Kraków dnia 13.06.16 r.

Kinga Nowak

Wydział Nauk o Zdrowiu CMUJ

Pielęgniarstwo I rok

Gr. XIV

Profilaktyka swoista i nieswoista działaniami zmierzającymi do wzmocnienia i potęgowania zdrowia

Profilaktyka według definicji Światowej Organizacji Zdrowia jest jednym z trzech działów nauk medycznych. To szereg działań mających na celu zapobieganie chorobie bądź innemu niekorzystnemu zjawisku zdrowotnemu przed jej rozwinięciem się, poprzez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka. W związku z rozwojem technologii i nauki zainteresowania współczesnej medycyny przesuwają się w stronę właśnie profilaktyki zdrowotnej. [1,2]

Nadrzędnym celem profilaktyki jest przeciwdziałanie zagrożeniom, których wystąpienie lub nasilenie się jest w przyszłości prawdopodobne. Działania profilaktyczne mają zmniejszyć ich prawdopodobieństwo i służą utrzymaniu stanu dotychczasowego. Często w potocznym rozumieniu profilaktykę utożsamia się z promocją zdrowia, ale istnieją zasadnicze różnice między tymi pojęciami. W podejściu promocyjnym punktem wyjścia do podejmowanych działań jest zdrowie, natomiast w podejściu prewencyjnym – choroba i jej uniknięcie. Można wyróżnić trzy poziomy profilaktycznych działań medycznych. Pierwszym poziomem jest profilaktyka I fazy – inaczej pierwszorzędowa lub pierwotna. Ma ona na celu utrwalanie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia i zapobieganie szerzenia się niekorzystnych zachowań w odniesieniu do osób zdrowych. Celem jest zmniejszenie ryzyka powstawania choroby: „uprzedzenie” jej. Drugim poziomem działań jest profilaktyka II fazy, czyli drugorzędowa lub wtórna. Jej celem jest zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez wykrywanie, leczenie i zapobieganie nawrotom. Jest ona ukierunkowana na określoną grupę w populacji, która cechuje się zwiększonym zagrożeniem wystąpienia danej choroby. Poprzez testy przesiewowe, profilaktyczne badania lekarskie i inne badania ukierunkowane na wczesne wykrycie objawów i wdrożenie leczenia. Profilaktyka III fazy (trzeciorzędowa) obejmuje już działania rehabilitacyjne, czy reedukacyjne i jest skierowana do osób przewlekle chorych lub niepełnosprawnych by przywrócić lub zastąpić utracone funkcje organizmu (np. umieszczenie protezy), pomóc w radzeniu sobie z chorobą i w zaakceptowaniu swojego stanu, przeciwdziałać izolacji i złej kondycji fizycznej i psychicznej [1, 2, 3].

Profilaktyka swoista i nieswoista wchodzą w zakres profilaktyki I fazy. Profilaktyka swoista dotyczy osób zagrożonych konkretną chorobą. Polega m. in. na niszczeniu źródeł i przenosicieli zakażenia lub uodpornieniu swoistym ustroju za pomocą szczepień. Te działania mają wielkie znaczenie ze względu na skuteczność i ekonomię. Przykładem profilaktyki swoistej są szczepienia ochronne. Kalendarz szczepień jest to opracowany przez ekspertów i zatwierdzony przez Ministra Zdrowia dokument zawierający informacje dotyczące szczepień obowiązkowych i zalecanych. W dzisiejszych czasach szczepienia budzą wiele kontrowersji ze względu na wiele sensacyjnych, ale nie sprawdzonych informacji dotyczących skutków ubocznych, które towarzyszą ich stosowaniu. Stosowanie tego rodzaju profilaktyki przyczyniło się jednak do prawie całkowitego wyeliminowania wielu chorób. Dzieci szczepi się m. in. na WZW typu B, gruźlicę, poliomyelitis, odrę, różyczkę czy świnkę – czyli na bardzo groźne choroby. Do ważnych obszarów profilaktyki swoistej należy również zapobieganie krzywicy u dzieci i niemowląt. Podawanie witaminy D zgodnie z zaleceniami Konsultanta Krajowego w dziedzinie pediatrii w żywności i produktach farmaceutycznych jest pomocne w prawidłowym wzrastaniu i mineralizacji kości. Zapobiega się krwawieniom z powodu niedoboru witaminy K, otyłości i nadwadze, czy chorobom związanym z niedoborem jodu. [1, 2, 3, 4]

Profilaktyka nieswoista nie jest ukierunkowana na zapobieganie konkretnej chorobie. Jej rolą jest przeciwdziałanie wielu chorobom. Przykładem profilaktyki nieswoistej jest karmienie piersią. W pokarmie matki są obecne różne czynniki wspomagające niedojrzały układ immunologiczny dziecka m. in. białe krwinki (limfocyty B, neutrofile), cytokiny, lizozym, laktoferyna i wiele innych. Według różnych badań karmienie piersią zapewnia ochronę przed zakażeniami układu pokarmowego, oddechowego i ucha środkowego. Niektóre substancje zawarte w mleku kobiecym wpływają na dojrzewanie przewodu pokarmowego noworodka: nabłonkowy czynnik wzrostu, nerwowy czynnik wzrostu, somatomedyna C, insulinopodobny czynnik wzrostu, insulina, kortyzol, tyroksyna itp. Elementem profilaktyki nieswoistej jest również prawidłowe żywienie dzieci i młodzieży. Dieta dziecka powinna być starannie dobrana pod względem ilościowym i jakościowym. To zabezpiecza dziecko przed chorobami związanymi z niedoborami mikro i makroelementów. Dla utrzymania zdrowia ważna jest również aktywność fizyczna. Rozwój dziecka jest silnie stymulowany przez ten czynnik. Rozwijają się mięśnie, zachodzi harmonijny, proporcjonalny przyrost masy ciała, wydziela się hormon wzrostu. Młody człowiek osiąga sprawność, umiejętności ruchowe, umie radzić sobie w różnych sytuacjach życiowych i unikać zagrożeń, poznaje środowisko, przedmioty i zjawiska, uczy się pokonywać trudności, radzić ze zmęczeniem, przeżywać sukcesy i porażki, kontrolować emocje, współpracować z innymi ludźmi i nawiązywać relacje. Edukacja zdrowotna dzieci również jest elementem profilaktyki nieswoistej. Dzięki niej kształtuje się nawyk dbałości o własne zdrowie i innych ludzi oraz umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu. Pomaga w pozytywnej adaptacji do zmian rozwojowych i wyzwań dnia codziennego życia oraz budowania zasobów dla zdrowia w dalszych latach życia, zapobiega zaburzeniom i zachowaniom ryzykownym (np. zażywanie substancji psychoaktywnych, agresja), przygotowaniu do życia w zmieniającym się świecie. [1, 2, 5, 6, 7, 8]

Profilaktyka swoista i nieswoista jest dziedziną, która pomaga wzmacniać zdrowie w bardzo wielu obszarach życia. Znajomość zagadnień z nią związanych umożliwia w znacznym stopniu kontrolować utrzymywanie zdrowia na jak najlepszym poziomie. Szczególnie ważna jest profilaktyka w pediatrii, ponieważ im wcześniej tym skuteczniej można pozytywnie wpływać na organizm.

Piśmiennictwo:

1. Pręgiel-Kamrat J.: Profilaktyka zdrowotna. Gdańsk: Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej, Gdański Uniwersytet Medyczny, Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych w Gdańsku; [Data cytowania 12.06.2016]. Dostępny pod adresem http://ptpz.home.pl/bazaprogramow.zdrowiedlapomorzan.pl/public_html/upload/Profilaktyka%20zdrowotna.pdf

2. Dolnośląski Szpital Specjalistyczny im. T. Marciniaka – Centrum Medycyny Ratunkowej: Podstawowe pojęcia i definicje. [Data cytowania 12.06.2016]. Dostępny pod adresem http://www.szpital-marciniak.wroclaw.pl/index.php?c=article&id=9&print=1

3. Programy Ochrony i Promocji Zdrowia
   realizowane na terenie Województwa Małopolskiego. Co to jest profilaktyka i promocja zdrowia. [Data cytowania 12.06.2016]. Dostępny pod adresem http://www.profilaktykawmalopolsce.pl/co-to-jest-profilaktyka/item/301-co-to-jest-profilaktyka-i-promocja-zdrowia

4. Kowalska–Duplaga K.: O szczepieniach. [Data cytowania 12.06.2016]. Dostępny pod adresem http://www.mp.pl/artykuly/10366

5. Skotnicki J.: Dlaczego mleko matki jest najlepsze. [Data cytowania 12.06.2016]. Dostępny pod adresem http://www.skotnicki.pl/ginekologia/index2.php?Itemid=1&id=31&option=com_content&page=0&pop=1&task=view

6. Kuc P.: Jak powinno wyglądać prawidłowe żywienie dzieci? [Data cytowania 12.06.2016]. Dostępny pod adresem http://www.biomedical.pl/dziecko/jak-powinno-wygladac-prawidlowe-zywienie-dzieci-2804.html

7. Woynarowska B.: Aktywność fizyczna w dzieciństwie i młodości. [Data cytowania 12.06.2016]. Dostępny pod adresem http://pediatria.mp.pl/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/73905,aktywnosc-fizyczna-w-dziecinstwie-i-mlodosci

8. Woynarowska B.: Organizacja i realizacja edukacji zdrowotnej w szkole. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji 2011; 4-9.