ZAPASY I

MAGAZYNOWANIE

Zapasy

• to dobra materialne nabywane w ilości

większej niż wynosi chwilowe
zapotrzebowanie, dla realizacji
określonych celów.

• zapas odnosi się do konkretnego

materiału, surowca lub wyrobu finalnego,

• o zapasie mówimy wtedy, gdy jest on

efektem celowej działalności.

Cele tworzenia zapasów

• zagwarantowanie ciągłości

działalności operacyjnej (produkcja,
remonty, dystrybucja),

• utrzymanie określonego poziomu

obsługi odbiorców w przypadku
występowania wahań
zapotrzebowania.

Przyczyny tworzenia zapasów

[wg. S. Wolski]

• konieczność wyrównywania różnych

intensywność strumieni zakupów i
strumieni zużycia;

• zmniejszanie wpływu czynnika

losowego

• możliwość negocjacji niższej cen

zakupu, sezonowość podaży danych
dóbr, czy korzystna koniunktura
rynkowa

Przyczyny c.d.

• oszczędności na transporcie (koszt ten

stanowi często znaczną część końcowej ceny
sprzedaży),

• potrzeba zapobiegania awaryjnym

przestojom w produkcji (w przypadku
opóźnień dostaw czy problemów z realizacją
zamówień),

• chęć zabezpieczenia się przed

przewidywanymi podwyżkami cen, (taki
rodzaj zapasu nazywany jest spekulacyjnym)

Wyróżniamy zapasy w

formie:

• zapasu materiałów (surowców) –w sferze

zaopatrzenia,

• półfabrykatów i gotowych elementów –w

sferze produkcji jako tzw. zapas robót w
toku,

• wyrobów finalnych (przeznaczonych do

sprzedaży) –w sferze dystrybucji.

Zapasy w procesie

produkcyjnym

Zarządzanie zapasami

• to dyscyplina szczegółowa logistyki

zajmująca się metodami i
technikami planowania i kontroli
zapasu.

• Odpowiada na pytanie „jak

postępować z istniejącym zapasem
”.

Obszar zainteresowania

zarządzania zapasami :

• techniki śledzenia, pomiaru i korygowania

wielkości zapasu w zależności od

zmieniającego się w czasie

zapotrzebowania;

• zasady i procedury podejmowania decyzji

o asortymencie (co zamawiać?), wielkości

(ile zamawiać?) i terminie (kiedy

zamawiać?) składania zamówień dla

odtworzenia istniejącego zapasu.

Celem zarządzania

zapasami jest:

• minimalizacja kosztu utrzymania

zapasu (w przekroju pozycja
asortymentowa),

• osiągnięcie i utrzymanie założonego

poziomu obsługi klienta (przy
pomocy zapasu).

Koszty zapasów

• koszty tworzenia zapasów, nazywane

także kosztami zakupu lub kosztami
zamawiania

• koszty utrzymania zapasów.

Rodzaje kosztów

• Koszty stałe – związane z istnieniem

infrastruktury procesu zakupów.

• Koszty stałe – związane z

czynnościami przygotowawczymi
procesu zakupów.

Rodzaje kosztów c.d.

• Koszty zmienne – wynikające z aktywności

związanych z operacjami w zakresie transakcji
z uwzględnieniem podziału na podprocesy
zamawiania, zakupu i transportu, a także
składowania w magazynach własnych.

• Koszty controllingu – mogą być kosztami

stałymi, dla działań związanych z bilansami i
rozliczeniami rocznymi, lub kosztami
zmiennymi, jeżeli dotyczą poszczególnych
transakcji.

Struktura zapasu

• Zapas rotujący (obrotowy)
• Zapas nierotujący obejmuje zapas

zabezpieczający a także zapas
nadmierny

Tak więc zapas w przypadku

zapotrzebowania niezależnego
składa się z trzech części.

• Zapas rotujący (obrotowy)
• Zapas zabezpieczający
• Zapas nadmierny

• Zapas rotujący – związany z dostawami pod bieżące potrzeby

oraz systematycznym zużyciem

Zapas zabezpieczający – chroni przed niepewnością w dynamice

popytu lub czasie dostawy i stanowi zabezpieczenie ciągłości

wydań w celu utrzymania prawidłowego poziomu obsługi klienta

Zapas nadmierny – który w ogóle nie rotuje i nie wnosi żadnej

wartości do całego procesu

system oparty na poziomie
informacyjnym

• zmienne cykle składania
zamówień

• zapas bezpieczeństwa: kiedy
zamawiać?

• stała wielkość zamówień

•

system przeglądu okresowego
• zmienne wielkości zamówień

• zapas bezpieczeństwa: ile
zamawiać?

• stałe cykle składania zamówień

Dwa klasyczne modele sterowania

zapasami

Elementy przeglądu opartego na
poziomie informacyjnym:

• stała wielkość zamówień i dostaw (WD =
const)

• zmienny cykl pomiędzy zamówieniami (t)

• znajomość stanu zapasu wolnego po
każdej transakcji magazynowej (Z)

• obliczony poziom informacyjny (poziom
ponownego zamówienia (ZI)

•decyzja o zamówieniu jako wynik
porównania zapasu wolnego Z z poziomem
informacyjnym (ZI); zamówienie następuje w
przypadku gdy Z<ZI

System oparty na poziomie

informacyjnym

Elementy przeglądu okresowego:

• stały cykl przeglądu zapasów i składania
zamówień

• znajomość stanu zapasu wolnego w chwili
cyklicznego przeglądu (Z)

• obliczony tzw. poziom maksymalny
zapasu (ZMax)

• wielkość zamówianej dostawy równa:

WD = ZMax - Z

System przeglądu

okresowego

Zapotrzebowanie (popyt)

niezależne

dotyczy wytwarzanych w przedsiębiorstwie

wyrobów gotowych oraz części
zamiennych do nich.

Niezależność zapotrzebowania rozumiemy

także jako wynikająca z faktu, że
zapotrzebowanie to powstaje poza
przedsiębiorstwem (na rynku).
Zapotrzebowanie to jest na ogół
prognozowane.

W popycie niezależnym można

wyodrębnić działanie czynników:

1. systematycznych
2. przypadkowych (losowych).

Czynnik systematyczny jest wyrażany

przewidywaną wielkością popytu

okresowego (np. średnia tygodniowa

sprzedaż lub tendencja wzrostu - spadku),

a także wahaniami okresowymi.

Czynniki losowe to takie, których

nie potrafimy przewidzieć.

• Popyt zależny wynika z zapotrzebowania

na wyroby wyższej złożoności

• Popyt zależny często nazywany mianem

potrzeb materiałowych

• Popyt ten jest wyliczany a podstawa tych

rachunków jest prognoza popytu

niezależnego (w harmonogramach

produkcji finalnej) a także struktura

konstrukcyjna wyrobów, normy zużycia

oraz posiadane zapasy itp..

Zapas zależny

• Mimo, że ustalenie wielkości popytu

zależnego jest (w porównaniu np. z

prognozowaniem popytu

niezależnego) czynnością bardzo

prostą w firmach zachodnich coraz

częściej wykorzystuje się do tego

programy komputerowe tj. MRP

Wróżenie z fusów

• W gestii zarządzania zapasami jest

przewidywanie popytu
(prognozowanie), a tym samym
sterowanie stanem zapasów, a
nawet stymulowanie wielkości
produkcji.

Kryteria klasyfikacji

• rodzajowe,
• oparte na metodzie ABC i XYZ,
• według wpływu na wyniki

ekonomiczne,

• według źródeł zakupu.

Macierz Kraljica

Materiały

kluczowe

Materiały

strategiczne

Materiały

zwykłe

„Wąskie

gardła”

Ryzyko

W

p

ły

w

n

a

w

y

n

ik

i

p

rz

e

d

s

ię

b

io

rs

tw

a

małe
duże

n

is

ki

w

y

so

ki

Precyzyjne prognozy
zapotrzebowania
Dokładne badanie rynku
Długoterminowe umowy z
dostawcami
Analiza ryzyka
Zaangażowanie zarządu
przedsiębiorstwa

Wykorzystanie siły

nabywczej grup

przedsiębiorstw

Redukcja liczby
dostawców

Ciągła ocena

dostawców

Współpraca

logistyczna z

dostawcami

Uproszczenie realizacji
zamówienia
Ograniczenie liczby
dostawców
Dążenie do
standaryzacji

Kontrola dostawców
Utworzenie zapasów
bezpieczeństwa
Śledzenie rynku
Poszukiwanie
materiałów
zastępczych

Klasyfikacja ABC

• Klasa A obejmuje te materiały, które

mają największy udział w zużyciu

(zakupie, zapasach), a jednocześnie

stanowią nieliczny asortyment.

• Do grupy C zalicza się asortymenty

najtańsze, tylko w niewielkim stopniu

partycypujące w zużyciu (zakupie,

zapasach), ale jednocześnie

obejmujące bardzo liczny asortyment.

• Klasa B zawiera pozostałe pozycje

asortymentowe.

Wykorzystanie

• sterowanie procesami – w organizacji,

która podejmuje realizację wielu zleceń,
analiza ABC ujawnia, że kontrola kilku z
nich zapewnia kontrolę większości zadań,

• kontrola zużycia materiałów – analiza

rocznego zużycia wykazuje zwykle
skupienie wartości w stosunkowo
nielicznych pozycjach, analiza ABC została
po raz pierwszy użyta właśnie w dziedzinie
kontroli zużycia materiałów,

Wykorzystanie c.d.

• redukcja różnorodności – może dotyczyć

różnorodności oferowanego asortymentu wyrobów
lub usług, analiza Pareto może być
przeprowadzona według dochodów lub udziału we
wpływach ze sprzedaży,

• sterowanie jakością – podczas porządkowania

przyczyn wadliwości,

• obsługa eksploatacyjna – obliczenie straconego

czasu z powodu awarii maszyn i urządzeń wskutek
określonych przyczyn często ułatwia planowanie
programu obsługi eksploatacyjnej.

Metoda XYZ

klasyfikuje na podstawie regularności

zapotrzebowania

produkty dzielone na trzy grupy w zależności od

regularności zapotrzebowania i dokładności

sporządzonych prognoz zapotrzebowania.

• do grupy X zalicza się materiały o regularnym

zapotrzebowaniu i wysokiej dokładności

prognoz

• do grupy Z materiały o nieregularnym

zapotrzebowaniu i niskiej dokładności prognoz

• do grupy Y materiały o średnim poziomie.

Współczynnik zmienności

• X - ciągłe zużycie, wahania okazyjne

równające się wielkości niedostatków
< 20% stałego zużycia. Możliwe jest
stosowanie prostych metod statystycznych
ze względu na dużą dokładność prognoz
zużycia. Nie potrzebne są wysokie zapasy
bezpieczeństwa, gdyż zaopatrzenie jest
zsynchronizowane z procesem
produkcyjnym.

Współczynnik zmienności

• Y- zużycie podlega silnym wahaniom

wynoszącym 20 – 50% stałego
zużycia. Stosuje się wybrane metody
statystyczne, wskazane jest
utrzymywanie określonego poziomu
zapasów magazynowych.

Współczynnik zmienności

• Z- zużycie podlega silnym wahaniom

wynoszącym > 50% stałego zużycia.
Uniemożliwione jest stosowanie
metod statystycznych. Przy
określaniu wielkości zapasów pojawia
się problem decyzyjny: czy ponosić
wysokie koszty utrzymania zapasów,
czy ponosić koszty związane ze
specjalnymi zamówieniami

Wg. Wolski

• kategoria X dla V

S

(0;0,5>,

• kategoria Y dla V

S

(0,5;0,9>,

• kategoria Z dla V

S

(0,9;∞).







Celowe jest łączne stosowanie

analizy ABC i XYZ.

• Wtedy zapasy są dzielone na 9 kategorii

różniących się celowością i możliwością

minimalizacji.

• Przeprowadzona zgodnie z przyjętymi

klasyfikacjami analiza ABC/XYZ daje

podstawy do zróżnicowanego podejścia do

zarządzania zapasami poszczególnych

pozycji, od najbardziej znaczących

wartościowo i sprzedawanych dużych w

ilościach i prognozowanych (grupa AX) do

mało znaczących wartościowo

sprzedawanych sporadycznie, w

niewielkich ilościach i nieprzewidywalnych

(grupa CZ).

Dokładno

ść

diagnozy

Wartościowość

A

B

C

X

wysoki poziom wartości

zużycia, wysoka

dokładność prognozy

średni poziom

wartości

zużycia, wysoka

dokładność

prognozy

niski poziom

wartości

zużycia, wysoka

dokładność

prognozy

Y

wysoki poziom wartości

zużycia, średnia

dokładność prognozy

średni poziom

wartości

zużycia, średnia

dokładność

prognozy

niski poziom

wartości

zużycia, średnia

dokładność

prognozy

Z

wysoki poziom wartości

zużycia, niska

dokładność prognozy

średni poziom

wartości

zużycia, niska

dokładność

prognozy

niski poziom

wartości

zużycia, niska

dokładność

prognozy

Składowe szeregu czasowego

Składowa

systematyczna

Składowa

przypadkowa

Stały poziom

Wahania

cykliczne

Wahania

sezonowe

Trend

(tendencja rozwojowa

)

Składowa

okresowa

Szereg czasowy

W modelu addytywnym zakłada

się, ze obserwowane wartości
zmiennej prognozowanej są suma
(wszystkich lub niektórych )
składowych szeregu czasowego.
Jednocześnie zakłada się, że nie
występują interakcje między
poszczególnymi składowymi szeregu,
tzn. składowe są niezależne.

W modelu multiplikatywnym

przyjmuje

się, że obserwowane wartości zmiennej

prognozowanej stanowią iloczyn

składowych szeregu czasowego. Model

ten jest często używanym modelem

dekompozycji szeregów czasowych.

Poziom obsługi klienta

• Określa zdolność systemu do obsługi

zmiennego popytu bezpośrednio ze
zgromadzonego zapasu.

• Zapewnienie właściwego poziomu

klienta jest podstawowym celem
kształtowania i utrzymywania zapasu
zabezpieczającego.

Poziom obsługi klienta

f

Popyt w cyklu uzupełnienia



PT

POK(1)
Jakie jest ryzyko,
że zabraknie zapasu?

POK(2)
Ile zapasu zabraknie?

Poziom obsługi klienta

• POK1 - prawdopodobieństwo nie

wystąpienia braku w zapasie w
danym cyklu uzupełnienia zapasu,

• POK2 - stopień ilościowej realizacji

zamówienia

POK1=95%

• Oznacza, że prawdopodobieństwo

zdarzenia, że w danym cyklu
uzupełnienia popyt zostaje
zaspokojony wynosi 0,95. Zatem
ryzyko wystąpienia braku w zapasie
wynosi 0,05.

POK2=95%

• Oznacza, że w danym cyklu

uzupełniania zapasu zrealizowane
zostanie 95% popytu, tzn. gdy
zapotrzebowanie będzie na 100
jednostek to z zapasu wydamy 95.

• W praktyce, dla konkretnego

asortymentu, powinno stosować się
jeden ze zdefiniowanych parametrów
obsługi.

• Wybór parametru powinien być

uzależniony od charakteru materiału,
jego przeznaczenia oraz natury
konsekwencji związanych z faktem
wystąpienia braku w zapasie.

• POK1 ma większe znaczenie tam,

gdzie istotna jest nie tyle wielkość
brakującego zapasu, ale sam fakt
wystąpienia braku np.
zaopatrzenie materiałowe i
surowcowe produkcji.



POK2 ma znaczenie tam, gdzie na

POK2 ma znaczenie tam, gdzie na

wyniku waży zrealizowanie

wyniku waży zrealizowanie

każdego pojedynczego

każdego pojedynczego

zamówienia, np. handel,

zamówienia, np. handel,

dystrybucja (brak w zapasie

dystrybucja (brak w zapasie

oznacza utratę marży).

oznacza utratę marży).

POK

• Pojęcie poziomu obsługi klienta pozostaje w

ścisłym związku z pojęciem zapasu

bezpieczeństwa. Posiadając informacje dotyczące

poziomu zapasu bezpieczeństwa oraz zmienności

popytu w przyjętym cyklu uzupełniania zapasu

można obliczyć poziom obsługi klienta, czyli

prawdopodobieństwo nie wyczerpania zapasu.

Bardziej właściwy jest jednak odwrotny kierunek

kalkulacji, czyli obliczanie zapasu

zabezpieczającego dla założonego poziomu

obsługi klienta oraz znanego rozkładu popytu w

danym cyklu uzupełnienia zapasu.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

13 - 26 26 - 39 39 - 52 52 - 65 65 - 78 78 - 91 91 - 104 104 -

0

5

10

15

20

25

30

22 - 44 44 - 66 66 - 88 88 - 110 110 - 132 132 - 154 154 - 176 176 -

Popyt stabilny

Popyt zaburzony

Profile popytu