1

Teorie – teorie handlu międzynarodowego pojawily się na przełomie 18 i 19 wieku. Dokonywała się
wówczas rewolucja przemysłowa a wymiana międzynarodowa była już bardzo duża. Teorie te
stworzono dla upowrzechnienia i unowocześnienia gospodarki rynkowej, rozwoju, otwierania się na
zewnątrz oraz przez niezadowalający stanu nauki ekonomicznej.
Teoria kosztów absolutnych (Smith) – pod koniec 18 wieku Adam Smith opublikował nowe
pogłębione uogólnienia teoretyczne. Był on za swobodną wymianą międzynarodową, nieograniczaną
przez państwo, cło, podatki. Smith zbadał stosunki eksportowo – importowe w ich wzajemnym
powiązaniu. Międzynarodową wymianę towarową Smith rozpatrywał z pozycji międzynarodowego
podziału pracy. Podkreślał on również związek pomiędzy handlem międzynarodowym a czynnikami
produkcji, eksponujac czynnik pracy. Dlatego też kategorię kosztów powiązał z nakładami pracy. Aby
udowodnić swoją teorie przyjął metodę modelowania. Wymianę międzynarodową rozpatrywał na
przykładzie dwóch dowolnie wybranych towarów oraz dwóch krajów i jednego czynnika produkcji.
USA UK
Pszenica 6t – 10 min 1t – 60 min

Sukno 3m – 20 min 6m –10 min

Po włączeniu się do obu krajów do wzajemnego podziału pracy ich łączna produkcja powiększyła się.
Kraje te skupiły się na produkcji jednego towaru, na produkcji bardziej efektywnej. Uzyskany efekt
jest zatem rezultatem oddziaływania handlu międzynarodowego na produkcję.
USA UK
Pszenica 12t – 2h 0t

Sukno 0t 12m – 2h
[ Jeśli jakiś kraj A ma absolutną przewagę kosztowo – wydajnościową przy wytwarzaniu dobra X nad
krajem B, a ustępuje mu przy wytwarzaniu dobra Y, to oba kraje uzyskują korzyści z wzajemnej
wymiany towarowej pod warunkiem, ze kraj A eksportuje do kraju B część wytworzonych przez
siebie dóbr X, a kraj B eksportuje do kraju A część wytworzonych przez siebie dóbr ]
Teoria kosztów względnych (Ricardo) – teoria kosztów komparatywnych wyłoniła się z tego
samego kierunku myślowego, który wytyczył Smith. Teoria ta dotyczy nie tylko krajów o
jednakowym poziomie gospodarczym, ale także krajów pomiędzy, którymi jest duża różnica w
rozwoju ekonomicznym. Ricardo udowodnił, że i w takim przypadku wymiana towarowa jest celowa i
korzystna. Ponieważ absolutna przewaga ma charakter jednostronny i dotyczy wyłącznie krajów
gospodarczo rozwiniętych, Ricardo zaczął poszukiwać dla nich przewagi względniej na podstawie
wprowadzonej do rozważań kategorii „kosztów względnych”.
USA Brasil
Komp 6szt – 10min 1szt – 10min

Kawa 4t – 15min 3t – 20min

4/6 = 0,7t za komp. 3/1 = 3t za 1komp. Jeśli więc Amerykanie otrzymują od Brazylijczyków za 1
komp więcej niż 0,7t kawy, a Brazylijczycy przekaża USA mniej niż 3 tony, to taka wymiana będzie
dla obu krajów korzystna. W ramach takiej wymiany Amerykanie otrzymuja za 1 komp ponad
dwukrotnie więcej kawy niż na rynku wewnętrznym, a Brazylijczycy jako ekwiwalent przekazują
Amerykanom dwa razy mniej kawy, niż by musieli jej oddać na własnym rynku. Zatem w produkcji
komp USA dysponują względną przewaga nad Brazylią zaś w produkcji kawy Brazylia ma względną
przewagę nad USA.
Teoria kosztów alternatywnych (Haberler) – potraktował on koszt komparatywny jako koszt
alternatywny. Zgodnie z tym podejściem, relatywny koszt danego dobra, wyrażony w innym dobrze,
oznacza koszt alternatywny, czyli pewną ilość innych dóbr, z których trzeba zrezygnować, aby

2

wytworzyć dodatkową jednostkę danego dobra.
USA
KOMP KAWA

12 0

10 1,33

8

2,67

6

4

4

5,33

2

6,67

0 8

Teoria obfitości zasobów (proporcji czynników produkcji) – została stworzona w 1930 – 40 przez
Heckschera i Ohlina a rozwinięta przez Samuelsona i Leontiefa. Teoria H-O przyjmuje zalożenie, że
motywem uruchomienia handlu między krajami są różnice w ich warunkach produkcyjnych.
Podstawową różnicą badania modelu jest stopień wyposażenia poszczególnych krajów w zasoby
czynników produkcji, przy czym teoria ta koncentruje się na tradycyjnych czynnikach, takich jak
praca, ziemia i kapitał. Oznacza to, ze struktura produkcji tych krajów jest komplementarna. Z tego
wynika, że wymiana jest możliwa tylko między krajami wykazującymi znaczne różnice w stopniu
obfitości i rzadkości kapitału, ziemi, pracy i w konsekwencji różniącymi się relacjami cen czynników
produkcji i strukturą kosztów produkcji. Np. kraj A jest lepiej wyposażony w kapitał niż w pracę,
natomiast kraj B jest relatywnie bardziej obficie wyposażony w pracę niż w kapitał.

b

a

K

,

- zasób

kapitału,

b

a

L

,

- zasób pracy.

B

A

L

K

L

K













>













Stopień wyposażenia kraju w zasoby kapitału i pracy

wpływają na ceny tych czynników. Z tego wynika, że czynnik relatywnie obfity jest tańszy a czynnik
rzadki droższy.
Paradoks Leontiefa – zajął się on badaniem gospodarki USA w 1947 roku. Chciał on stwierdzić czy
prawdą jest, że USA eksportują towary, których krajowa produkcja absorbuje relatywnie duże ilości
kapitału i małe ilości pracy, oraz importują dobra i usługi, których wytworzenie w kraju wymagałoby
zatrudnienia dużej ilości pracy i małej ilości krajowego kapitału. Paradoks polegał na tym, że wyniki
badań Leontiefa nie potwierdziły tych założeń. USA eksportowały głównie produkty pracochłonne w
zamian za import dóbr kapitałochłonnych.
Teoria luki technologicznej Posnera (neotechnologiczna) – teoria ta mówi, iż jest różnica w
poziomie technologicznym krajów. Różnica ta wpływa na warunki handlu międzynarodowego. Luka
technologiczna jednak może zostać wypełniona właśnie przez handel zagraniczny. Kraje posiadające
taka luke powinny charakteryzować się zdolnością do uczenia się i naśladowania zagranicznych
rozwiązań. Jeden z krajów odkrywa nową technologie a drugi po jakimś czasie „importuje” ją.
Teoria cyklu życia produktu (Vernona) – każdy produkt przechodzi takie fazy:
-- faza innowacji, czyli wprowadzenia produktu na rynek
-- faza dojrzewania, rozwoju
-- faza upowszechnienia, czyli pełnej standaryzacji. Faza ta może także prowadzić do stopniowego
wycofywania produktu z rynku.
Zdolność do wytwarzania dóbr wynika z potencjału naukowo-badawczego i technologicznego danego
kraju. Dobra we wczesnych fazach rozwoju są sprzedawane głównie nabywcom o wysokich
dochodach. Wymaga to wysokich nakładów na reklamę i marketing. Produkt, który dostępny jest już
w fazie dojrzewania staje się produktem dostępnym dla większej liczby krajów, gdyż grupa
nabywców rozszerza się. Produkt wytwarzany w tej fazie ma mniejsza cenę, mniejsze ryzyko a co za
tym idzie staje się konkurencyjny. Rośnie liczba producentów w kraju eksportera, ale pojawiają się

3

także pierwsi producenci w kraju importera. W tej fazie życia produktu dynamika wzrostu eksportu
zatrzymuje się na jednym poziomie, gdyż kraj imitujący zmniejsza import, bo sam zaczął ów produkt
wyrabiać. W fazie trzeciej produktu technologia staje się już dostępna dla większości firm. Spada cena
produkcji, powiększa się rynek.
Teoria korzyści ze skali produkcji – gdy skala produkcji zwiększa się koszt jednostkowy maleje.
Wzór na wewnątrz gałęziową:

(

)

i

i

i

i

i

M

X

M

X

H

−

−

+

=

X – eksport; M – import

Udział handlu międzygałęziowego:

(

)

(

)

i

i

i

i

i

i

i

M

X

M

X

M

X

U

+

−

−

+

=

Teoria współzależności i dominacji – współzależność opiera się na wrażliwości na wpływy zew i
odporności na wpływy zew z uwzględnieniem tzw. kosztów utraconych. Przykładem tutaj może być
reakcja USA na wzrost cen ropy naftowej w 1973 roku. USA nie odczuła tak bardzo tego kryzysu,
dlatego, ze 85% energii tego kraju pochodziło z produkcji własnej. Nie zerwały również handlu z
krajami arabskimi, bowiem koszty zerwania tych stosunków byłyby wyższe niż koszty ich
kontynuacji. Współzależność można określić jako wrażliwość i reakcje danej grupy państw na zmiany
zachodzące w ramach tej grupy, wynikające z jej dalszego rozwoju czy zacieśnienia jej wzajemnych
więzi. Drugi ekonomista stwierdził, iż współzależność istnieje wówczas, gdy koszty zerwania tych
stosunków są wysokie dla obu stron. Częstym zjawiskiem jest uzależnienie się krajów słabo
rozwiniętych od krajów dobrze rozwiniętych. Przerwanie takiej współpracy osłabiłoby tempo ich
rozwoju.
Gospodarka otwarta – jest to gospodarka powiązana ze światem zew, z której wypływają na rynki
zagraniczne dobra i usług, a w charakterze ekwiwalentu wpływają do niej dobra i usługi pochodzenia
obcego.
Gospodarka zamknięta – zakłada izolacje gospodarki narodowej od otoczenia zew, odcięcie od
handlu zagranicznego, zorientowanie na własne siły i środki oraz na wymianę dóbr i usług wyłącznie
w granicach państwowych.
Wzrost gospodarczy – wzrost gospodarczy owocuje zwiększeniem się masy wytwarzanych dóbr i
usług oraz poprawą ich struktury i jakości. Miernikiem wzrostu gospodarczego są mierniki produkcji.
Do najważniejszych z nich zalicza się produkt krajowy brutto (Y), który reprezentuje wytworzoną w
ciągu roku masę dóbr i usług. Wskaźnik wzrostu krajowego brutto jest stosunkiem jego wielkości w
roku badanym do analogicznej wielkości w roku bazowym. Wskaźnik przyrostu krajowego brutto

( )

Y

Y

r

∆

=

Delta Y to stosunek jego przyrostu w okresie badanym; Y to całkowita wielkość tego

produktu w okresie bazowym. Wzrost gospodarczy jest zdeterminowany przez różne czynniki. Przez
czynniki rozumiemy jego siły napędowe. Można wyróżnić czynniki: - wewnętrzne; - zewnętrzne,
gdzie handel zagraniczny odgrywa decydującą role. Wewnętrzne dzielą się na: - osobowe (człowiek,
zatrudnienie i wydajność pracy); - inwestycyjne (urządzenia i maszyny, inwestycje, ich efektywność);

- surowcowo energetyczne. Efekt PKB

I

Y

e

∆

=

I – inwestycje; e – efekt.

300

3

,

0

1000

=

⋅

. Przyrost

PKB zależy od wielkości wydatkowanych inwestycji oraz od ich efektywności.

e

i

r

⋅

=

, gdzie

Y

I

i

=

- stopa inwestycji. Przyrost PK jest tym większy, im większa jest stopa inwestycji.

06

,

0

3

,

0

2

,

0

=

⋅

=

r

- 6% A więc handel zagraniczny HZ dociera do czynników wewnętrznych,

zespala się z nimi, pomnaża siłę ich oddziaływania i razem z nimi wywiera skumulowany wpływ na

4

dynamikę wzrostu gospodarczego (r ).
Funkcja transformacyjna – dotyczy całego produktu krajowego. HZ „posiada” zdolność do
strukturalnej transformacji wytwarzanej w kraju produkcji. PKB dzieli się w ostatecznym rachunku na

część konsumowaną i inwestowaną

I

K

Y

+

=

I=1000; I’=800; x=200;

1000

''

200

=

=

I

M

Podziału tego

dokonuje się przy założeniu, że gospodarka jest zamknięta. Pozostało 200 jednostek towaru. Dlatego
gospodarkę otwieramy w stosunku do świata zew i te zbędne towary eksportujemy. E=200. Potem
importujemy brakujące dobra M=200. W ten sposób za pomocą HZ dokonała się transformacja
strukturalna inwestycyjnej części produktu krajowego, która jednocześnie pozwoliła na zwiększenie
inwestycji realnych z 800 do 1000. Transformacja strukturalna wytwarzanego produktu krajowego jest
tym głębsza, im większy jest w nim udział obrotów handlu zagranicznego. I’’>I’ prowadzi do

nierówności tych inwestycji:

16

,

0

5000

800

1

=

=

i

;

20

,

0

5000

1000

2

=

=

i

;

1

2

i

i

>

Y’’>Y’ ; Jak widać HZ

wywiera w tej funkcji korzystny wpływ na masę i na stopę inwestycji realnych.

'

''

I

I

q

=

; q –

współczynnik transformacji.

25

,

1

800

1000

=

=

q

;

'

''

I

q

I

⋅

=

Określamy w ten sposób wpływ q na masę

i stopę inwestycji realnych. Inwestycje realne w gospodarce otwartej zostały uzależnione od

współczynnika transformacji i masy inwestycji realnych w gospodarce zamkniętej.

Y

I

q

Y

I

'

''

⋅

=

;

1

2

i

q

i

⋅

=

;

e

i

r

⋅

=

1

1

- do gospodarki zamkniętej, zaś do otwartej:

e

i

r

⋅

=

2

2

;

e

i

q

r

⋅

⋅

=

1

2

; Do

formuły inwestycyjnej został wprowadzony HZ w jego funkcji transformacyjnej. Jest on tutaj
wzrostem czynnika gospodarczego ściśle sprzężonym ze stopą inwestycji.
Funkcja translokacyjna – translokacja oznacza przemieszczenie dóbr i usług, które są zasilane przez
międzynarodowe stosunki kredytowe. Translokacyjna funkcja HZ to zdolność do oddziaływania na
inwestycje za pośrednictwem salda bilansu handlowego ( S=E – M ; gdzie E to eksport a M to import),
będącego przejawem międzynarodowych powiązań kredytowych. Należy tutaj wyróżnić: produkt
krajowy podzielony – Ye i wytworzony Y. Dzielony produkt krajowy jest większy albo mniejszy od
wytworzonego o saldo bilansu handlowego. I’’’ – jest to nowa wielkość inwestycji. I’’’ = I’’ – S
Saldo bilansu handlowego w zależności od znaku (-) albo (+), może zwiększyć albo zmniejszać

inwestycje krajowe.

Y

S

I

Y

I

−

=

''

''

'

co daje nam:

s

i

i

−

=

2

3

, gdzie

Y

S

s

=

i jest to współczynnik

translokacji. Współczynnik ten pokazuje nam jaka część produktu krajowego związana jest z saldem
bilansu handlowego. Nowy wskaźnik przyrostu krajowego to

3

r

i równa się on:

(

)

e

s

i

q

r

⋅

−

⋅

=

1

3

Poprzez swoją funkcję translokacyjną HZ staje się tu, więc stymulatorem wzrostu

gospodarczego.
Funkcja efektotwórcza – pokazuje nam jak HZ wpływa na efektywność. W gospodarce zamkniętej
odpowiada niska efektywność środków inwestycyjnych. W gospodarce otwartej zwiększa się
efektywność nakładów inwestycyjnych. Przejście z jednej gospodarki do drugiej zwiększa
efektywność inwestycji.

W skład mezostruktury produkcji włączamy branże funkcjonujące w ramach makrogałęzi i wytwarzane w

tych branżach wyroby. Wzajemne relacje między branżami i wyrobami determinują właśnie me-zostrukturę
produkcji.
Przez mikrostrukturę produkcji będziemy z kolei rozumieć wewnętrzną, technologiczną strukturę
wytwarzanych wyrobów, które można rozczłonkować na poszczególne komponenty. tywności.ISpecjalizacja
produkcji, którą mamy na uwadze, polega więc przede wszystkim na świadomym eliminowaniu określonych

5

(znanych w świecie) elementów mezo- i mikrostruktury produkcji w celu osiągnięcia wysokich efektów
ekonomicznych i społecznych. rzeczywistości jednak handel zagraniczny powoduje nie tylko efekt przemian
strukturalnych, lecz wywiera równolegle określony wpływ na zmiany efektywności czynników produkcji
wewnątrz tych segmentów.

2.5.2. Uwarunkowania strukturalne

Podstawowe znaczenie dla efektu strukturalnego mają różnice efektywności produkcji w poszczególnych jej

gałęziach, branżach i konkretnych rodzajach wytwórczości. Jeśli przejście od jednego stanu struktury
produkcji do innego jej stanu, urzeczywistniające się pod wpływem handlu zagranicznego i związanego z
nim międzynarodowego podziału pracy, prowadzi do zwiększenia udziału bardziej efektywnych i
odpowiedniego zmniejszenia udziału mniej efektywnych gałęzi, branż i rodzajów produkcji, to w ślad za tym
podwyższa się jej średnia efektywność.

2.5.3. Efekt przemian makrostrukturalnych

Analiza porównawcza gospodarstw narodowych różnych krajów w określonym momencie historycznym i

każdego kraju oddzielnie w różnych okresach jego rozwoju pozwala wyodrębnić dwa przeciwstawne typy
makrostruktur produkcji. Pierwszy z nich stanowi struktura jednostronna, opóźniona w rozwoju, w której
dominuje rolnictwo, a przemysł przetwórczy i usługi są słabo rozwinięte i zajmują pozycję marginesową.
Drugim, krańcowo odmiennym, typem makrostruktury produkcji jest struktura rozwinięta, unowocześniona.
Centralne miejsce w takiej strukturze produkcji zajmują: przemysł przetwórczy oraz szeroko rozumiane usługi.
gospodarkę światową. Istota i spoleczno-ekonomiczne skutki funkcjonowania międzynarodowych stosunków
ekonomicznych polegają tu na tym, że poprzez różnicowanie makro-struktur produkcji wpływają one na
różnicowanie efektywności czynników produkcji, stóp inwestycji i tempa przyrostu produktu krajowego,
utrwalając na jednym biegunie postęp techniczny i ekonomiczny, a na drugim - chroniczne nienadążanie za tym
postępem.

2.5.4. Efekt przemian mezostrukturalnych

Najbardziej symptomatycznym zjawiskiem spowodowanym oddziaływaniem handlu zagranicznego na

mezostrukturę produkcji jest jej międzynarodowa specjalizacja. Specjalizacja ta rozciąga się na branże,
przedsiębiorstwa i wytwarzane w nich wyroby.

Międzynarodowa specjalizacja produkcji na poziomie me-zostrukturalnym wyraża si^ w dwóch

sprzężonych z sobą procesach: po pierwsze, w określonych zmianach mezostruktury produkcji, w jej
przechodzeniu od jednego stanu do innego, oraz, po drugie, w zwiększaniu skali (wydłużaniu serii)
wytwarzanych wyrobów. Stwierdzenie to upoważnia nas do potraktowania efektu międzynarodowej
specjalizacji mezostruktu-rainej jako sumy zasygnalizowanych już dwóch efektów cząstkowych - efektu
związanego ze zmianami mezostrukturalnymi oraz efektu wynikającego ze skali produkcji.

Spowodowane przez międzynarodową specjalizację przejście do nowego stanu mezostruktury

produkcji może prowadzić do zmiany zarówno zestawu branż i wyrobów, jak i występujących między
nimi relacji.
Umacniając pozycję przemysłu w strukturze gospodarki narodowej, trzeba zatem jednocześnie dążyć do
względnego ograniczenia frontu produkcyjnego wewnątrz jego podstawowych gałęzi. Im kraj jest mniejszy, tym
bardziej powinien kontrolować i w pewnym sensie ograniczać rozbudowę me-zostruktury produkcji, i tym
bardziej selektywnie podchodzić do wyboru branż i konkretnych rodzajów produkcji. Narzucająca się konkluzja
jest więc jednoznaczna: orientacja na konsekwentną międzynarodową specjalizację mezostruktury produkcji
(częściowo dotyczy to również jej makrostruktury) jest orientacją nieuchronną. Jeśliby kraje, zwłaszcza niezbyt
duże, chciały pójść w kierunku odwrotnym, to takie postępowanie doprowadziłoby do rozproszenia
ograniczonych środków na nadmiernie szerokim froncie działalności produkcyjnej, do obniżenia poziomu
technicznego wytwarzanej produkcji i niektórych zmian jej efektywności. /Przemiany mikrostruktury produkcji i
związana z nimi specjalizacja dotyczy zespołów, podzespołów i faz procesu technologicznego.

6

ROZDZIAŁ 8

BILANS PŁATNICZY

8.1. KONSTRUKCJA BILANSU PŁATNICZEGO

Bilans płatniczy jest zestawieniem transakcji gospodarczych, zrealizowanych z różnych tytułów w
ciągu l roku kalendarzowego między krajowymi a zagranicznymi jednostkami gospodarczymi. Bilans
płatniczy ma szerszy zakres przedmiotowy niż bilans handlowy, w którym ujmowane są tylko
transakcje zagraniczne związane z wymianą towarów i usług.
Transakcje między krajowymi i zagranicznymi partnerami, ujmowane w bilansie płatniczym, dzieli
się na transakcje odpłatne i nieodpłatne. Do transakcji odpłatnych zalicza się:

1. Sprzedaż i zakup towarów i usług w zamian za zapłatę w pieniądzach lub przyrzeczenie zapłaty
w przyszłości (transakcje kredytowe);
2. Zamianę towarów i usług na inne towary i ushigi (wymiana bezpośrednia, czyli barter);

3. Zamianę jednego waloru finansowego na inny walor finansowy (np. zakup i sprzedaż papierów

wartościowych za pieniądze).

Do transakcji nieodpłatnych zalicza się:
l. Otrzymywanie lub dostarczanie towarów i usług bez ekwiwalentu pieniężnego lub rzeczowego

(a więc np. dary w naturze na rzecz osób fizycznych, organizacji charytatywnych itp.);

2. Otrzymywanie lub przekazywanie walorów finansowych bez ekwiwalentu (a więc darowizny i

inne pieniężne świadczenia jednostronne, jak emerytury, renty, składki z tytułu członkostwa w
zagranicznych organizacjach itp.).

Każda transakcja zagraniczna jest zapisywana w bilansie płatniczym dwukrotnie: raz po

stronie „winien", drugi raz po stronie „ma". Po stronie „winien" zapisuje się transakcje, które
powodują zwiększenie rzeczowych lub finansowych składników majątkowych (aktywów) kraju, a
więc np. wartość towarów importowanych, zwiększenie lokat w bankach zagranicznych, zwiększenie
gotówkowych zasobów w walutach obcych itp. Natomiast po stronie „ma" zapisuje się transakcje,
które prowadzą do zmniejszenia zasobów rzeczowych i finansowych kraju, a więc np. wartość
towarów eksportowanych, zmniejszenie lokat w bankach zagranicznych, zmniejszenie zasobów
walutowych itp.

Każde zwiększenie rzeczowych czy finansowych składników majątkowych kraju ma

odpowiednik w zmniejszeniu innego ze składników majątkowych lub we wzroście zobowiązań
(pasywów). W zakresie transakcji nieodpłatnych dla zachowania dwustronnego zapisu w
bilansie płatniczym stosuje się rozwiązanie umowne:
drugą stroną transakcji nieodpłatnych są pozycje „transfery" w bilansie. Tak więc dary rzeczowe
z zagranicy zwiększają aktywa w

8.2. RÓWNOWAGA PŁATNICZA W OBROTACH ZAGRANICZNYCH

Jak wynikało z prezentacji konstrukcji bilansu płatniczego, jest on zawsze zrównoważony w
znaczeniu rachunkowym: łączny deficyt obrotów bieżących i kapitałowych musi być pokryty
zmniejszeniem rezerw dewizowych, względnie - gdy w łącznych obrotach występuje nadwyżka - musi
ona znaleźć wyraz we wzroście rezerw dewizowych. Gdyby rezerw dewizowych na pokrycie łącznego
deficytu brakło, deficyt nie mógłby powstać, bo płatności zadysponowane i nie mające pokrycia w
posiadanych środkach dewizowych nie byłyby zrealizowane przez zagranicznych kontrahentów (banki
zagraniczne, do których wpływają dyspozycje płatności).

Takie rachunkowe zrównoważenie bilansu płatniczego nie jest jednak równoznaczne z

równowagą ekonomiczną kraju w stosunkach z zagranicznym otoczeniem i z równowagą
płatniczą kraju w sensie jego zdolności do terminowego regulowania wszystkich płatności na
rzecz zagranicznych partnerów. W podanej konwencji terminem ekonomicznego deficytu
bilansu płatniczego określa się ujemne saldo transakcji podstawowych, terminem jego nadwyżki
dodatnie ich saldo.
Transakcje wyrównawcze służą finansowaniu ekonomicznych deficytów albo lokowaniu
ekonomicznych nadwyżek bilansów płatniczych.

7

Bilans płatniczy Polski za 1998 r. w min USD

A. OBROTY BIEŻĄCE___________________
Wpływy z eksportu Wypłaty za import

Saldo płatności towarowych Usługi: wpływy Usługi: wypłaty Saldo usług____________

Dochody majątkowe (w tym odsetki): wpływy:

Wypłaty ____Saldo dochodów majątkowych________

Transfery bieżące: wpływy

Transfery bieżące: wypłaty Saldo transferów bieżących Nie sklasyfikowane obroty bieżące:

Saldo

B. OBROTY KAPITAŁOWE I FINANSOWE Obroty kapitałowe a;-,•;;"_• .a,;;.^. Obroty finansowe

Inwestycje bezpośrednie: saldo ____Inwestycje portfelowe: saldo______

Długoterminowe kredyty udzielone Saldo (wykorzystanie - spłaty) Krótkoterminowe kredyty udzielone
Saldo (wykorzystanie — spłaty)___
Długoterminowe kredyty otrzymane Saldo (wykorzystanie - spłaty) Krótkoterminowe kredyty otrzymane
Saldo (wykorzystanie - spłaty)____

Pozostały krótkoterminowy kapitał
Saldo (pozostałe operacje finansowe i zmiany pozostałych
należności i zobowiązań zagranicznych)_________ _

C. SALDO BŁĘDÓW I OPUSZCZEŃ ____Razem pozycje od A do C___

D. POZYCJE FINANSUJĄCE
Aktywa rezerwowe (rezerwy oficjalne brutto) Exceptional financing

ROZDZIAŁ 9!!!!!!!

ZAGRANICZNA POLITYKA CHANDLOWA

Polityka ekonomiczna

Zagraniczną politykę ekonomiczną każdego państwa można podzielić na politykę autonomiczną

i politykę konwencyjna czyli umowną. Pierwsza zmierza do osiągania określonych celów
wewnętrznych czy zewnętrznych przy pomocy autonomicznych posunięć państwa, tj. bez
uzgadniania podejmowanych środków z innymi krajami. Druga zmierza do osiągania określonych
celow w zakresie obrotu zagranicznego droga umow miedzynarodowych z innymi krajami.

9.4.1. Mechanizm oddziaływania cel na handel zagra^-niczny i gospodarkę narodową

Cło jest to opłata, którą państwo nakłada na towar wkraczający w jego obszar celny, względnie na

towar opuszczający jego obszar celny. W pierwszym wypadku mówimy o ciach importowych, w
drugim o ciach eksportowych. Cło jest więc swego rodzaju podatkiem obciążającym bezpośrednio
importera lub eksportera, a pośrednio odbiorcę. Cło importowe jest równoznaczne z podwyższeniem
ceny towaru importowanego dla importera krajowego, a w konsekwencji dla krajowego odbiorcy
końcowego. Cło eksportowe podwyższa koszty eksportera, a w rezultacie także cenę towaru
eksportowanego dla odbiorców zagranicznych.

Rodzaje Ceł

Ze względu na sposób określania stawki celnej odróżnia się eta „ad yalorem" i cła

„specyficzne". Cła ad valorem pobierane są w określonej stawce procentowej od wartości
przywożonego towaru. Np. 5, 10, 15 czy 30%. Clą specyficzne ustalane są w postaci określonej
stawki w jednostce pieniężnej danego kraju, np. we frankach, za jednostkę wagową przywożonego
towaru (np. 2 franki za kg).

Taryfa celna jest to uporządkowany zbiór wszystkich stawek celnych obowiązujących przy

przywozie (lub wywozie) do lub z danego kraju.

Obok ceł stosowane są również inne obciążenia importu w formie dodatkowych podatków (np.

podatku obrotowego od importu pobieranego lub wymierzanego na granicy) oplat wyrównawczych

8

oraz dopłat do cel.

9.4.3. Ograniczenie ilościowe przywozu i wywozu

Ograniczenia ilościowe polegają na bezpośrednim ograniczaniu przez państwo fizycznych

rozmiarów importu względnie eksportu. Rząd może wydać zakaz przywozu jakiegoś towaru.

Ograniczenia ilosci przywozu i wywozu

Stosując ograniczenia ilościowe przywozu, administracje gospodarcze poszczególnych krajów

ustalają dla głównych towarów lub grup towarowych objętych ograniczeniami ilościowymi kon-
tyngenty importowe, do wysokości których towary te mogą być przywożone z zagranicy.
Zainteresowane w imporcie tych towarów przedsiębiorstwa muszą starać się u właściwych władz
administracyjnych o pozwolenie (licencje) przywozowe.

Kontyngenty ustalane dla poszczególnych towarów mogą być albo kontyngentami

globalnymi, odnoszącymi się do wszystkich krajów łącznie, albo kontyngentami określającymi
wielkość importu w poszczególnych krajach. W pierwszym przypadku wnioski przedsiębiorców
załatwiane są w kolejności aż do wykorzystania kontyngentu globalnego ustalonego na dany rok. W
drugim przypadku wnioski przedsiębiorstw uwzględniane są tylko w ramach ustalonych dla
poszczególnych krajów kontyngentów przywozowych.

OGRANICZENIA DEWIZOWE

. Polegają one na tym, że rząd zakazuje swobodnych operacji dewizowych na rynku pieniężnym,
zobowiązując eksporterów i wszystkich, którzy zarabiają zagraniczne środki płatnicze, do ich od-
sprzedaży w upoważnionych bankach. Podobnie, wywóz zagranicznych środków płatniczych oraz
własnej waluty z kraju wymaga zezwolenia dewizowego upoważnionego banku.

Jeśli jednak kraj ma trudności płatnicze przez dłuższy okres czasu, to może mieć trudności z

utrzymaniem kursu waluty. W tym przypadku może zdecydować się na dewaluację waluty, tj. na
obniżenie jej wartości w stosunku do miernika przyjętego za podstawę. (Np. do złota)

Umowy Miedzy Narodowe

Do najważniejszych rodzajów umów handlowych należą:

traktaty handlowe, konwencje handlowe, układy handlowe, porozumienia handlowe i protokoły
handlowe. Najbardziej uroczystą, tradycyjną formą dwustronnych umów handlowych są traktaty
handlowe. Traktat handlowy jest wieloletnią umową regulującą całokształt stosunków handlowych, a
szerzej, stosunków gospodarczych między dwoma państwami. Kwestie wymiany handlowej
regulowane są w traktacie handlowym zazwyczaj przez wzajemne przyznanie sobie przez
układające się kraje Klauzuli Największego Uprzywilejowania (KNU)

1

.