozbawione naskórka
- objawy karłowate  bardzo drobne i z tego względu często przeoczone
- objawy o rozmaitych kształtach zależnych od umiejscowienia np. szczelinowate
- objaw pierwotny poronny
- objaw pierwotny opryszczkopodobny, odbitkowy
- objaw Folmana  stan zapalny i nadżerkowy żołędzi i rowka zażołędnego bez stwardnienia
podstawy, mogący przypominać opryszczkę (balanitis erosiva primaria syphilitica Folman)

1 z 4
Powikłania objawu pierwotnego
- obrzęk stwardniały (oedema induratum)  powstaje w obrębie narządów płciowych i okolic w
następstwie zastoju krążenia chłonnego i rozrostu tkanki łącznej włóknistej
- nieodprowadzalność napletka (stulejka, phimosis)  następstwo stanu zapalnego żołędzi; w
wyniku obrzęku i skupienia się wydzieliny ropnej napletek nie daje się odprowadzić a przy
ucisku wydobywa się spod niego wydzielina ropna
- zadzierzgnięcie napletka czyli załupek (paraphimosis)  również związany ze stanem
zapalnym i obrzękiem napletka, w wyniku czego odprowadzony napletek nie daje się ponownie
naprowadzić na żołędz

- objaw pierwotny żrący (sclerosis primaria phagoedenica)  w wyniku załamania odporności
na skutek wyniszczających chorób lub alkoholizmu; owrzodzenie drąży głęboko, powoduje duże
uszkodzenie narządów płciowych
- objaw pierwotny zgorzelinowy (s. p. gangraenosa)  zasadnicza różnica polega na tym, że
występuje u młodych, zdrowych osób o dużej odporności, a jest wynikiem współistnienia
zakażenia bakteryjnego; nie różni się morfologicznie od objawu pierwotnego żrącego
Lues secundaria (kiła II okresu)
Dzieli się na recens (wczesna), recidiva (nawrotowa) i latens recens (utajona wczesna). Kiłę II
okresu można różnicować z całą gamą jednostek dermatologicznych w zależności od osutki.
Cechy osutki wczesnej i nawrotowej w kile II okresu
1) osutka wczesna  zwykle jednopostaciowa (plamy lub grudki), obfita, symetryczna, nie
grupuje się, nie szerzy się obwodowo, jednakowej wielkości i kształtu; trwa bardzo krótko i
ustępuje bez pozostawienia śladu; nie daje dolegliwości podmiotowych; lokalizacja: tułów.
2) osutka nawrotowa jest wielopostaciowa (plamy, grudki, krosty), niesymetryczna, mniej obfita,
trwa długo, grupuje się, różnej wielkości i kształtu, szerzy się obwodowo i może pozostawiać
blizny (kolor gotowanej szynki  osutka plamista wczesna). Lokalizacja: wszędzie + dłonie i
stopy.
Osutka grudkowa  występuje przede wszystkim w nawrotowej kile II okresu, wyjątkowo jako
pierwsza. Wykwity w trakcie ustępowania wykazują złuszczanie początkowo na obwodzie
(kołnierzyk Bietta), a póz
niej na całej powierzchni wykwitu. Zmianom mogą towarzyszyć objawy
podmiotowe w postaci świądu i nieznacznej bolesności oraz cechują się znaczną zakaz
nością
(grudki kiłowe, przerosłe kłykciny kiłowe  condylomata lata)
Kłykciny kiłowe to pojedyncze grudki w okolicy odbytu lub narządów płciowych; są o szerokiej
podstawie, mają nieprzyjemny zapach, są pojedyncze, porozrzucane. Kłykciny kończyste 
kalafiorowate guzy, uszypułowane.
W kile II rzędowej poza osutkami mogą występować zmiany w obrębie błon śluzowych tego
typu jak na skórze oraz może występować: angina, łysienie, bielactwo, zmiany w obrębie
płytek paznokciowych. Oprócz tego powiększenie węzłów chłonnych.
Angina kiłowa  zlewne zaczerwienienie łuków podniebiennych i migdałków, niekiedy z
obecnością wykwitów plamistych i grudkowych. Może towarzyszyć chrypka, ale nie ma gorączki.
Może być słodki zapach z ust, oraz pacjent często odczuwa ból przy przełykaniu. Poza anginą
kiłową może wystąpić zapalenie kiłowe gardła i krtani.
Zmiany w paznokciach podobne do tych w przebiegu grzybicy; płytki paznokciowe stają się ćme,
matowe, kruche, zgrubiałe o szarożółtym zabarwieniu, bruzdy poprzeczne lub podłużne.
Słynny uścisk dłoni  kiłowy lub  zięcia  polega na oglądaniu ręki w poszukiwaniu osutek
kiłowych a następnie wyciąganiu wyprostowanej ręki i próbie wymacania powiększonych węzłów
chłonnych w okolicy nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej  typowego objawu kiły II
okresu.

2 z 4
Dermatozy niezakaz
ne okolic narządów płciowych
1) Zmiany przed- i nowotworowe
a) rogowacenie białe (leukoplakia)(
rozrost błon śluzowych narządów płciowych; objawami przejścia w npl są brodawkowaty
przerost powierzchni, zwiększenie nacieku podstawy, obwódka zapalna oraz rozpad.
Leczenie: chirurgiczne usunięcie zmiany lub laseroterapia lub krioterapia
b) choroba Bowena  histopatologicznie jest to rak kolczystokomórkowy in situ. W leczeniu
zastosowanie znajduje krio- i laseroterapia oraz chirurgia
c) erytroplazja Queyrata (kejrata)
d) rak kolczystokomórkowy sromu (
rzadki, może powstawać w bliznach oraz skórze drażnionej przez długo utrzymujący się
stan zapalny. Dość szybko następują przerzuty. Leczenie chirurgiczne, krioterapia lub laser.
e) choroba Pageta  przy pozasutkowym umiejscowieniu wiąże się z rakiem gruczołów
potowych; leczenie chirurgiczne
f) rak kolczystokomórkowy prącia  przewlekły stan zapalny i zakażenie brodawczakiem
lub HSV należą do czynników ryzyka powstawania tego npl. Leczenie chirurgiczne
2) Zapalenie żołędzi plazmatyczno-komórkowe Zoona (
(balanitis chronica circumscripta plasmocellularis Zoon)  etiologia choroby nieznana; naciek
podstawnokomórkowy bogaty w komórki plazmatyczne stwierdzany badaniem histopatologicznym
(przypomina erytroplazję Queyrat). Leczenie: usunięcie laserem CO2 lub krioterapia; sterydy są
mało skuteczne. Literatura podaje, że występuje zarówno u mężczyzn jak i kobiet, ale praktycznie
tylko u mężczyzn.
3) Choroba Reitera
Etiologia nie została ostatecznie wyjaśniona. Schorzenie dotyczy niemal wyłącznie mężczyzn i
obejmuje: urethritis, arthritis, coniunctivitis, stomatitis. Wykwity w obrębie żołędzi w postaci
grudek lub wykwitów girlandowadych (podobnych do łuszczycowych!). Rozpoznanie opiera się na
stwierdzeniu dwu lub więcej objawów chorobowych z ostrymi rzutami pełnoobjawowych nawrotów.
Leczenie: sterydy
4) Bielactwo (vitiligo)  następuje niszczenie melanocytów przez proces autoimmunologiczny.
5) A
uszczyca (psoriasis)
6) Wyprysk kontaktowy
- alergiczny
- toksyczny lub z podrażnieniem
Alergiczny spowodowany jest najczęściej nadwrażliwością na składniki gumy, formalinę, barwniki,
środki impregnujące (te ostatnie są zawarte w tekstyliach) oraz leki stosowane miejscowo, przede
wszystkim przez partnerki seksualne (antykoncepcja, kosmetyki intymne). Wyprysk kontaktowy
toksyczny może być wywołany mydłem, środkami piorącymi, związkami nieorganicznymi,
rozpuszczalnikami organicznymi a także lekami zewnętrznymi
Chorobom towarzyszy świąd. W wyprysku alergicznym zmiany mają przebieg przewlekły i
nawracający, w wyprysku toksycznym objawy znikają szybko, a po wyeliminowaniu przyczyny nie
wracają. Zalecane są aerozole lub maści z kortykosterydami i antybiotykami lub środki odkażające.
7) Zespół Stevens-Johnsona
jest to zespół o niejednolitej etiologii i patomechanizmie toksycznoimmunologicznym. Najczęstszą
przyczyną są drobnoustroje i czynniki jatrogenne. W leczeniu: leki odczulające, cyklosporynę A,
antybiotyki

3 z 4
8) Rumień trwały (erytherma fixum)
zmiany spowodowane zażywaniem leków takich jak tetracykiny, fenacetyna, barbiturany i in. W
zwalczaniu tej postaci osutki istotne znaczenie ma profilaktyka.
9) Liszaj twardzinowy (lichen sclerosus)
u kobiet zmiany liszaja są początkowo bezobjawowe, w póz
niejszym okresie pojawia się świąd i
bolesność, zwłaszcza przy stosunku płciowym. Zajęcie napletka prowadzi do stulejki lub zrostów
między nim a żołędzią powodując konieczność obrzezania W leczeniu przez krótki czas stosuje się
kremy sterydowe, maść z testosteronem, krioterapię. W ciężkich przypadkach można zastosować
retinoidy doustnie.
10) Liszaj płaski (lichen planus)
choroba skóry i błon śluzowych prawdopodobnie o podłożu autoimmunologicznym, związanym z
przebyciem zakażenia HCV. Podobne zmiany mogą wystąpić w przebiegu reakcji przeszczep
przeciw gospodarzowi, po niektórych lekach oraz po kontakcie z niektórymi chemikaliami. Może
być uogólniony i umiejscowiony. Przebieg zwykle z intensywnym świądem. Na narządach
płciowych grudki mają układ obrączkowy. Liszaj płaski błon śluzowych narządów płciowych może
występować w postaci wrzodziejącej. W leczeniu stosujemy kremy sterydowe, a w niektórych
przypadkach miejscowe wstrzykiwanie steroidów.
Dermatozy zakaz
ne okolic narządów moczowo-płciowych
Do dermatoz zakaz
nych zlokalizowanych w tej okolicy u obu płci zaliczamy jednostki chorobowe o
etiologii pasożytniczej, grzybiczej, drożdżakowej, wirusowej i bakteryjnej.
Pasożytnicze
- świerzb (scabies)
- wszawica łonowa (pediculosis pubis)
Grzybicze
- grzybica obrębna pachwin (tinea inguinalis)
- drożdżakowe zapalenie pochwy i sromu
- drożdżakowe zapalenie żołędzi i napletka
Wirusowe
- opryszczka narządów płciowych (HSV2)
- kłykciny kończyste (HPV6 i 11) = condylomata acuminata; te są guzy kalafiorowate
- bowenoid papulosis  wywoływane przez HPV16, może być przyczyną raka szyjki macicy u
partnerek seksualnych; zmiany grudkowe umiejscowione w obrębie narządów płciowych;
przenoszona najprawdopodobniej drogą seksualną
- mięczak zakaz
ny (moluscum contagiosum)  perełkowate guzki zlokalizowane wszędzie,
często u dzieci; nie usuwa się ich chirurgiczne bo zostają blizny. Najczęściej na twarzy, rączkach
u dzieci; niektórzy polecają przekłuwać, opróżniać i przemywać jodyną
Bakteryjne zakażenia:
- łupież rumieniowaty (erythrasma  pstry plecy, tu fałdy zgięcia stawowe; pstry - żółto-
zielonkawa fluorescencja, tu czerwonoceglasta; leczenie erytromycyna [erythrasma-
erytromycyna], a pstry lekami p/grzybiczymi)
- ropne zapalenie mieszków włosowych
- wyprzenie bakteryjne
Inne:
- róża  najczęściej na kończynach, może być twarz ale genitalia rzadko
- czyrak
- czyraczność
- zapalenie gruczołów Bartholina
KS

4 z 4
Choroby skóry w ciąży 3 X 2014)
prof. Brzezińska-Wcisło
Fizjologiczne zmiany skóry
- hiperpigmentacja skóry  jest bardzo charakterystyczna dla ciąży i wynika ze zwiększenia
stężenia niektórych hormonów. Oprócz tworzenia się nowych znamion barwnikowych, obecnie
występujące piegi i znamiona barwnikowe ulegają ściemnieniu.
- ostuda  występuje często, szczególnie u pacjentek z ciemną karnacją, która nasila się
podczas ekspozycji słonecznej
Włosy  przedłużenie fazy anagenowej cyklu włosa może powodować hipertrichozę, natomiast
po porodzie następuje łysienie typu telogenowego, ze względu na zsynchronizowane przejście do
fazy telogenu, które może trwać 6-12 miesięcy. Paznokcie mogą stać się matowe z
charakterystycznym prążkowaniem, czasem może się rozwinąć grzybica w dystalnej części.
Gruczoły potowe ekrynowe są powiększone i często dochodzi do nadmiernego pocenia, zaś
wydzielanie gruczołów apokrynowych jest zmniejszone.
Ciąża sprzyja powstawaniu zmian o podłożu naczyniowym. Częsty jest rumień dłoni i pajączki
naczyniowe, które po zakończeniu ciąży wykazują tendencję do zmniejszenia rozmiarów i
zanikania. Ciąża sprzyja też powstawaniu żylaków zwłaszcza kończyn dolnych i krocza, ze
względu na ucisk naczyń żylnych i limfatycznych przez powiększoną macicę
Zapalenie dziąseł u ciężarnych jest częste.
Rozstępy  najbardziej dokuczliwe, rozwijają się u 90% kobiet w ciąży. Występują też u osób
które gwałtownie przytyją i schudną oraz przy stosowaniu maści sterydowych. Nie ma skutecznego
leczenia.
Dermatozy swoiste dla ciąży:
- atopowe zapalenie skóry ciężarnych = świerzbiączka ciężarnych  swędzące ciążowe
zapalenie mieszków włosowych
- polimorficzne wykwity ciążowe
- pemfigoid ciężarnych
- ciążowa cholestaza wewnątrzwątrobowa
- różne nieswoiste dermatozy
Pemfigoid ciężarnych (pemphigoid gestationis)
najbardziej specyficzna dermatoza występująca w ciąży. Mimo, że wcześniejszą nazwą była
opryszczka ciężarnych (herpes gestationis) nie ma związku z zakażeniem wirusem opryszczki.
Wykwitem są zmiany pokrzywkowate o podłożu rumieniowym. Może towarzyszyć nasilony świąd.
Polimorficzne wykwity ciążowe (polymorphic eruption of pregnancy)
W obrazie klinicznym występują swędzące grudki i ogniska rumieniowo-obrzękowe, mające barwę
czerwoną i lokalizujące się początkowo głównie w obrębie rozstępów (a te występują na tułowiu i
na brzuchu). Zmiany te pojawiają się w ostatnim trymestrze ciąży.
Osutka szerzy się następnie na pośladki, uda, boczne powierzchnie tułowia i ramion; twarz jest
prawie zawsze wolna od wykwitów. Wraz z przebiegiem choroby rozwijają się polimorficzne
wykwity. Świąd jest jedyną dolegliwością i nie występują żadne zaburzenia czynności narządów
wewnętrznych
Choroba ustępuje średnio 4 tygodnie po porodzie. W leczeniu można zastosować
glikokortykosteroidy miejscowo (w niektórych przypadkach ogólnie) i leki przeciwhistaminowe..

1 z 9
Ciążowa cholestaza wewnątrzwątrobowa
Należy pamiętać że najczęstszą przyczyną żółtaczki podczas ciąży jest WZW, a nie ciążowa
cholestaza. Ta ostatnia powinna być rozpoznawana na podstawie wyników badań laboratoryjnych,
a nie zabarwienia skóry (żółtaczka w tej jednostce występuje bardzo rzadko).
Obraz kliniczny. Nie występują żadne pierwotne wykwity skórne, zaś wtórnie pojawiają się
przeczosy i guzki, będące wynikiem ciągłego drapania. Najczęściej dotyczą początkowo tylko
dłoniowej powierzchni rąk i podeszew stóp, ale póz
niej szybko szerzą się na pozostałe części
ciała. Choroba utrzymuje się do końca ciąży, a objawy są szczególnie dokuczliwe w nocy.
Przebieg i rokowanie. Świąd ustępuje w ciągu kilku dni po porodzie, a żółtaczka po kilku
tygodniach. Nawroty choroby zdarzają się niemal automatyczne w następnych ciążach (!) lub
po zastosowaniu doustnym środków antykoncepcyjnych. Stan kobiety po porodzie jest dobry.
Ryzyko dla płodu jest znaczące i obejmuje zwiększoną częstość porodów przedwczesnych, stan
zagrożenia płodu i śmierć płodu.
Leczenie: kwas ursodezoksycholowy (!)  jedyny lek, który pomaga zmniejszyć świąd u
ciężarnej pacjentki oraz czynniki ryzyka dla płodu. Jest to naturalny, nietoksyczny kwas żółciowy
stosowany w medycynie chińskiej od wieków oraz stosowany w leczeniu pierwotnej marskości
żółciowej wątroby. W wielu krajach nie został zatwierdzony w terapii ciążowej cholestazy
wewnątrzwątrobowej, więc pacjentka powinna uzyskać właściwą informację. Należy jak najszybciej
rozpocząć leczenie i przyjmować lek do czasu porodu. Jest bezpieczny w okresie ciąży, do działań
niepożądanych należy łagodna biegunka.
Atopowe wykwity ciążowe:
Świerzbiączka ciężarnych  najczęściej występująca dermatoza przebiegająca ze świądem
skóry; zwykle pojawia się wcześniej niż inne schorzenia u ciężarnych z osobniczym i/lub
rodzinnym wywiadem w kierunku atopowego zapalenia skóry (może występować rodzinnie); w
kolejnych ciążach dochodzi do nawrotów; nie ma zagrożenia dla płodu.
Początek świerzbiączki ciężarnych pojawia się znacznie wcześniej, już w pierwszym trymestrze.
Około 20% ciężarnych ma atopowe zapalenie skóry, które pogarsza się w okresie ciąży i prowadzi
do erytrodermii. Spośród pozostałych 80% ciężarnych, u 2/3 występują cechy wypryskowe w
okolicach typowych dla atopii u osób dorosłych. U 1/3 występuje osutka grudkowa z nietypowymi
zmianami, sugerując obraz świerzbiączki guzkowej  lokalizuje się głównie w skórze kończyn
dolnych lub dochodzi do zapalenia mieszków włosowych. U większości ciężarnych występują
liczne oznaki skazy atopowej, a szczególnie nasilona suchość skóry.
Choroba charakteryzuje się szybką odpowiedzią na leczenie: natłuszczanie. Dobrymi emolientami
są preparaty zawierające mocznik lub polidoksanol (są bezpieczne w ciąży).
Można stosować glikokortykosteroidy miejscowo, leki przeciwhistaminowe ogólnie, a nawet krótki
okres ogólnej steroidoterapii. Pomocna jest fototerapia UVB. W przypadku wtórnej infekcji
bakteryjnej podaje się antybiotyki: penicylina, cefalosporyna i makrolidy, które są bezpieczne w
czasie ciąży.
Algorytm postępowania w przypadku świądu u kobiet w ciąży
- ochrona skóry przez unikanie jej wysuszania
- nie stosować mydeł tylko dokładnie natłuszczać skórę
- zarówno mocznik (do 10%) jak polidoksanol są bezpiecznym dodatkiem o korzystnym wpływie
na skórę
- miejscowo stosowane glikokortykosteroidy są zasadniczo bezpieczne
- w leczeniu miejscowym dobry profil ryzyka w stosunku do bezpieczeństwa mają hydrokortyzon
i preparaty nowej generacji
Jeżeli kobieta jest w n-tej ciąży i są problemy, to powinien nadzorować ginekolog.

2 z 9
Leczenie w okresie ciąży:
Prednizolon  jest lekiem z wyboru. Jest w znacznym stopniu inaktywowany w łożysku. Stosuje
się powszechnie przyjęte dawki. Podczas I trymestru, szczególnie między 8 i 11 tygodniem
dyskutuje się o nieznacznie podwyższonym ryzyku wystąpienia rozszczepu podniebienia lub wargi;
zwłaszcza jeśli w leczeniu stosuje się duże dawki przez okres ponad 10 dni. Bezpieczne dawki,
czyli poniżej 10-15 mg/dobę w tym okresie (I trymestr) mogą być stosowane dłużej.
Niektóre pacjentki cierpiące na choroby tkanki łącznej m.in. toczeń rumieniowaty wymagają
ogólnej steroidoterapii przez cały okres ciąży i czują się dobrze. W przypadku długiej
steroidoterapii, trwającej nawet do końca ciąży należy monitorować wzrost płodu i monitorować
ryzyko wystąpienia niewydolności nadnerczy u noworodka. Nigdy nie podawać sterydu w
godzinach wieczornych chyba, że ze wskazań życiowych.
Leki antyhistaminowe mogą być bezpiecznie stosowane przez kobiety w ciąży. W pierwszym
trymestrze preferowane są preparaty starszej generacji; w II i III trymestrze stosuje się loratadynę i
cetyrazynę, jako leki o działaniu niesedatywnym.
W okresie ciąży należy zawsze dokładnie sprawdzać informacje dotyczące każdego leku zanim
przystąpi się do terapii ogólnoustrojowej.
Dermatozy, na których przebieg wpływa ciąża:
Niektóre dermatozy nie zmieniają swojego przebiegu podczas ciąży, inne zaś w charakterystyczny
sposób mogą ulegać poprawie lub pogorszeniu. Powodem tego może być wpływ zmian
hormonalnych i immunologicznych.
A
uszczyca  stan skóry ciężarnych z łuszczycą zwykle znacznie poprawia się w czasie ciąży, zaś
pogarsza po porodzie. Można w tym przypadku rozważyć zastosowanie kortykosteroidów i
kalcipotriolu w leczeniu miejscowym, ale najbezpieczniejszą formę terapii dla rozległej łuszczycy
stanowi promieniowanie UVB. W ostrych, opornych na leczenie przypadkach można rozważyć
przyjmowanie cyklosporyny.
Liszajec opryszczkowaty to ostra postać łuszczycy krostkowej, która może pojawić się w ciąży i
jest bezwzględnym wskazaniem do usunięcia ciąży. Zmniejszenie stężenia wapnia  trzeba
kontrolować i suplementować.
Choroby autoimmunologiczne
Toczeń rumieniowaty  pogorszenie w czasie ciąży, poprawa po porodzie. W wyniku
przedostawania się przez łożysko przeciwciał SSA lub SSB u noworodka może rozwinąć się
noworodkowy toczeń rumieniowaty.
Zespół antyfosfolipidowy  występuje tu sinica siateczkowata (livedo reticularis) i nawracające
zapalenie zakrzepowe żył wraz z ryzykiem poronienia;
Twardzina  stan pacjentek jest dobry, ale dodatkowe zajęcie nerek może prowadzić do
wystąpienia rzucawki okołoporodowej.
Schorzenia skórne dotyczące twarzy
W czasie ciąży może dojść do pogorszenia lub poprawy stanu skóry twarzy.
Trądzik zwykły czy różowaty  w większości przypadków w ciąży poprawia się, ale niekiedy może
dramatycznie się pogorszyć i wtedy nazywany jest trądzikiem ciężarnych. Najlepszym lekiem są
retinoidy (ale są przeciwwskazane w leczeniu miejscowym i ogólnym!). Bezpieczne do
zastosowania miejscowego są tlenek benzoidu, kwas azelainowy i erytromycyna; a w leczeniu
ogólnym z antybiotyków do zastosowania jest erytromycyna i makrolidy nowej generacji (!).
Zapalenie okołoustne może być bolesne, a u niektórych ciężarnych rozwija się ostry trądzik
różowaty, a nawet jego postać piorunująca, co wymaga ogólnej antybiotyko- i steroidoterapii.

3 z 9
Rumień guzowaty nie wymaga leczenia poza przypadkami przebiegającymi z silnymi bólami.
Lekiem z wyboru jest paracetamol.
Nowotwory z melanocytów
Szybka właściwa diagnoza i leczenie kobiet ciężarnych z podejrzeniem czerniaka powinno być
przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi wytycznymi. Bezpieczną metodą diagnostyki
obrazowej do oceny stadium choroby jest badanie USG i MR. Według niektórych z
ródeł TK i
limfoscyntygrafia w celu uwidocznienia węzła wartowniczego nie zwiększa wewnątrzmacicznej
śmierci płodu lub występowania malformacji płodu pod warunkiem, że jest poprawnie wykonana.
Dygresja  jeżeli ktoś miał liczne znamiona dysplastyczne albo usunięte melanoma, to nie
powinien korzystać ze światłoterapii.
Zakażenia u kobiet w ciąży
ważne zagadnienie dotyczące ciąży to infekcje wirusowe. Pojawienie się ich we wczesnym okresie
prowadzi do wiremii i niesie ryzyko wystąpienia poronienia i patologii płodu.
Herpes simplex virus (HSV)
leczeniem z wyboru jest acyklowir mimo, że jest zaliczany do leków kategorii C. Jest uznawany za
bezpieczny w ciąży, a jego stosowanie zalecane i poparte wieloletnim doświadczeniem
dotyczącym profilu bezpieczeństwa.
Varicella-zoster virus (VZV)
półpasiec w okresie ciąży nie jest związany z wiremią i przez to nie stanowi ryzyka dla płodu.
Korzystne jest stosowanie miejscowych środków odkażających i wysuszających, a jeśli zachodzi
potrzeba można ogólnoustrojowo przyjmować leki przeciwbólowe. W przypadku zajęcia twarzy lub
obniżenia odporności matki należy stosować ogólną terapię acyklowirem.
Human papilloma virus (HPV)
kłykciny kończyste mogą powiększać się w okresie ciąży, szczególnie między 12. i 24. tygodniem
ciąży i mają tendencję do krwawienia. Preparaty takie jak imikwimod, podofilotoksyna i 5-
fluorouracyl są przeciwwskazane w ciąży (!). W ciąży bezpiecznie stosuje się kwas
trichlorooctowy, krioterapię, koagulację elektryczną, laser CO2 i pulsacyjny laser barwnikowy (ale
preferuje się raczej usunięcie chirurgiczne)
(kłykciny kończyste trzeba umieć różnicować z kłykcinami kiłowymi, tak samo łupież pstry z erythrasma: miejsce,
fluorescencja, etiologia i leczenie)
Kiła  lek pierwszego wyboru to penicylina benzatynowa = debecylina (import docelowy?)
Borelioza  amoksycylina w postaci doustnej (w przypadku alergii  azytromycyna); większość
niemowląt rozwija się prawidłowo po odpowiedniej terapii chorych matek.
Semiotyka dermatologiczna w chorobach narządu ruchu
Psoriasis arthropatica
przewlekłe zapalenie stawów występuje u 5-12% chorych na łuszczycę. Występuje 2-3 razy
częściej u kobiet niż u mężczyzn (ale w praktyce częściej łuszczyca występuje u mężczyzn),
rozpoczyna się między 20-30 rokiem życia. Ma powolny przebieg i okresy nawrotów. Objawy
skórne często występują wcześniej o kilka lat niż objawy stawowe.
Postacie kliniczne łuszczycowego zapalenia stawów (!)
- zapalenie stawów międzypaliczkowych dalszych
- symetryczne zapalenie wielostawowe przypominające RZS bez RF (czynnika reumatycznego)
- asymetryczne zapalenie skąpostawowe, najczęściej kolanowych lub innych dużych stawów
- zapalenie stawów kręgosłupa
- okaleczające zapalenie stawów (5%)

4 z 9
- klinicznie bezobjawowa postać A
ZS (zmiany tylko w rtg)
-  utajona uogólniona osteopatia
Jest program lekowy dla łuszczycy zwykłej (plackowatej) i dla A
ZS. Aby dostać się do tego
programu pacjent musi przejść leczenie Mtx przez 3 miesiące (20-30 mg raz na tydzień) i
cyklosporyna A. Światłoterapia to leczenie jedynie wspomagające. Koszt leczenia w tym programie
jest bardzo wysoki, rzędu 12 tysięcy za dawkę leku; jest pokrywana przez NFZ.
Grudki łuszczycowe występują na całej skórze w postaci rozlanej; częściej występuje łuszczyca
krostkowa (gorzej rokuje), a może być tylko łuszczyca zwykła. Parakeratoza (!)  patologiczne,
przyspieszone i niepełne rogowacenie, obecność szczątkowych jąder w keratynocytach warstwy
rogowej i brak warstwy ziarnistej; zjawisko typowe dla łuszczycy. Zmiany łuszczycowe pojawiają
się równocześnie z pogorszeniem się dolegliwości stawowych.
Wynik typowego badania serologicznego (RF i przeciwciała ANA) jest ujemny ( seronegatywne
zapalenie stawów ). W rtg rąk na ogół stwierdza się zwężenie szpar stawowych z nadżerkami na
obrzeżach i okołostawowe rozrzedzenie; póz
niej pojawia się zesztywnienie i osteoliza.
Scyntygrafia kośćca jest czułą metodą identyfikacji miejsc objętych zmianami (ale droga).
Reumatoidalne zapalenie stawów (polyarthritis rheumatoidea)
przewlekła postępująca choroba zapalna, dotycząca głównie stawów i prowadząca do ich
uszkodzenia. Jest wielonarządową autoimmunologiczną chorobą tkanki łącznej. Może przebiegać
z zajęciem innych tkanek i narządów, dlatego zalicza się do chorób układowych. Zmiany skórne
nie są patognomoniczne dla tej choroby, mogą jednak ułatwić rozpoznanie i są pomocne w ocenie
zaawansowania choroby. Skóra pacjentów jest na ogół delikatna, cienka, bywa brązowa lub
ciemnoczerwona w obrębie dłoni i stóp [porównaj dalej: skóra pacjentów reumatoidalnych].
Guzki reumatoidalne  klasyczna skórna manifestacja RZS. Nie są diagnostyczne wyłącznie dla
tej choroby, bo obserwuje się je w innych chorobach tkanki łącznej. Zlokalizowane najczęściej w
miejscu ucisku; spotyka się je u chorych ze średnimi lub wysokimi mianami RF. Guzki te to zmiany
podskórne, twarde, kopulaste, niebolesne, wielkości kilku mm do 5 cm. Duże zmiany mogą ulegać
rozpadowi z wytworzeniem owrzodzenia. Są koloru skóry niezmienionej, ruchome w stosunku do
podłoża
Zmiany skórne w RZS wywołane zapaleniem naczyń (vasculitis) można podzielić ze względu na
stopień ciężkości na 3 grupy. Stopień jest uwarunkowany wielkością naczyń wciągniętych w proces
chorobowy lub obecnością/brakiem zmian systemowych.
- zmiany poważne: (
zgorzel palców, martwica, owrzodzenie skóry  zajęcie dużych lub średnich tętnic
- zmiany o średnim nasileniu:(
alergiczne zapalenie naczyń  naczynia mniejszego kalibru
- zmiany łagodne:(
teleangiektazje wałów paznokci, guzki purpurowe opuszek palców, wybroczyny na palcach
Zespół Felty ego (!)
- granulocytopenia
- splenomegalia
- owrzodzenia podudzi oporne na leczenie (oraz w okolicy narządów płciowych i odbytu)
- leukopenia
Na skórze całego ciała, głównie w okolicach wystawionych na działanie światła obecne są
żółtobrązowe przebarwienia, jednak na skórze stóp drobne odbarwienia
Choroba reumatyczna
Objawy skórne występują u około 10% chorych. Objawy swoiste: erythema annulare (u dzieci
powyżej 14 roku życia) oraz guzki okołostawowe. Zmiany występują na skórze całego ciała z

5 z 9
wyjątkiem twarzy; są to plamy rumieniowe, czasami sine, okrągłe lub owalne, aktywne na
obwodzie. Mają charakter nawrotowy.
Niektórzy uważają że jest to wczesny objaw zapalenia wsierdzia. Masywny wysiew guzków
świadczy o ciężkim przebiegu choroby. Guzki są bolesne, występują w grupach. Może wystąpić
ostuka plamisto-grudkowa na grzbietach rąk i stóp. Do innych objawów można zaliczyć pokrzywkę,
rumień guzowaty, wybroczyny, rumień wielopostaciowy wysiękowy.
Skóra pacjentów reumatoidalnych (!) jest:
- delikatna
- chłodna
- wykazuje objawy zanikowe (szczególnie dłonie i stopy)
- ścieńczała
- miękka
- wygładzona
- czasami przebarwiona
- bardzo często nadmierna potliwość, szczególnie rąk
Płytki paznokciowe:
- ścieńczałe
- łamliwe
- podłużnie pobruzdowane
- często wykazują zmiany w postaci białawych plam
- niekiedy ulegają zgrubieniu
- mogą zakrzywiać się haczykowato
- może współistnieć zespół żółtych paznokci
Polekowa utrata włosów.
We współczesnym świecie, gdzie postęp medycyny jest ogromny, a przemysł farmaceutyczny
wprowadza liczne środki lecznicze posiadające wiele działań niepożądanych pojawia się problem
łysienia polekowego. Częstość jego występowania u ludzi w skali ogólnej nie jest znana, ale jest
określona w stosunku do niektórych leków.
A
ysienie polekowe pojawia się najczęściej po kilku miesiącach terapii i niekiedy trudno
rozstrzygnąć czy jest skutkiem stosowanego leku czy wiąże się ze schorzeniem podstawowym lub
współistniejącym. Najczęściej u ludzi przebiega subklinicznie prowadząc do utraty mniej niż 50%
włosów i dotyczy przede wszystkim owłosionej skóry głowy a rzadziej innych okolic. Jest
najczęściej rozlane, niebliznowaciejące i odwracalne, a rzadko trwałe. Mechanizm zależy od
rodzaju leku, dawki, osobniczej wrażliwości chorego.
Leki mogą powodować wypadanie włosów, stymulować ich porost lub indukować zmiany
dotyczące kształtu i barwy włosów (np. z prostych odrastają faliste, z blond odrastają czarne lub
siwe).
Zwykle mam do czynienia z mechanizmem łysienia telogenowym (skrócenie fazy anagenu przy
niezmienionych pozostałych dwóch), które ujawnia się w 3 miesiące od rozpoczęcia terapii i może
być związane z:
- przedwczesnym zakończeniem fazy wzrostu włosa indukowanym przez lek
- odstawieniem leku wydłużającego anagen
- skróceniem fazy spoczynku na skutek słabszego zakotwiczenia kolb
Klasyczne łysienie anagenowe (= dystroficzne) obserwowane jest rzadko (cytostatyki).

6 z 9
Cytostatyki
W przypadku tych leków łysienie zależy od dawki, schematu leczenia i rodzaju leku.
- 80% dla taksoidów,
- 60-100% dla antracyklin I egneracji (doksorubicyna);
- 60% leki alkilujące (cyklofosfamid);
- 10-50% dla antagonistów pirymidyn (5-fluorouracyl)
(procentów ani leków nie trzeba znać)
Niektórym chorym po chemioterapii odrastają włosy innego koloru (objaw flagi) lub o innym
utkaniu (włosy szopa). Głównie łysienie mieszane lub dystroficzne. Nie ma korelacji między
wiekiem i płcią a podatnością na łysienie.
Rozlane przerzedzenie włosów, niekiedy niemal całkowite wyłysienie. Nigdy wszystkie włosy nie
wypadają, ponieważ mają krótki cykl włosowy  zanim cytostatyk zacznie działać rozpoczyna się
kolejny cykl włosowy w danym mieszku. Trzeba pamiętać, że czynnik toksyczny działa tylko na
włos anagenowy. A
ysienie dotyczy głównie wierzchołka głowy, ponieważ na obwodzie mieszki
włosowe są bardziej oporne na czynniki toksyczne niż w części centralnej głowy.
W literaturze są opisywane przypadki trwałego wyłysienia wskutek stosowania wysokich dawek
cyklofosfamidu, karboplatyny, tiotepy (wszystkich trzech w terapii skojarzonej) oraz busulfanu (w
monoterapii). Może to mieć miejsce u 50% osób przygotowywanych do autologicznego
przeszczepu szpiku kostnego
Radioterapia stosowana w leczeniu guzów głowy może powodować łysienie dystroficzne (okolica
poddana naświetlaniu promieniami X w wysokości > 700 Gy nie jest całkowicie łysa, ponieważ
mieszki włosowe znajdujące się w fazie telogenu mogą wykazywać oporność).
Leczenie. Utracie włosów w następstwie chemioterapii próbuje się zapobiec stosując metody
farmakologiczne z wykorzystaniem:
- miejscowych roztworów cyklosporyny A
- minoksydylu
- pochodnych witaminy D (kalcypotriolu)
W przypadku guzów litych obarczonych małym ryzykiem przerzutów można stosować hipotermię
(15 minut przed podaniem leku do 30-60 minutach po zakończeniu wlewu). Nie jest skuteczne w
przypadku stosowania cytostatyków pozostających przez wiele godzin w krwiobiegu lub w
przypadku długoterminowej chemioterapii doustnej.
Leki przeciwzakrzepowe
powodują łysienie u 50% pacjentów, które pojawia się 1-12 tygodni po ostatniej dawce (łysienie
telogenowe). Początkowo heparyna niefrakcjonowana była głównie odpowiedzialna za to zjawisko,
ale obecnie wykazano, że takie samo działanie mają heparyny drobnocząsteczkowe i warfaryna.
Nowszej generacji leki mogą tego nie powodować
Antykoagulanty
antagoniści witaminy K  powodują przerzedzenie zwykle między 3 a 20 tygodniem po
rozpoczęciu terapii. Większość przypadków łysienia jest łagodna i zaledwie u 20% pacjentów
prowadzi do wystąpienia wyraz
nych objawów klinicznych, początkowo wyrażonych w obrębie
owłosienia skóry głowy, a następnie w zakresie brwi, owłosienia pachowego i łonowego.
Retinoidy
prowadzą do utraty włosów u 20-30% leczonych chorych; łysienie ma charakter rozlany i obejmuje
całe owłosienie. Isoderm podaje się krótko (obecnie około roku), a Neotigason stosuje się nawet
do 2 lat. Utrata włosów zazwyczaj jest miejscowa i po kilku miesiącach od zakończenia leczenia
dochodzi do odrostu.

7 z 9
Witamina A w dawce 500,000 IU dziennie powoduje łysienie po kilku miesiącach stosowania, a retinoidy
monoaromatyczne drugiej generacji po 3-8 tygodniach.
Reumatologia
inną grupą leków odpowiadającą za łysienie polekowe u 1-10% leczonych pacjentów są: sole
złota, metotreksat, sulfasalazyna czy takrolimus. A
ysienie w tej grupie zależy zarówno od
bezpośredniego wpływu farmaceutyku na mieszek włosowy (metotreksat), jak również jest
zjawiskiem wtórnym związanym z jego toksycznym działaniem na skórę (sole złota!).
Psychiatria i neurologia
- karbamazepina i karbimazol
- kwas walproinowy
- sole litu
- leki dopaminergiczne  najczęściej!
Kardiologia
- leki hipolipemizujące: statyny i fibraty  charakter przejściowy, wypadanie włosów wszędzie
- ACE-inhibitory  niski poziom cynku powoduje zwiększone wyapdanie włosów na głowie
- �-blokery
- blokery kanałów wapniowych
Przeciwgrzybicze
azolowe leki przeciwgrzybicze (literatura podaje 88% i łysienie rozlane między 3-6 miesiącem, ale
w praktyce nie spotyka się z takim działaniem tych leków).
Powodują przejściową utratę włosów zależną od stosowanej dawki i czasu ekspozycji na lek, klinicznie manifestującą się
zazwyczaj przerzedzeniem włosów głowy (łysienie rozlane). niekiedy utrata włosów obejmuje także inne okolice, dając
obraz łysienia złośliwego. Rozpoczyna się w 3 miesiącu po zastosowaniu leku i ustępuje w ciągu 6 miesięcy po
zakończeniu terapii lub w jej trakcie.
Hormony tarczycy  mechanizm telogenowy; dotyczy to również syntetycznych hormonów
tarczycy stosowanych w terapii substytucyjnej. Profilaktyka polega na utrzymaniu homeostazy
hormonalnej ustroju (eutyreoza).
W przebiegu leczenia propylotiouracylem, karbimazolem, metamizolem dochodzi do łysienia.
Antykoncepcja doustna
jest to częsty problem; literatura podaje, że u 9% leczonych tak kobiet dochodzi do utraty włosów.
Występuje w dwóch odmianach:
- odpowiadające łysieniu poporodowemu  pojawia się 3 miesiące po zakończeniu terapii;
związane jest to z dłuższym pozostawianiem włosów w okresie anagenu w trakcie ciąży i
następowym gwałtownym, związanym z burzą hormonalną w połogu wejściem w okres telogenu
- androgenowe działanie progestagenów, które mogą być składnikiem leku
Inne leki wpływające na gospodarkę hormonalną i odpowiedzialne za rozwój łysienia to:
- androgeny
- steroidy anaboliczne (testosteron)
- antyestrogeny
- inhibitory aromatazy
- agoniści gonadoliberyny
Wszystkie wywołują łysienie o mechanizmie androgenowym z klasycznym obrazem klinicznym.
Trzeba pamiętać o zmianach barwnikowych oraz zmianach struktury włosów:
- wyprostowanie łodygi: interferon i lit
- skręcenie łodygi: chemioterapeutyki, retinoidy, kwas walproinowy

8 z 9
Chlorochina (lek przeciwmalaryczny)  powoduje odbarwienia włosów skroni i brwi w 3-4
miesiące od rozpoczęcia terapii. Dotyczy głównie osób jasnowłosych lub rudych i jest związane z
zaburzeniem syntezy feomelaniny.
Leczenie łysienia polekowego
preparaty witaminowe, witamina H, żelazo, mezoterapia. Mezoterapia igłowa znajduje
zastosowanie w leczeniu łysienia u pacjentek, które wzmożoną utratę włosów wiążą z restrykcyjną
dietą; stresem czy podawaniem leków antykoncepcyjnych. Substancjami dotychczas stosowanymi
w terapii są krzemionka organiczna, pierwiastki śladowe, minoksydyl, kompleks witaminowy,
biotyna. Nie poleca się badań pierwiastków śladowych  wyniki niemiarodajne, a badanie drogie.
A
ysienia te są odwracalne w następstwie zakończenia lub zaniechania terapii podejrzanym lekiem
(eliminacja). W przyszłości nadzieje można wiązać z nowymi lekami, które hamowałyby swoiście
proces apoptozy komórek mieszka włosowego.
KS

9 z 9