ZAPASY I
MAGAZYNOWANIE
ZAPASY I
MAGAZYNOWANIE
Zapasy
• to dobra materialne nabywane w ilości
większej niż wynosi chwilowe
zapotrzebowanie, dla realizacji
określonych celów.
• zapas odnosi się do konkretnego
materiału, surowca lub wyrobu finalnego,
• o zapasie mówimy wtedy, gdy jest on
efektem celowej działalności.
Cele tworzenia zapasów
• zagwarantowanie ciągłości
działalności operacyjnej (produkcja,
remonty, dystrybucja),
• utrzymanie określonego poziomu
obsługi odbiorców w przypadku
występowania wahań
zapotrzebowania.
Przyczyny tworzenia zapasów
[wg. S. Wolski]
• konieczność wyrównywania różnych
intensywność strumieni zakupów i
strumieni zużycia;
• zmniejszanie wpływu czynnika
losowego
• możliwość negocjacji niższej cen
zakupu, sezonowość podaży danych
dóbr, czy korzystna koniunktura
rynkowa
Przyczyny c.d.
• oszczędności na transporcie (koszt ten
stanowi często znaczną część końcowej ceny
sprzedaży),
• potrzeba zapobiegania awaryjnym
przestojom w produkcji (w przypadku
opóźnień dostaw czy problemów z realizacją
zamówień),
• chęć zabezpieczenia się przed
przewidywanymi podwyżkami cen, (taki
rodzaj zapasu nazywany jest spekulacyjnym)
Wyróżniamy zapasy w
formie:
• zapasu materiałów (surowców) –w sferze
zaopatrzenia,
• półfabrykatów i gotowych elementów –w
sferze produkcji jako tzw. zapas robót w
toku,
• wyrobów finalnych (przeznaczonych do
sprzedaży) –w sferze dystrybucji.
Zapasy w procesie
produkcyjnym
Zarządzanie zapasami
• to dyscyplina szczegółowa logistyki
zajmująca się metodami i
technikami planowania i kontroli
zapasu.
• Odpowiada na pytanie „jak
postępować z istniejącym zapasem
”.
Obszar zainteresowania
zarządzania zapasami :
• techniki śledzenia, pomiaru i korygowania
wielkości zapasu w zależności od
zmieniającego się w czasie
zapotrzebowania;
• zasady i procedury podejmowania decyzji
o asortymencie (co zamawiać?), wielkości
(ile zamawiać?) i terminie (kiedy
zamawiać?) składania zamówień dla
odtworzenia istniejącego zapasu.
Celem zarządzania
zapasami jest:
• minimalizacja kosztu utrzymania
zapasu (w przekroju pozycja
asortymentowa),
• osiągnięcie i utrzymanie założonego
poziomu obsługi klienta (przy
pomocy zapasu).
Koszty zapasów
• koszty tworzenia zapasów, nazywane
także kosztami zakupu lub kosztami
zamawiania
• koszty utrzymania zapasów.
Rodzaje kosztów
• Koszty stałe – związane z istnieniem
infrastruktury procesu zakupów.
• Koszty stałe – związane z
czynnościami przygotowawczymi
procesu zakupów.
Rodzaje kosztów c.d.
• Koszty zmienne – wynikające z aktywności
związanych z operacjami w zakresie transakcji
z uwzględnieniem podziału na podprocesy
zamawiania, zakupu i transportu, a także
składowania w magazynach własnych.
• Koszty controllingu – mogą być kosztami
stałymi, dla działań związanych z bilansami i
rozliczeniami rocznymi, lub kosztami
zmiennymi, jeżeli dotyczą poszczególnych
transakcji.
Struktura zapasu
• Zapas rotujący (obrotowy)
• Zapas nierotujący obejmuje zapas
zabezpieczający a także zapas
nadmierny
Tak więc zapas w przypadku
zapotrzebowania niezależnego
składa się z trzech części.
• Zapas rotujący (obrotowy)
• Zapas zabezpieczający
• Zapas nadmierny
• Zapas rotujący – związany z dostawami pod bieżące potrzeby
oraz systematycznym zużyciem
Zapas zabezpieczający – chroni przed niepewnością w dynamice
popytu lub czasie dostawy i stanowi zabezpieczenie ciągłości
wydań w celu utrzymania prawidłowego poziomu obsługi klienta
Zapas nadmierny – który w ogóle nie rotuje i nie wnosi żadnej
wartości do całego procesu
system oparty na poziomie
informacyjnym
• zmienne cykle składania
zamówień
• zapas bezpieczeństwa: kiedy
zamawiać?
• stała wielkość zamówień
•
system przeglądu okresowego
• zmienne wielkości zamówień
• zapas bezpieczeństwa: ile
zamawiać?
• stałe cykle składania zamówień
Dwa klasyczne modele sterowania
zapasami
Elementy przeglądu opartego na
poziomie informacyjnym:
• stała wielkość zamówień i dostaw (WD =
const)
• zmienny cykl pomiędzy zamówieniami (t)
• znajomość stanu zapasu wolnego po
każdej transakcji magazynowej (Z)
• obliczony poziom informacyjny (poziom
ponownego zamówienia (ZI)
•decyzja o zamówieniu jako wynik
porównania zapasu wolnego Z z poziomem
informacyjnym (ZI); zamówienie następuje w
przypadku gdy Z<ZI
System oparty na poziomie
informacyjnym
Elementy przeglądu okresowego:
• stały cykl przeglądu zapasów i składania
zamówień
• znajomość stanu zapasu wolnego w chwili
cyklicznego przeglądu (Z)
• obliczony tzw. poziom maksymalny
zapasu (ZMax)
• wielkość zamówianej dostawy równa:
WD = ZMax - Z
System przeglądu
okresowego
Zapotrzebowanie (popyt)
niezależne
dotyczy wytwarzanych w przedsiębiorstwie
wyrobów gotowych oraz części
zamiennych do nich.
Niezależność zapotrzebowania rozumiemy
także jako wynikająca z faktu, że
zapotrzebowanie to powstaje poza
przedsiębiorstwem (na rynku).
Zapotrzebowanie to jest na ogół
prognozowane.
W popycie niezależnym można
wyodrębnić działanie czynników:
1. systematycznych
2. przypadkowych (losowych).
Czynnik systematyczny jest wyrażany
przewidywaną wielkością popytu
okresowego (np. średnia tygodniowa
sprzedaż lub tendencja wzrostu - spadku),
a także wahaniami okresowymi.
Czynniki losowe to takie, których
nie potrafimy przewidzieć.
• Popyt zależny wynika z zapotrzebowania
na wyroby wyższej złożoności
• Popyt zależny często nazywany mianem
potrzeb materiałowych
• Popyt ten jest wyliczany a podstawa tych
rachunków jest prognoza popytu
niezależnego (w harmonogramach
produkcji finalnej) a także struktura
konstrukcyjna wyrobów, normy zużycia
oraz posiadane zapasy itp..
Zapas zależny
• Mimo, że ustalenie wielkości popytu
zależnego jest (w porównaniu np. z
prognozowaniem popytu
niezależnego) czynnością bardzo
prostą w firmach zachodnich coraz
częściej wykorzystuje się do tego
programy komputerowe tj. MRP
Wróżenie z fusów
• W gestii zarządzania zapasami jest
przewidywanie popytu
(prognozowanie), a tym samym
sterowanie stanem zapasów, a
nawet stymulowanie wielkości
produkcji.
Kryteria klasyfikacji
• rodzajowe,
• oparte na metodzie ABC i XYZ,
• według wpływu na wyniki
ekonomiczne,
• według źródeł zakupu.
Macierz Kraljica
Materiały
kluczowe
Materiały
strategiczne
Materiały
zwykłe
„Wąskie
gardła”
Ryzyko
W
p
ły
w
n
a
w
y
n
ik
i
p
rz
e
d
s
ię
b
io
rs
tw
a
małe
duże
n
is
ki
w
y
so
ki
Precyzyjne prognozy
zapotrzebowania
Dokładne badanie rynku
Długoterminowe umowy z
dostawcami
Analiza ryzyka
Zaangażowanie zarządu
przedsiębiorstwa
Wykorzystanie siły
nabywczej grup
przedsiębiorstw
Redukcja liczby
dostawców
Ciągła ocena
dostawców
Współpraca
logistyczna z
dostawcami
Uproszczenie realizacji
zamówienia
Ograniczenie liczby
dostawców
Dążenie do
standaryzacji
Kontrola dostawców
Utworzenie zapasów
bezpieczeństwa
Śledzenie rynku
Poszukiwanie
materiałów
zastępczych
Klasyfikacja ABC
• Klasa A obejmuje te materiały, które
mają największy udział w zużyciu
(zakupie, zapasach), a jednocześnie
stanowią nieliczny asortyment.
• Do grupy C zalicza się asortymenty
najtańsze, tylko w niewielkim stopniu
partycypujące w zużyciu (zakupie,
zapasach), ale jednocześnie
obejmujące bardzo liczny asortyment.
• Klasa B zawiera pozostałe pozycje
asortymentowe.
Wykorzystanie
• sterowanie procesami – w organizacji,
która podejmuje realizację wielu zleceń,
analiza ABC ujawnia, że kontrola kilku z
nich zapewnia kontrolę większości zadań,
• kontrola zużycia materiałów – analiza
rocznego zużycia wykazuje zwykle
skupienie wartości w stosunkowo
nielicznych pozycjach, analiza ABC została
po raz pierwszy użyta właśnie w dziedzinie
kontroli zużycia materiałów,
Wykorzystanie c.d.
• redukcja różnorodności – może dotyczyć
różnorodności oferowanego asortymentu wyrobów
lub usług, analiza Pareto może być
przeprowadzona według dochodów lub udziału we
wpływach ze sprzedaży,
• sterowanie jakością – podczas porządkowania
przyczyn wadliwości,
• obsługa eksploatacyjna – obliczenie straconego
czasu z powodu awarii maszyn i urządzeń wskutek
określonych przyczyn często ułatwia planowanie
programu obsługi eksploatacyjnej.
Metoda XYZ
klasyfikuje na podstawie regularności
zapotrzebowania
produkty dzielone na trzy grupy w zależności od
regularności zapotrzebowania i dokładności
sporządzonych prognoz zapotrzebowania.
• do grupy X zalicza się materiały o regularnym
zapotrzebowaniu i wysokiej dokładności
prognoz
• do grupy Z materiały o nieregularnym
zapotrzebowaniu i niskiej dokładności prognoz
• do grupy Y materiały o średnim poziomie.
Współczynnik zmienności
• X - ciągłe zużycie, wahania okazyjne
równające się wielkości niedostatków
< 20% stałego zużycia. Możliwe jest
stosowanie prostych metod statystycznych
ze względu na dużą dokładność prognoz
zużycia. Nie potrzebne są wysokie zapasy
bezpieczeństwa, gdyż zaopatrzenie jest
zsynchronizowane z procesem
produkcyjnym.
Współczynnik zmienności
• Y- zużycie podlega silnym wahaniom
wynoszącym 20 – 50% stałego
zużycia. Stosuje się wybrane metody
statystyczne, wskazane jest
utrzymywanie określonego poziomu
zapasów magazynowych.
Współczynnik zmienności
• Z- zużycie podlega silnym wahaniom
wynoszącym > 50% stałego zużycia.
Uniemożliwione jest stosowanie
metod statystycznych. Przy
określaniu wielkości zapasów pojawia
się problem decyzyjny: czy ponosić
wysokie koszty utrzymania zapasów,
czy ponosić koszty związane ze
specjalnymi zamówieniami
Wg. Wolski
• kategoria X dla V
S
(0;0,5>,
• kategoria Y dla V
S
(0,5;0,9>,
• kategoria Z dla V
S
(0,9;∞).
Celowe jest łączne stosowanie
analizy ABC i XYZ.
• Wtedy zapasy są dzielone na 9 kategorii
różniących się celowością i możliwością
minimalizacji.
• Przeprowadzona zgodnie z przyjętymi
klasyfikacjami analiza ABC/XYZ daje
podstawy do zróżnicowanego podejścia do
zarządzania zapasami poszczególnych
pozycji, od najbardziej znaczących
wartościowo i sprzedawanych dużych w
ilościach i prognozowanych (grupa AX) do
mało znaczących wartościowo
sprzedawanych sporadycznie, w
niewielkich ilościach i nieprzewidywalnych
(grupa CZ).
Dokładno
ść
diagnozy
Wartościowość
A
B
C
X
wysoki poziom wartości
zużycia, wysoka
dokładność prognozy
średni poziom
wartości
zużycia, wysoka
dokładność
prognozy
niski poziom
wartości
zużycia, wysoka
dokładność
prognozy
Y
wysoki poziom wartości
zużycia, średnia
dokładność prognozy
średni poziom
wartości
zużycia, średnia
dokładność
prognozy
niski poziom
wartości
zużycia, średnia
dokładność
prognozy
Z
wysoki poziom wartości
zużycia, niska
dokładność prognozy
średni poziom
wartości
zużycia, niska
dokładność
prognozy
niski poziom
wartości
zużycia, niska
dokładność
prognozy
Składowe szeregu czasowego
Składowa
systematyczna
Składowa
przypadkowa
Stały poziom
Wahania
cykliczne
Wahania
sezonowe
Trend
(tendencja rozwojowa
)
Składowa
okresowa
Szereg czasowy
W modelu addytywnym zakłada
się, ze obserwowane wartości
zmiennej prognozowanej są suma
(wszystkich lub niektórych )
składowych szeregu czasowego.
Jednocześnie zakłada się, że nie
występują interakcje między
poszczególnymi składowymi szeregu,
tzn. składowe są niezależne.
W modelu multiplikatywnym
przyjmuje
się, że obserwowane wartości zmiennej
prognozowanej stanowią iloczyn
składowych szeregu czasowego. Model
ten jest często używanym modelem
dekompozycji szeregów czasowych.
Poziom obsługi klienta
• Określa zdolność systemu do obsługi
zmiennego popytu bezpośrednio ze
zgromadzonego zapasu.
• Zapewnienie właściwego poziomu
klienta jest podstawowym celem
kształtowania i utrzymywania zapasu
zabezpieczającego.
Poziom obsługi klienta
f
Popyt w cyklu uzupełnienia
PT
POK(1)
Jakie jest ryzyko,
że zabraknie zapasu?
POK(2)
Ile zapasu zabraknie?
Poziom obsługi klienta
• POK1 - prawdopodobieństwo nie
wystąpienia braku w zapasie w
danym cyklu uzupełnienia zapasu,
• POK2 - stopień ilościowej realizacji
zamówienia
POK1=95%
• Oznacza, że prawdopodobieństwo
zdarzenia, że w danym cyklu
uzupełnienia popyt zostaje
zaspokojony wynosi 0,95. Zatem
ryzyko wystąpienia braku w zapasie
wynosi 0,05.
POK2=95%
• Oznacza, że w danym cyklu
uzupełniania zapasu zrealizowane
zostanie 95% popytu, tzn. gdy
zapotrzebowanie będzie na 100
jednostek to z zapasu wydamy 95.
• W praktyce, dla konkretnego
asortymentu, powinno stosować się
jeden ze zdefiniowanych parametrów
obsługi.
• Wybór parametru powinien być
uzależniony od charakteru materiału,
jego przeznaczenia oraz natury
konsekwencji związanych z faktem
wystąpienia braku w zapasie.
• POK1 ma większe znaczenie tam,
gdzie istotna jest nie tyle wielkość
brakującego zapasu, ale sam fakt
wystąpienia braku np.
zaopatrzenie materiałowe i
surowcowe produkcji.
POK2 ma znaczenie tam, gdzie na
POK2 ma znaczenie tam, gdzie na
wyniku waży zrealizowanie
wyniku waży zrealizowanie
każdego pojedynczego
każdego pojedynczego
zamówienia, np. handel,
zamówienia, np. handel,
dystrybucja (brak w zapasie
dystrybucja (brak w zapasie
oznacza utratę marży).
oznacza utratę marży).
POK
• Pojęcie poziomu obsługi klienta pozostaje w
ścisłym związku z pojęciem zapasu
bezpieczeństwa. Posiadając informacje dotyczące
poziomu zapasu bezpieczeństwa oraz zmienności
popytu w przyjętym cyklu uzupełniania zapasu
można obliczyć poziom obsługi klienta, czyli
prawdopodobieństwo nie wyczerpania zapasu.
Bardziej właściwy jest jednak odwrotny kierunek
kalkulacji, czyli obliczanie zapasu
zabezpieczającego dla założonego poziomu
obsługi klienta oraz znanego rozkładu popytu w
danym cyklu uzupełnienia zapasu.
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
13 - 26 26 - 39 39 - 52 52 - 65 65 - 78 78 - 91 91 - 104 104 -
0
5
10
15
20
25
30
22 - 44 44 - 66 66 - 88 88 - 110 110 - 132 132 - 154 154 - 176 176 -
Popyt stabilny
Popyt zaburzony
Profile popytu