1.

WPROWADZENIE DO NAUKI O JĘZYKU

3003-41A1NJ
STUDIA DZIENNE FILOLOGII POLSKIEJ
2008/2009

Prof. dr hab. Marek Świdziński
Zakład Językoznawstwa
Komputerowego
Instytut Języka Polskiego UW
e-mail: [e-mail]
Konsultacje: środa 13.30-14.30,
pok. 1
Strona przedmiotu — szukaj pod:
http://www.mswidz.republika.pl/

Kurs NOJ:



7 wykładów (1 + 6).



Wykład obowiązkowy.



Terminy:

26.11, 3, 10, 17.12.2008, 7,

14.01.2009.



Podstawa zaliczenia: wiadomości z wykładu i
literatura obowiązkowa.



Zaliczenie: pisemny test wyboru 21.01.2009.

2

Uwagi wstępne



Minimalny system znaków jest zbiorem:

A. jedno-, B. dwu-, C. trzy-, D. czteroelementowym.



Znakiem prostym jest słowo:

A. dom, B. gram, C. wtem, D. domem.



System zapisu ułamków zwykłych nie jest
językiem naturalnym, bo:

A ma ograniczony słownik, B nie ma morfologii, C

jest komunikacyjnie lokalny, D zawiera kreskę
ułamkową.

3

Uwagi wstępne

Wykład 1

Wykład 1

Przedmiot językoznawstwa

Przedmiot językoznawstwa

4



wprowadzenie w świat

lingwistyki

teoretycznej



pokaz

narzędzi opisu

lingwistycznego



przedstawienie zdyscyplinowanego

opisu

gramatycznego polszczyzny



informacja o niektórych działach i kierunkach
językoznawstwa



języki świata i językoznawstwo XXI wieku

5

Cele

1.

Przedmiot językoznawstwa.

2.

Cechy definicyjne języka naturalnego. 

3.

Formalne rozumienie języka.

4.

Struktura języka I: morfologia.

5.

Struktura języka II: składnia. 

6.

Podstawy leksykologii. Leksykografia.

7.

Zróżnicowanie języków świata. Podstawy
typologii.

6

Program wykładu

1.

EJO: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego,

red. K. Polański. Wrocław 1993.

2.

Encyklopedia języka polskiego (poprzednio:

Encyklopedia wiedzy o języku polskim), red.

S. Urbańczyk, Wrocław 1991 [lub wyd.

następne].

3.

Bańko M., Z pogranicza leksykografii i

językoznawstwa, Warszawa 2001.

4.

Milewski T.: Językoznawstwo, Warszawa 1965

[lub wyd. następne].

5.

Saloni Z., Świdziński M.: Składnia

współczesnego języka polskiego, wyd. 5.,

Warszawa 2001 [fragmenty].

7

Literatura obowiązkowa

6.

Świdziński, M.: Elementy gramatyki opisowej

języka polskiego, Warszawa 1997 [dostępne

w internecie].

7.

Świdziński, M., Rudolf, M.: Narzędzia

informatyczne obsługi wielkich korpusów

tekstów: wyszukiwarka Holmes, BPTJ 2006

[dostępne w internecie]

8.

Wierzbicka A.: O języku dla wszystkich,

Warszawa 1967.

8

Literatura obowiązkowa

1.

Bobrowski I., Gramatyka opisowa języka
polskiego, t. 1., Kielce 1995, t. 2., Kielce 1998.

2.

Grochowski M., Zarys leksykologii i
leksykografii, Toruń 1982.

3.

Majewicz A., Języki świata i ich klasyfikowanie,
Warszawa 1989.

4.

Szupryczyńska M., Wstęp do językoznawstwa,
Toruń 1988.

5.

Zbiór zadań z językoznawstwa, przekł. i
opracowanie W. Gruszczyński, Warszawa
1990.

9

Literatura uzupełniająca

Językoznawstwo to nauka



ze względu na przedmiot:

humanistyczna

,



ze względu na metodologię:

empiryczna

,



ze względu na zastosowania:

techniczna

.

 
Por. ang. Science – Art(s) – (the) Humanities
 
Techniki badawcze zbliżają językoznawstwo do

nauk przyrodniczych, a nawet
technicznych.

10

Językoznawstwo jako nauka

Przedmiot opisu

: pewien wycinek rzeczywistości.

Cel opisu

: zbudowanie teorii lub modelu.

 

Przedmiot językoznawstwa

(= wycinek

rzeczywistości): język naturalny.

11

Nauki empiryczne

Co to jest język (naturalny)?



umiejętność ludzka???



urządzenie do komunikacji???



jakieś znaki???

12

Języki naturalne

Język naturalny – dwuklasowy system

znaków wykorzystywany przez daną
grupę społeczną do komunikacji
uniwersalnej.

Terminy wymagające objaśnienia:

•

znak,

•

system,

•

dwuklasowość,

•

grupa społeczna,

•

komunikacja uniwersalna

.

13

Definicja

Językoznawstwo — dział

semiologii

.

Znak – element rzeczywistości istotny nie ze

względu na swoje cechy zewnętrzne, ale
ze względu na inny element
rzeczywistości, do którego się odnosi.

14

Znaki

Znak ma dwie strony:

formę

i

treść

.

 

Dwa typy znaków

:

a. znaki naturalne,
b. znaki

konwencjonalne

.

Język naturalny — pewien

zbiór znaków

.

15

Znaki

System znaków

(intuicyjnie): zbiór znaków

konwencjonalnych obsługujący ten sam
wycinek rzeczywistości.

 

Opozycja

: różnica formy, z którą korelowana

jest ściśle określona różnica treści lub funkcji.

 [

Seryjność opozycji

: powtarzanie się danej

różnicy formy w serii par znaków.]

 System znaków:

zbiór znaków z opozycją

.

16

System

 

17

Sygnalizacja kolejowa

 

18

Sygnalizacja kolejowa

19

5
0

X

5
0

Znaki drogowe

Język naturalny jako system znaków



dom : domy, kot : koty, mysz : myszy,...



kot : kota, murarz : murarza, monter :
montera,...



budować : budował, hodować : hodował,
pracować : pracował,...



budować : budowanie, grać : granie,
słuchać : słuchanie,...



w : we, od : ode, przez : przeze;... 

20

Język naturalny

Sygnalizacja kolejowa



Poziome : Uniesione znaczy

stój : jedź



Poziome : Opuszczone znaczy

...................

Znaki drogowe



Okrągłe niebieskie : Kwadratowe
niebieskie .....



Okrągłe niebieskie : Okrągłe czerwone .....



Trójkątne : Kwadratowe .....



Strzałka w prawo : Krzyżyk .....



Plansza barwna : Plansza szara .....

 

21

Opozycje

Język polski



Pojedyncza : Mnoga

(=

Liczba

)



Mianownik : Dopełniacz

(=

Przypadek

)



Bezokolicznik : Niebezokolicznik

(=

Bezokolicznikowość

)



Czynność : Nazwa czynności



..........................................

22

Opozycje

Typy znaków

Znaki klasy A

(pierwsza przymiarka)

dom, domy, kot, koty, mysz, myszy, kot,
kota, murarz, murarza, monter, montera,
budować, budował, hoduje, hodował,
pracuje, pracował, budowanie, granie,
słuchanie,...

23

Dwuklasowość

Znaki klasy B



Murarz nie hoduje kota.



Pracował monter.



budowanie murarza



Czy jedziemy?



Wczoraj padało.



matki przełożone



Pracował monter, ale ponieważ wczoraj
padało, a murarz nie hoduje kota,
budowanie murarza trwało parę godzin.

24

Dwuklasowość

Dwie klasy znaków

Klasa A:

znaki proste

— słowa

(uwaga: jest to

rozwiązanie prowizoryczne).

Zbiór znaków prostych — słownik.

Klasa B:

znaki złożone

: konstrukcje zbudowane

ze znaków prostych lub złożonych.

REKURENCJA!!!

25

Dwuklasowość

Opozycje w zbiorze znaków złożonych



Jedziemy. : Czy jedziemy?, Wczoraj
padało. : Czy wczoraj padało?, Jaś śpi.: Czy
Jaś śpi?,...



lekarz dentysta : lekarz dentysty, panu
Janowi : panu Jana, matki przełożone :
matki przełożonych,...



John hit Paul. : Paul hit John., The boy
kissed the beggar. : The beggar kissed the
boy., Garfield swallows Mickey. : Mickey
swallows Garfield,...

26

Opozycje



Zdanie oznajmujące : Zdanie pytajne

(=

Modalność

)



Fraza z apozycją : Fraza z dopełniaczem

(=

Typ podrzędnika

)



...........

27

Dwuklasowość

Opozycje

Nie wszystkie kombinacje znaków dają poprawny

znak złożony:

* Murarz nie hoduje kot.
* Pracował montera.
* budowanie murarz
* Jedziemy czy?
* Wczoraj będzie padało.

Znaki wykazują

ograniczenia łączliwości

.

Definicja wszystkich poprawnych połączeń

znaków: gramatyka.

28

Intuicja gramatyki

System dwuklasowy znaków — para:

<Słownik, Gramatyka>

Słownik: zbiór słów (prowizorycznie!)
Gramatyka: zbiór instrukcji tworzenia //

rozkładania wyrażeń.

29

System dwuklasowy

Użytkownicy języka naturalnego: określona

populacja (zwykle etniczna).

Język naturalny — komunikacyjnie nielokalny:

służy do porozumiewania się o wszystkim.

Język naturalny – dwuklasowy system

znaków wykorzystywany przez daną grupę
społeczną do komunikacji uniwersalnej.

30

Ograniczoność i uniwersalność

1.

Językoznawstwo – nauka empiryczna. Dział
semiologii.

2.

Przedmiot: języki naturalne.

3.

Znaki konwencjonalne. Opozycje. System.

4.

Znaki proste i znaki złożone. Dwuklasowość.

5.

Język – para <Słownik, Gramatyka>.

6.

Populacja rodzimych użytkowników.

7.

Komunikacyjna uniwersalność języka
naturalnego.

31

Podsumowanie