DIAGNOSTYKA RADIOLOGICZNA PRZEWODU POKARMOWEGO

Diagnostyka radiologiczna przewodu pokarmowego obejmuje badanie przełyku, żołądka,

jelita cienkiego i jelita grubego z zastosowaniem techniki jedno- i dwukontrastowej.

Badania wykonywane są najczęściej przez lekarza i składają się z prześwietlenia i

dokumentacji zdjęciowej. Wybór projekcji jest uzależniony od obrazu przewodu

pokarmowego w czasie prześwietlenia.

Podstawy techniki badania .

Środki cieniujące

Do badania przewodu pokarmowego najczęściej stosuje się nierozpuszczalne w wodzie

sole baru. Występują one w postaci zawiesin, których gęstość i lepkość jest dostosowana

do badanego odcinka przewodu pokarmowego i przyczyny badania. Przełyk i żołądek

bada się zawiesinami o dużej gęstości i małej lepkości, a jelito grube zawiesinami o

średniej gęstości i większej lepkości. Środków cieniujących nie należy stosować przy

podejrzeniu perforacji przewodu pokarmowego, gdyż przedostanie się barytu do jamy

otrzewnej może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak: wstrząs, ból, wytworzenie

się zrostów. Przypadkowa aspiracja zawiesiny barytu do dróg oddechowych jest

stosunkowo dobrze tolerowana przez pacjentów.

Rzadziej przeprowadza się badanie, stosując rozpuszczalne w wodzie związki jodu,

które są pochodnymi jodowych środków cieniujących podawanych dożylnie podczas

urografii. Są one wskazane przy podejrzeniu perforacji przewodu pokarmowego. W

przypadku perforacji jodowy środek cieniujący nie wywołuje niepożądanych reakcji

Przełyk

Przygotowanie do badania. Pacjenci kierowani na badanie przełyku nie

wymagają przygotowania.

Technika badania

Badanie jednokontrastowe. Badanie rozpoczyna się od prześwietlenia serca,

śródpiersia i płuc w pozycji stojącej. W czasie, w którym pacjent kilkakrotnie

połyka zawiesinę barytu obserwuje się morfologię i perystaltykę przełyku. Przed

wykonaniem zdjęć należy poprosić pacjenta o wypełnienie jamy ustnej zawiesiną

barytu. Zdjęcia wykonuje się przy największym wypełnieniu przełyku, w pozycji

leżącej, najczęściej w projekcji AP, PA, bocznej lub skośnych (w pozycji leżącej

na brzuchu, z uniesionym prawym lub lewym bokiem). Ułożenie pacjenta jest

takie samo, jak do odpowiednich zdjęć klatki piersiowej. Do projekcji skośnych

pacjenta odchyla się o niewielki kąt (najczęściej 35°). Do zdjęcia całego przełyku

(obejmującego dolną część szyi i okolicę wpustu żołądka) promień centralny

powinien być skierowany na Th

V

- Th

vI

' Zdjęcia mogą również obejmować krótsze

odcinki przełyku. Niekiedy badanie może być uzupełnione o zdjęcie boczne w

pozycji niskiego skłonu. Pacjent nabiera wtedy do ust duży łyk barytu w pozycji

stojącej, po czym pochyla się do przodu z ramionami zwisającymi swobodnie ku

dołowi.

Badanie w kierunku przepukliny rozworu przełykowego przepony wykonuje

się w pozycji leżącej na brzuchu w niewielkim skosie, przy pełnym wypełnieniu

przełyku, w głębokim wdechu. Niektórzy zalecają badanie w czasie

zwiększonego ciśnienia w jamie brzusznej (próba Valsalvy).

Badanie dwukontrastowe. Po podaniu środków zwiotczających (Buscopan,

glukagon) pacjent połyka preparaty gazotwórcze i przeciwpieniste lub do

żołądka wprowadza się, przez cewnik, powietrze. Następnie po 2-3 min wypija

100-150 mI zawiesiny barytu o dużej gęstości i małej lepkości. Zdjęcia

wykonywane są w czasie przechodzenia zawiesiny przez przełyk.

Ryc. 261.

Badanie przełyku u pacjenta z

podejrzeniem żylaków przełyku. Zdjęcie

w wydechu, w projekcji AP dobrze

uwidoczniło błonę śluzową przełyku.

Poszukiwanie ciała obcego w przełyku. Cieniujące ciało obce widoczne jest za-

zwyczaj w czasie prześwietlenia oraz na zdjęciu bocznym szyi lub zdjęciu bocznym

śródpiersia. Ciało obce niecieniujące można niekiedy uwidocznić po podaniu nie-

wielkiej ilości siarczanu baru, który powleka jego powierzchnie. Można również

wykonać badanie po połknięciu małej watki nasączonej barytem. Powinna ona

zatrzymać się na poziomie przeszkody w przełyku.

Żołądek i dwunastnica

Przygotowanie do badania. W dniu poprzedzającym badanie nie należy spożywać

kolacji; w dniu badania pacjent powinien być na czczo i nie palić papierosów.

Technika badania

Badanie jednokontrastowe. Badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego

rozpoczyna się od prześwietlenia serca, śródpiersia i płuc w pozycji stojącej. Mimo

że badanie jednokontrastowe cechuje się mniejszą czułością w rozpoznawaniu nie-

wielkich zmian, uwidocznia nie tylko kształt i ściany żołądka i dwunastnicy, lecz

także rzeźbę błony śluzowej. W tym celu w pierwszej części badania podaje się

niewielką ilość zawiesiny barytu (do 50 mI). Po obróceniu chorego wokół osi długiej

ciała błona śluzowa zostaje równomiernie pokryta środkiem cieniującym. Podanie

dodatkowych 150-200 mi prowadzi do pełnego wypełnienia żołądka. W tej fazie

badania ocenia się jego zarysy, ubytki lub naddatki cieniowe i usztywnienie ścian.

Stosowanie ucisku powoduje wyciśnięcie środka cieniującego z badanego obszaru

i pozwala dokładniej ocenić zmiany w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy. Innym

sposobem umożliwiającym rozpoznanie patologii błony śluzowej dwunastnicy jest

ułożenie chorego na plecach z uniesionym do góry prawym bokiem. Do opuszki

dwunastnicy, która zostaje również uniesiona do góry, dostaje się, wraz z falą

perystaltyczną, powietrze. Prowadzi to do powstania obrazu przypominającego

badanie podwójnym kontrastem.

Zdjęcia wykonuje się zarówno w pozycji leżącej, jak i stojącej. Zdjęcie w pozycji

leżącej na brzuchu, z uniesionym do góry lewym bokiem pozwala uwidocznić

wypełnioną barytem część przedodźwiernikową żołądka wraz z opuszką i pętlą

dwunastnicy; powietrze przemieszcza się do dna żołądka. Zdjęcie w ułożeniu na

plecach, z uniesionym prawym bokiem pokazuje wypełnione środkiem cieniującym

dno żołądka.

Badanie dwukontrastowe. Umożliwia dokładną ocenę rzeźby błony śluzowejoraz

rozpoznanie zmian małych, położonych powierzchownie. Pacjent otrzymuje środki

zwiotczające, potem doustnie substancję uwalniającą gaz (w postaci proszku,

kryształków lub tabletek), a następnie połyka zawiesinę barytu o dużej gęstości i

małej lepkości. W celu dobrego pokrycia błony śluzowej środkiem cieniującym

poleca się pacjentowi wykonanie kilku obrotów wokół osi długiej ciała lub z boku na

bok.

Wybór projekcji: jak w badaniu jednokontrastowym.

Jelito cienkie

Przygotowanie do badania. Polega na stosowaniu diety ubogoresztkowej na 2 dni

przed badaniem, a w dniu poprzedzającym badanie diety płynnej. Można stosować

dodatkowo środki przeczyszczające. Bezpośrednio przed badaniem pacjent powinien

opróżnić pęcherz moczowy, aby nie uciskał on i nie przemieszczał pętli jelita

cienkiego.

Technika badania

Badanie jednokontrastowe. Przed badaniem wykonuje się zdjęcie przeglądowe jamy

brzusznej w projekcji AP w ułożeniu na plecach. Po doustnym podaniu zawiesiny

barytu wykonuje się zdjęcia wypełniających się kolejno środkiem cieniującym pętli

jelita cienkiego. Badanie kończy się wówczas, gdy czoło zawiesiny cieniującej

dotrze do kątnicy. W przypadku szybkiej perystaltyki ma to miejsce po 30-60 min.

Często jednak badanie może się wydłużyć nawet do kilku godzin. Skrócenie pasażu

zawiesiny barytu umożliwiają środki przyspieszające perystaltykę jelitową

(metoklopramid, środki cieniujące rozpuszczalne w wodzie).

Częstość wykonywania zdjęć zależy od szybkości pasażu barytu i wynosi 15-30

min. Na zdjęciach powinien być zaznaczony czas badania lub odstęp czasowy od

pierwszego zdjęcia. Najczęściej wykonuje się zdjęcia w projekcji AP lub PA, czę-

ściej w pozycji leżącej na plecach.

Badanie dwukontrastowe nazywa się enteroklizą. Przed podaniem barytu do

dwunastnicy wprowadza się pod kontrolą monitora cewnik. Podaje się 200ml

zawiesiny barytu. Następnie do jelita cienkiego podawane jest powietrze.

Jelito grube

Przed badaniem należy ustalić, czy choremu nie wykonywano ostatnio biopsji jelita

grubego. Wykonanie wlewu doodbytniczego w okresie krótszym niż 6 tygodni po

biopsji grozi perforacją jelita grubego.

Przygotowanie do badania. Pacjenci przygotowują się podobnie jak do badania

jelita cienkiego. Stopień przygotowania ocenia się bezpośrednio przed badaniem, na

zdjęciu przeglądowym jamy brzusznej lub w czasie prześwietlenia. Jeżeli widoczne

są zalegające w jelicie grubym masy kałowe, można kontynuować przygotowanie, a

badanie odłożyć do dnia następnego.

Technika badania

Badanie jednokontrastowe. Badanie zaczyna się od wykonania zdjęcia prze-

glądowego jamy brzusznej, które pozwala ocenić stopień oczyszczenia jelita grubego

i rozpoznać zwapnienia. Następnie, za pomocą specjalnego zestawu, do jelita

grubego podaje się zawiesinę barytu. Po wypełnieniu bańki odbytnicy i końcowego

odcinka okrężnicy esowatej przerywa się podawanie środka cieniującego. Umożliwia

to wykonanie zdjęć odbytnicy przed wypełnieniem bliższych odcinków jelita

grubego. Najczęściej wykonuje się zdjęcie odbytnicy w projekcji PA w pozycji

leżącej na brzuchu oraz w rzucie bocznym na lewym boku. To ostatnie powinno

objąć również kość krzyżową; promień centralny znajduje się na poziomie kolców

biodrowych przednich górnych. Następnie, pod kontrolą fluoroskopii, wypełnia się

pozostałą część jelita grubego. Zdjęcia poszczególnych odcinków jelita grubego

wykonuje się w podobnych projekcjach, jak podczas badania dwukontrastowego. Po

ich wykonaniu pacjent udaje się do toalety w celu opróżnienia jelit z zawiesiny

barytu. Na zdjęciu wykonanym po wypróżnieniu, zazwyczaj dobrze jest widoczna

rzeźba błony śluzowej jelita grubego.

Badanie dwukontrastowe. Badanie dwukontrastowe może być wykonane metodą

dwustopniową lub jednostopniową. Stosowana tradycyjnie technika dwustopniowa

polega na wypełnieniu całego jelita grubego zawiesiną cieniującą (najczęściej w

pozycji leżącej na brzuchu). Po opróżnieniu przez pacjenta jelita z zawiesiny barytu,

do jego światła podaje się powietrze (najczęściej w pozycji leżącej na plecach).

Powleczone cienką warstwą środka cieniującego jelito grube ulega rozdęciu.

Dzięki pojawieniu się zawiesin barytu o dużej gęstości, możliwe stało się wpro-

wadzenie jednostopniowej techniki badania. Polega ona na jednorazowym wy-

pełnieniu jelita grubego, podczas którego środek cieniujący i powietrze podawane są

naprzemiennie.

Wybór projekcji jest uzależniony od przebiegu jelita grubego i jego obrazu w

czasie prześwietlenia oraz od preferencji osoby wykonującej badanie. Zazwyczaj

na początku wykonuje się zdjęcia odbytnicy w taki sam sposób, jakpodczas badania

jednokontrastowego. Zdjęcia okrężnicy esowatej wykonuje się w projekcjach

skośnych, z uniesionym do góry prawym lub lewym bokiem (lub obie projekcje).

Wybór projekcji zależy od przebiegu okrężnicy esowatej, który bywa zmienny.

Ryc. 265.

Zdjęcie jamy brzusznej w projekcji AP wykonane przed wypróżnieniem

zawiesiny barytowej. Uchyłkowość jelita grubego.

Można również wykonywać zdjęcia poziomym promieniem, najczęściej w ułożeniu

chorego na obu bokach. Na zakończenie badania wykonuje się zdjęcie jamy

brzusznej przed wypróżnieniem lub po wypróżnieniu z zawiesiny barytowej.