CZAS

Doba



Określano ją na podstawie wschodu i zachodu słońca, oraz wschodu księżyca



Nie przejmowano się czasem np. gdy było pochmurnie, nie zmuszały ich do tego potrzeby
życia gospodarczego, czy politycznego



Grecy przejęli od Egipcjan podział doby na 24 jednostki, rozłożone równo po 12 między
nocą, a dniem, liczonym od wschodu do zachodu słońca

 Skutkiem tego była różna ich długość w stosunku do pór roku. Wahały się one od ¾

do 1 i ¼ naszej godziny



Astronomowie hellenistyczni wymyślili podział doby na 24 jednostki stałe, dzielące się na
60 jednostek mniejszych również stałych, ale nie mieli warunków technicznych
umożliwiających realizację tego pomysłu

Rok



Stanowi jednostkę naturalną



Istnieją 2 sposoby jego obliczania:

1. Bierze pod uwagę położenie słońca w stosunku do wybranej gwiazdy
2. Bierze pod uwagę położenie słońca w określonym punkcie sklepienia niebieskiego



Najdokładniejszy pomiar starożytny, wykonany przez astronomów aleksandryjskich,
wskazywał, że rok ma 365 i ¼ dnia

Miesiąc



Wszystkie kultury starożytne posługiwały się miesiącem, który wyznaczał ruch księżyca



Za początek uznawano pierwszy moment ukazania się sierpa księżyca zaraz po zachodzie
słońca



Zgranie cyklu księżycowego i słonecznego było niemożliwe

 12 cykli księżycowych dawało 354 dni, a więc za mało w porównaniu z cyklem

słonecznym

 Z tego powodu traktowanie miesiąca i roku, polegało na traktowaniu ich, jako

jednostek konwencjonalnych, nie naturalnych

 Co pewien czas można było dodawać 1 miesiąc, przez co rok stawał się ruchomy
 Na skutek ruchomego kalendarza święta mające się odbyć na wiosnę wypadały na

jesień

Tydzień



Początkowo istniał tylko w kalendarzu żydowskim



7 dni oznaczało biblijnych 7 dni stworzenia świata

 U astrologów (pogańskich)- oznaczało 7 planet i 7 bóstw
 Tydzień zaczynano w sobotę

 Sobota- Saturn
 Niedziela- Helios (Słońce)
 Poniedziałek- Selene (łac. Luna; Księżyc)
 Wtorek- Ares (Mars)
 Środa- Hermes (Merkury)
 Czwartek- Zeus (Jupiter)
 Piątek- Afrodyta (Wenus)



Kościół zaczynał jednak tydzień od niedzieli: „dzień Pański”



Istotną reformę kalendarza przeprowadzono w 46r. przed Chr. Na polecenie Juliusza Cezara

 Przyjęto długość roku na 365 dni, a co 4 lata dodawano 1 dzień
 Od 8r. po Chr. Przyjęto, że rok przestępny będzie co 4 lata w roku, którego data da się

podzielić przez 4



Miesiące rzymskiego kalendarza:

 Januarius
 Februarius
 Martius
 Aprilis
 Maius
 Junius
 Quintilis
 Sextilis
 September
 October
 November
 December



Na cześć Cezara zmieniono nazwę Quintilius na Julius, a na cześć Oktawiana- Sextilis na
Augustus



Lata nazywano imionami określonych urzędników bądź kapłanów bóstwa patronującego
miastu



Justynian wprowadził obowiązek podawania we wszystkich aktach publicznych i
prywatnych roku panowania aktualnego cesarza



Historycy i erudyci greccy i łacińscy wykorzystywali do datowania wydarzeń olimpiady

Daty wewnątrz miesięczne

 Kalendy- pierwszy dzień miesiąca
 Nony- piąty lub siódmy dzień miesiąca
 Idy- trzynasty lub piętnasty dzień miesiąca



Żydzi i chrześcijanie posługiwali się erą zaczynającą się od stworzenia świata. Taki system
był długo w użyciu, został zarzucony dopiero w czasach nowożytnych, gdy zdano sobie
sprawę z tego, że świat jest o wiele starszy, niż to się wydawało starożytnym uczonym



Dopóki istniał antyczny porządek, datowano wedle konsulów lub lat panowania cesarzy,
dopiero, gdy świat antyczny uległ zagładzie, powstała potrzeba nowego, chrześcijańskiego
mierzenia czasu, którego punktem odniesienia byłyby lata ziemskiego życia Chrystusa.



Święta Bożego Narodzenia zaczęto obchodzić 24 grudnia, czyli w tym samym dniu, w
którym świętowano dzień narodzin pogańskiego bóstwa Słońce Niezwyciężone. Ci, którzy
wprowadzili to święto jako chrześcijańskie wiedzieli, że w Biblii Chrystus został nazwany
Słońcem Sprawiedliwości



Datę roczną narodzin Jezusa wprowadził Dionizjusz Mały, poprzez ułożenie Tabeli
Paschalnej, czyli wykazu dat dziennych Święta Wielkanocy



Erą chrześcijańską posłużył się Beda Wielebny

DEMOKRACJA ATEŃSKA

1. DEMOKRACJA

1. forma rządów, w której władzę sprawuje lud bezpośrednio przez swoich przedstawicieli, tzw.
władza ludu (demos);

2. forma ustroju państwa, w którym oficjalnie uznaje się wolę większości obywateli, jako źródło
władzy i przyznaje się wszystkim obywatelom swobody i prawa polityczne zapewniające im udział
w sprawowaniu władzy.

2. Najważniejsi reformatorzy i ojcowie demokracji ateńskiej: Solon, Klejstenes i Perykles.

Solon (VII/VI wiek p.n.e.) - polityk, prawodawca i poeta ateński. Najważniejsza z jego reform
zwana jest "strząśnięciem długów", czyli było to jednorazowe umorzenie długów. Zakazał on także
na przyszłość udzielania pożyczek pod zastaw dłużnika lub członków jego rodziny. Przypisuje
się również jemu podział obywateli ateńskich na cztery grupy w zależności od osiąganego dochodu.
Podstawą oszacowania dochodu były uzyskane plony (wyrażane w jednostkach pojemności ciał
sypkich - medymnach). Miało to o tyle ważne konsekwencje, iż od przynależności do odpowiedniej
grupy majątkowej zależał dostęp do urzędów. Do grupy najbogatszych obywateli należeli tzw.
pentakosiomedimnoi, czyli pięćsetmedymnowcy, to jest ci, którzy uzyskiwali ponad
500 medymnów rocznego dochodu. Druga grupę stanowili hippis (jeźdźcy), czyli ci, którzy
uzyskiwali ponad 300 medymnów rocznego dochodu. Kolejną, trzecia grupę stanowili zeugithai
(zeugici), którzy osiągali dochód powyżej 200 medymnów, Do ostatniej grupy należeli teci, czyli
wszyscy ci, którzy nie posiadali stałego dochodu. W starożytności uważano także, że to właśnie
Solon był twórcą heliai, czyli instytucji sędziów przysięgłych. Dziś w świetle najnowszych badań,
jest to mało prawdopodobne.
Klejstenes (VII/VI wiek p.n.e.) - polityk ateński. Jego najważniejszą reformą było wprowadzenie
zasady obsadzania wielu urzędów drogą losowania. Przykładowo w taki właśnie sposób
od 487/486 p.n.e. byli wybierani archonci (najwyżsi urzędnicy w wielu miastach greckich;
w Atenach wybierani na roczna kadencję tworzyli dziewięcioosobowe kolegium z podziałem
kompetencji). Losowano ich spośród obywateli należących do najwyższych grup majątkowych.
Ich listę ustalano w demach (jednostki administracyjne).
Perykles (ur. 495 p.n.e.) - polityk i wódz ateński. Prawdziwy ojciec demokracji. Przeprowadził
w swoim życiu 4 najważniejsze reformy:

I - po raz pierwszy w 457/456 p.n.e. dopuszczono przedstawicieli grupy zeugitów (według podziału
Solona trzecia grupa majątkowa w społeczeństwie ateńskim) do piastowania urzędu archonta.

II - około 450 roku p.n.e. przyznał on sędziom uczestniczącym w procesach sądu ludowego
(heliaia) rodzaj dziennej diety (dzienny żołd otrzymywali też hoplici i żołnierze we flocie). Z czasem
prawo pieniężnej gratyfikacji za służbę publiczną rozciągnięto też na członków Rady Pięciuset
i większość urzędów. Od około 400 r. p.n.e. wprowadzono diety za udział w posiedzeniach
Zgromadzenia Ludowego. W IV w p.n.e. funkcjonował specjalny fundusz teatralny - dawano
drobne sumy widzom za uczestnictwo w spektaklach teatralnych.

III - w 451/450 p.n.e. uchwalono tzw. prawo o obywatelstwie. Od tego czasu obywatelstwo
zarezerwowane było wyłącznie dla tych mieszkańców Aten, których oboje rodzice należeli
do wspólnoty obywatelskiej Aten. Prawo to uderzało w arystokrację, których przedstawiciele
zawierali małżeństwa z cudzoziemkami w celu osiągnięcia korzyści majątkowych.

IV - za jego czasów teci stanowiący znaczną część społeczności obywatelskiej mogli uczestniczyć
w Radzie Pięciuset, chociaż formalnie nigdy nie zostali dopuszczeni do pełnienia urzędów (poza
zasięgiem większości obywateli był też urząd stratega (byli to urzędnicy wojskowi powoływani na 1
rok, choć mogli ten urząd sprawować kilka razy z rzędu, dowodzili armią, kierowali polityką
zagraniczną, kontrolowali finanse państwa).

Według Peryklesa podstawowymi zasadami demokracji były: wolność i równość wobec prawa.

IZONOMIA - równy udział we władzy wszystkich obywateli

IZEGORIA - prawo wypowiedzi dla wszystkich w Zgromadzeniu Ludowym, prawo do wygłaszania
własnych wniosków i projektów ustaw

3. Demokracja - teoria i praktyka



sprawach politycznych dyskutowano najczęściej podczas przedstawień w teatrze.



instytucje i urzędy były jednoroczne, poza urzędem stratega z reguły nie można było ich było
sprawować wielokrotnie.



każdy urzędnik przed wstąpieniem na urząd zdawał specjalny egzamin państwowy

4. Instytucje:

Rada Pięciuset - organizowała i nadzorowała życie ateńskiej polis, między innymi rozpatrywała
skargi przeciwko urzędnikom. Członków Rady losowano spośród kandydatów wybranych
w demach. Dzielono ich następnie na 10 komisji (w każdej było 50 członków z 1 fyli). Każda
komisja rządziła przez 1/10 części roku. 50 - osobowa część Rady zwana była prytanią, a jej
członkowie prytanami.

Zgromadzenie Ludowe (eklezja) - tworzyli je wszyscy obywatele ateńscy (choć należy pamiętać,
że nie każdy mieszkaniec Aten był obywatelem). W czasach Peryklesa miejscem posiedzeń
Zgromadzenia był Pnyks - wzgórze położone naprzeciw Akropolu. Obrady rozpoczynały się o
świcie, a kończyły się o zachodzie słońca. Demos - czyli obywatele ateńscy byli tu całkowicie
suwerenni, mogli zgłaszać projekty dekretów lub poprawek do nich, ale jeśli ich postulaty były
sprzeczne z prawem to obłożono ich sankcjami karnymi. Na Zgromadzeniach Ludowych
rozstrzygano zazwyczaj sprawy bieżące państwa.

Ze Zgromadzeniem Ludowym wiąże się pojęcie demagogów - tak od IV w p.n.e. zwano polityków,
którzy byli bardzo popularni na zebraniach (demagog to też ten, co przewodniczył demosowi).

Sąd ludowy (heliaia) - główna instytucja sądownicza, złożony z 6 tys. członków wybranych drogą
losowania. Sędzią mógł zostać każdy obywatel po ukończeniu 30 roku życia. Decyzje o winie i karze
podejmowano w tajnym głosowaniu. Głosowano za pomocą specjalnych żetonów wrzucanych
do odpowiednich urn.

Z sądem ludowym wiąże się pojęcie syrkofanta - donosiciela. Do uruchomienia procedury sądowej
potrzebna była tylko skarga konkretnego człowieka. Demokracja ateńska nie znała bowiem
instytucji prokuratora.

Urzędnicy - najważniejszy urząd to urząd stratega. Stratedzy przejęli z czasem większość
uprawnień archontów. Byli wybierani, a nie losowani. Od IV w p.n.e. stali się zawodowymi
oficerami.

5. Zalety:



szeroki dostęp do urzędów



równość obywateli



wolności słowa i wypowiedzi



prawo do wolności osobistej



diety dla najuboższych

6. Wady:



obywatelami nie mogły być kobiety



losowe wybieranie urzędników



usuwanie najmądrzejszych ludzi w państwie w obawie przed tyranią



obywatelem można się było stać tylko przez urodzenie z obywateli



niewolnicy nie należeli do wspólnoty obywatelskiej

OLIGARCHICZNY USTRÓJ SPARTY

Oligarchiczny ustrój państwowy, w którym prawa obywateli należały do zdecydowanej mniejszości
klasy spartiatów, miał być według tradycji wynalazkiem Likurga- regenta sprawującego władzę za
małoletniego króla.

Za poradą wyroczni Delfickiej miał on zmienić ustrój polityczny wzorując się prawdopodobnie na
ustroju kreteńskim. Wprowadził wspólne posiłki i wychowanie. Miał on żyć bardzo wcześnie w IX
lub VIII w.p.n.e. O tej postaci niczego pewnego nie da się powiedzieć.

W dzisiejszej nauce przeważa pogląd, iż ustrój Sparty kształtował się stopniowo, przy czym
pierwszy dokument prawny, na którym miała opierać organizacja Sparty, jako państwa-miasta była
Wielka Reta: kodeks praw ustanowiony w VIII lub VII wieku przed naszą erą. Wtedy to dokonała
się reforma, hoplicka. Ogół obywateli narzucił wówczas rządzącej wspólnotą arystokracji nowy
porządek.

Obok Wielkiej Rety Likurg miał wydać jeszcze trzy dalsze ustawy tak zwane małe rety. Pierwsza
zawierała zakaz wydawania pisanych ustaw, druga skierowana była przeciw zbytkowi mieszkań,
trzecia zabraniała wypraw wojennych przeciw temu samemu nieprzyjacielowi więcej jak jeden raz,
aby ten, zmuszony do częstej obrony, nie nauczył się sztuki wojennej.

Dwaj dziedziczni królowie

Podstawową rolę w państwie spartańskim pełnili dwaj otoczeni czcią królowie. Z początku był to
urząd dziedzicznych lecz ok. V w. p.n.e. wódz Lizander zmienił jego charakter na elekcyjny.
Królowie ci pochodzili z dwóch odrębnych dynastii. Rywalizacja między nimi doprowadzała nieraz
do poważnych konfliktów i kryzysu w państwie.
Było to szczególnie groźne w czasie wojen, kiedy obaj władcy mieli odmienne plany wojenne lub
koncepcje prowadzenia działań. Spartanie rozwiązali więc ten problem w następujący sposób.
Kiedy jeden król wyruszał na wojnę na czele armii drugi pozostawał w kraju by zająć się jego
zarządem. Królowie przewodniczyli kultom religijnym. To znaczy pełnili funkcje najwyższego
kapłana i w imieniu wszystkich obywateli składali bogom ofiary. Sprawowali oni także władzę
sądowniczą ale bardzo ograniczoną np. decydowali o przyznaniu prawa do adopcji itp.

Rada Starszych (Rada Starców)

Każdy spartanin po ukończeniu 60 roku życia mógł kandydować do tzw. Rady Starszych (geruzji).

Składała się ona z 28 członków wybieranych dożywotnio. Do geruzji należało także dwóch królów i
to właśnie oni jej przewodniczyli aż do czasu gdy funkcję tą przejęli eforzy.. Do podstawowych
zadań Rady Starszych należało decydowanie o najważniejszych dla państwa sprawach oraz
przygotowywanie nowych zasad lub projektów.
Geruzja sprawowała również władzę sądowniczą w sprawach karnych. Mogła karać wszystkich
obywateli spartańskich śmiercią, wygnaniem lub atimią, czyli pozbawieniem wszelkiej czci.
W VI w. geruzja stopniowo traciła miano najważniejszej instytucji w państwie głównie na rzecz
eforatu.

Eforat
Faktyczną władzę wykonawczą w państwie sprawowało pięciu eforów. Eforowie byli wybierani
spośród obywateli (spartiatów), a ich kadencja trwała jeden rok. "Eforoi" tłumaczy się z greckiego
jako "nadzorca". Pierwotną funkcją eforów było sprawowanie nadzoru nad helotami i periojkami.
Do ich obowiązków należało także kierowanie polityka zagraniczna, sprawowanie sądów,
zwoływanie i przewodniczenie zgromadzeniu i geruzji oraz troska o bezpieczeństwo i porządek
wewnętrzny w państwie. Eforowie mieli także prawo doprowadzić do aresztowania królów, jeśli
zaszła ku temu taka potrzeba. Głównym zadaniem efora było bowiem dopilnowanie aby
przestrzegane było prawo.

Władza królów została, zatem z czasem bardzo ograniczona; w ich gestii pozostały tylko sprawy
religijne i wojskowe. Eforowie stali się swoistą przeciwwagą dla władzy króla i geruzji.
Rozstrzygali głównie sprawy cywilne oraz drobne karne. Mogli wnieść oskarżenie nawet na osobę
króla doprowadzając do skazania go na śmierć lub na wygnanie jak było to na przykład w
przypadku Leonidasa.

Zgromadzenie Ludowe (Apella)
Apella - zgromadzenie ludowe w starożytnej Sparcie, uchwalające prawa, rozstrzygające
najważniejsze kwestie państwowe i wybierające urzędników (gerontów i eforów), a od VI/V w.
p.n.e. decydujące także o wypowiedzeniu wojny. Należeli do niej wszyscy obywatele Sparty, którzy
ukończyli 30 rok życia. Głosowanie odbywało się w dość swoisty sposób, a mianowicie poprzez
krzyk.

Ustrój społeczny Sparty

Ludność w Sparcie była podzielona na trzy odrębne warstwy:



Spartiatów- pełnoprawnych obywateli, potomków Dorów-zdobywców. ”Homoioi-równi”



Periojków „mieszkający wokół” – ludność niepełnoprawna



Helotów- ludność podbita, chłopi

a)Spartiaci- Homoioi

Inaczej „podobni” „jednakowi” – pełnoprawni obywatele Sparty.

O przynależności do tej warstwy decydowały tak naprawdę trzy podstawowe elementy:



urodzenie



przejście tzw. agoge, czyli wychowania państwowego



niemal obligatoryjne uczestnictwo we wspólnych wieczornych posiłkach – syssytia, co

wiązało się bezpośrednio z uiszczeniem odpowiedniej składki w naturze. Jeśli pełnoprawny

obywatel nie był w stanie jej zapłacić, chociażby na skutek ubóstwa, mógł zostać zgodnie z

prawem wykluczony ze wspólnoty homoioi. Kolejnym powodem mogło być uchylanie się od

zawarcia małżeństwa. Postawą utrzymania homoioi był specjalny przydział ziemi państwowej

– kleros, na której pracowali heloci, czyli ludność zależna. Ziemi tej nie można było sprzedać,

zastawić. Dziedziczył ją najczęściej najstarszy syn. Spartiaci nie zajmowali się ani uprawa

ziemi, ani inną działalnością gospodarczą. Cały swój czas poświęcali szkoleniu wojskowemu.

b) Periojkowie

Inaczej ci, „którzy mieszkają wokół”. Byli oni drugą warstwą w społeczeństwie starożytnej

Sparty. Zamieszkiwali osady na obrzeżach Lakonii i Mesenii, osady położone w górach Tajget.

Byli zorganizowani w odrębne wspólnoty. Byli to ludzie wolni i ekonomicznie niezależni.

Zajmowali się uprawa ziemi i hodowlą oraz rzemiosłem i handlem. Nie posiadali jednak praw

politycznych, chociaż z drugiej strony mieli obowiązki wojskowe. Uczestniczyli w wszystkich

wyprawach wojennych.

c) Heloci

Byli to zależni chłopi, w większości potomkowie podbitych mieszkańców Mesenii. Uprawiali oni

ziemię należącą do homoioi, z której część dochodów zatrzymywali na własne potrzeby.

Dzięki takiemu układowi ich sytuacja ekonomiczna nie była najgorsza. Byli oni powoływani

również do służby wojskowej w oddziałach lekkozbrojnych. Mimo iż mogli być dopuszczeni do

agoge, to ich przejście do grupy pełnoprawnych obywateli było niemożliwe. Heloci pozbawieni

byli nie tylko praw politycznych i bezpieczeństwa osobistego. Każdy spartanin mógł ukarać go

śmiercią bez względu na charakter jego winy.

EPIKA STAROŻYTNA. GŁÓWNE TEKSTY

1. Epika:



EPIKA – łac. epica (gr. epicos – epicki) lub epica poesis.



Genetycznym źródłem epiki były mity, podania i baśnie.



Epikę, jako ukształtowany gatunek oddziela od nich faza pośrednia, jaką stanowiły
różnorodne typy ludowej narracji oralnej o charakterze pieśniowym. Z pieśni
epickich o tematyce mitologiczno - historycznej, śpiewanych przez aojdów i
rapsodów, wyrosły Iliada i Odyseja.



Wizualizacja jest cechą poematu epickiego (atrekos katalekson – opowiedz
dokładnie).



Przedmiotem narracji mogą być 3 elementy:

1) historia - to, co się zdarzyło naprawdę

2a) fikcja: argumentum – opowieść, która może być prawdziwa, ale nie jest;

2b) fikcja: mythos (mit, fikcja) – zmyślenie; nie historia i nie religia.

Nieprawdopodobieństwo. Naśladowanie za pomocą elementów, rzeczywistości
realnej.



Epika (wg. Arystotelesa) miała zawsze charakter opowiadania, relacjonowania fabuły,
mówienia o postaciach w niej uczestniczących z możliwością dopuszczenia ich do
głosu. Zatem ważną cechą epiki jest pośrednie przedstawienie świata przez narratora.

Utwór miał (wg. Arystotelesa) składać się z 2 płaszczyzn kompozycyjnych:
opowiadania i świata przedstawionego w opowiadaniu.



Autorzy nie nazywali swoich dzieł tytułem eposu, a raczej imieniem głównego
bohatera, lub nazwą wydarzenia historycznego.



Utwory reprezentujące epikę starożytną mają najczęściej postać wierszowaną i
rytmizowaną (tzw. epica poesis). W eposie heksametr, czyli metrum składające się z
sześciu stóp, stanowi środek, za pomocą, którego naśladuje się rzeczywistość w
ludzkim umyśle.



Formę pisaną poprzedzała literatura oralna, czyli pieśni wędrownych poetów
(aojdów), którzy tworzyli utwory z ludowych baśni, mitów i legend.



Aojdowie byli zawodowymi pieśniarzami i cieszyli się powszechnym szacunkiem.
Występowali na dworach oraz na agorach, gdzie recytowali lub śpiewali przy kitarze
własne bądź też cudze opowieści poetyckie.



Starożytna epika ma wielu przedstawicieli, a wśród nich najważniejsi byli: Homer,
Hezjod i Wergiliusz. Dwaj pierwsi twórcy to poeci starożytnej Grecji, natomiast
Wergiliusz to największy wieszcz Rzymu, który dokonał swoistej syntezy dokonań
poprzedników.



Starożytna epika ujmuje ludzkie życie w trzech podstawowych wymiarach:

 vita (oznacza tu bellum) - wojna
 ifor - droga
 labor - praca

2. Epos był przedstawicielem rodzaju epickiego:



Geneza eposu wiąże się z greckimi rapsodami, pieśniami historycznymi układanymi i
śpiewanymi przez aojdów – wędrownych poetów z czasów przedhomeryckich.



Fabuła powinna przedstawiać jakąś jedną, główną akcje bohatera i być
prawdopodobna.



Rapsody przedstawiały wydarzenia mitologiczne lub z historii Grecji.



Epos klasyczny rozwijał się na dwóch płaszczyznach:

 realnej – ziemskiej
 pozaziemskiej – cudownej



Motywacja zdarzeń była mitologiczna, czyli bohaterowie nie mieli większego wpływu
na to, co się działo, decydował los i bogowie, którzy nierzadko interweniowali
bezpośrednio.



Epopeję antyczną cechował przede wszystkim paralelizm akcji. Fabułę, bowiem
tworzyły dwa równoległe ciągi wydarzeń: równocześnie z ludźmi działali bogowie. A
zatem akcja toczyła się na dwu płaszczyznach. O jej przebiegu rozstrzygało
przeznaczenie.



Styl narracji w epopei antycznej jest podniosły i uroczysty, pełen szczegółowych i
wyrazistych opisów.

3. Główne teksty:

a) Iliada i Odyseja:



Najwybitniejszym epikiem greckim był Homer aojd starogrecki. Wedle
legendy był to ślepiec, o którego pochodzenie spierało się później aż siedem
miast greckich. Homer żył na przełomie IX i VIII wieku p.n.e. Jemu przypisuje
się autorstwo obu epopei greckich: "Iliady" i "Odysei", których najdawniejsze
rękopisy zaginęły, a zachowały się późniejsze odpisy bizantyjskie.



Od najdawniejszych czasów pasjonuje znawców literatury tzw. "kwestia
homerycka", czyli spór o autorstwo obu epopei. Niektórzy badacze, stoją na

stanowisku, że oba utwory są dziełem wielu aojdów, a Homer jedynie powiązał
w całość poszczególne rapsody, znane w różnych wersjach. Również autorstwo
"Odysei" przypisują niektórzy innemu wybitnemu, a nieznanemu z imienia
epikowi. Większość jednak homerologów opowiada się za Homerem, jako
twórcą obu epopei, przy czym przyjmuje się, że "Iliada" jest utworem
napisanym wcześniej, a "Odyseja" o wiele później. Powstały one
najprawdopodobniej na wybrzeżu Azji Mniejszej.



Obie epopeje mają po 24 pieśni i zaczynają się od inwokacji do muz. Akcja
"Iliady" rozgrywa się w ciągu 50 dni, zaś "Odysei" - 40 dni. Tematem "Iliady"
jest epizod z ostatniego, dziesiątego roku oblężenia Troi. Druga epopeja
przedstawia szczęśliwy powrót na rodzinną wyspę Itakę, po dziesięcioletniej
tułaczce, Odyseusza, który swym pomysłem zbudowania "konia trojańskiego"
przyczynił się do zdobycia Troi. "Iliada" jest zatem epopeją bohaterską,
batalistyczną, a "Odyseja" - fantastyczną, przygodową.

b) Prace i dnie:



poemat dydaktyczny Hezjoda adresowany do brata autora Persesa, składający
się z rad i przykazań, mający na celu ukazanie sprawiedliwości.



Prace i dnie artyzmem nie dorównują wcześniejszym eposom Homera, jednak
przedstawiona tu moralność, jaka cechuje bogów, jest już wyższego rzędu.



Znajdują się tu:

 pierwsza zapisana bajka grecka - o słowiku ginącym w szponach

jastrzębia

 opowieści o 5 wiekach ludzkości: złotym, srebrnym, brązowym,

heroicznym (czas Homera) i najgorszym - żelaznym, w którym przyszło
żyć poecie.



Prace i dnie to zbiór porad dla rolnika, ubarwiony poetyckimi opisami.



Hezjod krytykuje również zarobkową żeglugę jako zbyt ryzykowną. Z utworu
wyłania się obraz duchowy autora borykającego się z wieloma trudnościami.



Hezjod w „Pracach i dniach” stworzył etos człowieka pracy.



Liczne mądrości ludowe i sentencje sprawiły, iż "Prace i dnie" zapoczątkowały
epikę dydaktyczną.

c) Eneida:



Rzymska epopeja narodowa napisana przez Wergiliusza, rozpoczęta w 29
p.n.e.



Na życzenie Augusta, poeta uświetnił przeszłość Rzymu i rodu julijskiego.



Epopeja wychwala wędrówkę Eneasza od jego wyjścia spod zdobytej przez
Greków Troi (nawiązanie do Iliady Homera) przez zwycięstwo nad
mieszkańcami Italii do osiedlenia się w Lacjum.



Eneida wyrosła z ducha filozofii stoickiej, z wiary w opatrzność boską, która
miała wyznaczyć Rzymowi szczególne miejsce i misję w świecie.



Wergiliusz tworząc w "Eneidzie" postać Eneasza, wyznaczył kanon
europejskiego eposu, również w kwestii formalnej. O ile bowiem np. „Iliada” i
„Odyseja” składały się z 24 ksiąg, o tyle od "Eneidy" zaczyna się epickie dzieło
o 12 księgach.

OLIGARCHICZNA REPUBLIKA RZYMSKA



Początkowo Rzymem rządzili królowie. Zgodnie z tradycją uważa się, że królestwem
rzymskim rządziło kolejno siedmiu królów.



Przywilejami cieszyli się patrycjusze - przedstawiciele niewielkiej liczby rodów. Niższą
warstwę społeczeństwa tworzyli plebejusze - ludzie wolni, ale pozbawieni praw politycznych.



Mieszkańcy Rzymu, niezadowoleni z monarchii, utworzyli w V wieku p.n.e. republikę.



Republika - po łacinie znaczy: res - rzecz, publica - wspólna; „Res publica” to rzecz wspólna
wszystkim obywatelom.



W republice rządy powierza się obywatelom, którzy wybierają spośród siebie urzędników na
określony czas.



Zgromadzenie ludowe stanowili obywatele rzymscy, którzy brali bezpośredni udział w
obradach.



Pełnię praw obywatelskich mieli wolno urodzeni, pełnoletni mężczyźni, którzy brali udział w
zgromadzeniach ludowych i mogli być wybierani do sprawowania urzędów (w praktyce tylko
mieszkańcy Rzymu posiadali te prawa, ponieważ tam odbywały się wszystkie
zgromadzenia).



Podstawowym obowiązkiem obywateli rzymskich była służba wojskowa oraz płacenie
podatków.



Zgromadzenie ludowe obradowało pod przewodnictwem konsula, który wiele razy w roku
zasięgał opinii obywateli rzymskich w ważnych dla państwa sprawach.



Obywatele rzymscy nie mogli zgłaszać swoich wniosków ani wprowadzać do nich poprawek.
Ich rola sprowadzała się do przyjęcia lub odrzucenia wniosku wcześniej przygotowanego w
senacie.



Raz w roku ogół obywateli rzymskich zbierał się celem wyboru urzędników.



Wszystkie urzędy rzymskie były sprawowane bezpłatnie, bo służba państwu miała być
zaszczytem. Ale w ten sposób tylko bogaci Rzymianie mogli pełnić te obowiązki.



Najwyższymi urzędnikami w republice rzymskiej byli dwaj konsulowie. Stali na czele
państwa:

 pełnili najwyższą władzę wojskową (w czasie wojny otrzymywali funkcję wodza)
 zwoływali zgromadzenia ludowe i posiedzenia senatu, którym przewodniczyli
 w ważnych sprawach zasięgali rady senatu



Pretorzy - sędziowie - sprawowali władzę sądową.



Kwestorzy w Rzymie zajmowali się skarbem państwa, a przebywający w prowincjach pełnili
funkcje skarbników.



Do innych wysokich urzędników rzymskich zaliczano cenzorów:

 ustalali listy senatorów (senatorzy zasiadali w senacie - radzie złożonej z byłych

urzędników, którzy piastowali ten urząd dożywotnio; senat odpowiadał za całość
polityki państwa).

 należał nadzór nad obyczajami obywateli i stosowanie kar za przewinienia
 wyznaczał podatki
 układał budżet państwowy
 sprawował nadzór nad budową dróg, gmachów publicznych itp.



W razie zagrożenia państwa powoływano dyktatora z władzą nieograniczoną na okres
sześciu miesięcy.



10 trybunów ludu - mieli prawo wypowiedzenia "weta" ("nie zgadzam się"), czyli przerwania
obrad, jeśli ustawy były krzywdzące dla ludzi ubogich. Dom trybuna był miejscem
schronienia dla ludzi ubogich i powinien być otwarty całą dobę.



Do niższych urzędników zaliczano m.in. edylów, którzy organizowali igrzyska dla ludu i
dbali o porządek w mieście.



Szczytem marzeń dla Rzymianina było dwukrotne osiągnięcie konsulatu, sprawowanie
cenzury i uzyskanie funkcji najwyższego kapłana.



Poprzez zgromadzenie ludowe, senat i urzędników obywatele rzymscy sprawowali władzę w
republice rzymskiej, ale głównym organem rządzącym był w rzeczywistości senat. To
senatorowie, doświadczeni wcześniej w trakcie sprawowania urzędów i wywodzący się z
zamożnych rodów, podejmowali ważne decyzje dotyczące polityki państwa. Rzymski ustrój
w tym czasie można więc określić jako republikę oligarchiczną.



W połowie V w. p.n.e. po raz pierwszy spisane zostały przepisy prawne - tzw. Prawo XII
Tablic. Prawo rzymskie wywarło duży wpływ na ukształtowanie się prawodawstwa w
Europie.

RODZINA RZYMSKA. KONCEPT RÓL PŁCIOWYCH

1. Rodzina rzymska



Podstawową komórką życia społecznego w starożytnym Rzymie była rodzina. W
starożytnym Rzymie rodzina stanowiła ramę i narzędzie wychowania. Szczególnie
podkreślany jest aspekt rodziny rzymskiej, ze zwróceniem uwagi na władzę
zwierzchnią, jaką posiadał pater familia i na poszanowanie, jakim otaczana była
matka.



Rzymska familia to ojciec rodziny, ślubna żona, dwoje lub troje dzieci, niewolnicy
domowi, wyzwoleńcy oraz przyjaciele. Pojęcie rodziny było więc wówczas bardzo
szerokie i pojemne.



Podobnie jak w starożytnej Grecji ojciec cieszył się w rodzinie rzymskiej największym
autorytetem. Pod jego władzą (patria potestas) znajdowali się wszyscy członkowie
rodziny i była ona niemal nieograniczona.



Narodziny dziecka były najważniejszym wydarzeniem w życiu rodziny. Zaraz po
urodzeniu kąpano noworodka i składana go u stóp ojca. Jeśli ojciec podniósł je,
uznane było one za prawowite. Jeśli tego nie uczynił, oznaczało to, że na świat nie
przyszedł nowy potomek. Takiego noworodka porzucano. W dziesiątym dniu życia
dziecko otrzymywało imię.



Ojciec decydował również o losie majątku rodzinnego. Syn nie posiadał własnych
dóbr, otrzymywał je dopiero od ojca na mocy jego testamentu. Córka Rzymianina
najpierw znajdowała się pod władzą ojca, a następnie przechodziła pod władzę
swojego męża.



Los niewolnika, traktowanego na równi z każdą inną rzeczą, będącą własnością pana,
zależał w całości od decyzji ojca rodziny. Ojciec mógł go wyzwolić, sprzedać lub zabić.



Do zadań matki rodziny należało prowadzenie gospodarstwa oraz opieka nad dziećmi
i ich wychowywanie. Matka w rzymskiej rodzinie pełniła zarówno funkcje matki
rodziny, jak i pani domu.

2. Małżeństwo



Małżeństwa można było zawierać bardzo wcześnie - dolna granica wieku potrzebna
do wstąpienia w ten związek wynosiła u dziewcząt 12, a u chłopców 14 lat.



Zawarcie małżeństwa poprzedzały zaręczyny. Podczas tego obrzędu młodzi składali
sobie przyrzeczenie - ustne pytane spondes-ne?(czy przyrzekasz?), każde
odpowiadało: spondeo (przyrzekam). Po akcie ślubowania narzeczony wręczał
przyszłej żonie monetę jako symbol zawartego przez rodziców kontraktu, albo żelazny

pierścień, który kobieta nosiła na serdecznym palcu lewej ręki. Ceremonia zaręczyn
odbywała się w godzinach rannych, natomiast wieczorem wydawano przyjęcie dla
przyjaciół obu rodzin.



Sam ceremoniał zawarcia małżeństwa był zwykle taki sam. W obecności świadków
narzeczeni podawali sobie ręce i wyrażali zgodę na zawarcie małżeństwa, następnie
proszono bogów o błogosławieństwo.



W Rzymie były znane dwa rodzaje małżeństwa:

 sine conventione in manum - kobieta nie przechodziła pod władzę męża, jako

mężatka nadal była zależna od swojego ojca, nie traciła związku z własną
rodziną, zatrzymywała prawo dziedziczenia.

 conventio in manum - kiedy to kobieta przechodziła spod władzy ojca pod

władzę męża i zostawała przyjmowana przez jego rodzinę. Przy tym typie
małżeństwa można wyróżnić trzy rodzaje:

 confarreatio - był to typowy rzymski ślub, sposób ten, był najpopularniejszy

i najważniejszy

 usus - uznanie związku za małżeństwo w sytuacji, gdy kobieta przez rok

mieszkała w domu mężczyzny i podczas tego czasu nie spędziła poza tym
domem trzech lub więcej kolejnych nocy

 coemptio - rzekoma sprzedaż kobiety mężowi przez ojca bądź opiekuna. W

obecności pięciu pełnoletnich obywateli kobieta wyrażała zgodę na "bycie
sprzedaną", a urzędnik z wagą ogłaszał zawarcie transakcji.

3. Rozwód



Rozwody były tak samo nieformalne jak śluby. Wystarczyło tylko, że jedno z
małżonków opuści dom.



Niezależnie od tego, kto dokonał rozwodu, żona musiała odzyskać posag, który
włożyła w małżeństwo.



Powodami rozwodu mogły być: bezpłodność, zdrada, chęć pobrania się drugi raz, jak
i sprawy polityczne.



Małżeństwa zawarte na podstawie coempio lub usus zrywało się łatwo - formułką:
"res tuas habeto, vade foras" (weź swoje rzeczy i wynoś się).



Znacznie trudniej zrywało się małżeństwo, jeśli zostało zawarte na zasadzie
conferreatio, wtedy rozwód musiał zostać uzasadniony prawnie. Rozstrzygano go na
naradzie rodzinnej i musiał on zostać poważnie uzasadniony.

4. Adopcja



Adopcja polegała na przejęciu obcego dziecka od innych rodziców pod władanie
głowy rodziny.



Powodem adopcji w tamtych czasach było najczęściej utrzymanie ciągłości rodu.



Podczas adopcji obecny był pretor lub namiestnik.



Adoptowane dziecko nie miało prawa, aby się sprzeciwić, nie była brana pod uwagę
jego zgoda na adopcję.

5. Koncept ról płciowych



Rzymianka nie posiadała praw obywatelskich.



Kobieta nie musiała cały czas przebywać w swoich pokojach - miała prawo do
uczestnictwa w życiu towarzyskim.



Kobiety mogły pełnić różne funkcje kapłańskie. Pełniły dość poważne funkcje, jak
kapłanki Westy, które cieszyły się znacznym poważaniem.



Nigdy nie doszło do tego, by kobieta była równa mężczyźnie.



W Rzymie wszystko było zdominowane przez mężczyzn. Kobieta uważana była za coś
gorszego.



Uważano, że kobiety powinny siedzieć w domu, zajmować się dziećmi i gotować.
Rzymskie kobiety miały dużo mniej praw od mężczyzn:

 po śmierci współmałżonka żałoba obowiązywała jedynie żonę, a męża nie
 zdradzającą męża kobietę środowisko piętnowało, jako cudzołożnicę. Stosunki

pozamałżeńskie mężczyzn były natomiast powszechnie akceptowane. W
świetle prawa mąż mógł utrzymywać kontakty z kobietami lekkich obyczajów,
ale żonie nie wolno było uznawać tego za podstawę do rozwodu i odejścia od
partnera. Jednak, gdy partner dowiedział się, że jego żona go zdradza miał
obowiązek się z nią rozwieść. Kobieta nie była karana śmiercią bądź
więzieniem. Karą za cudzołóstwo był gwałt, głodzenie lub pobicie.



Mężczyźni nie chcieli, aby kobiety zdobywały wykształcenie.



Mężczyzna był silniejszy i dlatego miał prawo rządzić w domu i zajmować się
polityką, do której nigdy nie dopuszczono kobiety. Rola niewiasty zawsze była z boku.

POJĘCIA

1. Virtus - pojęcie ze starożytny Rzym oznaczające:



cnotę - pozytywną właściwość etyczną



uosobienie męstwa i odwagi. Na rewersach monet rzymskich przedstawiane było w
zbroi z włócznią i parazonium.

2. Pietas - personifikacja przywiązania, miłości i czci oraz wspólnych obowiązków dzieci i

rodziców. Pietas przedstawiano jako kobietę ofiarującą na ołtarzu kadzidło. Jej atrybutami
były dzieci i bocian.

3. Honor - cześć, zaszczyt, godność.
4. Gloria - sława, chwała, majestat.

RETORYKA. JEJ ROLA W ANTYCZNYCH SPOŁECZEŃSTWACH

1. Retoryka



sztuka przemawiania, oratorstwo



umiejętność rzetelnego przekonywania słuchaczy, czyli perswazji



narodziła się w starożytnej Grecji, dzięki demokracji ateńskiej



pierwsze zasady retoryki wprowadził Koraks z Sykauz w V w. p.n.e.



najważniejsze starożytne podręczniki retoryki stworzyli Arystoteles, Cyceron,
Kwintylian



teoria retoryki zajmowała się analizowaniem przemówień sławnych oratorów i na tej
podstawie formułowaniem zasad układania dobrej mowy



z retoryki klasycznej wywodzi się większość środków stylistycznych oraz zasady
kompozycji tekstów



rozkwitowi retoryki sprzyjała demokracja ateńska, w której obowiązywała zasada
równego prawa obywateli do przemawiania na zgromadzeniach publicznych.

2. Rola retoryki w starożytności



traktaty retoryczne stanowiły ważną część piśmiennictwa.



ważną rolę odegrały również procesy sądowe, w trakcie których obywatele wygłaszali
w swoim imieniu mowy oskarżycielskie lub obrończe.

TWÓRCZOŚĆ HORACEGO

1. Poeta stworzył ideę złotego środka, wedle, której zalecał umiar wobec porażek i sukcesów

oraz poszukiwania radości w małych, codziennych przyjemnościach. Przyjęcie postawy
horacjańskiej odsuwa cierpienie, zapewnia pogodę ducha, zadowolenie z życia oraz
akceptację przemijania i perspektywy śmierci.

2. Sławił cnotę, piękno moralne, tężyznę fizyczną, zdrowie i patriotyzm.
3. W swoich utworach najczęściej występuje w roli mędrca, autorytetu moralnego,

przypisującego sobie funkcję wychowawcy społeczeństwa.

4. Ukoronowaniem uznania, jakie spotkało Horacego za życia, było powierzenie mu przez

cesarza Augusta zadania stworzenia hymnu na uroczyste rozpoczęcie nowego wieku - tak
powstała "Pieśń wiekowa".

5. Epody nazywane były przez Horacego jambami. Była to manifestacja nowego

klasycyzującego kierunku poezji augustowskiej. Utwory te miały dwoisty charakter:
satyryczny i liryczny.

6. Satyry Horacy pisał w tych samych latach, co epody. Satyry Horacego szły w kierunku

moralizatorskiej gawędy. Powodem karcenia i wyśmiewania ludzi przez poetę była miłość do
nich. W satyrach przeważała filozofia epikurejska. Niejednokrotnie autor wyśmiewał w nich
„stoickie paradoksy”. W utworach tych jest również wiele pierwiastków autobiograficznych.
Bywało, iż poeta nazywał swoje satyry gawędami. Często posługiwał się w nich dialogiem,
wprowadzając fikcyjnego rozmówcę. Wykorzystywał również parodię.

7. Tematyka liryki Horacego skupiała się na sprawach politycznych; widać było w niej

ostateczne przejście poety na pozycje augustowskie oraz poparcie polityczne i ideologiczne
dla Augusta.

8. Horacy wzorował się na twórczości liryków greckich epoki helleńskiej - Safonie,

Anakreoncie.

9. Tematyka utworów Horacego była rozmaita. Spotykamy ody miłosne, erotyki, utwory

opiewające biesiady, ody o przyjaźni.

10. Po wydaniu trzech ksiąg "Pieśni" Horacy znowu zajął się twórczością heksametryczną.
11. W listach, podobnie jak w twórczości lirycznej, górował u niego stoicyzm. Epikureizm

zajmował drugie miejsce. W satyrach poeta wyśmiewał postawę stoicką, a potem
niejednokrotnie ją chwalił.

12. O ogromnej popularności dzieł rzymskiego poety świadczy to, jak wiele sformułowań z jego

utworów funkcjonuje w potocznym języku:



Non omnis moriar – nie wszystek umrę



Nuda veritas – naga prawda



Carpe diem – chwytaj dzień



Exegi monumentum – wybudowałem pomnik

13. Horacy uważał, że dzięki swojej twórczości zyska nieśmiertelność.

DLACZEGO DANTE UCZYNIŁ WERGILIUSZA PRZEWODNIKIEM



Wergiliusz oprowadza Dantego po Piekle i Czyśćcu na prośbę Beatrycze.



Wergiliusz przez całą podróż naucza, objaśnia i chroni Dantego.



Dla Dantego Wergiliusz jest mistrzem poetyckim, wzorem.



Wergiliusz to symbol bliskich Dantemu wartości kulturalnych, politycznych i moralnych,
które "zgubiły się" w średniowieczu i renesansie.