FARMAKOLOGIA
WETERYNARYJNA

prof. dr hab. Bożena Obmińska- Mrukowicz
e-mail: [e-mail]

Semestr V:
wykłady 2 godz/tyg. i ćwiczenia 2
godz/tyg
Semestr VI:
Wykłady 1 godz/tyg i ćwiczenia 3
godz/tyg

Egzamin

: receptura + wiedza

teoretyczna  po semestrze VI.

Co to jest

farmakologia ?



Farmakologia (

farmakon

– lek,

logos

– słowo, nauka)



jest to nauka o

lekach i ich działaniu na organizm
żywy.

Farmakologia weterynaryjna jest

nauką zajmującą się wpływem

leków na organizm zwierzęcy.

Co to jest lek ?



Lekiem nazywamy substancję
chemiczną pochodzenia naturalnego
lub syntetycznego, która reaguje z
żywym organizmem



zmieniając

jego czynność tak, że zmiany te mogą
być wykorzystane

.

do zapobiegania wystąpienia choroby

lub
.

do terapii stanu chorobowego.

DZIAŁY FARMAKOLOGII



Farmakologia ogólna

: nauka o ogólnych prawach

rządzących działaniem leków i zasadach ich leczniczego
zastosowania.



Farmakologia szczegółowa

: nauka o właściwościach,

działaniu i zastosowaniu poszczególnych grup leków.





Farmakodynamika: nauka określająca wpływ leku na
organizm i poszczególne jego narządy (efekty działania) oraz
wyjaśniająca mechanizm działania leku.



Farmakokinetyka: nauka zajmująca się matematyczną
oceną procesów kinetycznych jakim podlega lek w
organiźmie (wchłanianie, rozmieszczenie, biotransformacja i
wydalanie)



Farmakoterapia: nauka o wskazaniach,
przeciwwskazaniach oraz dawkowaniu leków w
poszczególnych stanach chorobowych

PROFILOWANE DZIAŁY

FARMAKOLOGII



Farmakogenetyka 

dział nauki zajmujący

się wpływem pojedynczych genów na reakcję
organizmu na podanie określonych leków



Immunofarmakologia 

dział zajmujący się

wpływem leków na układ immunologiczny



Farmakologia wieku rozwojowego



dział

zajmujący się wpływem leków w zależności od
wieku pajenta (pediatria i geriatria)



Chronofarmakologia 

wpływ rytmu

dobowego na odpowiedź organizmu na lek.



Farmakologia kliniczna

RODZAJE DZIAŁANIA LEKÓW

I. LECZENIE PRZYCZYNOWE



Przeciwbakteryjne



Przeciwwirusowe



Przeciwgrzybicze



Przeciwpasożytnicze



Przeciwnowotworowe

II.

LECZENIE OBJAWOWE



Homeopatyczne (similia similibus curantur –

podobne leczy się podobnym) np. szczepienia



Allopatyczne

( contraria contraribus curantur –

przeciwne leczy się przeciwnym) np..

leki

przeciwgorączkowe, przeciwbólowe,

hipotensyjne, przeciwkaszlowe, przeciwzapalne

DAWKA (dosis)

Efekt farmakologicznego działania leku zależy od:



dawki (jeżeli lek jest podany systemowo)



stężenia (jeżeli lek jest podany miejsowo)

RODZAJE DAWEK:



Dawka minimalna

(dosis minimalis) – najmniejsza ilość

leku, która wprowadzona do organizmu wywiera
zauważalny efekt.



Dawka lecznicza

(dosis therapeutica) – ilość leku, która

wprowadzona do organizmu wywiera zamierzony efekt.

(

dawka uderzeniowa i dawka podtrzymująca

)



Dawka maksymalna

(dosis maximalis) – najwyższa dawka

lecznicza



Dawka toksyczna

(dosis toxica) – ilość leku wywołująca

objawy toksyczne



Dawka śmiertelna

(dosis letalis) – najmniejsza ilość leku

wywołująca śmierć organizmu.

Dawka jednorazowa

(dosis pro dosi)

Dawka dobowa

(dosis pro die)

WSKAŹNIK TERAPEUTYCZNY

O wartości terapeutycznej leku

decyduje:



Skuteczność działania



Bezpieczeństwo stosowania

WSKAŹNIK TERAPEUTYCZNY

WSKAŹNIK TERAPEUTYCZNY

(index therapeuticum)



dawka toksyczna

:

dawka

lecznicza

lub

DL

50 :

DE

50

WYŻSZY WSKAŹNIK TERAPEUTYCZNY 

LEK BEZPIECZNIEJSZY

NEGATYWNE NASTĘPSTWA

STOSOWANIA LEKÓW



działanie niepożądane

(uboczne)



działania toksyczne

DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE

LEKU

Lek  skuteczny + bezpieczny



Niepożądane (uboczne) działanie leku 

niekorzystne objawy i/lub szkodliwe
skutki dla organizmu pojawiające się po
podaniu leku w dawce terapeutycznej.



Efekt niepożądany jest nierozerwalnie
związany z działaniem
farmakologicznym leku !!!!!!



Bezpośrednie niepożądane działania
układowe



Reakcje alergiczne / reakcje nadwrażliwości
typu idiosynkrazji



Dysbakteriozy i hipowitaminozy



Działanie leków na płód:

embriotoksyczność

i

teratogenność



Działanie mutagenne



Działanie karcinogenne

DZIAŁANIE TOKSYCZNE LEKU



Przedawkowaniem leku



Stosowaniem kolejnych dawek w zbyt

krótkich odstępach czasu

(kumulacja)



Stanem zdrowia zwierzęcia

( niewydolność

nerek i/lub wątroby)



Nieprawidłowym kojarzeniem leków w

dawkach leczniczych

LEKI WETERYNARYJNE



Leki generyczne = referencyjne



Leki odtwórcze



Leki weterynaryjne stosowane u
zwierząt, których tkanki i produkty są
przeznaczone do konsumpcji, mogą
występować jako pozostałości w
produktach żywnościowych pochodzenia
zwierzęcego.

POZOSTAŁOŚĆ LEKU

Definicja pozostałości leku:

za pozostałość leku uważa się

pozostanie w tkankach przez
określony czas:

1.

substancji czynnej(ych)

2.

pomocniczych leku podanego
zwierzętom

3.

produktów powstałych z rozpadu
leku (metabolitów).

POZOSTAŁOŚĆ LEKU

•

Pozostałość leku wprowadzonego do
organizmu zwierzęcia, w zależności od
stężenia, może świadczyć o
nieprzydatności tkanek i produktów
zwierzęcego pochodzenia do spożycia
przez człowieka.

•

Nie każda pozostałość leku podanego
zwierzętom i nie w każdym stężeniu
świadczy o niezdatności tkanek i
produktów do spożycia !!

OCENA BEZPIECZEŃSTWA

POZOSTAŁOŚCI LEKU



MRL (

Maximum Residue Limitis

) – oznacza

najwyższe dopuszczalne stężenie pozostałości

leku i/lub jego metabolitów w tkankach

zwierząt przeznaczonych do konsumpcji przez

człowieka.



Wartości MRL dla leku stosowanego u zwierząt,

których tkanki lub produkty przeznaczone są do

konsumpcji przez człowieka ustalane są przez

niezależnych ekspertów FAO/WHO na podstawie

doświadczeń przeprowadzonych na odpowiednich

gatunkach zwierząt gospodarskich z zastosowaniem

zwalidowanych metod analitycznych

EUROPEJSKA AGENCJA ds. OCENY LEKÓW

(European Agency for the Evaluation of

Medicinal Products – EMEA)



EMEA jest odpowiedzialna za dopuszczenie leku

do stosowania u zwierząt i ludzi.

Lek musi być skuteczny i bezpieczny



EMEA dopuszcza lek do stosowania

uwzględniając:

.

Badania toksyczności ostrej – wartość LD

50

(dosis letalis)

.

Badania toksyczności przewlekłej

3.

Badania określające wpływ leku na rozrodczość

(genotoksyczność i teratogenność)

4.

Badania określające mutagenność

5.

Badania określające karcinogenność

6.

Badania określające pozostałości w tkankach i

produktach – oznaczenie wartości MRL i

zakwalifikowanie do odpowiedniego ANEKSU

OCENA BEZPIECZEŃSTWA



Efektem badań określających działanie
toksyczne narządowe, teratogenne,
mutagenne i karcinogenne substancji
leczniczej jest ustalenie wielkości
dawki badanego leku przy której nie
obserwuje się działania
farmakologicznego lub niepożądanego



NOEL (No Observable Effect Level)

WSKAŹNIK ADI

(Acceptable Daily Intake)

Wielkość akceptowanego dziennego pobrania

oznacza ilość substancji czynnej, która może być
spożywana codziennie przez całe życie człowieka
bez żadnego uszczerbku dla jego zdrowia.

ADI (mg/dz.) = _NOEL (mg/kg) x 60

kg__

wskaźnik

bezpieczeństwa

NOEL - wartość dla najistotniejszego toksycznego

działania badanego leku

60 kg - przeciętna waga człowieka
wskaźnik bezpieczeństwa = 100

ANEKSY – ustalone przez
Europejską Agencję ds. Oceny
Leków

(dyrektywa 2377/90)

•

Aneks I

- zawiera substancje czynne dla których

oznaczone są wartości MRL

•

Aneks II

- zawiera substancje czynne dla

których nie jest konieczne ustalenie MRL

(substancje te mogą być dodawane do pasz dla
zwierząt)

•

Aneks III

- zawiera substancje czynne mające

wyznaczone tymczasowe wartości MRL

(substancje w trakcie badań)

•

Aneks IV

- zawiera substancje dla których nie

są oznaczone wartości MRL i których

nie wolno

podawać zwierzętom przeznaczonym do
konsumpcji

ANEKS IV – leki zakwalifikowane do

ANEKSU IV nie wolno stosować u zwierząt

przeznaczonych do konsumpcji

•

Chloramfenikol

•

Chloroform

•

Chlorpromazyna

•

Colchicyna

•

Dapson

•

Dimetridazol

•

Furazolidon

•

Meronidazol

•

Nitrofurany

•

Ronidazol

OKRES KARENCJI



Okres karencji jest to czas od podania ostatniej
dawki leku do momentu, kiedy tkanki i produkty
pochodzące od zwierząt rzeźnych są zdatne do
spożycia.

Okres karencji dla danej substancji czynnej zależy

od:

•

postaci leku

•

drogi podania

•

preparatu zawierającego substancję czynną

•

rodzaju rozpuszczalnika i/lub substancji
uzupełniających zwartych w preparacie

•

gatunku zwierzęcia, którego tkanki bądź
produkty przeznaczone są do konsumpcji.

OKRES KARENCJI



Okres karencji dla danego preparatu ustalany

jest na podstawie badań określających

pozostałości substancji czynnych lub ich

metabolitów w tkankach jadalnych lub

produktach (mleko, jaja) po uwzględnieniu

wartości MRL.

•

Okres karencji dla poszczególnych

preparatów dopuszczonych do lecznictwa

weterynaryjnego zawierających te same

substancje czynne może być różny !!!!!!.

•

Producent preparatu zobowiązany jest do

doświadczalnego udokumentowania zalecanego

dla preparatu okresu karencji, który musi być

podany w ulotce informacyjnej stanowiącej

integralną część dokumentacji rejestracyjnej

preparatu.

OKRES KARENCJI

•

Okres karencji dla substancji czynnych

wyznaczany jest na podstawie badań

farmakokinetycznych i metabolicznych

przeprowadzanych na danym gatunku

zwierząt.

•

Do wyznaczenia okresu karencji badania

powinny być wykonane w kilku punktach

czasowych

– dla krów mlecznych (8 szt.) w tym - 4 szt.

we wczesnym okresie laktacji i - 4 szt. w

późnym okresie laktacji,

– dla świń - 4 szt.
– dla drobiu - 6 szt.
– dla jaj - 100 szt.
– dla ryb - 10 szt

.

OKRES KARENCJI

Substancja

czynna

Preparat

Postać

Okres karencji

amoksycylina Amoxinject

15%

inj.

świnia – tk. jadalne – 14 dni

cielę – tk. jadalne – 14 dni

amoksycylina Amoxy

15%

inj.

świnia – tk. jadalne – 21 dni

bydło – tk. jadalne – 21 dni, mleko – 4

dni

amoksycylina Betamox

L.A.

inj.

świnia – tk. jadalne – 21 dni

bydło – tk. jadalne – 21 dni, mleko – 3

dni

amoksycylina Clamoxyl

L.A.

inj.

świnia – tk. jadalne – 21 dni

bydło – tk. jadalne – 21 dni, mleko – 3

dni

amoksycylina Hostamox

L.A.

inj.

świnia – tk. jadalne – 21 dni

bydło – tk. jadalne – 21 dni, mleko – 3

dni

amoksycylina Polypenjet inj.

świnia – tk. jadalne – 31 dni

amoksycylina Potencil

inj.

cielę – tk. jadalne – 21 dni

OKRES KARENCJI

Substancja

czynna

Preparat

Postać

Okres karencji

amoksycylina

Amoksycylina

trójwodna

proszek cielę – tk. jadalne – 21 dni

Amoksycylina Amoksycylina

60%

proszek świnia – tk. jadalne – 10 dni

drób – tk. jadalne – 5 dni

Amoksycylina Amoxicillin 15

wsp

proszek świnia – tk. jadalne – 8 dni

Amoksycylina Amoxyveto

proszek świnia – tk. jadalne – 4 dni

Amoksycylina Amuril

proszek świnia – tk. jadalne – 4 dni,

drób – 2 dni, cielę – 7 dni

Amoksycylina Biomox

proszek świnia –tk. jadalne – 11 dni,

cielę – 11 dni, drób – 5 dni

Amoksycylina Clamoxyl

proszek drób – tk. jadalne – 2 dni

amoksycylina

Farmox 15

proszek świnia – tk. jadalne – 2 dni

drób – 2 dni, cielę – 10 dni

NIEWRAŻLIWOŚĆ ORGANIZMU

NA LEKI



Wrodzona



Nabyta:

.

Tachyfilaksja

(rozwija się w

krótkim czasie)

.

Tolerancja

(rozwija się w długim

okresie czasu)

TACHYFILAKSJA



Jest to zjawisko polegające na tym, że po
dożylnym podaniu kolejnych dawek leków w
krótkich odstępach czasowych

(np. efedryny)

występuje brak efektu farmakologicznego
działania

(podwyższenia ciśnienia krwi).



Mechanizm powstania tachyfilaksji na kolejną dawkę
efedryny związany jest z wyczerpaniem rezerw
magazynowanej w ziarnistościach zakończeń nerwów
współczulnych noradrenaliny na skutek działania
efedryny.



Normalna reakcja na lek powraca po pewnym czasie –
po nagromadzeniu się noradrenaliny w zakończeniach
nerwów współczulnych.

TOLERANCJA



Jest to konieczność stopniowego zwiększania
dawki leku w celu osiągnięcia takiego efektu
jaki wcześniej występował po stosowaniu
tego samego leku w mniejszych dawkach.



Tolerancja jest jednym z ważniejszych czynników
związanych z powstawaniem zależności lekowej.



Tolerancja organizmu rozwija się przede wszystkim
na leki neurotropowe (opioidy, barbiturany,
pochodne bezodiazepinowe)

NADWRAŻLIWOŚĆ ORGANIZMU

NA LEKI



Idiosynkrazja



stan ostrego zatrucia, który

może wystąpić po podaniu dawki
terapeutycznej leku zastosowanego
jednorazowo lub wielokrotnie co
uwarunkowane jest z genetycznie wywołaną
nieprawidłową reakcją organizmu na lek.



Uczulenie=alergia

 są to patologiczne

procesy będące następstwem specyficznej
reakcji pomiędzy antygenem, którym może
być lek, a krążącymi przeciwciałami.

Lek może być:

antygenem

lub

haptenem

lub

liberatorem histaminy

RODZAJE REAKCJI ALERGICZNYCH

NA LEKI



Polekowe alergiczne zapalenie skóry



Polekowe alergiczne uszkodzenia elementów
morfotycznych krwi i układu krwiotwórczego:

.

Erytrocytów – niedokrwistość hemolityczna

.

Leukocytów – granulocytopenia,
agranulocytoza, limfopenia

3.

Płytek krwi – trombocytopenia z plamicą



Reakcje uogólnione:

.

Wstrząs anafilaktyczny

.

Choroba posurowicza

3.

Obrzęk naczynioruchowy

4.

Dychawica oskrzelowa

LEKI BĘDĄCE ANTYGENAMI LUB

HAPTENAMI



Sulfonamidy



Antybiotyki

(penicyliny, aminoglikozydy

)



Salicylany



Fenylobutazon



Fenotiazyny



Diuretyki tiazydowe



Leki znieczulające miejscowo (

prokaina, lidokaina

)



Tubokuraryna

(liberator histaminy

)



Morfina (

liberator histaminy

)



Preparaty jodowe



Obcogatunkowa surowica

CHARAKTERYSTYKA LEKU



Nazwa międzynarodowa substancji czynnej



Przynależność do grupy



Efekt farmakologicznego działania



Mechanizm działania



Właściwości farmakokinetyczne z

uwzględnieniem gatunków zwierząt



Wskazania



Przeciwwskazania



Działania niepożądane



Interakcje



Zasady podawania

(droga podania,

częstotliwość, dawka)