ZOBOWIĄZANIA

ŹRÓDŁA I PODZIAŁY

ZOBOWIĄZAŃ

ŹRÓDŁA I PODZIAŁY

ZOBOWIĄZAŃ

Zobowiązanie

Stosunek prawny pomiędzy dwoma stronami, w
którym

jedna

osoba

jest

wobec

drugiej

obowiązania do świadczenia. Stronę uprawnioną
nazywa się wierzycielem (creditor), zaś stronę
zobowiązaną

dłużnikiem

(debitor).

Zobowiązanie ze stanowiska wierzyciela nazywa
się

wierzytelnością

(creditum),

zaś

stanowiska dłużnika - długiem (debitum).

Prawny

obowiązek

określonego

zachowania

dłużnika względem wierzyciela

Stosunek prawny pomiędzy dwoma stronami, w
którym

jedna

osoba

jest

wobec

drugiej

obowiązania do świadczenia. Stronę uprawnioną
nazywa się wierzycielem (creditor), zaś stronę
zobowiązaną

dłużnikiem

(debitor).

Zobowiązanie ze stanowiska wierzyciela nazywa
się

wierzytelnością

(creditum),

zaś

stanowiska dłużnika - długiem (debitum).

Prawny

obowiązek

określonego

zachowania

dłużnika względem wierzyciela

Zobowiązanie - definicje

G. 4.2: Actio in personam jest wtedy, gdy

prowadzimy proces przeciw komuś, kto

wobec nas jest zobowiązany albo z kontraktu

albo z deliktu, to znaczy kiedy twierdzimy, że

powinien nam coś dać, czynić lub świadczyć.
Paulus D. 44.7.3 pr.: Istota zobowiązania nie

polega na tym, żeby rzecz lub służebność

uczynić naszą, ale na tym, by zmusić kogoś

innego do dania nam czegoś albo czynienia

albo do świadczenia.

G. 4.2: Actio in personam jest wtedy, gdy

prowadzimy proces przeciw komuś, kto

wobec nas jest zobowiązany albo z kontraktu

albo z deliktu, to znaczy kiedy twierdzimy, że

powinien nam coś dać, czynić lub świadczyć.
Paulus D. 44.7.3 pr.: Istota zobowiązania nie

polega na tym, żeby rzecz lub służebność

uczynić naszą, ale na tym, by zmusić kogoś

innego do dania nam czegoś albo czynienia

albo do świadczenia.

Zobowiązanie - definicje

I. 3.13 pr.: Zobowiązanie jest węzłem

prawnym (iuris vinculum), który zmusza nas

do świadczenia pewnej rzeczy według praw

naszego państwa.

Obligatio

est

iuris

vinculum,

quo

necessitate adstingimur alicuius solvendae

rei secundum nostrae civitatis iura.

I. 3.13 pr.: Zobowiązanie jest węzłem

prawnym (iuris vinculum), który zmusza nas

do świadczenia pewnej rzeczy według praw

naszego państwa.

Obligatio

est

iuris

vinculum,

quo

necessitate adstingimur alicuius solvendae

rei secundum nostrae civitatis iura.

Źródła zobowiązań

G. 4.2: ... gdy prowadzimy proces przeciwko

komuś, kto wobec nas jest zobowiązany albo (1)

z kontraktu [ex contractu] (2) albo z deliktu

[ex delicto]
Gaius D. 44.7.1. pr: Zobowiązania rodzą się (1) z

kontraktu, (2) z deliktu albo (3) z samego

prawa z różnych innych przyczyn [ex variis

causarum figuris]
I. 3.13.2: ... następnym podziałem zobowiazań są

4 ich rodzaje: są bowiem zobowiązania (1) z

kontraktów, albo (2) jakby z kontraktów

[quasi

contractu],

(3)

czynów

niedozwolonych (deliktów) albo (4) jakby z

czynów niedozwolonych [equasi ex delicto]

G. 4.2: ... gdy prowadzimy proces przeciwko

komuś, kto wobec nas jest zobowiązany albo (1)

z kontraktu [ex contractu] (2) albo z deliktu

[ex delicto]
Gaius D. 44.7.1. pr: Zobowiązania rodzą się (1) z

kontraktu, (2) z deliktu albo (3) z samego

prawa z różnych innych przyczyn [ex variis

causarum figuris]
I. 3.13.2: ... następnym podziałem zobowiazań są

4 ich rodzaje: są bowiem zobowiązania (1) z

kontraktów, albo (2) jakby z kontraktów

[quasi

contractu],

(3)

czynów

niedozwolonych (deliktów) albo (4) jakby z

czynów niedozwolonych [equasi ex delicto]

Odpowiedzialność kontraktowa -

deliktowa

Odpowiedzialność kontraktowa -

deliktowa

Cel wytaczanej skargi

actiones

rei

persecutoriae

skargi

reipersekutoryjne („podążające za rzeczą”)

charakter odszkodowawczy

cel - wyrównanie szkody w majątku (można uzyskać tylko

tyle ile wynosi strata)

chronią stosunki prawno-rzeczowe, kontraktowe

actiones

poenales

skargi

penalne

(„karzące”)

cel - ukaranie sprawcy

można uzyskać wielokrotność wyrządzonej szkody

skargi

deliktowe

(wynikające

czynów

niedozwolonych)

Cel wytaczanej skargi

actiones

rei

persecutoriae

skargi

reipersekutoryjne („podążające za rzeczą”)

charakter odszkodowawczy

cel - wyrównanie szkody w majątku (można uzyskać tylko

tyle ile wynosi strata)

chronią stosunki prawno-rzeczowe, kontraktowe

actiones

poenales

skargi

penalne

(„karzące”)

cel - ukaranie sprawcy

można uzyskać wielokrotność wyrządzonej szkody

skargi

deliktowe

(wynikające

czynów

niedozwolonych)

Nominalizm kontraktowy

Archaiczne prawo rzymskie - tylko
umowy określone przez prawo - forma
zawarcia lub istotne elementy treści

contractus - tylko te umowy, które
były źródełem zobowiązania

Z gołwej umowy (ex nudo pacto) nie
powstaje skarga (PS. 2,14,1).

Archaiczne prawo rzymskie - tylko
umowy określone przez prawo - forma
zawarcia lub istotne elementy treści

contractus - tylko te umowy, które
były źródełem zobowiązania

Z gołwej umowy (ex nudo pacto) nie
powstaje skarga (PS. 2,14,1).

Zobowiązania

3 elementy rzymskiego obligatio:

Względny charakter

więź obligacyjna istnieje tylko między wierzycielem
(creditor), a dłużnikiem (debitor) i powstaje przez
zawarcie kontraktu lub popełnienie deliktu; węzeł
prawny wiąrzący wierzyciela i dłużnika

Świadczenie - treść obowiązku dłużnika

dare
facere
praestare

Zaskarżalność - możliwość zmuszenia drugiej strony

do określonego zachowania w drodze actio in

personam

3 elementy rzymskiego obligatio:

Względny charakter

Świadczenie - treść obowiązku dłużnika

dare
facere
praestare

Zaskarżalność - możliwość zmuszenia drugiej strony

do określonego zachowania w drodze actio in

personam

Świadczenie

Dare - przeniesienie własności kwirytarnej

rzeczy lub ustanowienie prawa na rzeczy

cudzej

Facere - wydanie rzeczy w posiadanie lub

wykonanie innej czynności (np. naprawienie

obuwia) lub powstrzymanie się od działania

(non facere, w tym znoszenie - pati - np.

pozwolenie na używanie)

Praestare - inne zachowanie „wtórne”

wychodzące

poza

podstawową

treść

zobowiązania, związane z niewykonaniem lub

nienależytym wykonaniem zobowiązania np.

zapłata kary umownej lub odszkodowania.

Dare - przeniesienie własności kwirytarnej

rzeczy lub ustanowienie prawa na rzeczy

cudzej

Facere - wydanie rzeczy w posiadanie lub

wykonanie innej czynności (np. naprawienie

obuwia) lub powstrzymanie się od działania

(non facere, w tym znoszenie - pati - np.

pozwolenie na używanie)

Praestare - inne zachowanie „wtórne”

wychodzące

poza

podstawową

treść

zobowiązania, związane z niewykonaniem lub

nienależytym wykonaniem zobowiązania np.

zapłata kary umownej lub odszkodowania.

Świadczenie

Wymogi świadczenia:

Musi być prawnie i faktycznie możliwe

do spełnienia:

Nie

było

możliwe

spełnienia

świadczenie, gdy:

nie istniała rzecz oznaczona jako

przedmiot świadczenia
nie istniał w przyrodzie gatunek, do

którego

należała

rzecz

będąca

przedmiotem świadczenia
rzecz była wyjęta z obrotu lub należała

już do wierzyciela

Wymogi świadczenia:

Musi być prawnie i faktycznie możliwe

do spełnienia:

Nie

było

możliwe

spełnienia

świadczenie, gdy:

nie istniała rzecz oznaczona jako

przedmiot świadczenia
nie istniał w przyrodzie gatunek, do

którego

należała

rzecz

będąca

przedmiotem świadczenia
rzecz była wyjęta z obrotu lub należała

już do wierzyciela

Niemożliwość świadczenia

Niemożliwość pierwotna - jeśli świadczenie od
początku jest niemożliwe do spełnienia

D. 50.17.185: Impossibilium nulla obligatio est -
zobowiązanie nie powstaje, gdy świadczenie jest
niemożliwe do wykonania

niemożliwość spełnienia świadczenia powoduje
nieważność zobowiązania = zobowiązanie nie
powstaje

Niemożliwość pierwotna - jeśli świadczenie od
początku jest niemożliwe do spełnienia

D. 50.17.185: Impossibilium nulla obligatio est -
zobowiązanie nie powstaje, gdy świadczenie jest
niemożliwe do wykonania

niemożliwość spełnienia świadczenia powoduje
nieważność zobowiązania = zobowiązanie nie
powstaje

Niemożliwość świadczenia

Niemożliwość następcza - jeśli świadczenie
(oznaczone indywidualnie!!!) stało się później
niemożliwe do spełnienia

wygaśnięcie zobowiązania - jeśli dłużnik nie
ponosi odpowiedzialności za niemożliwość

odpowiedzialność odszkodowawcza - jeśli
dłużnik

ponosi

odpowiedzialność

niemożliwość świadczenia

Jeśli przedmiotem świadczenie jest rzecz
oznaczona

gatunkowo,

niemożliwość

następcza nie występuje - (genus perire non
censetur - nie wydaje się, żeby gatunek mógł
zginąć)

Niemożliwość następcza - jeśli świadczenie
(oznaczone indywidualnie!!!) stało się później
niemożliwe do spełnienia

wygaśnięcie zobowiązania - jeśli dłużnik nie
ponosi odpowiedzialności za niemożliwość

odpowiedzialność odszkodowawcza - jeśli
dłużnik

ponosi

odpowiedzialność

niemożliwość świadczenia

Jeśli przedmiotem świadczenie jest rzecz
oznaczona

gatunkowo,

niemożliwość

następcza nie występuje - (genus perire non
censetur - nie wydaje się, żeby gatunek mógł
zginąć)

Świadczenie

Nie może być sprzeczne z dobrymi obyczajami

(contra

bonos

mores),

ani

oparte

niegodziwej przyczynie:

G. 3.157: Nie powstaje zobowiązanie jeśli ktoś udzieli zlecenia

co do sprawy, która jest sprzeczna z dobrymi obyczajami, np.

jeśli ci zlecę, abyś okradł lub znieważył Tytusa.

I. 3.19.24: Nieważne jest przyrzeczenie oparte na niegodziwej

podstawie, np. przyrzeczenie zabicia kogoś lub dokonanie

świętokrwdztwa.

Musi mieć wartość majątkową dajacą się

wyrazić w pieniądzach:

Ulpian D. 40.7.9.2: Przedmiotem zobowiązania może być

jedynie to, co może być świadczone przez zapłatę pieniędzy.

Musi być wyraźnie określone albo nadawać się

do określenia w przyszłości.

Nie może być sprzeczne z dobrymi obyczajami

(contra

bonos

mores),

ani

oparte

niegodziwej przyczynie:

G. 3.157: Nie powstaje zobowiązanie jeśli ktoś udzieli zlecenia

co do sprawy, która jest sprzeczna z dobrymi obyczajami, np.

jeśli ci zlecę, abyś okradł lub znieważył Tytusa.

I. 3.19.24: Nieważne jest przyrzeczenie oparte na niegodziwej

podstawie, np. przyrzeczenie zabicia kogoś lub dokonanie

świętokrwdztwa.

Musi mieć wartość majątkową dajacą się

wyrazić w pieniądzach:

Ulpian D. 40.7.9.2: Przedmiotem zobowiązania może być

jedynie to, co może być świadczone przez zapłatę pieniędzy.

Musi być wyraźnie określone albo nadawać się

do określenia w przyszłości.

Przedmiot świadczenia

Musi istnieć w chwili zawarcia umowy
(np. jeśli cena ma wynosić, tyle, ile mam
w sakiewce, a okaże się że nic nie mam
- czynność będzie nieważna)

Musi być określony lub nadawać się do
określenia w przyszłości

Przedmiot świadczenia mogą określić:

strony

osoba trzecia wskazana przez strony

Musi istnieć w chwili zawarcia umowy
(np. jeśli cena ma wynosić, tyle, ile mam
w sakiewce, a okaże się że nic nie mam
- czynność będzie nieważna)

Musi być określony lub nadawać się do
określenia w przyszłości

Przedmiot świadczenia mogą określić:

strony

osoba trzecia wskazana przez strony

Wielość świadczeń

Zobowiązanie przemienne (obligatio alternativa)

„w treści zobowiązania istnieją dwa świadczenia, ale

wykonanie może być tylko jedno”

dwa lub większa liczba świadczeń do wyboru

zniszczenie jednego przedmiotu świadczenia nie

prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania

Upoważnienie przemienne (facultas alternativa)

„w treści zobowiązania istnieje jedno świadczenie, ale

wykonane mogą być dwa”

przedmiotem zobowiązania jest jedno świadczenie

(główne), ale dłużnik z góry otrzymuje upoważnienie do

zwolnienia

się

także

przez

spełnienie

innego

świadczenia (świadczenie alternatywne)

niemożność świadczenia głównego = wygaśnięcie

zobowiązania

Zobowiązanie przemienne (obligatio alternativa)

„w treści zobowiązania istnieją dwa świadczenia, ale

wykonanie może być tylko jedno”

dwa lub większa liczba świadczeń do wyboru

zniszczenie jednego przedmiotu świadczenia nie

prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania

Upoważnienie przemienne (facultas alternativa)

„w treści zobowiązania istnieje jedno świadczenie, ale

wykonane mogą być dwa”

przedmiotem zobowiązania jest jedno świadczenie

(główne), ale dłużnik z góry otrzymuje upoważnienie do

zwolnienia

się

także

przez

spełnienie

innego

świadczenia (świadczenie alternatywne)

niemożność świadczenia głównego = wygaśnięcie

zobowiązania

Podziały zobowiązań

Zobowiązania jednostronne (obligatio unilateralis)

tylko jedna strona jest uprawniona (jest wierzycielem) i

może występować ze stosowną actio in personam (np.

actio ex stipulatu), a druga strona jest wyłącznie

dłużnikiem

Zobowiązania dwustronne (obligatio bilateralis)

Równoczesne (synallagmatyczne/wzajemne) - z chwilą

powstania zobowiązania każda ze stron jest jednocześnie

uprawniona jak i zobowiązana - muszą spełnić

świadczenia wzajemne, przysługują 2 różne skargi (np.

actio empti - actio venditi).

Nierównoczesne - zobwiązanie jednej ze stron istnieje

od chwili powstania zobowiązania, a zobowiązanie

drugiej strony może, choć nie musi powstać później.

Wierzycielowi przysługuje skarga bezpośrednia (actio

directa), a dłużnikowi skarga przeciwna (actio

contraria) (np. actio depositii directa i contraria)

Zobowiązania jednostronne (obligatio unilateralis)

tylko jedna strona jest uprawniona (jest wierzycielem) i

może występować ze stosowną actio in personam (np.

actio ex stipulatu), a druga strona jest wyłącznie

dłużnikiem

Zobowiązania dwustronne (obligatio bilateralis)

Równoczesne (synallagmatyczne/wzajemne) - z chwilą

powstania zobowiązania każda ze stron jest jednocześnie

uprawniona jak i zobowiązana - muszą spełnić

świadczenia wzajemne, przysługują 2 różne skargi (np.

actio empti - actio venditi).

Nierównoczesne - zobwiązanie jednej ze stron istnieje

od chwili powstania zobowiązania, a zobowiązanie

drugiej strony może, choć nie musi powstać później.

Wierzycielowi przysługuje skarga bezpośrednia (actio

directa), a dłużnikowi skarga przeciwna (actio

contraria) (np. actio depositii directa i contraria)

Podziały zobowiązań -

zaskarżalność

Podziały zobowiązań -

zaskarżalność

W zasadzie bez skargi „nie ma” zobowiązania

(specyfika prawa rzymskiego - masz prawo jeśli

masz skargę, aby dochodzić go przed sądem)

Zobowiązania cywilne (civiles - zaskarżalne) -

chronione skargą

Zobowiązania naturalne (obligationes naturales

- niezaskarżalne)

przede wszystkim niewolników i osób alieni iuris

istnieją, choć nie można dochodzic przed

sądem ich wykonania, ale jeśli zostanie

wykonane, nie można domagać się zwrotu

świadczenia jako nienależnego

Można odnowić, potrącić, umocnić

W zasadzie bez skargi „nie ma” zobowiązania

(specyfika prawa rzymskiego - masz prawo jeśli

masz skargę, aby dochodzić go przed sądem)

Zobowiązania cywilne (civiles - zaskarżalne) -

chronione skargą

Zobowiązania naturalne (obligationes naturales

- niezaskarżalne)

przede wszystkim niewolników i osób alieni iuris

istnieją, choć nie można dochodzic przed

sądem ich wykonania, ale jeśli zostanie

wykonane, nie można domagać się zwrotu

świadczenia jako nienależnego

Można odnowić, potrącić, umocnić

Podziały zobowiązań -

zaskarżalność

Podziały zobowiązań -

zaskarżalność

Rodzaj skargi wpływa na charakter zobowiązania

Zobowiązania stricti iuris

brak klauzuli dobrej wiary - sędzia bierze pod uwagę

tylko treść zobowiązania

zobowiązanie interpretowane jest ściśle - treścią

świadczenia jest tylko to, co strony wyraźne

wskazały w zobowiązaniu

Zobowiązanie bonae fidei

klauzula dobrej wiary - sędzia bierze pod uwagę

wszytskie okoliczności sprawy

treścią zobowiązania jest również to, co nie jest

wyraźnie zawarte w treści zobowiązania, ale co

prowadzi do jego wykonania.

Rodzaj skargi wpływa na charakter zobowiązania

Zobowiązania stricti iuris

brak klauzuli dobrej wiary - sędzia bierze pod uwagę

tylko treść zobowiązania

zobowiązanie interpretowane jest ściśle - treścią

świadczenia jest tylko to, co strony wyraźne

wskazały w zobowiązaniu

Zobowiązanie bonae fidei

klauzula dobrej wiary - sędzia bierze pod uwagę

wszytskie okoliczności sprawy

treścią zobowiązania jest również to, co nie jest

wyraźnie zawarte w treści zobowiązania, ale co

prowadzi do jego wykonania.

Wielość podmiotów

Wielość podmiotów w zobowiązaniu -
gdy po jednej ze stron (albo obu)
występuje kilka osób

ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE

ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE

ZOBOWIĄZANAIA KUMULATYWNE

Wielość podmiotów w zobowiązaniu -
gdy po jednej ze stron (albo obu)
występuje kilka osób

ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE

ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE

ZOBOWIĄZANAIA KUMULATYWNE

Podzielność świadczenia (

obligatio

pro parte

)

Podzielność świadczenia (

obligatio

pro parte

)

Jeśli

świadczenie

jest

podzielne,

zobowiązanie dzieli się na tyle części,
ile jest podmiotów.

może być spełnione częściowo bez
istotnej zmiany istoty lub wartości

Zobowiązania pieniężne - zawsze
podzielne

Jeśli

świadczenie

jest

podzielne,

zobowiązanie dzieli się na tyle części,
ile jest podmiotów.

może być spełnione częściowo bez
istotnej zmiany istoty lub wartości

Zobowiązania pieniężne - zawsze
podzielne

Zobowiązania solidarne (

obligatio in

solidum

)

Zobowiązania solidarne (

obligatio in

solidum

)

Zobowiązania solidarne - wielość

wierzycieli lub dłużników powoduje

wielość zobowiązań, z których każde

opiewa na całość świadczenia, ale

spełnienie świadczenia w ramach

jednego z nich powoduje umorzenie

pozostałych.

Zobowiązania solidarne - wielość

wierzycieli lub dłużników powoduje

wielość zobowiązań, z których każde

opiewa na całość świadczenia, ale

spełnienie świadczenia w ramach

jednego z nich powoduje umorzenie

pozostałych.

Zobowiązania solidarne (

obligatio in

solidum

)

Zobowiązania solidarne (

obligatio in

solidum

)

Dwa rodzaje solidarności:

Solidarność bierna (dłużników)

Wierzyciel może żądać od któregokolwiek z

dłużników

spełnienia

całości

świadczenia, a spełnienie świadczenia przez

któregokolwiek z dłużników w całości zwalnia

pozostałych

Solidarność czynna (wierzycieli)

Dłużnik może spełnić świadczenie do rąk

któregokolwiek z wierzycieli, a spełnienie

świadczenia w całości zwalnia go z długu

wobec pozostałych

Dwa rodzaje solidarności:

Solidarność bierna (dłużników)

Wierzyciel może żądać od któregokolwiek z

dłużników

spełnienia

całości

świadczenia, a spełnienie świadczenia przez

któregokolwiek z dłużników w całości zwalnia

pozostałych

Solidarność czynna (wierzycieli)

Dłużnik może spełnić świadczenie do rąk

któregokolwiek z wierzycieli, a spełnienie

świadczenia w całości zwalnia go z długu

wobec pozostałych

Źródła solidarności

Niepodzielność świadczenia

Porozumienie stron (np. zawarta
stypulacja)

Mogło wynikać z charakteru prawnego
zaciągniętego

zobowiązania

(współwłasność, spółka)

Niepodzielność świadczenia

Porozumienie stron (np. zawarta
stypulacja)

Mogło wynikać z charakteru prawnego
zaciągniętego

zobowiązania

(współwłasność, spółka)

Roszczenia regresowe

W prawie klasycznym brak było ogólnej zasady

odpowiedzialności regresowej. Ewentualne skargi

można było podnosić z solidarnośi (np. stosunek spółki)

Przywileje dłużników solidarnych:

Beneficium excusationis vel ordinis: dłużnik może

prosić o to, żeby wierzyciel najpierw zażądał

świadczenia od współdłużnika solidarnego

Beneficium

cedendarum

actionum

dłużnik

solidarny, który spełnił świadczenie, wstępuje w

pozyjcę wierzyciela z prawem wykorzystania

przysługujących mu środków procesowych

Beneficium divisionis - dłużnik może żądać zniesienia

solidarności i uznania świadczenia za podzielne.

Skutek - wierzyciel może żądać od dłużnika tylko

przypadającej nań części, (de facto zaprzeczenie

solidarności)

W prawie klasycznym brak było ogólnej zasady

odpowiedzialności regresowej. Ewentualne skargi

można było podnosić z solidarnośi (np. stosunek spółki)

Przywileje dłużników solidarnych:

Beneficium excusationis vel ordinis: dłużnik może

prosić o to, żeby wierzyciel najpierw zażądał

świadczenia od współdłużnika solidarnego

Beneficium

cedendarum

actionum

dłużnik

solidarny, który spełnił świadczenie, wstępuje w

pozyjcę wierzyciela z prawem wykorzystania

przysługujących mu środków procesowych

Beneficium divisionis - dłużnik może żądać zniesienia

solidarności i uznania świadczenia za podzielne.

Skutek - wierzyciel może żądać od dłużnika tylko

przypadającej nań części, (de facto zaprzeczenie

solidarności)

Zobowiązanie kumulatywne

Głównie przy zobowiązaniach deliktowych w
sytuacji wielości sprawców deliktu, albo w
legacie damnacyjnym

Każdy z wierzycieli może żądać od każdego z
dłużników z osobna całego świadczenia.
Dłużnik musi spełnić całe świadczenie tyle
razy ilu jest wierzycieli.

Np. 3 bandyci obrabowali Marcusa i ukradli mu
100 sesterców. Każdy z nich Musi zapłacić mu z
osobna karę w postaci 4-krotnej wartości rzeczy

Głównie przy zobowiązaniach deliktowych w
sytuacji wielości sprawców deliktu, albo w
legacie damnacyjnym

Każdy z wierzycieli może żądać od każdego z
dłużników z osobna całego świadczenia.
Dłużnik musi spełnić całe świadczenie tyle
razy ilu jest wierzycieli.

Np. 3 bandyci obrabowali Marcusa i ukradli mu
100 sesterców. Każdy z nich Musi zapłacić mu z
osobna karę w postaci 4-krotnej wartości rzeczy

Uprawnienia i obowiązki

stron

Uprawnienia i obowiązki

stron

Wierzyciel:

zobowiązanie do przyjęcia świadczenia
zaoferowanego mu przez dłużnika

Dłużnik:

spełnienie świadczenia w sposób
odpowiadający treści zobowiązania we
wskazanym terminie i ewentualnie
miejscu

Wierzyciel:

zobowiązanie do przyjęcia świadczenia
zaoferowanego mu przez dłużnika

Dłużnik:

spełnienie świadczenia w sposób
odpowiadający treści zobowiązania we
wskazanym terminie i ewentualnie
miejscu

Termin spełnienia

świadczenia

Termin spełnienia

świadczenia

Termin spełnienia świadczenia - ostatni dzień, w

którym dłużnik może świadczyć nie narażając

się na odpowiedzialność z kontraktu

może być z góry oznaczony przez strony
w braku oznaczenia - zazwyczaj wierzyciel

może żądać spełnienia świadczenia od razu

(jeśli wynika to np. z okoliczności danego

wypadku) albo dłużnik powinien spełnić

świadczenie

niezwłocznie

wezwaniu

wierzyciela (interpellatio)

Wymagalność - powstaje w następnym dniu

po terminie spełnienia świadczenia - jest to

dzień, od którego można by się domagać

skutecznie spełnienia świadczenia na drodze

sądowej

Termin spełnienia świadczenia - ostatni dzień, w

którym dłużnik może świadczyć nie narażając

się na odpowiedzialność z kontraktu

może być z góry oznaczony przez strony
w braku oznaczenia - zazwyczaj wierzyciel

może żądać spełnienia świadczenia od razu

(jeśli wynika to np. z okoliczności danego

wypadku) albo dłużnik powinien spełnić

świadczenie

niezwłocznie

wezwaniu

wierzyciela (interpellatio)

Wymagalność - powstaje w następnym dniu

po terminie spełnienia świadczenia - jest to

dzień, od którego można by się domagać

skutecznie spełnienia świadczenia na drodze

sądowej

Zwłoka

Zwłoka dłużnika lub wierzyciela (mora
debitoris - mora creditoris)

Zwłoka dłużnika - zawinione opóźnienie
w spełnieniu zobowiązania - jeśli dłużnik
opóźnia się z wykonaniem świadczenia, a
przyczyną tego zdarzenia jest okoliczność
za którą ponosi on odpowiedzialność

Zwłoka wierzyciela - jeśli wierzyciel nie
przyjmuje świadczenia zaoferowanego mu
przez dłużnika w wyznaczonym terminie

Zwłoka dłużnika lub wierzyciela (mora
debitoris - mora creditoris)

Zwłoka wierzyciela - jeśli wierzyciel nie
przyjmuje świadczenia zaoferowanego mu
przez dłużnika w wyznaczonym terminie

Skutki zwłoki

Zwłoka dłużnika

Mora debitoris perpetuat obligationem -

zwłoka

dłużnika

uwiecznia

zobowiązanie

Jeśli po popadnięciu w zwłokę

świadczenie stanie się niemożliwe do

spełnienia (nawet bez winy dłużnika),

to zobowiązanie nie gaśnie - dłużnik

nadal odpowiada za niespełnienie

świadczenia
Odpowiedzialność dłużnika rośnie
Może pojawić się roszczenie o odsetki

Zwłoka dłużnika

Mora debitoris perpetuat obligationem -

zwłoka

dłużnika

uwiecznia

zobowiązanie

Jeśli po popadnięciu w zwłokę

świadczenie stanie się niemożliwe do

spełnienia (nawet bez winy dłużnika),

to zobowiązanie nie gaśnie - dłużnik

nadal odpowiada za niespełnienie

świadczenia
Odpowiedzialność dłużnika rośnie
Może pojawić się roszczenie o odsetki

Skutki zwłoki

Zwłoka dłużnika

Jeśli zobowiązanie powstało z czynu
niedozwolonego

(np.

kadzieży)

przyjmowano, że dłużnik od samego
początku

istnienia

zobowiązania

pozostaje w zwłoce (świadczenie jest
wymagalne od chwili powstania)

Ulpian D. 13.1.8.1.: Uważa się, że
złodziej zawsze pozostaje w zwłoce.

Zwłoka dłużnika

Jeśli zobowiązanie powstało z czynu
niedozwolonego

(np.

kadzieży)

przyjmowano, że dłużnik od samego
początku

istnienia

zobowiązania

pozostaje w zwłoce (świadczenie jest
wymagalne od chwili powstania)

Ulpian D. 13.1.8.1.: Uważa się, że
złodziej zawsze pozostaje w zwłoce.

Skutki zwłoki

Zwłoka wierzyciela:

Jeśli wierzyciel nie przyjmuje wymagalnego

świadczenia w terminie odpowiedzialność

dłużnika OBNIŻA SIĘ:

dłużnik odpowiada tylko za dolus i culpa

lata
dłużnik

może

sprzedać

przedmiot

świadczenia, a pieniądze złożyć do

depozytu
dłużnik, który poniósł wydatki lub szkodę

w wyniku zwłoki wierzyciela, może

domagać się jej naprawienia

Zwłoka wierzyciela:

Jeśli wierzyciel nie przyjmuje wymagalnego

świadczenia w terminie odpowiedzialność

dłużnika OBNIŻA SIĘ:

dłużnik odpowiada tylko za dolus i culpa

lata
dłużnik

może

sprzedać

przedmiot

świadczenia, a pieniądze złożyć do

depozytu
dłużnik, który poniósł wydatki lub szkodę

w wyniku zwłoki wierzyciela, może

domagać się jej naprawienia

Stopnie winy i

zakres

odpowiedzialności

za winę

Stopnie winy i

zakres

odpowiedzialności

za winę

Culpa

Culpa

- wina

Culpa

- wina

W szerszym znaczeniu każda wina
zarówno

umyślna

jak

nieumyślna

(odpowiedzialność

omnis culpa oznacza także dolus)

Następnie cupla używana jest w
znaczeniu

winy

nieumyślnej

culpa=neglegentia (niedbalstwo, brak
staranności)

W szerszym znaczeniu każda wina
zarówno

umyślna

jak

nieumyślna

(odpowiedzialność

omnis culpa oznacza także dolus)

Następnie cupla używana jest w
znaczeniu

winy

nieumyślnej

culpa=neglegentia (niedbalstwo, brak
staranności)

Dolus

Najwyższy stopień winy
Świadome i dobrowolne działania (dolus

malus) nakierowane na wyrządzenie

innej osobie szkody (animus nocendi)
Zawsze rodzi odpowiedzialność cywilną
Niemożliwość wyłączenia w drodze

umowy odpowiedzialności za podstęp

Ulpian D. 2.14.27.3: Nulla pactione

effici potest, ne dolus praestetur

Najwyższy stopień winy
Świadome i dobrowolne działania (dolus

malus) nakierowane na wyrządzenie

innej osobie szkody (animus nocendi)
Zawsze rodzi odpowiedzialność cywilną
Niemożliwość wyłączenia w drodze

umowy odpowiedzialności za podstęp

Ulpian D. 2.14.27.3: Nulla pactione

effici potest, ne dolus praestetur

Culpa

- wina

Culpa

- wina

Neglegentia

niedbalstwo,

niestaranność, przeciwieństwo diligentia
(staranności)

Stopnie winy wykształcone w prawie
rzymskim:

Culpa lata

Culpa levis

Culpa

levissima

(przy

odpowiedzilaności deliktowej)

Neglegentia

niedbalstwo,

niestaranność, przeciwieństwo diligentia
(staranności)

Stopnie winy wykształcone w prawie
rzymskim:

Culpa lata

Culpa levis

Culpa

levissima

(przy

odpowiedzilaności deliktowej)

Culpa lata

Rażące („grube”) niedbalstwo

Zaniedbanie staranności wymaganej
od przeciętnego człowieka („właściwej
każdemu rozumnemu człowiekowi”)

„Nie wiedzieć tego co wszyscy
wiedzieć powinni”

W praktyce zrównana w swoich
skutkach z dolus

Rażące („grube”) niedbalstwo

Zaniedbanie staranności wymaganej
od przeciętnego człowieka („właściwej
każdemu rozumnemu człowiekowi”)

„Nie wiedzieć tego co wszyscy
wiedzieć powinni”

W praktyce zrównana w swoich
skutkach z dolus

Culpa lata

Ulpian D. 50.16.213.2: Lata culpa est
nimia neglegentia, id est non intellegere
quod omnes intellegunt

Paulus D. 50.16.223: Latae culpae finis est
non intellegere id quod omnes intellegunt

Culpa

lata

jest

rażącym

brakiem

staranności - oznacza, że ktoś nie wie tego
co wie [w znaczeniu powinien wiedzieć]
każdy.

Ulpian D. 50.16.213.2: Lata culpa est
nimia neglegentia, id est non intellegere
quod omnes intellegunt

Paulus D. 50.16.223: Latae culpae finis est
non intellegere id quod omnes intellegunt

Culpa

lata

jest

rażącym

brakiem

staranności - oznacza, że ktoś nie wie tego
co wie [w znaczeniu powinien wiedzieć]
każdy.

Culpa levis

Culpa

levis

abstracto

niedochowanie staranności według
wzorca abstrakcyjnego - diligentia
diligentis patris familias

Culpa levis in concreto niedochowanie
staranności

według

wzorca

konkretnego - diligentia quam sui
rebus

Culpa

levis

abstracto

niedochowanie staranności według
wzorca abstrakcyjnego - diligentia
diligentis patris familias

Culpa levis in concreto niedochowanie
staranności

według

wzorca

konkretnego - diligentia quam sui
rebus

Culpa levis in abstracto

Diligens pater familias - zapobiegliwy
ojciec rodziny

Nie staranność „ojcowska”, ale średnia
i

zróżnicowana,

wymagana

rozsądnego człowieka działającego w
danej sytuacji (bonus ac diligens pater
familias = rozsądny człowiek)

ziarno w wilgotnym magazynie

Diligens pater familias - zapobiegliwy
ojciec rodziny

Nie staranność „ojcowska”, ale średnia
i

zróżnicowana,

wymagana

rozsądnego człowieka działającego w
danej sytuacji (bonus ac diligens pater
familias = rozsądny człowiek)

ziarno w wilgotnym magazynie

Culpa levis in abstracto

Odpowiada także ten, kto podjął się
wykonania pewnej czynności, nie mając
do jej wykonania stosownej wiedzy lub
umiejętności

(np.

przeprowadzenia

operacji podejmuje się ktoś kto nie jest
lekarzem)

Odpowiada nawet przy zachowaniu
subiektywnie najwyższej staranności i
przy natężeniu najwyższej możliwej do
wymagania od niego uwagi

Odpowiada także ten, kto podjął się
wykonania pewnej czynności, nie mając
do jej wykonania stosownej wiedzy lub
umiejętności

(np.

przeprowadzenia

operacji podejmuje się ktoś kto nie jest
lekarzem)

Odpowiada nawet przy zachowaniu
subiektywnie najwyższej staranności i
przy natężeniu najwyższej możliwej do
wymagania od niego uwagi

Culpa levis in concreto

Diligentia quam sui rebus adhibere
solet - staranność wymagana we
własnych sprawach

wspólnik do prowadzenia spraw
spółki

opiekun w sprawach pupila

mąż w sprawach posagu żony

Diligentia quam sui rebus adhibere
solet - staranność wymagana we
własnych sprawach

wspólnik do prowadzenia spraw
spółki

opiekun w sprawach pupila

mąż w sprawach posagu żony

Odpowiedzialność za winę

Odpowiedzialność

kontraktach

zależna od utilitas - korzyści

Strona, która nie odniosła korzyści z
kontraktu odpowiadała jedynie za
dolus i zrównaną z nim culpa lata (np.
bezpłatne przechowanie, zlecenie)

Strona, która odniosła korzyści z
kontraktu odpowiada za omnis culpa
(także kontrakty korzystne dla obu
stron np. locatio conductio, societas)

Odpowiedzialność

kontraktach

zależna od utilitas - korzyści

Strona, która nie odniosła korzyści z
kontraktu odpowiadała jedynie za
dolus i zrównaną z nim culpa lata (np.
bezpłatne przechowanie, zlecenie)

Strona, która odniosła korzyści z
kontraktu odpowiada za omnis culpa
(także kontrakty korzystne dla obu
stron np. locatio conductio, societas)

Odpowiedzialność za winę

Za dolus i zrównaną z nim culpa lata
odpowiada zawsze każdy dłużnik

Jeśli dłużnik ponosi odpowiedzialność
jedynie za culpa levis, culpa lata i
dolus

mówimy

odpowiedzialności

subiektywnej

opartej na zasadzie winy

Za dolus i zrównaną z nim culpa lata
odpowiada zawsze każdy dłużnik

Jeśli dłużnik ponosi odpowiedzialność
jedynie za culpa levis, culpa lata i
dolus

mówimy

odpowiedzialności

subiektywnej

opartej na zasadzie winy

Custodia - culpa in

custodiendo

Custodia - culpa in

custodiendo

Custodia-obowiązek strzeżenia rzeczy

(uchybienie temu obowiązkowi powoduje

odpowiedzialność

wykraczajacą

poza

zakres odpowiedzialności zawinionej)
W prawie justyniańskim na podstawie

dotychczasowej

praktyki

odpowiedzialności

custodia

wykształocno

pojęcie

culpa

custodiendo (w wyniku poszukiwania

odpowiedzialności „za winę” a nie za

zdarzenie”), która sprowadzała się de

facto do tego samego („obowiązek

strzeżenia rzeczy i dochowania w tym

celu najwyższej możliwej staranności”)

Custodia-obowiązek strzeżenia rzeczy

(uchybienie temu obowiązkowi powoduje

odpowiedzialność

wykraczajacą

poza

zakres odpowiedzialności zawinionej)
W prawie justyniańskim na podstawie

dotychczasowej

praktyki

odpowiedzialności

custodia

wykształocno

pojęcie

culpa

custodiendo (w wyniku poszukiwania

odpowiedzialności „za winę” a nie za

zdarzenie”), która sprowadzała się de

facto do tego samego („obowiązek

strzeżenia rzeczy i dochowania w tym

celu najwyższej możliwej staranności”)

Custodia - culpa in

custodiendo

Custodia - culpa in

custodiendo

Odpowiedzialność istnieje nawet w
wypadku

przypadkowej

utraty

rzeczy (casus fortuitus), jeżeli tej
utracie można było przeciwdziałać
poprzez właściwe jej strzeżenie (np. w
wypadku kradzieży lub zniszczenia
rzeczy przez osobę trzecią)

Odpowiedzialność

quasi-obiektywna

(zbliżona

współczesnej

odpowiedzialności na zasadzie ryzyka)

Odpowiedzialność istnieje nawet w
wypadku

przypadkowej

utraty

rzeczy (casus fortuitus), jeżeli tej
utracie można było przeciwdziałać
poprzez właściwe jej strzeżenie (np. w
wypadku kradzieży lub zniszczenia
rzeczy przez osobę trzecią)

Odpowiedzialność

quasi-obiektywna

(zbliżona

współczesnej

odpowiedzialności na zasadzie ryzyka)

Custodia - culpa in

custodiendo

Custodia - culpa in

custodiendo

Odpowiadają osoby zobowiązane do

szczególnego strzeżenia powierzonej

rzeczy:

commodatariuus
zastawnik
krawiec i czyściciel odzieży
sprzedawca (wg. cześci jurystów)
następnie właściciel statku, gospody

lub stajni przy receptum nautarum,

cauponum et stabulariorum

Odpowiadają osoby zobowiązane do

szczególnego strzeżenia powierzonej

rzeczy:

commodatariuus
zastawnik
krawiec i czyściciel odzieży
sprzedawca (wg. cześci jurystów)
następnie właściciel statku, gospody

lub stajni przy receptum nautarum,

cauponum et stabulariorum

Vis maior

Vis maior - siła wyższa - zdarzenie
przemożne, którego działaniu żadem
podmiot nie może się oprzeć

Zarówno zdarzenie o charakterze
katastrofalnych działań przyrody np.
klęski żywiołowe (vis naturalis) albo
nadzwyczajnych i zewnętrznych
działań ludzkich, których zapobiec
nie można, jak np. wojny, napady
piratów czy zamieszki (vis armata)

Vis maior - siła wyższa - zdarzenie
przemożne, którego działaniu żadem
podmiot nie może się oprzeć