Inny podział to podział na nauki eksperymentalne, które
zajmują się zjawiskami stale i niezmiennie powtarzalnymi oraz
nauki punktowe, w których dominuje badanie zjawisk
unikalnych, które mogą się wydarzyć tylko raz. Te pierwsze
charakteryzują się możliwością stosowania technik
eksperymentalnych, podczas gdy te drugie są skazane na
wyjaśnianie zjawisk "post factum", bez dokładnej możliwości
przewidywania przyszłych zjawisk.

Do tych pierwszych zaliczają się wszystkie nauki ścisłe oraz
większość przyrodniczych, oprócz

geografii

astronomii

częściowo medycyny oraz

biologii

. Można jednak do nich

zaliczyć również część nauk tradycyjnie społecznych, takich jak

historia

, ekonomia,

politologia

czy

socjologia

. Do tych drugich

należy większość nauk humanistycznych, ale także część
przyrodniczych – zwłaszcza nauki o Ziemi i

astronomia

częściowo także

medycyna

biologia

W zbliżony sposób dzieli się nauki na idiograficzne, czyli takie,
które opisują jakieś zjawiska i procesy, nie dążąc do ich
wyjaśniania i nomotetyczne, które próbują wyjaśniać zjawiska
poprzez tworzenie praw i

teorii

. Podział ten jednak wydaje się

nieaktualny, gdyż obecnie praktycznie wszystkie nauki dążą do
tworzenia praw ogólnych. Niemniej jednak pod nauki
idiograficzne mogą podpadać

etnografia

, działy

biologii

zajmujące się systematyką.

Pojęcie naukowości i meta-nauka

W praktyce bardzo często trudno jest ustalić, co jest

nauką, a co nie jest. Kontrowersje wokół tego tematu trwały
niemal do początków

w. i w odniesieniu do niektórych dziedzin

trwają do dziś. W wielu konkretnych przypadkach problemem jest
także odpowiedź na pytania kiedy i czy dana teoria jest teorią
naukową i na filozoficzne już pytanie czy dana

teoria

jest

prawdziwa.

W ostatnich latach zaczyna sie odchodzić od

"humanistycznego" pojęcia naukowości na rzecz naukowości
wynikającej z tzw. ograniczonej racjonalności (

ang.

: bounded

rationality) i bazującej na konsekwencjach wyników

kognitywistyki

i współczesnego generalizującego podejścia

systemowego (ogólnej

teorii systemów

). W tym sensie,

paradygmaty nauki/naukowości są związane z pojęciem
obowiązujacego

konsensusu

społecznego i wiedzy o wiedzy

(czyli

meta-wiedzy

) i są ciągłym obiektem studiów.

W tym szerokim kontekście całokształt badań i studiów

dotyczących nauki i stosujący metody uznawane za naukowe
nazywa sie meta-nauką lub, w języku polskim,

naukoznawstwo

Początki paradygmatu naukowego

Rozmaici filozofowie próbowali na różne sposoby tworzyć jasne
kryteria naukowości oraz prawdziwości. Lista tego rodzaju prób
jest bardzo długa. Poniżej zamieszczamy tylko najważniejsze z
nich.

Kartezjusz

twierdził, że ściśle naukowe i pewne jest tylko to, co

da się wywieść wprost z rozważań

abstrakcyjno

-logicznych – a

więc "dobra filozofia",

matematyka

logika

. Pozostałe działy

wiedzy stają się tym bardziej naukowe, im bardziej korzystają
z dokonań nauk abstrakcyjno-logicznych.

Empirycy

brytyjscy na czele z Locke'm twierdzili przeciwnie – że

naukowa jest tylko ta wiedza, która została potwierdzona
eksperymentalnie, a wszystko czego się nie da dowieść w ten
sposób jest tylko czystą spekulacją.

Immanuel Kant zauważył, że ani same zbiory faktów
potwierdzonych eksperymentalnie, ani rozważania czysto
spekulacyjne nie prowadzą zazwyczaj do rzetelnej, użytecznej
wiedzy. Badając drogi postępowania najsławniejszych fizyków
swoich czasów, stwierdził on, że prawdziwym źródłem wiedzy
naukowej jest stosowanie odpowiedniej metody polegającej na
świadomym, początkowo czysto spekulacyjnym tworzeniu
spójnych logicznie

hipotez

, a dopiero później weryfikowanie ich

drogą empiryczną. Same fakty empiryczne są tylko zbiorami
takich faktów i nic z nich dla nas nie wynika. Dopiero dobra
teoria jest w stanie zrobić z nich użytek. Weryfikacja empiryczna
hipotez jest jednak niezbędna do odrzucania błędnych teorii i
nie można się bez niej obejść, gdyż spójnych logicznie hipotez
można tworzyć nieskończoną liczbę. Tak więc wiedza naukowa
to dobra teoria oraz jej empiryczne potwierdzenie.

Utylitaryści

amerykańscy twierdzili z kolei, że o tym, czy dana

teoria jest naukowa czy nie, decyduje jej użyteczność. Jeśli
stosowanie jakiejś teorii w praktyce daje pozytywne rezultaty (na
przykład silnik zbudowany z uwzględnieniem

drugiej zasady termodynamiki

) działa, to znaczy że teoria jest

dobra i naukowa niezależnie od tego, jaka jest jej struktura i w jaki
sposób udało się do niej dojść.

Pozytywizm logiczny i jego krytyka

Empirokrytycyści

i pozytywiści logiczni uściślili poglądy Kanta

tworząc pojęcie "weryfikacji teorii". Pojęcie to było rozwijane
głównie w ramach kręgów związanych z

Kołem Wiedeńskim

. U

jego podstaw legło przekonanie, że teoria czy pogląd mogą
zostać uznane za naukowe, jeśli wypowiadają jakąś prawdę o
rzeczywistości, która może znaleźć potwierdzenie w
doświadczeniu. Treści nienaukowe zaś, to takie, które są
niezależne od doświadczenia. Tym samym utworzono program
uporządkowania nauki postulujący usunięcie z niej wszystkich
treści mówiących nie o doświadczeniu i rzeczywistości, lecz o np.
konstrukcjach teoretycznych.

Program ten szybko został zanegowany, zaś głównym autorem
ataku na te poglądy był

Karl Popper

. Zauważył on, że wiele teorii

naukowych – zwłaszcza tych podstawowych – w ogóle nie ma
szans (ze względów praktycznych) być dowiedzionych
eksperymentalnie. Nie da się na przykład wykonać eksperymentu
dowodzącego słuszności

zasady zachowania energii

w skali całego

kosmosu. Podobnie fakt, że jakieś zjawisko zdarza się co dzień (np.
co dzień wschodzi Słońce) nie oznacza, że mamy prawo sądzić, że
zdarzy sie ono w dniu następnym. Jako przykład można się tu
posłużyć paradoksem pochodzącym od

Russella

: człowiek karmi

indyka przez każdy dzień jego życia, aby w końcu w ostatnim dniu
go zabić. Prace Poppera dotyczyły jedynie określenia, czy dana
wypowiedź jest naukowa: wg Poppera jest nią, jeśli dopuszcza
efektywną falsyfikację.

Krytyka pozytywizmu logicznego Poppera doprowadziła go do
próby budowy innych kryteriów naukowości, niż proponowane w
ramach Koła Wiedeńskiego. Spostrzegł on, że jakkolwiek nie da
się przedstawić eksperymentu czy zjawiska, które absolutnie
dowodziłoby danej teorii, to można jednak wymyślić dla tego
rodzaju teorii eksperyment, który dowiódłby ich niesłuszności.
Tak więc dla podważenia zasady zachowania energii wystarczy
zbudować urządzenie, które będzie miało stale ujemny bilans
energii, a mimo to będzie działało. Zdaniem empirokrytycystów
naukowe teorie to właśnie te, które da się w ten sposób poddać
falsyfikacji. Jeśli teoria jest zbudowana tak, że nie da się
wymyślić żadnego eksperymentu, który by ją obalił, to nie jest
naukowa. Poglądy Poppera stanowią dzisiaj jeden z elementów

metodologii naukowej

, zaś jako prąd filozofii nauki nazywane są

popperyzmem

Metodologia

Zasady

metodologii

, będące sumą przemyśleń wypracowanych w

ramach przedstawionych podejść, są z powodzeniem stosowane
przez nauki ścisłe. Można zaryzykować twierdzenie, że tzw.
twarde jądro nauki (a więc dziedziny tradycyjnie określane w
świecie anglosaskim mianem science:

fizyka

chemia

biologia

dziedziny pokrewne, ale także historia, czy

lingwistyka

) doskonale

spełnia takie założenia metodologiczne. Problemy natomiast
pojawiają się w naukach, które z jakiegoś powodu nie
wypracowały właściwych mechanizmów oceny wiedzy, a także
często, co za tym idzie,

paradygmatu

. Według

Khuna

nauki te

znajdują się w stanie przed-paradygmatycznym. Zwykle
spowodowane jest to np. młodością danej dziedziny wiedzy, jak
na przykład w wypadku socjologii, rozumianej jako nauka
empiryczna oparta na rzetelnych badaniach

statystycznych

której historia liczy ledwie niecałe dwieście lat (choć jej początki
datowane są na prace

Galtona

) i ostatnio Floriana Zanieckiego.

Paradygmat

W Oxford English Dictionary paradygmat jest

zdefiniowany jako wzorzec lub najogólniejszy model lub jako
wzorcowy przyklad. Termin ten jest używany w wielu naukach w
powyższym sensie ale dotyczy tylko ich podstawowych założeń.

Paradygmat - w rozumieniu wprowadzonym przez filozofa

Thomasa Kuhna

w książce Struktura rewolucji naukowych (The

Structure of Scientific Revolutions) opublikowanej w

1962

r. - to

zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej

nauki

. Teorii i pojęć

tworzących paradygmat raczej się nie kwestionuje, przynajmniej
do czasu kiedy paradygmat jest twórczy poznawczo - tzn. za jego
pomocą można tworzyć teorie szczegółowe zgodne z danymi
doświadczalnymi (historycznymi), którymi zajmuje się dana nauka.
Najogólniejszym paradygmatem jest paradygmat

metody naukowej

, jest to

kryterium

uznania jakiejś dzialalności za

naukową.

Paradygmat od tzw.

dogmatu

naukowego odróżnia kilka

zasadniczych cech:
* nie jest on dany raz na zawsze - lecz jest przyjęty na zasadzie

konsensusu

większości badaczy;

* może okresowo ulec zasadniczym przemianom prowądzacym do
głębokich zmian w nauce zwanych rewolucją naukową;
* podważa sens absolutnej słusznosci.

Dobry paradygmat posiada kilka cech, i m. in. musi:
* być spójny logicznie i pojęciowo;
* być jak najprostszy i zawierać tylko te pojęcia i teorie, które są
dla danej nauki rzeczywiście niezbędne;
* dawać możliwość tworzenia teorii szczegółowych zgodnych ze
znanymi faktami.

Medycyna - nauka empiryczna (oparta na

doświadczeniu

)

obejmująca całość wiedzy o

zdrowiu

i chorobach

człowieka

oraz

sposobach zapobiegania i leczenia (za ojca medycyny uważa się

Hipokratesa

). Ostatnio wprowadza się zasady

medycyny opartej na faktach

(

ang.

evidence-based medicine).

Nauki podstawowe, na których opiera się medycyna

Medycyna oparta na faktach to polskie tłumaczenie
angielskiego zwrotu Evidence based medicine (EBM) , które
oznacza oparcie postępowania

medycznego

o najlepsze dostępne

dane naukowe (najczęściej w oparciu wyniki randomizowanych,

badań klinicznych

). Inne polskie odpowiedniki terminu EBM to:

"ewaluacja badań medycznych" czy też POWAP - Praktyka oparta o
wiarygodne i aktualne publikacje.

Uważa się, że EBM rozwinęła się w latach 80. na

McMaster

University w Kanadzie jako reakcja na powszechną w medycynie
dominację paradygmatu opartego o nauki podstawowe (

patofizjologia

biochemia

). Wywodzi się z

epidemiologii klinicznej

dyscypliny zajmującej się problematyką eksperymentu medycznego
i oceną wiarygodności badań klinicznych.

W skład EBM wchodzi m. in. typologia poszczególnych rodzajów
badań klinicznych (np. badania kohortowe, RCT) wraz z
charakterystyką ich wiarygodności, wyszukiwanie publikacji
naukowych (charakterystyki dostępnych baz informacji
medycznej, np. MedLine, EMBASE), podstawy biostatystyki,
zasady sporządzania badań wtórnych, takich jak przeglądy
systematyczne czy metaanaliz. EBM nie ogranicza się jednak do
operowania statystyką i metodami epidemiologii; oryginalne
sformułowanie twórcy EBM G. Guyatta "best available evidence"
nie wyklucza bowiem korzystania np. z mniej wiarygodnych
doniesień naukowych (np. opisy przypadków), o ile lepsze nie
istnieją lub nie są w danym momencie dostępne. Czyni to EBM
nurtem otwartym na nowe koncepcje, o czym świadczy ewolucja
"medycyny opartej na faktach" z buntowniczo nastawionego
nurtu lat 80. do obecnie dominującego integracyjnego podejścia.
Owo integracyjne podejście, określane niekiedy żartobliwie jako
medicine based evidence rehabilituje rolę indywiudalnego
doświadczenia lekarza i patofizjologii oraz wartości pacjenta jako
równoprawnych z dowodami naukowymi czynników w
podejmowaniu decyzji medycznych.

Światowa Organizacja Zdrowia określa zdrowie jako „kompletny
fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan człowieka, a nie tylko
brak choroby lub kalectwa”. Definicja ta wydaje się mało
precyzyjna, niemniej ujmuje ona zdrowie holistycznie jako
zjawisko wielowymiarowe obejmujące wzajemnie zależne od
siebie aspekty fizyczne, psychologiczne, społeczne i nie daje się
ostro odgraniczyć od choroby.

Zakres zainteresowań medycyny społecznej wiąże się treściwie
z częścią definicji zdrowia, ponieważ zajmuje się ona badaniem
praw biologicznych i społecznych decydujących o zdrowiu i
chorobie społeczeństw ludzkich, a zadaniem jej jako działu
praktycznej medycyny jest ocena stanu zdrowia ludności, jego
rozwoju, zdrowotnych warunków środowiska otaczającego,
opracowanie metod i sposobów umacniania zdrowia, zapobiegania
chorobom i kalectwu oraz rehabilitacji.

Zdrowie publiczne natomiast obejmuje szerszy obszar działań
dotyczący niemal wszystkich aspektów zdrowia społeczeństwa,
również jako zdolność do prowadzenia życia satysfakcjonującego
dla danego człowieka. Kluczowym słowem jest w tym przypadku
zdrowie, które jest pojęciem szerszym niż medycyna, a słowo
„publiczne” podkreśla, że działania oparte są o zorganizowany
wysiłek społeczeństwa a nie jednostki.

Zdrowie publiczne i medycynę społeczną łączy więź na tyle silna,
że większość osób uważa je za pojęcia niemal tożsame. Mają one
wspólny przedmiot badań oraz wspólne metody badawcze. Jednak
medycyna społeczna szerzej zajmuje się przedmiotem
szczegółowym, podczas gdy zdrowie publiczne obejmuje
„wszystko co ważne dla zdrowia”.

Na przestrzeni lat opracowano wiele definicji zdrowia publicznego.
Do dzisiaj aktualna jest definicja przedstawiona w 1920 roku
przez Winslowa mówiąca, że „zdrowie publiczne to nauka i
sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia i
promocji zdrowia fizycznego poprzez wysiłek społeczności,
higienę środowiska, kontrolę zakażeń, nauczanie zasad
higieny indywidualnej, organizację służb medycznych i
pielęgniarskich, ukierunkowana na zapobieganie
chorobom i wczesną diagnozę, rozwój mechanizmów
społecznych zapewniających każdemu indywidualnie i
społeczności warunki życia pozwalające na utrzymanie
zdrowia”.

Definicja WHO przedstawia zdrowie publiczne jako „naukę i
sztukę zapobiegania chorobom, przedłużania życia i
promocji zdrowia poprzez zorganizowany wysiłek
społeczeństwa”.

W opublikowanym w 1975 roku raporcie Komisji Fundacji Milbank
zdrowie publiczne jest zdefiniowane jako: „zorganizowany
wysiłek społeczeństwa na rzecz ochrony, promowania i
przywracania zdrowia ludziom. Programy, świadczenia i
instytucje z nim związane ukierunkowane są na
zapobieganie chorobom oraz na potrzeby zdrowotne
populacji jako całości. Działania z zakresu zdrowia
publicznego zmieniają się w miarę zmian technologii i
wartości społecznych, lecz cele pozostają te same:
zmniejszenie chorobowości i liczby przedwczesnych zgonów
oraz stanów powodujących cierpienia i
niepełnosprawności”.

Nauka jest to pojęcie wieloznaczne, w różny sposób
definiowane. Potocznie nauka to ludzka wiedza o przyrodzie,
człowieku, społeczeństwie, zjawiskach i prawidłowościach
rozwoju rzeczywistości, o sposobach badania i
przekształcania otaczającego nas świata, ujęta w systemie
należycie uzasadnionych twierdzeń i hipotez.
Nauka może być rozpatrywana w trzech aspektach. Tworzy
w ten sposób pewien system wiedzy, historycznie zmienny,
narastający przez odkrycia, przejmowanie i eliminacje.

Aspekt treściowy (przedmiotowy) definiuje naukę jako gatunek
wiedzy będący wytworem działalności poznawczej. Obejmuje on
całokształt historycznie ukształtowanych systemów wiedzy,
spełniających obowiązujące w danym zakresie i w danej epoce
warunki naukowości. Warunki te są wyznaczane przez panujący w
danej dziedzinie i w danym czasie model – ideał nauki stanowiący
normatywną koncepcję nauki jako formy i gatunku wiedzy oraz
działalności poznawczej. Współcześnie nie ma kryteriów
naukowości w jednakowym stopniu spełnianych przez wszystkie
dyscypliny, grupy i dziedziny nauki.

Aspekt funkcjonalny (czynnościowy) określa naukę jako rodzaj
działalności poznawczej w sensie pragmatycznym. Zgodnie z tym
działalność naukowa jest prowadzona według metodologicznych
dyrektyw mających zapewnić aproksymacyjnie prawdziwe,
racjonalnie uzasadnione i logicznie uporządkowane poznanie
danej dziedziny rzeczywistości.
Aspekt instytucjonalny nauki obejmuje zespół społecznych
instytucji, w ramach których działalność poznawcza jest
uprawiana.

Kryteria naukowości zdrowia publicznego można wykazać

odnosząc się do poglądów filozofa Augusta Comte’a,
nazywanego ojcem socjologii. Zdaniem Comte’a , aby
odpowiedzieć czy dana dziedzina wiedzy jest nauką trzeba
znaleźć odpowiedzi na poniższe pytania.

Czy zdrowie publiczne posiada własny przedmiot badań?
Odpowiedź: Przedmiotem badań jest stan zdrowia

społeczeństwa.

Jakie miejsce zajmuje zdrowie publiczne w systemie nauk?
Odpowiedź: Zdrowie publiczne to nauka empiryczna,

zarówno nauka przyrodnicza i społeczna.

Czy posiada własny swoisty przedmiot badań?
Odpowiedź: Swoistym przedmiotem badań są celowe,

spontaniczne uwarunkowania społeczne, środowiskowe i
biologiczne wpływające na zmianę stanu zdrowia
społeczeństwa.

Czy posiada swój warsztat metodologiczny?
Odpowiedź: Posiada warsztat metodologiczny opierający się

na naukach pośrednich (tj. nauki społeczne, biologiczne,
techniczne, matematyczne), wykorzystując je do
praktycznych zastosowań dla utrzymania i poprawy
stanu zdrowia społeczeństwa.

Czy zdrowie publiczne ma swój własny system pojęć?
Odpowiedź: Tak. Są to pojęcia: zdrowie społeczeństwa, stan

zdrowia, ochrona zdrowia, opieka zdrowotna, wskaźniki
zdrowia, promocja zdrowia, profilaktyka, metafilaktyka,
czynniki ryzyka (zagrożenia), polityka zdrowotna,
zachowania zdrowotne, potrzeby zdrowotne,
determinanty zdrowia.

Polska Akademia Nauk dzieli nauki na :

- nauki społeczne i humanistyczne,
- nauki o Ziemi i nauki górnicze,
- nauki matematyczno-fizyczno-chemiczne,
- nauki biologiczne,
- nauki medyczne,
- nauki rolnicze i leśne,
- nauki techniczne.

Według podziału przyjętego przez Fundację Nauki
Europejskiej medycyna zawarta jest w naukach
biologicznych.

Zdrowie publiczne obejmuje szeroki obszar działań
wielodyscyplinarnych i wieloprofesjonalnych wiążących się ze
wszystkimi aspektami zdrowia ludzi, jego ochroną, umacnianiem i
poprawą, oceną potrzeb zdrowotnych populacji, sposobami ich
zaspokajania oraz działaniami na rzecz poprawy „warunków
zdrowotnych”. Związane jest zarówno z naukami medycznymi jak i
z naukami społecznymi. Niemniej bardziej właściwe wydaje się
zakwalifikowanie zdrowia publicznego do nauk medycznych
ponieważ wysiłek społeczeństwa w ramach zdrowia publicznego
nakierowany jest na działania związane z najwyższym dobrem
jakim jest życie i zdrowie człowieka.

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39