FARMAKODYNAMIKA



EFEKT DZIAŁANIA



MECHANIZM DZIAŁANIA

MECHANIZMY DZIAŁANIA

LEKÓW



Działanie fizykochemiczne:

1.

Środki neutralizujące kwas solny w żołądku

2.

Środki zmniejszające napięcie powierzchniowe (detergenty)

3.

Osmotyczne środki moczopędne

4.

Środki przeczyszczające

5.

Środki zakwaszające



Działanie enzymatyczne – induktory lub
inhibitory enzymatyczne

1.

Inhibitory acetylocholinoesterazy

2.

Inhibitory selektywne lub nieselektywne
fosfodiesterazy



Działanie receptorowe

1.

Agonista receptora

2.

Antagonista receptora

RECEPTORY KOMÓRKOWE



Receptory komórkowe są to
wyspecjalizowane struktury zlokalizowane
w błonie komórkowej lub w głębi komórki,
które wiążąc się z określonymi związkami o
charakterze regulacyjnym prowadzą do
zmian czynności komórki.



Receptor  biopolimer o strukturze białkowej

będący w stanie rozpoznawać określone ligandy
(

endogenne – neuroprzekaźniki lub egzogenne –

leki lub toksyny

)

RECEPTORY KOMÓRKOWE



Receptor posiada zdolność tworzenia aktywnego

kompleksu z ligandem.



Powoduje to szereg zmian strukturalnych i

elektronowych w receptorze, a także w ligandzie,

co prowadzi do określonego efektu biologicznego.



Receptory mają swoisty charakter – tzn., że ich

rodzaj i budowa przestrzenna grup czynnych

powoduje ścisłe oddziaływanie leku z receptorem.



Receptory regulują czynność wszystkich

komórek organizmu, które przesyłają między

sobą sygnały chemiczne i są zaangażowane

we wszystkie typy sygnalizacji.

TYPY SYGNALIZACJI POMIĘDZY

KOMÓRKAMI:



Autokrynna

– zachodzi na poziomie jednej

komórki sygnalizując aktualny jej stan
metaboliczny.



Parakrynna

– porozumienie jednego typu

komórek z innym np. komórek nerwowych
z glejowymi



Endokrynna

– hormony wytwarzane w

specjalnych komórkach wydostają się do
krwi i za jej pośrednictwem reagują z
komórkami narządów efektorowych



Neuronalna

RECEPTORY KOMÓRKOWE

Ze względu na strukturę i usytuowanie oraz

sposób transdukcji (

proces przenoszenia

sygnału z aktywowanego receptora na efektor

komórkowy

) rozróżnia się:



RECEPTORY JĄDROWE



RECEPTORY CYTOPLAZMATYCZNE



RECEPTORY BŁONOWE

RECEPTORY BŁONOWE

TYPY RECEPTORÓW BŁONOWYCH W

ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU TRANSDUKCJI:



RECEPTORY JONOTROPOWE

stanowiące

integralną część kanału jonowego



RECEPTORY METABOTROPOWE

:

•

Jednocząsteczkowe o działaniu kinazy

tyrozynowej

•

Oddziaływujące za pośrednictwem białek

G

RODZAJE TRANSDUKCJI



Trójskładnikowa: ligand + receptor  białko G

 kanał



Wieloskładnikowa : ligand + receptor  białko

G  enzymy  przekaźnik II rzędu – ligandy

wewnątrzkomórkowe (cAMP, cGMP, fosfolipaza C,
diacyloglicerol (DAG), inozytolotrifosforan (IP3)



Trandukcja jednoczłonowa występuje w
receptorach jonotropowych i metobotropowych
zależnych od kinazy tyrozynowej.



Transdukcja wieloczłonowa dotyczy receptorów
metabotropowych zależnych od białka G.

PODSTAWOWE PARAMETRY

RECEPTORA



AKTYWNOŚĆ WEWNĘTRZNA –

wyznaczana

jest przez poziom maksymalnej
odpowiedzi, powyżej której nie następuje
już dalszy wzrost odpowiedzi przy
zwiększaniu stężenia.



POWINOWACTWO –

wyznaczane jest przez

stężenie ligandu, przy którym odpowiedź
organu jest równa połowie odpowiedzi
maksymalnej.

AGONISTA RECEPTORA



Jest to lek, który ma

duże powinowactwo do

receptora i dużą aktywność wewnętrzną

–

zdolność do pobudzania receptora – zdolność do

wywoływania efektu, dzięki czemu pobudza

czynność komórek w sposób zaprogramowany

przez receptor.



Karbachol jest agonistą receptora M



Orcyprenalina jest agonistą receptora 

1

i 

2



Norfenefryna jest agonistą receptora 

1



Ksylazyna jest agonistą receptora 

2



Morfina jest agonistą receptorów

opioidowych  i 

ANTAGONISTA RECEPTORA



Jest to lek, który ma

duże powinowactwo do

receptora i zerową aktywność wewnętrzną

–

blokuje receptor



Atropina jest antagonistą receptorów M



Pirenzepina jest antagonistą receptora M

1



Tubokuraryna jest antagonistą receptora N

2



Propranolol jest antagonistą receptorów 

1

i



2



Metoprolol jest antagonistą receptora 

1



Atipamezol jest antagonistą receptora 

2



Difenhydramina jest antagonistą receptora
H

1

LEKI O DZIAŁANIU AGONISTYCZNO-

ANTAGONISTYCZNYM lub

ANTAGONISYCZNO-

AGONISTYCZNYM



Są to leki o

dużym powinowactwie do

receptora i posiadające tzw. szczątkową
aktywność wewnętrzną

.



Butorfanol wywiera działanie

agonistyczno-antagonistyczne w

stosunku do receptorów opioidowych.



Nalorfina wywiera działanie

anagonistyczno-agonistyczne w stosunku

do receptorów opioidowych

REAKCJA LEK-RECEPTOR



Reakcja leku z receptorem jest z reguły odwracalna,
a o jej trwałości decydują właściwości biochemiczne
receptora i budowa chemiczna leku



Jeżeli połączenie ligandu (leku) z receptorem jest
nieodwracalne to dochodzi do zniszczenia receptora.



Powrót do czynności receptora jest wówczas zależne
od syntezy de novo białka receptorowego.



Czas półtrwania receptorów (okres w którym połowa
puli receptorów zostanie odnowiona) wynosi kilka
dni

RECEPTORY BŁONOWE:

jonotropowe

i

metabotropowe



Receptory jonotropowe

 receptory związane z

kanałami jonowymi działające na zasadzie

transdukcji jednoczłonowej  po połączeniu się

domeny (

miejsce wiążące ligand)

z ligandem zmienia

się przewodność kanału.



Po pobudzeniu przez neuromediator lub lek

będący agonistą receptory te otwierają por, czyli

kanał w błonie komórkowej, umożliwiając napływ

jonów z przestrzeni międzykomórkowej do

wnętrza komórki.



W komórkach efektorowych dochodzi do

bezpośredniej zmiany potencjału błonowego i

wytwarzania postsynaptycznych potencjałów

pobudzających lub hamujących, które

zapoczątkowują potencjał czynnościowy  efekt

RECEPTORY JONOTROPOWE



Receptory jonotropowe składają się z kilku
podjednostek (5), które stanowią łańcuchy
polipeptydowe przebijające błonę komórkową i
tworzące ścianę kanału.



Do receptorów jonotropowych
należą:



Receptory cholinergiczne typu N (

nikotynowe

)



Na+



K+



Receptory NMDA (

dla N-metylo-d-asparaginianu

)



Ca2+



Receptory GABA (

dla kwasu gammaaminomasłowego)



Cl-



K+

RECEPTORY METABOTROPOWE

Receptory metabotropowe



O działaniu kinazy tyrozynowej
działające na zasadzie transdukcji
jednoczłonowej:

1.

Jednoskładnikowy  receptor – enzym: są to

receptory dla niektórych cytokin

(np. czynnika

wzrostu płytek krwi, tworzenia kolonii makrofagów)

2.

O złożonej budowie polimerycznej  receptor

insulinowy



Oddziałujące za pośrednictwem białka G

RECEPTORY METABOTROPOWE



Receptory metabotropowe związane z

białkiem G:



Oddziaływanie za pośrednictwem białka G poprzez

transdukcję trójczłonową – bierze w niej udział

receptor + ligand, białko G, enzym wywołujący

efekt np.. zmnieniający ufosforylowanie kanału

jonowego.



oddziaływanie za pośrednictwem białka G poprzez

transdukcję wieloczłonową – bierze w niej udział

receptor + ligand, białko G, enzym, powstający

przekaźnik II rzędu (

ligand wewnątrzkomórkowy

), który

indukuje reakcje wewnątrz komórki efektorowej

Receptory metabotropowe

związane z białkiem G



Ten typ receptora jest łańcuchem składającym się
z kilkuset aminokwasów, który 7-krotnie przebija
błonę komórkową, tworząc 3 pętle zewnętrzne i 3
pętle wewnątrzkomórkowe.



7 odcinków transmembranowych tkwiących w
błonie tworzy kieszeń do której przyłączają się
ligandy.



Po przyłączeniu się ligandu białko zmienia swoją
konformację i w wyniku tego przyłącza się tam
swoiste białko błonowe związane z GTP, zwane
białkiem G.



Przyłączenie się do receptora białka G powoduje
jego aktywację.



Następstwem aktywacji białka G jest jego rozpad
na podjednostki.



Aktywna podjednostka  aktywuje enzym

syntetyzujący wtórny przekaźnik II rzędu
stanowiący właściwy sygnał wewnątrzkomórkowy.

Przekaźniki II rzędu

Przekaźniki II rzędu stanowią ligandy

wewnątrzkomórkowe:



Produkty metabolizmu
fosfatydyloinozytolu:

1.

Inozytolotrifosforan (IP3)

2.

Diacyloglicerol (DAG)



cAMP



cGMP



Ca2+

RECEPTORY METABOTROPOWE

ZWIĄZANE Z BIAŁKIEM G



Receptor adrenergiczny 1 -



cAMP



Receptor dopaminergiczny D1 -



cAMP



Receptor adenozynowy A2 -



cAMP



Receptor adrenergiczny 2

-



cAMP



Receptor dopaminergiczny D2 -



cAMP



Receptor angiotensynowy -



cGMP



Receptor H1 -



DAG



Receptor M1 -



IP3



Receptor 1 -



IP3

INTERAKCJA LEKÓW



MONOTERAPIA –

stosowanie jednego

leku.



POLITERAPIA –

równoczesne podanie co

najmniej dwóch leków.



POLIPRAGMAZJA –

nadużywanie leków.

INTERAKCJA LEKÓW



INDYFERENCJA –

brak oddziaływania

dwóch leków na siebie przy jednoczesnym ich
podaniu.



INTERAKCJA (interferencja)-

jest to

wzajemne oddziaływanie leków na siebie tzn.
wpływ jednego leku na wynik działania
drugiego jednocześnie stosowanego leku.

RODZAJE INTERAKCJI LEKÓW



Interakcje farmaceutyczne



Interakcje farmakodynamiczne



Interakcje farmakokinetyczne

Interakcje

farmaceutyczne

Na interakcje farmaceutyczne

składają się chemiczne i
fizykochemiczne niezgodności
recepturowe czyli wzajemne
reagowanie leków ze sobą
przed ich wchłonięciem do
organizmu.

INTERAKCJE

FARMACEUTYCZNE=NIEZGODN

OŚCI

LEK



Diazepam



Droperidol



Gentamycyna



Ketamina



Streptomycyna



Tylozyna



Fenylobutazon



Linkomycyna



Prednizolon



Witamina C



Heparyna

LEK z którym występuje

niezgodność



Atropina



Barbiturany



Cefalosporyny



Barbiturany



Glukonian wapnia,

dwuweglan sodu



Hydrokortyzon



Chlorpromazyna



Penicyliny



Prometazyna



Dwuweglan sodu



Aminoglikozydy,

petydyna. Prometazyna

INTERAKCJE

FARMAKODYNAMICZNE

Interakcje farmakodynamiczne są to zmiany

siły i czasu działania jednego leku pod

wpływem efektu farmakologicznego

drugiego równocześnie zastosowanego leku.



SYNERGIZM (syn – razem, ergein – działać) jest

to zgodne, jednokierunkowe działanie leków.



ANTAGONIZM (anti – przeciw, agon – walka) jest

to przeciwne, różnokierunkowe działanie leków,

które mogą hamować lub znosić wzajemne swoje

działanie po równoczesnym wprowadzeniu do

organizmu.

SYNERGIZM

Zgodne, jednokierunkowe działanie

leków.



ADDYCJA (sumacja)

–

występuje wówczas, gdy

działanie leków podanych razem jest sumą działania

poszczególnych składników.

Ten typ synergizmu

występuje, gdy mechanizm i punkt uchwytu

działania obu leków jest taki sam

np. adrenalina i

noradrenalina, acetylocholina i karbachol.



HIPERADDYCJA (potencjalizacja

)

– występuje

wówczas, gdy dwa leki zastosowane jednocześnie,

wywierają efekt farmakologiczny znacznie większy

niż wynikałoby to z sumowania działania

poszczególnych składników.

Potencjalizacja

występuje najczęściej, gdy zastosowane leki mają

różne punkty uchwytu np.. trimetoprim i sulfonamid,

chloropromazyna i heksobarbital.

ANTAGONIZM

Przeciwne, różnokierunkowe działanie leków.



ANTAGONIZM CHEMICZNY

– polega na tym, że dwa leki

reagują ze sobą, a w wyniku tej reakcji chemicznej powstaje

związek nieczynny biologicznie np.. Antagonizm pomiędzy

dimerkaptopropanolem (BAL) a jonami metali ciężkich

(terapia zatruć), leki neutralizujące a HCL soku

żołądkowego (terapia nadkwaśności)



ANTAGONIZM KONKURENCYJNY (kompetycyjny)

–

występuje wówczas, gdy dwa leki (agonista i antagonista)

mają ten sam punkt uchwytu działania, konkurują ze sobą o

ten sam receptor i mogą się wzajemnie z wiązania z tym

receptorem wypierać.



Acetylocholina i atropina konkurencja o receptor M



Acetylocholina i tubokuraryna konkurencja o

receptor N2



Adrenalina i propranolol konkurencja o receptor 



Ksylazyna i atipamezol konkurencja o receptor 2

ANTAGONIZM



ANTAGONIZM NIEKONKURENCYJNY

– występuje

wówczas, gdy agonista i antagonista mają różne
punkty działania. Antagonista może hamować
reakcję wzbudzoną przez połączenie agonisty z
receptorem.

fizostygmina

i

papaweryna

 
skurcz rozkurcz m.gładkich



ANTAGONIZM CZYNNOŚCIOWY

(

funkcjonalny

) –

polega na tym, że dwa leki o różnym punkcie
uchwytu działania wywołują przeciwne skutki.

adrenalina acetylocholina
 (1)  (M)
wzrost spadek tętna

Kliniczne wykorzystanie antagonizmu
 jako antidotum w przedawkowaniu

lub terapii zatruć.



Wykorzystanie neostygminy do przerwania
zwiotczającego działania kuraryn



Osłona serca -adrenolitykami przed

arytmiogennym działaniem katecholamin



Zastosowanie flumazenilu w zatruciu
benzodiazepinami



Wykorzystanie atipamezolu do przerwania
działania 2- agonistów.



Wykorzystanie antagonistów receptorów
opioidowych w terapii zatruć morfiną

Interakcje farmakodynamiczne mogą

być przyczyną ujawnienia się

niekorzystnych działań leków, w tym

także ostrych zatruć.



Aminoglikozydy + furosemid  potęgowanie

działania ototoksycznego.



Aminoglikozydy + NLPZ  potęgowanie działania

nefrotoksycznego.



Aminoglikozydy + barbiturany  potęgowanie

działania nasennego.



Amfoterycyna B + glikozydy nasercowe  efekt

arytmiogenny.



Antybiotyki jonoforowe + tiamulina  efekt

neurotoksyczny, prowadzący do upadków drobiu.



Sulfonamidy potencjonowane + 

2

agoniści  efekt

arytmiogenny zagrażający życiu.

INTERAKCJE

FARMAKOKINETYCZNE

Interakcją farmakokinetyczną określa się

wpływ jednego leku na losy drugiego leku

w organiźmie tzn. na:



Wchłanianie



Wiązanie z białkami



Transport przez błony biologiczne



Dystrybucję w organiźmie



Biotransformację (metabolizm)



Wydalanie

INTERAKCJE NA ETAPIE

WCHŁANIANIA



Adsorbcja na powierzchni: np. na węglu lekarskim



Tworzenie się niewchłanialnych kompleksów:

tetracykliny + jony Mg2+ lub Ca2+



Zmiana napięcia powierzchniowego: np. saponiny lub

tenzydy wzmagają wchłanianie jelitowe innych leków.



Zmiana perystaltyki jelit: – prokinetyki nie wpływają na

ilość wchłoniętego leku (olbrzymia powierzchnia

wchłaniania), lecz zmniejszają jego maksymalne stężenie

we krwi.



Zmiana pH treści pokarmowej: – leki hamujące

wydzielanie HCl zwiększają stopień dysocjacji słabych

kwasów, co utrudnia ich bierne wchłanianie przez ścianę

żołądka. Leki zakwaszające treść jelitową zmniejszają

wchłanianie leków o odczynie zasadowym

INTERAKCJE NA ETAPIE

WCHŁANIANIA



Wchłanianie leków może być upośledzone przez
równoczesne podawanie doustne niektórych
antybiotyków (fenikoli, tetracyklin, neomycyny)



Jest to związane z indukcją przez antybiotyki
dysbakterioz jelitowych prowadzących do
wzrostu częstotliwości wypróżnień.



Leki zmniejszające miejscowy przepływ
krwi (przez jelita czy wątrobę) mogą upośledzać
wchłanianie innych równocześnie podanych
leków  cymetydyna, - adrenolityki, -

adrenomimetyki

INTERAKCJE NA ETAPIE

DYSTRYBUCJI

Leki w różnym stopniu wykazują zdolność

wiązania z białkami krwi (albuminami).

Kompleks lek-białko:



nie ulega transportowi,



nie wiąże się z receptorem,



nie wykazuje działania farmakologicznego,



nie ulega biotransformacji i



nie ulega wydaleniu.

INTERAKCJE NA ETAPIE

DYSTRYBUCJI



Leki o silnym powinowactwie do białek
(salicylany) mogą wypierać z wiązań z
białkami równocześnie podane inne leki o
słabym powinowactwie do białek
(sulfonamidy, kumaryny, penicyliny) 

wzrost

toksyczności



W wyniku zmiany pH po podaniu jednego leku
ulec mogą zmianie właściwości sorbcyjne
białek w stosunku do innego równocześnie
podanego leku  zakwaszenie krwi zwiększa

stopień wiązania leków o charakterze słabych
kwasów i odwrotnie – alkalizacja zwiększa
wiązanie leków zasadowych 

słabsze

działanie

INTERAKCJE W ZAKRESIE

TRANSPORTU BŁONOWEGO



Leki depolaryzujące błony komórkowe
(agoniści receptorów M) ułatwiają przenikanie i
tym samym zwiększają siłę działania innych
równocześnie podanych leków.



Insulina, ACTH, STH i angiotensyna ułatwiają
transport czynny przez błony innych
równocześnie podanych leków 

przyśpieszenie i nasilenie ich działania

INTERAKCJE NA ETAPIE

BIOTRANSFORMACJI



INDUKCJA ENZYMATYCZNA – jest to
właściwość nieswoistego wzmagania aktywności
enzymów mikrosomalnych metabolizujących
leki.



Mechanizm indukcji enzymatycznej jest
związany z pobudzajacym wpływem przez
induktory syntezy białek enzymatycznych.

barbiturany  przyśpieszają rozkład

dikumarolu, gryzeofulwiny, metronidazolu,
fenylobutazonu, glikokortykosterydów

INTERAKCJE NA ETAPIE

BIOTRANSFORMACJI



INHIBICJA ENZYMATYCZNA – jest to
właściwość leku polegająca na hamowaniu
aktywności enzymów mikrosomalnych.



Leki będące inhibitorami enzymatycznymi
wzmagają i przedłużają działanie oraz
nasilają toksyczność innych leków.

cymetydyna  nasila toksyczność

benzodiazepin, propranololu, opioidów,
leków przeciwpadaczkowych

INTERAKCJE NA ETAPIE

WYDALANIA



Dotyczy leków wydalanych z moczem 

zmiana pH wywiera istotny wpływ na

wydalanie



Leki zakwaszające mocz hamują wydalanie

innych równocześnie podanych leków i/lub ich

metabolitów.



Leki alkalizujące mocz przyśpieszają

wydalanie innych równocześnie podanych

leków i/lub ich metabolitów.