PROFILAKTYKA

SWOISTA

UODPARNIANIE CZYNNE I

BIERNE

Uodparnianie czynne

naturalne

-przebycie zakażenia

zwierzę

zachorowuje

lub przechodzi zakażenie

bezobjawowe

i nabywa odporność (mechanizmy

humoralne i komórkowe)

Odporność ta może trwać

nawet

czasem całe

życie

U

niektórych

zwierząt

odporność przeciw chorobom
zakaźnym

narasta z wiekiem

np. różyca świń, nosówka, zołzy.

Uodparnianie czynne naturalne

c.d.

-

Podawanie kału, treści jelita

-

zwierzętom zakupionym z zewnątrz przed

połączeniem ze stadem (świnie) – pierwszy etap

procesu ekspozycji

na zakażenia bytujące w danym

obiekcie– bo nie da się uodpornić sztucznie

(szczepienia) przeciw wszystkim patogenom

potencjalnie występującym w danym środowisku.

Przykłady:

– dostarczanie do kojców

z nowo wprowadzanymi

zwierzętami, 3 razy w tygodniu, 2-3 kg

kału

– przy występowaniu specyficznych chorób np. TGE -

podawanie w wodzie do picia kału

biegunkowego od

prosiąt nowo narodzonych lub stosowanie

w paszy

zmielonych

jelit,

pochodzących od prosiąt padłych z

objawami TGE (uodpornienie nowo wprowadzanych,

wrażliwych, świń przeciw tej chorobie).

– nie powinno się stosować w stadach, gdzie wyst. kliniczna

forma dyzenterii i częste przypadki różycy

→

większe

rozprzestrzenienie się tych zakażeń w środowisku.

Uodparnianie czynne naturalne

c.d.

-zasiedlanie przewodu

pokarmowego korzystną florą

bakteryjną

Probiotyki

Preparaty zawierające fizjologiczną mikroflorę
jelit

stymulują odporność

ogólną

organizmu i

odporność

miejscową

w obrębie

błon śluzowych

przewodu pokarmowego

(

pobudzanie syntezy

sIgA, IgG

,

aktywacja limfocytów

T

i

makrofagów

oraz stymulacja

syntezy

mucyn

)

UODPORNIENIE CZYNNE SZTUCZNE

-SZCZEPIONKI

• SZEPIONKA-

preparat

zawierający antygeny
drobnoustrojów, który po podaniu
powoduje powstanie swoistej
odporności immunologicznej,
chroniącej przed zakażeniem
danym mikroorganizmem.

RODZAJE SZCZEPIONEK:

ŻYWE:

PEŁNOZJADLIWE –

podawane „nienaturalną”

drogą, tzn. w

miejscach

, gdzie nie wywołują

ostrych objawów lub podawane w

mniejszej dawce

.

Wywołują postać

poronną

choroby lub

odczyn

miejscowy.

ATENUOWANE-

zawierają szczepy

osłabione

lub

szczepy o

małej zjadliwości,

wytworzone drogą

wielokrotnego przepasażowania. Selekcja pod wzg.
zachowania antygenowości, a utraty wirulencji

.

INAKTYWOWANE (ZABITE):

zawierają

zabite

szczepy drobnoustrojów

chorobotwórczych

,

fragmenty

ich struktury lub

metabolity.

Do uśmiercania zarazków używa się

zazwyczaj wysokiej temperatury, środków

chemicznych (

fenol

,

alkohol

) lub

promieniowania jonizującego

.

PODJEDNOSTKOWE:

wykorzystują „czyste” białka. Są

wysoce bezpieczne dla organizmu.

Problemem w produkcji mogą być

toksyny czy białka powierzchniowe,

które wytwarzane są jedynie in

vivo - podlegają one modyfikacji.

REKOMBINOWANE:

produkowane z oczyszczonych

podjednostek wirusowych lub
bakteryjnych sklonowanych w
cząsteczce wirusa, kom. bakterii
lub kom. owada.

Wykorzystywane są zwykle

immunogenne fragmenty.

ZNAKOWANE:

DELECYJNE –

usunięte z genomu

drobnoustroju geny odpowiedzialne za

zjadliwość i geny regulatorowe. Usuwając

gen kodujący ekspresję jakiegoś białka

można odróżnić zwierzęta szczepione od

zakażonych, bo nie wytwarzają antygenów

przeciw temu białku.

MARKEROWE –

oparte o mutanty

genetyczne lub wyizolowane białka

drobnoustrojów, pozwalające na

różnicowanie zwierząt zaszczepionych i

zakażonych naturalnie , w oparciu o

wytworzone przeciwciała (testy

różnicujące przeciwciała, np. Elisa)

SZCZEPIONKI DNA

cząstki kwasu nukleinowego

kodujące

określony

antygen

szczepionkowy wprowadzone do

wektorów

(plazmidy, atenuowane wirusy np. ospy,
adenowirusy). Transkrypcja na mRNA i translacja
następuje w komórkach gospodarza → indukcja
odpowiedzi

humoralnej

i

komórkowej

. Proste w

produkcji, stabilne i odporne na temperaturę.

SZCZEPIONKI MONOWALENTNE

zawierają

jeden Ag. jednego drobnoustroju

POLIWALENTNE

Zawierają kilka Ag. jednej choroby

• SKOJARZONE (MIESZANE)

zawierają wiele Ag dla różnych drobnoustrojów i

uodparniają równocześnie przeciwko kilku
chorobom,

• Autoszczepionki

produkowane na bazie drobnoustrojów

izolowanych z danego stada (środowiska) lub z
konkretnego zwierzęcia i przeznaczone do
stosowania u zwierząt w tym stadzie lub u
pojedynczego osobnika. Dzięki większej swoistości
antygenowej uzyskuje się lepsze efekty
uodparniające.

ANATOKSYNA –

jest to toksyna

inaktywowana (pozbawiona
toksyczności) pod wpływem ciepła i formaliny, ale
zachowująca zdolność uodparniającą, np. p.
błonicze, p. tężcowe, p. jadowi kiełbasianemu. Po
szczepieniu – odporność podobna do odporności
jaka powstaje po przebyciu choroby.

SEROWAKCYNA –

zawiera antygen i

przeciwciała z surowicy skierowane przeciw temu
antygenowi.

DROGI PODAWANIA SZCZEPIONEK

• Per os

(immunogen o powinowactwie do kom. M

nabłonka jelit, niedegradowalnośc enzymatyczna w
przewodzie pok.)

• Parenteralnie:

– Aerosolum
– Scarificatio
– S.c.
– i.m.
– i.v.

Kryteria stanu zdrowotnego zwierzęcia

przed dopuszczeniem do szczepień

• stan zdrowia zwierzęcia musi być optymalny
• układ immunologiczny musi być w pełni

kompetentny i zawierać sprawne mechanizmy
komórkowe i humoralne

• immunokompetencja zwierzęcia może zależeć od:

– Prawidłowego żywienia
– Czynników genetycznych (wrodzone i nabyte

defekty immunologiczne)

– Możliwość wystąpienia immunosupresji

(współistniejące zakażenie, leki, stres)

Przeciwwskazania do

szczepień

• Ostra choroba gorączkowa
• Zaostrzenie przewlekłego schorzenia
• Nasilona skaza krwotoczna ( z wyj.

Szczepionek doustnych)

• Okres okołooperacyjny
• Podanie immunoglobulin
• Stosowanie leków immunosupresyjnych

Wpływ odporności matczynej na

skutecznośc szczepienia

Przeciwciała matczyne przekazane przez łożysko i

siarę wiążą Ag, unieszkodliwiają go i nie
pozwalają na produkcję przeciwciał, względnie
jest ona bardzo niska

• Dlatego szczepienia czynne są wykonywane gdy

zanikną przeciwciała przekazane przez matkę, np.
szczepienie

– kurcząt po 8-10 dniach
– Bo - ok. 6 mies.
– Eq, Ov, Cap. – ok.. 4 mies.
– Ca, Fe – 2 mies
– Su – 1 mies

Porównanie szczepionek żywych i

zabitych

Szczepionka żywa

Szczepionka

zabita

ZALETY

silne pobudzenie

odporności, która

utrzymuje się długo

Bezpieczeństwo stosowania.

Brak immunosupresyjnego

efektu. Większa trwałość.

WADY

możliwość rewersji, uzjadliwienia
się, wywołania choroby

,

ograniczona trwałość,

przeciwwskazania - ciąża i stany

immunosupresji, możliwość

siwstwa wirusa szczepionkowego

niższa i krócej trwającą

odporność, wymagana

rewakcynacja i szczepienia

przypominające

REAKCJA

ORGANIZMU

NA Ag

Indukcja odpowiedzi

komórkowej i humoralnej,

Odpowiedź głównie

humoralna

NARASTANIE

ODPORNOŚCI

Szybsze, dłużej się utrzymuje

Wolniej, słabsza, konieczne

rewakcynacje do

optymalnego poziomu

przeciwciał

MIANA I

KLASY

PRZECIWCIAŁ

Wyższe miana, najpierw IgM,

potem IgG; IgA

Niższe, spadające po 0,5-

1 roku miana ; IgM i IgG

• Siodło immunologiczne –

najniższy stopień

odporności między 1 a 2 dawką szczepionki

• Luka immunologiczna –

moment, w którym

zanika odporność matczyna a jeszcze nie
rozwinęły się kompetencje immunologiczne
noworodka, zwierzę jest w pełni podatne na
zakażenie.

• Negatywna faza odporności –

przejściowy

spadek odporności po szczepieniu

• Efekt „booster” –

szybki

wzrost poziomu

przeciwciał po powtórnym szczepieniu związany z
pamięcią immunologiczną limfocytów.
Przygotowany do produkcji przeciwciał organizm
może po szczepieniu powtórnym produkować
przeciwciała szybciej i w większej ilości.

Szczepienia:

• Profilaktyczne

-

zapobiegające występowaniu

danych chorób zakaźnych: np. nosówka, parwowiroza,
wścieklizna, szczepienie matek przed pokryciem
zabezpieczające przed ronieniami np. BVD-MD.

• Interwencyjne (z konieczności) –

zwierzęta

zdrowe na terenach zagrożonych.

• Lecznicze –

w celu spotencjalizowania i wzbudzenia

odporności, np. przy nosówce ½ dawki i.v. lub i.m.

ADJUWANTY

substancje wzmagające

immunogenność antygenu. Mają za
zadanie spowolnić uwalnianie Ag z
miejsca podania oraz wzmocnić odp.
poszczepienną

• np. emulsje, wodorotlenek glinu, sole

Al, liposomy, kompleksy stymulujące
ISCOM

• Adjuwant Freunda ( FCA ):

emulsja typu woda w

oleju (olej mineralnego, surfaktant, i zabite drobnoustroje
Mycobacterium). Powoduje silny i bolesny proces zapalny w
miejscu podania, tworzenie się ziarniniaków, jałowych ropni
i/lub wrzodziejącej martwicy tkanek

• niekompletny a. Freunda:

zawiera wszystkie

komponenty co FCA oprócz Mycobacterium, silniej pobudza
odporność humoralna niż komórkową, słabiej powoduje
efekty uboczne.

• Adjuwanty oparte o sole glinu Al.
• Saponiny i adjuwant ISCOM –

saponiny to

ekstrakty roślinne z drzewa Quillaja Saponaria Molina.

ISCOM powstają ze zmiksowania fosfatydylocholiny i

cholesterolu w obecności saponin, dołączając Ag.

Komplikacje poszczepienne

miejscowe i ogólne

• Szczepienia szczepionkami żywymi

:

– Mogą wystąpić mniej lub bardziej nasilone

objawy chorobowe, które nie prowadzą do
śmierci ale wpływają ujemnie na produkcyjność

– Przejściowe obniżenie odporności może

doprowadzić do uzjadliwienia się
drobnoustrojów warunkowo chorobotwórczych,
które następnie wywołują zachorowanie

• Szczepionki inaktywowane

mogą

powodować wystąpienie miejscowych reakcji
poszczepiennych

Nieskuteczność szczepień

• Podanie niewłaściwą drogą
• Zaszczepienie w stanie immunosupresji
• Szczepienie w momencie spadku

odporności u zwierząt charłaczych, źle

żywionych, silnie zakażonych

• Mała immunogenność szczepionki
• Obecność odporności matczynnej
• Nieprzestrzeganie zaleceń producentów gł.

odnośnie wieku

• Wrodzone defekty immunologiczne