W

PROWADZENIE

ZIMA

:: T

EMAT

::

W

PROWADZENIE

W

PROWADZENIE

SPOSÓB NA ZIMĘ

C

ELE

OGÓLNE

:

»

poznawanie zimowych zwyczajów

zwierząt

C

ELE

OPERACYJNE

:

Uczestnik wykona następujące czynno-
ści:
»

potrafi poprawnie wymówić samogło-

ski,

»

wymieni trzy zwierzęta zapadające w

sen zimowy,

»

rozumie pojęcie sen zimowy i hiberna-

cja.

F

ORMA

PRACY

:

»

indywidualna, zbiorowa

W

IEK

: 6 lat

M

ATERIAŁY

:

Flamastry, kredki, papier, kartonowe
prostokąty o wymiarach 5x10 cm.

Dla zwierząt owadożernych i części roślinożernych zima stanowi okres

gwałtownego ograniczenia ilości pokarmu. Część ze zwierząt migruje w re-
jony cieplejsze by tam przetrwać niekorzystny czas. Inną strategią jest sen
zimowy. Najczęściej wymienianym gatunkiem przesypiającym zimę jest
niedźwiedź, jednak wśród polskiej fauny w podobny sposób zachowują się
borsuk, świstak, suseł, jeż, nietoperze. Sen zimowy może wyglądać bardzo
różnie. Borsuki zasypiają, lecz w cieplejsze dni budzą się i poszukują pokar-
mu. Natomiast susły spędzają nieprzerwanie pod ziemią w norze ponad sześć
miesięcy korzystając jedynie z zapasów tłuszczu. Taki rodzaj snu określany
mianem hibernacji, wiąże się ze znacznym obniżeniem temperatury ciała i
spowolnieniem funkcji życiowych, na przykład zwolnieniem rytmu serca.

Czasem zdarza się, że podczas wizyty w piwnicy lub porządków

w ogrodzie napotkamy śpiącego motyla, nietoperza lub jeża. Bezwzględnie
należy wówczas pozostawić go w spokoju. Wszelkie próby przenoszenia,
szczególnie do cieplejszych pomieszczeń mogą zakończyć się wybudzeniem.
To z kolei doprowadza do zmniejszenia się jego zapasów energetycznych pod
skórą. Nawet jeśli potem ponownie zaśnie, może okazać się, że nie dotrwa do
wiosny.

Warto

jesienią przyjrzeć się jakich schronień szukają różne zwierzę-

ta i udostępnić im je. Nietoperzom pozostawić niewielki otwór, przez który
dostaną się do piwnicy lub na strych, nie uprzątać dokładnie ogrodu, gdzie
w stertach liści, gałęzi i trawy mogą zimować owady, płazy i jeże. Będziemy
mieli wówczas satysfakcję, że nie żyjemy w naszym domu samotnie.

4

C

ELE

OGÓLNE

:

p

o

r

y

r

o

k

u

p

r

z

e

dszk

o

l

a

ka

1

ZIMA

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

SPOSÓB NA ZIMĘ

M

IEJSCE

:

SALA

P

RZYGOTOWANIA

WSTĘPNE

1. Opracuj karty ze słowami dzielącymi się na jedną sylabę, dwie, trzy itd., które będą wykorzystane w zabawie

„Sylabowa łamigłówka”.

2. Skopiuj odpowiednią ilość egzemplarzy arkusza pracy ucznia Zimowe śpiochy. Przygotuj fl amastry lub kredki.
3. Zgromadź rysunki i fotografi e zwierząt zapadających w sen zimowy.

P

RZEBIEG

ZAJĘĆ

A. P

RZYGOTOWANIA

1. Rozpocznij zajęcia od zabawy związanej z piosenką „Stary niedźwiedź mocno śpi”. Jedno z dzieci kuca na środ-

ku sali udając śpiącego niedźwiedzia. Pozostałe śpiewając chodzą wokoło:

”Stary niedźwiedź mocno śpi, stary niedźwiedź mocno śpi,

my się go boimy, na palcach chodzimy,

jak się zbudzi to nas zje, jak się zbudzi, to nas zje.

Pierwsza godzina niedźwiedź śpi,

druga godzina niedźwiedź chrapie.

trzecia godzina niedźwiedź łapie!”

Na słowo łapie „niedźwiedź” zrywa się i stara dogonić jedno z dzieci. Zostaje ono potem nowym „niedźwiedziem”.

B. Ć

WICZENIA

1. Po zabawie zapytaj czy przedszkolaki znają poza niedźwiedziem inne zwierzęta przesypiające zimę? (suseł, jeż,

nietoperze, świstak) Opowiedz, że jest to jeden ze sposobów na przetrwanie okresu kiedy jest bardzo mało jedze-
nia. Zwierzęta przygotowują się do niego jesienią gromadząc zapasy tłuszczu. Śpiąc (hibernując) ograniczają do
minimum funkcje życiowe. Nie ruszają się, wolniej oddychają, mają wolniejszy puls. Z tego powodu wszelkie
próby budzenia mogą dla nich być niebezpieczne. Gdy znajdziemy uśpionego jeża lub nietoperza powinniśmy
go pozostawić w spokoju.

2. Razem obejrzyjcie rysunki i zdjęcia. Zadaj pytanie czy zwierzęta te są podobne do siebie? Czy mają jakieś

wspólne cechy? Głośno wymówcie ich nazwy akcentując w nich samogłoski.

3. Rozdaj dzieciom arkusze pracy ucznia Zimowe śpiochy. Poproś, aby uzupełniły samogłoski pod obrazkami

zwierząt. Czy potrafi ą wskazać, które z nich zasypiają na zimę?

4. Zaproponuj gimnastykę buzi i języka. Poleć dzieciom, aby:

»

uśmiechnęły się i wciągnęły powietrze przez nos, a następnie na wydechu bezgłośnie wymawiały kolejno:

a, o, e, u, i, y cały czas się uśmiechając,

»

wymówiły jeszcze raz bezgłośnie a, o, e, u, i, y, potem szeptem, półgłosem i głośno.

Z

AJĘCIA

1. Z

IMOWE

ŚPIOCHY

2

ZIMA

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

3

przedszkolaka

SPOSÓB NA ZIMĘ

5. Razem głośno przeczytajcie podpisy pod obrazkami wyraźnie wymawiając samogłoski. Zaproponuj inne nazwy

zwierząt w których występują samogłoski.

6. Na zakończenie zajęć zaproponuj zabawę „Sylabowa łamigłówka”. Podziel uczestników na trzy grupy i posadź

na podłodze w trzech rzędach. Rozdaj trzy lub więcej kompletów kart ze słowami, które dzielą się kolejno na
jedną sylabę, dwie, trzy, cztery itd. Zadaniem każdego z dzieci jest odgadnięcie swojego numeru poprzez poli-
czenie sylab. Następnie na Twój znak jedynki muszą wystartować, obiec swój rząd i wrócić na miejsce. Następ-
nie dwójki i kolejne numery powtarzają tą czynność. Wygrywa zespół, który zdoła ukończyć konkurencję jako
pierwszy.

M

IEJSCE

:

TEREN

(

POLA

,

OGRÓD

,

PARK

,

LAS

)

P

RZYGOTOWANIA

WSTĘPNE

1. Wyznacz kilka punktów, w których zimą można obejrzeć śpiące zwierzęta lub ich kryjówki na przykład piwnica

(motyle, nietoperze), strych (owady), dziupla w drzewie, sterta gałęzi.

2. Narysuj mapę trasy z zaznaczonymi charakterystycznymi punktami, według, których dzieci będą mogły zorien-

tować się w okolicy.

P

RZEBIEG

ZAJĘĆ

A. P

RZYGOTOWANIA

1. Zaproś dzieci na spacer. Wręcz im mapę i powiedz, że to one są przewodnikami dzisiejszego dnia.
2. Poleć, aby odnajdywały kolejne zimowe kryjówki zwierząt.

B. Ć

WICZENIA

1. W trakcie spaceru odwiedzajcie kolejno miejsca, które mogą być zimowymi kryjówkami zwierząt.
2. W parku odnajdźcie dziuple wykonane przez dzięcioły, dziuple naturalne oraz skrzynki dla ptaków i nietoperzy.

Te schronienia wykorzystywane są przez pilchowate, ptaki, nietoperze, owady, ślimaki, pajęczaki.

3. Postarajcie się odszukać wywrócony pień drzewa, zmurszały pniak, stertę gałęzi. To także kryjówki zwierząt.

Tutaj zimują płazy (żaby, ropuchy), węże, małe ssaki, w tym jeże, chrząszcze.

4. Przyjrzyjcie się korze drzew. W jej szczelinach pod postacią poczwarek często spędzają zimę motyle dzienne i

ćmy.

5. Przeszukajcie krzewy i korony drzew wypatrując ptasich gniazd. Choć przysypane śniegiem mogą stanowić

doskonałe zimowe ukrycie dla pająków i owadów,

6. Zlokalizujcie stertę kamieni. Pełno w niej szczelin i zakamarków. Być może w środku śpią ukryte jaszczurki,

żaby i ślimaki.

7. Poproś dzieci, aby wymyśliły własną kryjówkę na zimę. Mogą zbudować ją ze śniegu, gałęzi, suchych liści.
8. Nawiąż rozmowę, jakie zalety powinna mieć taka kryjówka (ciepło, bezpieczeństwo itp.). Zapytaj czy ludzki

dom spełnia taki wymagania?

Z

AJĘCIA

2. Z

IMOWA

KRYJÓWKA

ZIMA

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

Lizawka – słup, pień, służący za podstawę pod kostkę soli. Najczęściej usytuowany w miejscu dokarmiania
zwierząt leśnych. Zlizując sól uzupełniają one minerały w organizmie.

Paśnik – konstrukcja z drewna, metalu służąca do wykładania siana i słomy, czasem także owsa, buraków, kuku-
rydzy w celu dokarmiania zwierząt zimą.

Podsyp - karmnik dla ptaków żerujących na ziemi. Ukośny daszek oparty na poprzeczce i dwóch palach. Podsy-
py często budowane są na polach przez myśliwych dokarmiających bażanty i kuropatwy.

SPOSÓB NA ZIMĘ

Z

ADANIE

DLA

PRZEDSZKOLAKÓW

Jesienią zbuduj w ogrodzie stertę z liści, siana i słomy. Możesz umocnić ją gałęziami, aby nie zniszczył jej wiatr.
Będzie to zimowy domek dla jeża. Te pożyteczne owadożerne ssaki żyją w naszych ogrodach często niezauwa-
żane ze względu na swoją nocną aktywność.

1. Wibrysy to włosy czuciowe ułatwiające poruszanie się i orientację zwierzętom w ciemności. Dzięki swojemu

umiejscowieniu na głowie (wokół nosa, na policzkach, nad oczami) pozwalają poznawać poprzez dotyk. Po-
siadają je np. zwierzęta poruszające się w tunelach: susły, kret.

2. W czasie hibernacji fragmenty mózgu susłów odpowiedzialne za pamięć są skrajnie nieaktywne. W skutek

tego zapominają one niektórych wyuczonych zachowań i muszą je sobie przyswajać na nowo wiosną po obu-
dzeniu się.

3. Młode niedźwiadki przychodzą na świat w czasie snu zimowego matki i przez pierwsze tygodnie życia ssą

mleko wytwarzane z zapasów jej tłuszczu.

C

IEKAWOSTKI

S

ŁOWNICZEK

TRUDNIEJSZYCH

POJĘĆ

1. Jarocka M. Dlaczego niedźwiedzie zapadają w zimowy sen? Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia

w Sandomierzu. Sandomierz 2006.

2. Sachanowicz K., Ciechanowski M. Nietoperze Polski. Multico. Warszawa 2005.
3. Trząski L. Zwierzęta chronione w Polsce. Videograf II. Warszawa 2008.
4. http://www.easyvoice.pl/dykcja/cwiczenia-wymowy-samoglosek-10.html

W

YBRANE

POZYCJE

LITERATURY

4

OWADY WOKÓŁ NAS

ZIMA

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

5

przedszkolaka

SPOSÓB NA ZIMĘ

Smużka jest najmniejszym gryzoniem w Polsce zapadającym w sen zimowy. Jej środowiskiem
są korony drzew i krzewów, po których sprawnie się wspina wykorzystując między innymi
swój długi i zwinny ogon. Pod koniec lata i jesienią smużki intensywnie żerują od-
kładając w organizmie zapasy tłuszczu potrzebne do hibernacji. Gryzoń ten jest wpisany na
listę gatunków chronionych.

Smużka leśna Sicista betulina

Z

WIERZĘTA

ZAPADAJĄCE

W

ZIMOIWY

SEN

-

TABLICA

1

ZIMA

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

6

SPOSÓB NA ZIMĘ

Suseł perełkowany Spermophilus suslicus

Z

WIERZĘTA

ZAPADAJĄCE

W

ZIMOIWY

SEN

-

TABLICA

2

Susły związane są z rozległymi terenami trawiastymi, w Polsce głównie z ekstensywnymi
pastwiskami. Odżywiają się trawami i roślinami zielnymi, a ich przysmakiem są nasiona. Susła
perełkowanego możemy spotkać wyłącznie na Zamojszczyźnie. Ssaki te są aktywne od kwiet-
nia do września, pozostałą część roku przesypiają samotnie w norach

Gatunek w Polsce występuje wyłącznie w Tatrach w piętrze hal i turni. Odżywia się roślinami,
zarówno ich nadziemnymi, jak i podziemnymi częściami. Żyje w rodzinnych stadach w miej-
scach spokojnych, z dala od szlaków turystycznych. Rodzina na swoim terenie posiada liczne
wykopane nory służące za kryjówki oraz miejsce wychowywania młodych. W norach tych
świstaki przesypiają od września do kwietnia.

OWADY WOKÓŁ NAS

ZIMA

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

7

przedszkolaka

SPOSÓB NA ZIMĘ

Świstak Marmota marmota

Z

WIERZĘTA

ZAPADAJĄCE

W

ZIMOIWY

SEN

-

TABLICA

3

ZIMA

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

8

SPOSÓB NA ZIMĘ

Niedźwiedź brunatny Ursus arctos

Z

WIERZĘTA

ZAPADAJĄCE

W

ZIMOIWY

SEN

-

TABLICA

4

Niedźwiedź brunatny występuje w Polsce w Karpatach, głównie w Tatrach i Bieszczadach. Jest
wszystkożerny, zjada padlinę, ryby, jaja ptaków, jagody, grzyby. Wbrew swojemu wyglądowi
szybko biega i rozdrażniony może być niebezpieczny. Zimę przesypia w specjalnie przygoto-
wanej i wymoszczonej jamie zwanej gawrą.

OWADY WOKÓŁ NAS

ZIMA

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

9

przedszkolaka

SPOSÓB NA ZIMĘ

Jeż europejski Erinaceus europaeus

Z

WIERZĘTA

ZAPADAJĄCE

W

ZIMOIWY

SEN

-

TABLICA

5

Kolczasty mieszkaniec ogrodów i lasów. Odżywia się owadami, ślimakami, dżdżownica-

mi, a także myszami, wężami, Zimą hibernuje ukryty w stercie gałęzi, trawy lub liści. Dużym
zagrożeniem dla jeży jest ruch samochodowy.