BUDOWA I CZYNNOŚĆ

SKÓRY

Skóra pełni ważne funkcje dla

całego ustroju, osłaniając
narządy wewnętrzne przed
wpływami środowiska
zewnętrznego, równocześnie
utrzymuje równowagę między
ustrojem a otoczeniem.

Odgrywa ważną rolę:

-ochronną w stosunku do czynników

mechanicznych, fizycznych, chemicznych i
bakteryjnych

-w regulacji cieplnej
-w czynności wydzielniczej i regulacji

równowagi wodno-oddechowej

-w czynności resorpcyjnej
-jako narząd czucia
-w procesach odpornościowych ustroju
-w metabolizmie białek, lipidów,

węglowodanów i witamin

Skóra składa się z naskórka, skóry

właściwej i tkanki podskórnej. Poza tym
zawiera przydatki (gruczoły łojowe,
potowe, mieszki włosowe) naczynia
krwionośne i chłonne oraz zakończenia
nerwowe.

Powierzchnia skóry jest pokryta

płaszczem lipidowym, będącym w
istocie zawiesiną olejowo-wodną i
złuszczoną keratyną.

• BUDOWA
SKÓRY

• BUDOWA
NASKÓRKA

NASKÓREK (Epidermis)

Jest pochodzenia ektodermalnego,

zbudowany z keratynocytów, składa się z
szeregu warstw.

WARSTWA PODSTAWNA(stratum basale)
Jest to najniżej położona warstwa komórek

o wydłużonych silnie zasadochłonnych
jądrach, zwana również rozrodczą, gdyż
występują tu najobficiej figury podziału. W
obrębie warstwy podstawnej znajdują się
obok melanocytów, komórek Langerhansa
także komórki Merkela.

Komórki podstawne łączą się między sobą i

położonymi wyżej komórkami warstwy
kolczystej za pomocą desmosomów tj.
uwypukleń błony komórkowej, oraz za
pomocą E-kadheryn, będących cząsteczkami
kontaktu międzykomórkowego. Od dołu
połączone są z błoną podstawną za pomocą
półdesomosomu.

W strefie tej występują również

przezbłonowe cząsteczki adhezyjne-inegryny.
Zaburzenie kontaktu międzykomórkowego
zachodzi w niektórych chorobach
pęcherzowych skóry i w inwazyjnych
nowotworach skóry.

WARSTWA KOLCZYSTA(stratum

spinosum)

Składa się z kilku rzędów

wielobocznych komórek, ulegających
spłaszczeniu w kierunku powierzchni
skóry. Pomiędzy komórkami znajdują
się przestrzenie wypełnione substancją
mukopolisacharydowo-białkową-
desmogleiną, która cementuje
przylegające do siebie desmosomy.

WARSTWA ZIARNISTA(stratum

granulosum)

Składa się z kilki szeregów wrzecionowatych

komórek o spłaszczonych jądrach,
wypełnionych silnie zasadochłonnymi
ziarnami keratohialiny. Ziarna te stanowią
ważny produkt pośredni w procesie
wytwarzania białka keratynowego.

STREFA POŚREDNIA(stratum

intermediale)

jest to wąskie pasmo leżące ponad warstwą

ziarnistą. Ma ona duże znaczenie w
zaburzeniach rogowacenia.

WARSTWA ROGOWA(stratum corneum)

składa się ze spłaszczonych komórek

pozbawionych jądra, przylegających do siebie
w dolnych warstwach, a luźno ułożonych na
powierzchni i ulegających złuszczaniu.

Warstwa rogowa zawiera białka keratynowe,

które wiążąc wodę nadają jej elastyczność.
Błony komórkowe keratynocytów są
zbudowane z fosfolipidów, które pod
wpływem enzymów, zwłaszcza fosfolipazy A i
C uwalniają kwas arachidynowy, mający duże
znaczenie w procesach zapalnych.

Płaszcz lipidowy na powierzchni warstwy

rogowej reguluje wraz z keratyną procesy
wchłaniania i przenikania do skóry
substancji rozpuszczalnych w wodzie i
tłuszczach.

Oporność keratyny powoduje ochronę

naskórka przed czynnikami
mechanicznymi i chemicznymi (głównie
kwasami) i promieniami pozafioletowymi
(zgrubienie warstwy rogowej przy
opalaniu).

Okres przejścia keratynocytu z warstwy

podstawnej do rogowej trwa 26-28 dni.

SKÓRA –ORGAN IMMUNOLOGICZNY
Głównymi komórkami dendrytycznymi w

naskórku są komórki Lngerhansa, tj.
makrofagi pochodzenia szpikowego
prezentujące antygeny T i niezbędne do ich
aktywacji, a więc odgrywające podstawową
rolę w mechanizmie nadwrażliwości późnej.

Komórki Langerhansa, keratynocyty i

wykazujące epidermotropizm immuno-
kompetentne limfocyty T stanowią główne
elementy immunologicznego nadzoru.
Zapoczątkowanie reakcji immunologicznej
typu komórkowego polega na prezentacji
antygenu limfocytom T.

Prezentacja antygenów może następować w

samym naskórku lub w regionalnym węźle
chłonnym, do którego komórki Langerhansa
wraz ze związanym antygenem
przemieszczają się droga naczyń chłonnych
skóry właściwej. Następstwem kooperacji
jest pobudzenie zarówno limfocytu T jak i
komórki Langerhansa, która wytwarza IL-1
ta zaś stymuluje inną subpopulację
limfocytów T pomocniczych, które
dostarczają kolejnego bodźca-IL-2,
niezbędnego do proliferacji limfocytów T i
różnicowania się komórek efektorowych.

MELANOGENEZA

W obrębie keratynocytów znajduje się

barwnik, przekazywany im przez
wypustki melanocytów. Melanocyty
definiuje się jako komórki pochodzące z
grzebienia nerwowego i syntezujące
melaninę. Typowy melanocyt jest
komórką mającą dwie lub więcej
wypustek, w których znajduje się
zmienna liczba melanosomów-
ziarnistości zawierających melaninę.

Czynniki wpływające uczynniająco na

melanogenezę:

-promieniowanie pozafioletowe i stany

zapalne (przez zmniejszenie ilości grup
sulfhydrylowych będących inhibitorami
melanogenezy)

-metale i metaloidy(miedź, żelazo, srebro,

złoto)

-hormon przysadki mózgowej MSH,

produkowany również przez keratynocyty i
melanocyty w skórze, hormon gruczołu
tarczowego, hormony płciowe głównie
estrogeny.

Czynniki wpływające hamujaco na

melanogenezę:

-hormony, głownie kory nadnerczy
-witaminy, głównie kwas askorbinowy

Różnice barwy skóry zależą od

aktywności melanocytów, tj. liczby
wytwarzanych ziaren melaniny, która
różni się u ludzi rasy białej i czarnej, a nie
od liczby komórek produkujących
barwnik.

STREFA BŁONY PODSTAWNEJ

Naskórek łączy się ze skóra za pomocą

błony podstawnej, która jest strukturą
złożoną z białek i proteoglikanów,
produkowanych zarówno przez komórki
naskórka jak i komórki tkanki łącznej
skóry właściwej. Błona podstawna
składa się z blaszki jasnej (lamina
lucida) i blaszki ciemnej (lamina densa).

W lamina lucida głównym składnikiem

jest laminina-wielkocząsteczkowa
glikoproteina.

Głównym składnikiem lamina densa są:

kolagen typu IV, nie scharakteryzowany
antygen kolagenowy KF-1 oraz
proteoglikany.

Strefa pod blaszką ciemną składa się z

włókien zakotwiczających zbudowanych
z kolagenu typu VII, dzięki którym
utrzymywana jest łączność pomiędzy
naskórkiem a skórą właściwą.

SKÓRA WŁAŚCIWA (corium, dermis)
jest pochodzenia mezodermalnego.

Zbudowana jest z włókien tkanki łącznej,
zawiera komórki łącznotkankowe,
naczynia krwionośne, zakończenia
nerwowe i przydatki skóry.

Granica skórno-naskórkowa ma przebieg

falisty. Wyniosłości skóry pomiędzy
soplami naskórkowymi noszą nazwę
brodawek (papillae).

Dla celów histologicznych skórę

właściwą podzielono na 2 części:

-warstwę brodawkowatą (stratum

paillare), obejmującą brodawki,
zawierające liczne drobne naczynia
krwionośne i

-warstwę siateczkową (stratum

reticulare), obejmującą głębsze
warstwy aż do tkanki podskórnej,
różniącą się bardziej zbitym kolagenem.

Podścielisko łącznotkankowe składa się

z 3 rodzajów włókien: kolagenowych,
sprężystych i retikulinowych,
wtopionych w bezpostaciową masę,
złożoną głównie z mukopolisacharydów:
kwasu chondroitynosiarkowego i
hialuronowego oraz kompleksów
polisacharydowo-białkowych.

Włókna kolagenowe typu I i III

stanowią podstawową składową
podścieliska łącznotkankowego,
natomiast w obrębie błon podstawnych
naczyń obecny jest kolagen IV i
laminina. Włókna retikulinowe,
rozsiane pomiędzy włóknami kolagenu ,
znajdują się w większej ilości w
brodawkach skórnych.

Włókna sprężyste przeplatają się z

włókanmi kolagenowymi. Nadają skórze
sprężystość i rozciągliwość. U osób
starszych oraz w miejscach narażonych na
działanie promieni słonecznych ulegają
zwyrodnieniu i zbijają się wraz z włóknami
kolagenowymi w bezpostaciową masę.
Ponadto w przebiegu starzenia się skóry
dochodzi do zmniejszenia syntezy kolagenu i
proteoglikanów oraz do upośledzenia
angiogenezy co prowadzi do powstawania
zmarszczek i bruzd, zmniejszenia
elastyczności oraz zwiększenia wrażliwości
skóry.

Komórki tkanki łącznej występujące w

skórze właściwej są następujące:

1)powstające miejscowo w skórze

fibrocyty i fibroblasy ( wytwarzające
kolagen)

2)histiocyty, które są w istocie

makrofagami pochodzącymi z
monocytów krwi

3)komórki tuczne (normalnie bardzo

nieliczne)

4)pojedyncze komórki krwi (limfocyty)

Tkanka podskórna (subcutis) składa

się ze zrazików tłuszczowych
przedzielonych zbitą tkanką łączną
włóknistą. W przestrzeniach
międzyzrazikowch tkanki podskórnej
zawarte są części wydzielnicze
gruczołów potowych oraz naczynia
krwionośne, włókna i upostaciowane
zakończenia nerwowe.

UKŁAD NACZYNIOWY SKÓRY

Naczynia skóry, mające podstawowe

znaczenie dla regulacji cieplnej, tworzą
głęboki splot naczyniowy na granicy
skóry właściwej i tkanki podskórnej
oraz powierzchniowy splot
podbrodawkowy. Ścisły związek naczyń
krwionośnych skóry i tkanki podsk
ornej powoduje, że tkanka podskórna
zostaje często wtórnie wciągnięta w
proces chorobowy toczący się w skórze.

Splot podbrodawkowy zaopatruje

brodawki skórne, do samego naskórka
naczynia krwionośne nie wnikają, a
odżywianie jego odbywa się poprzez
krążenie limfy.

Układ naczyniowy skóry składa się z

naczyń włosowatych, przedwłosowatych
oraz naczyń żylnych i tętniczych.

Naczynia limfatyczne włosowate zaczynją

się w warstwie brodawkowatej skóry i
łączą się w sieć poniżej tej warstwy. W
tkance podskórnej występuje druga sieć
naczyń limfatycznych.

UNERWIENIE SKÓRY

Skóra ma bardzo rozgałęzioną sieć

nerwową, w której włókna pochodzące
z układu mózgowo-rdzeniowego
przeplatają się z włóknami układu
autonomicznego. Przeważają wolne
zakończeni nerwowe, które wnikają
również do naskórka oraz oplatają
przydatki: mieszki włosowe, gruczoły
łojowe i potowe, a także wnikają do
mięśniówki naczyń.

Oprócz wolnych zakończeń występują

zakończenia upostaciowane (Vatera-
Paciniego, Meissnera, Krausego,
Ruffiniego), które spełniają funkcje
receptorowe. Gęstość rozmieszczenia i
rodzaj receptorów są odmienne w
rozmaitych okolicach ciała , co
warunkuje różnice we wrażliwości na
bodźce. Najbardziej wrażliwe są okolice
pozbawione włosów, takie jak brodawki
sutkowe i okolice narządów płciowych.

Włókna czuciowe syntetyzują i uwalniają

wiele neuropeptydów, np. substancje P,
somatostatynę, hormon stymulujący
melanocyty, które odgrywają bardzo ważną
rolę w przekazywaniu sygnałów w układzie
nerwowym. Regulują przekazywanie czucia
bólu, kurczliwość naczyń krwionośnych,
wydzielanie potu itp. Niektóre z nich,
powodujące rozszerzenie naczyń i uwalnianie
histaminy z komórek tucznych, mają duże
znaczenie w powstawaniu stanu zapalnego w
skórze. Świąd jest związany z wolnymi
zakończeniami nerwowymi, położonymi w
pobliżu granicy skórno-naskórkowej.

BŁONY ŚLUZOWE OTWORÓW

NATURALNYCH

Budowa ich jest analogiczna do skóry, a

różnicę stanowi brak przydatków skóry.
Komórki barwnikowe występują w znacznie
zmniejszonej liczbie. Okres przejścia
keratynocytu z warstwy rozrodczej na
powierzchnię jest znacznie krótszy (5 dni),
co warunkuje szybkie gojenie się ran.

Gruczoły ślinowe mają podstawowe

znaczenie dla utrzymania wilgotności błon
śluzowych, obrony przeciwbakteryjnej, dla
odczuwania smaku, prawidłowej mowy itd.

GRUCZOŁY ŁOJOWE

Większość gruczołów łojowych wykazuje ścisły

związek z mieszkami włosowymi, do których
uchodzą tuż poniżej lejka. Tylko niewielka ich
część ma ujście bezpośrednio na powierzchni
skóry, na brzegu czerwieni warg i brzegu
powiek (gruczoły Meiboma).

Należą do gruczołów holokrynowch, w których

proces wytwarzania łoju łączy się z
niszczeniem komórek wydzielniczych. Komórki
te zostają następnie odtworzone przez warstwę
rozrodczą.

Wydzielanie łoju jest wspomagane przez

skurcz mięśni przywłośnych pod wpływem
zimna lub bodźców psychicznych,
popularnie określanych jako „gęsia
skórka”.

Rola łoju polega prawdopodobnie na

osłonie skóry przed działaniem czynników
mechanicznych, chemicznych i
bakteryjnych. W jego skład wchodzą
kwasy tłuszczowe powstające w wyniku
działania lipaz bakteryjnych: skwalen,
cholesterol, triglicerydy, wolne kwasy
tłuszczowe i inne.

Wydzielanie łoju podlega wahaniom w

różnych okresach życia. Jest ono duże u
noworodków, co związane jest ze stymulacją
przez androgeny matki, ulega zmniejszeniu
w wieku ok. 5 lat, narastając ponownie w
wieku pokwitania. Powyżej 40rż.
Wydzielanie łoju zmniejsza się.

Czynność gruczołów łojowych podlega

wpływom hormonalnym: dihyrotestosteron i
progesteron powodują wzmożone
wydzielanie łoju, a estogeny i antyandrogeny
zmniejszają wydzielanie łoju, gruczoły kory
nadnerczy pobudzają wydzielanie.

GRUCZOŁY POTOWE
Gruczoły potowe dzielą się na 2 typy:
1)gruczoły ekrynowe, występujące w całej

skórze

2)gruczoły apokrynowe, związane z

mieszkami włosowymi i występujące
głównie w okolicach pachowych, płciowych,
odbytu, brodawek sutkowych oraz powiek.

Gruczoły potowe składają się z części

wydzielniczej, przewodu wyprowadzającego
i ujścia, które w gruczołach ekrynowych
znajdują się w naskórku, a w apokrynowch
w kanale włosowym lub naskórku.

GRUCZOŁY EKRYNOWE

Odgrywają rolę w regulacji cieplnej.

Wzmożone wydzielanie potu zachodzi w
przypadku wzrostu temperatury otoczenia lub
nadmiernego wytwarzania ciepła w ustroju.

Skład chemiczny potu zależy od wielu

czynników-pokarmów, warunków
klimatycznych, wpływów hormonalnych in.
Pot jest bardzo rozcieńczonym roztworem soli
, zawirającym ponadto związki mineralne
(potas, wapń, magnez, żelazo), a także
mocznik, kwas mlekowy, węglowodany, lipidy
i in.

Wydzielanie potu zależne jest od układu

nerwowego. Środki cholinergiczne pobudzają
je, a środki przeciwcholinergiczne wpływają
hamująco.OUN wywiera również bardzo
wyraźny wpływ na czynność gruczołów
potowych (pocenie emocjonalne, zwłaszcza
dłoni, stóp, twarzy).

Wydzielany na powierzchnię skóry pot tworzy

z łojem zawiesinę olej/woda lub woda/olej.

Sympatektomia powoduje prawie całkowite

zniesienie czynności wydzielniczej gruczołów
potowych w okolicy unerwionej przez wycięty
zwój.

GRUCZOŁY APOKRYNOWE
Nie biorą udziału w termoregulacji.

Rozpoczynają funkcjonowanie po okresie
pokwitania, oddziałują głównie na bodźce
hormonalne i emocjonalne. Są regulowane
przez włókna adrnergiczne.

Zapach potu apokrynowego, uważany

dawniej za charakterystyczną cechę
rasową lub osobniczą, okazał się związany
z rozkładem potu pod wpływem bakterii i
może być całkowicie usunięty przez
odpowiednie postępowanie
przeciwbakteryjne.

WŁOSY
Mieszek włosowy składa się z części

nabłonkowej i łącznotkankowej. Z części
nabłonkowej, zwanej macierzą, powstaje w
wyniku rogowacenia łodyga włosa. Poza tym
część nabłonkowa tworzy pochewkę,
dochodzącą do powierzchni skóry.

Główną częścią łącznotkankową jest

brodawka włosa, zaopatrzona w naczynia
krwionośne i nerwy, która jest ściśle związana
z macierzą. Zniszczenie tej części włosa
powoduje trwałą utratę włosa, podczas gdy
uszkodzenie części nabłonkowej jest
odwracalne.

MIESZEK WŁOSOWY

W części nabłonkowej, tuż powyżej

brodawki, znajdują się melanocyty, przy
czym od ilości wytwarzanego barwnika
zależy kolor włosów. Włosy znajdują się
w rozmaitym stadium rozwoju. W
przeciwieństwie do zwierząt, u których
cykl włosa jest zsynchronizowany
(linienie), u człowieka , mieszki znajdują
się w rozmaitych fazach cyklu
włosowego, bezładnie rozmieszczonych.
Są to okresy: wzrostu (anagen), inwolucji
(katagen), i spoczynku (telogen).

Okres wzrostu włosa, czyli anagen, występuje

w przeważającej liczbie włosów owłosionej
skóry głowy (ok.. 80-85%) i trwa 3-6 lat.
Znamienną cechą włosa anagenowego jest
dobrze wykształcona opuszka.

Mieszek włosowy, zanim osiągnie fazę

spoczynku przechodzi okres inwolucji
(katagen), trwający od kilku dni do 2 tygodni.
Jedynie 0,5-1% włosów znajduje się w okresie
przejściowym. W fazie tej opuszka stopniowa
zanika i ulega postępującemu rogowaceniu z
przesunięciem ku górze i tworzy się kolba,z
której w okresie anagenu powstanie nowa
opuszka.

Około 10-20% włosów owłosionej skóry

głowy znajduje się w stanie spoczynku
(telogen), który trwa 2-4 miesiące. W
okresie tym górna część mieszka jest
zachowana, natomiast zrogowaciały
korzeń włosa leży bliżej powierzchni
tworząc kolbę.

Stan mieszków włosowych ocenia się na

podstawie trichogramu,tj.określania
mikroskopowego wyglądu korzenia.
Odsetek włosów rosnących i znajdujących
się w stanie spoczynku pozwala ocenić
stopień uszkodzenia mieszka.

CYKL WŁOSOWY

Rozróżniamy włosy meszkowe (vellus)-

cienkie, krótkie, pokrywające prawie całą
skóre, brwi i rzęsy, włosy okolic płciowych
oraz skóry owłosionej głowy.

Różnice w długości i wzroście włosów

zależą od czynników genetycznych i
hormonalnych. Z czynników hormonalnych
najważniejszą rolę odgrywają androgeny,
które stymulują wzrost włosów okolic
płciowych i brody, a hamują wzrost włosów
skóry owłosionej głowy u osób genetycznie
predysponowanych do łysienia męskiego.

Hirsutyzm (nadmierne owłosienie skóry

ciała) zależy od wzmożonej ilości
androgenów i nadmiernego
oddziaływania mieszków włosowych na
te hormony. Z czynnikami genetycznymi
są związane różnice morfologiczne
włosów: u Murzynów-skręcone, u
Azjatów proste, u rasy kaukaskiej-
faliste.

PAZNOKCIE

Paznokcie są strukturą złożoną w skład

której wchodzą: macierz paznokcia
( matrix), zrogowaciała płytka
paznokciowa, pod którą znajduje się
łożysko łącznotkankowe oraz
hyponychium. Macierz jest miejscem
wzrostu płytki paznokciowej. Części tylne
i boczne płytek paznokciowych tkwią w
fałdzie naskórkowym zwanym wałem,
przy czym dosiebna część łożyska, leżąca
pod wałem nosi nazwę macierzy (matrix).

Obrąbek naskórkowy, czyli „skorka” (cuticula,

eponychium) pokrywa płytkę od strony wału i
chroni ją przed urazami. W części
proksymalnej płytki znajduje się tzw. lunula,
zbielenie w kształcie półksiężyca, przylegające
do eponychium.

Wzrost płytek paznokciowych wynosi ok. 2

mm miesięcznie; jest kilkakrotnie wolniejszy w
obrębie palców nóg niż rąk. Grubość i kształt
płytek wykazują znaczne różnice
indywidualne.

Zmiany w obrębie płytek występują w

rozmaitych chorobach skóry oraz
schorzeniach ogólnoustrojowych.

BUDOWA PAZNOKCIA