Wygaśnięcie

zobowiązań

Solutio - spełnienie

świadczenia

Umorzenie zobowiązań w prawie archaicznym
(contrarius actus):

nexum (pożyczka) -->Solutio per aes et
libram

iudicatum (wyrok sądu) --> solutio per aes et
libram

sponsio--> acceptilatio

Pod

koniec

okresu

archaicznego

samo

świadczenie ipso iure wygasza zobowiązanie

Solutio per aes et

libram

5 obywateli, libripens

G. 3.137: Ponieważ zostałem zasądzony
względem ciebie na tyleż tysięcy, względem
ciebie wypełniam i zwalniam tym spiżem i
spiżową wagą. Ten funt odważam pierwszy i
ostatni zogodnie z ustawą publiczną.

Acceptilatio

(Debitor): Quod ego tibi promisi, habesne
acceptum?

(Creditor): Habeo!

Jemu

równoważna

była

także

przy

kontraktach literalnych nota w księdze
rachunkowej

o

fikcyjnym

przyjęciu

należności

Solutio - spełnienie

świadczenia

Zwalnia dłużnika ze zobowiązania

spełnienie przez niego świadczenia

spełnienie świadczenia przez osobę trzecią (nawet

wbrew woli dłużnika) - wyjątek świadczenia o

treści facere ściśle związane z osobą dłużnika np.

namalowanie obrazu, wykonanie rzeźby

Spełnienie świadczenia powinno być dokonane na

ręce wierzyciela (wyjątkowo jego prokuratora lub

innej osoby uprawnionej na mocy delegatio

wierzyciela np. adstypulatora, mandatariusza lub

osoby w stosunku, do której wierzyciel był

dłużnikiem)

Solutio - spełnienie

świadczenia

Wymóg należytego świadczenia co do:
czasu, treści, miejsca i jakości (wedle ustaleń
danego zobowiązania)

Wykonanie powinno być całkowite

Wyjątki:

zgoda

wierzyciela

na

świadczenie

częściowe

Datio in solutum

Świadczenie w miejsce wypełnienia zobowiązania
(„świadczenie

zastępcze”)

np.

zamiast

płacić

wierzycielowi dług ze stypulacji ten wydaje mu osiołka

Wyjątkowa forma zwolnienia się ze zobowiązania
wykonywana jedynie za zgodą wierzyciela

2 teorie:

Prokulianie uważają, że zobowiązanie wygasa op
exceptionis, pozwany dłużnik broni się exceptio doli

Sabinianie: ipso iure

Następcza niemożliwość

świadczenia

Impossibilium nulla obligatio est

WARUNEK KONIECZNY: brak winy po stronie
dłużnika

Tylko świadczenia w rzeczach indywidulanie
oznaczonych (zasada genus perier non
censetur)

Mora creditoris

Wierzyciel nie chce przyjąć świadczenia
pieniężnego

zaoferowanego

mu

przez

dłużnika

Dłużnik po złożeniu świadczenia pieniężnego
w depozyt w miejscu publicznym zwalnia się
ze zobowiązania

Istnieje

od

czasów

Dioklecjana

(C.

4.19.32.19 pr.)

Zwolnienie z długu

Brak świadczenia ze strony dłużnika, a mimo
to:

solutio per aes et libram

acceptilatio

pactum de non petendo

Pactum de non

petendo

Nieformalna umowa, w której jedna ze stron
rezygnuje z dochodzenia względem drugiej
swojej należności (czasowo lub zawsze)

Podstawa do wydania exceptio pacti w
skargach ścisłego prawa, oraz oddalenia
skargi w skargach dobrej wiary („cokolwiek by
się należało z tej przyczyny wedle zasad
dobrej wiary”)

zobowiązanie wygasa ope exceptionis

Pactum de non

petendo

Pactum de non petendo dokonane w celu
zowolnienia z długu - w procesie exceptio
pacti de non petendo - zarzut peremptoryjny
(niweczący)

Pactum de non petendo dokonane w calu
odroczenia zapłaty długu - w procesie
exceptio pacti de non petendo - zarzut
dylatoryjny (odraczający)

Pactum de non

petendo

Gaius niech będzie sędzia. Jeśli się okaże, że
Numerius Negidius powinien dać świadczyć
10000 sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co
toczy się ten spór, o ile Aulus Agerius i
Numerius Negidius nie porozumieli się, że
tych pieniedzy nie będzie się można
domagać (przez rok), niech sędzia zasądzi
od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa
10 000 sesterców. Jeśli się nie okaże, niech
uwolni.

Transactio

Prawo

przedklasyczne:

za

pomocą

wzajemnych stypulacji strony zobowiazują
się do wzajmengo niedochodzenia roszczeń

Chronione zastrzeżonymi karami umownymi

W prawie klasycznym: traktowane jako
kontrakt realny nienazwany i wówczas
chronione actio praescriptis verbis (actio
civilis in factum)

Nowacja (novatio)

Sposób dokonania: stipulatio, kontrakt literalny

Konieczne jest odniesienie się w nowej umowie
do dawnego długu (kazualność nowacji)

quidquid novi

Koniecznie jest istnienie animus novandi -
prawo justyniańskie

Przykłady występowania:

Stipulatio Aquiliana

W kontraktach literalnych: nomen
transcriptitium: a re in personam i a persona in
personam

Contrarius

consensus

Szczególne kontrakty rozwiązywane są, a
zobowiązania z nich powstałe gasną na
skutek przeciwnej zgody stron, zmierzającej
do zakończenia stosunku prawnego:

Societas

Mandatum

Confusio

Połączenie

w

jednej

osobie

praw

i

obowiązków wynikających z określonego
zdarzenia prawnego np. spadkobranie w
wyniku, którego dłużnik stał się spadkobiercą
wierzyciela

Concursus causarum

lucrativarum

Sytuacja, w której wierzyciel powinien
otrzymać jakąś rzecz z jednej przyczyny, a
dostaje ją z innej, ale tylko pod warunkiem
nieodpłatności obu świadczeń np. Titus
będący

spadkobiercą

Luciusa

jest

zobowiązany legatem damnacyjnym do
wydania Quintusowi konia należącego do
Aulusa. Aulus jednak wcześniej darowuje
Quintusowi konia. Titus będzie zwolniony ze
zobowiązania.

Śmierć

Zobowiązania z deliktów:

wygasają zobowiązania po stronie dłużnika

Po

stronie

wierzyciela:

zobowiązania

wygasają jedynie w przypadkach actiones
vindictam spirantes (iniuria, być może do
czasów Cycerona także furtum)

Śmierć

Zobowiązania z kontraktów w zasadzie

dziedziczne

Wyjątki:

Societas

Mandatum (tylko jeszcze nie spełnione)

Locatio conductio operarum

Sponsio, fideipromissio - tylko jako gwarancja

Actio de rei uxoriae: dos profecticia (śmierć

pater familias), dos adventicia (śmierć

kobiety)

Adrogatio i

conventio in manum

Wygasają zobowiązania kontraktowe iure
civili adrogowanego i kobiety sui iuris: ale
pretor udzila actio utilis ficticia przeciwko
pater familias

Nie

wygasają

zobowiązania

deliktowe:

skraga

przeciwko

pater

familias

na

podstawie odpowiedzialności noksalnej.

Upływ czasu

Zazwyczaj po roku wygasają actiones
penales in factum (np. rapina)

Lex Furia de sponsu - po upływie dwóch lat
od momentu kiedy dług powinien być
zwrócony, gasła odpowiedzialność z tytułu
sposnsio i fideipromissio

Zmiana podmiotów

Cesja wierzytelności (przelanie wierzytelności
na inny podmiot - zmiana wierzyciela)

Przejęcie długu (przelanie długu na inny
podmiot - zmiana dłużnika)

Zmiany dokonywane przez stypulacje albo
kontrakt lietralny

Cesja

procesowa:

ustanowienie

cognitora/procuratora

(skarga

z

przestawieniem podmiotów w formułce)

Ustanowienie kognitora -

przestawienie

podmiotów

Caius Aquilius niech będzie sędzia. Jeśli się
okaże, że Numerius Negidius powinien dać
10000 sesterców Luciusowi Titusowi, o co
toczy się ten spór, to niech sędzia Caius
Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla
Aulusa Ageriusa, kognitora Luciusa Titusa;
jeśli się nie okaże niech uwolni.

Compensatio

Modestyn D. 16.2.1: Kompensacja (potrącenie) jest

wzajemnym zaliczeniem długu i wierzytelności

Kompensacja dobrowolna, przedprocesowa - umowa

- transactio

Kompensacja w zobowiązaniach dobrej wiary:

kompensacja z samej przyczyny zawarcia kontraktu

(np. w locatio-conductio potrącenie czynszu z

nakładami), kompensacja ope iudicis

Warunki:

ta sama przyczyna (np. locatio-conductio)

wymagalność,

ale

niekoniecznie

jednorodzajowość

Compensatio

Kompensacja w zobowiązaniach ścisłego prawa:

Bankier (argentarius) - w stosunku do niego istniał

nakaz kompensacj: ager cum compensatione,

inaczej istniało niebezpieczeńswto pluris petitio

Bonorum emptor - potrącenie wszystkiego ze

wszystkim, także swiadczeń niewymagalnych

(wierzytelność

pozwanego

wymieniona

w

condemnatio - do sędziego należy potrącenie -

dedukcja

wierzytelności

pozwanego

z

zasądzenia)cum deductione - stąd prawo dedukcji)

Niekoniecznie ta sama przyczyna kompensacji, ale

koniecznie (1) świadczenie jednorodne, (2)

wyrażone w rzeczach zużywalnych, (3) wymagalne.

Formułka z

compensatio

argentarii

Caius Aquilius niech bedzie sedzią. Jeśli się
okaże, że Numerius Negidius powinien dać
10000

sesterców

więcej

Aulusowi

Ageriusowi, niż ten Numeriuswoi Negidiusowi
o co toczy się ten spór, niech sędzia Caius
Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla
Aulisa Ageriusa 10000 sesrerców. Jeśli się nie
okaże, niech uwolni.

Compensatio

Od

Marka

Aureliusza

kompensacja

wymuszana

na

wierzycielu

poprzez

podniesienie exceptio doli

W prawie justyniańskim: kompensacja ipso
iur:

Kompensacja

obejmowała

roszczenia

wzajemne

tego

samego

rodzaju,

wymagalne i niebudzące wątpliwości