1

Teorie uwagi

Teorie uwagi

selektywnej

Teorie
uwagi

Teorie uwagi

podzielnej

2

TEORIE UWAGI SELEKTYWNEJ – podstawowe
pytania:

• Co decyduje o odrzuceniu pewnych informacji czy źródeł
stymulacji?

• Kiedy zachodzi taka selekcja?

Uwaga jako mechanizm
redukcji nadmiaru informacji
i mechanizm odsiewania
informacji nieistotnej

3

Teorie uwagi

selektywnej

4

Teorie uwagi selektywnej

Teorie wczesnej
selekcji

np. model D.
Broadbenta

Teorie późnej
selekcji

np. model
osłabiacza A.
Treisman,

model J. A.
Deutsch i D.
Deutsch

Teorie
integrujące

np. model J.
Johnstona

Teorie uwagi selektywnej: podział ze względu na umiejscowienie filtra
uwagowego

w procesie przetwarzania informacji (za: E. Nęcka, 2000)

5

MODEL BROADBENTA (teoria filtra
uwagi)

UWAGA

Kanał
1.

Kanał
2.

albo

UWAGA

Kanał
1.

Kanał
2.

Cherry (1953) – badania z wykorzystaniem techniki cienia
(shadowing task) w odmianie z wykorzystaniem słuchania
dwuusznego

kanał

śledzony

Kanał śledzony – analiza znaczenia i parametrów fizycznych
przekazu

Kanał nieśledzony – analiza podstawowych parametrów
fizycznych przekazu

6

Założenia modelu Broadbendta (1958):

Teoria filtra uwagi – metafora „wąskiego gardła”

- Uwaga działa na poziomie procesów percepcyjnych i tu
już następuje selekcja informacji; dokonujemy selekcji
informacji od razu po tym, kiedy zostają one
zarejestrowane na poziomie sensorycznym.

- Informacji, na które nie zwracamy uwagi po prostu nie
spostrzegamy (działanie na zasadzie „wszystko albo nic”).

- O tym, które informacje zostaną spostrzeżone decydują
właściwości fizyczne bodźców.

Konsekwencje:

Działanie uwagi jest mechaniczne, nie zapewnia
elastyczności funkcjonowania poznawczego (ze względu
na wczesne ukierunkowanie procesów poznawczych).

7

UWAGA

Kanał
1.

Kanał
2.

Szła

167

do

542

365

dziewecz
ka

731

laseczka

Eksperyment Graya i
Wadderburn’a

• rezultaty eksperymentów Graya i Wadderburn’a
(rys. poniżej)

Krytyka modelu Broadbendta:

8

Krytyka modelu Broadbendta (c.d.):

• imię: prezentacja imienia uczestnika badań do kanału
ignorowanego – w 51% prób nastąpiło przeniesienie
uwagi do tego kanału (Moray, 1959); imię w efekcie
coctail party (Cherry, 1953)

• badania Treisman:

- przełączanie przekazu do kanału ignorowanego

(1960),

- badania z udziałem osób dwujęzycznych (j.

angielski

i francuski) (1964)

• badania z zastosowaniem procedury warunkowania
awersyjnego i pomiarem reakcji skórno-galwanicznej
(Corteen i Wood, 1972)
• paradoks inteligentnej selekcji

9

MODEL J. A. DEUTSCH i D. DEUTSCH (1963)

Założenia:

- wszystkie informacje przechodzą przez etap analizy
sensorycznej w niezmienionej postaci;

- filtr uwagi działa na możliwie najpóźniejszym etapie
przetwarzania informacji, tuż przed ich świadomą obróbką
przez system pamięci operacyjnej.

10

MODEL „OSŁABIACZA” (osłabiania sygnału) A.
TREISMAN

Założenia modelu:

- uwaga działa zarówno na wczesnych, jak i późnych etapach
przetwarzania informacji;

- selektywny odbiór informacji dokonuje się w trzech etapach;
- hipoteza „osłabiacza”: informacje nie wyselekcjonowane
przez uwagę nie są blokowane i bezpowrotnie odrzucane, lecz
osłabiane; w postaci osłabionej przechodzą one do dalszych
etapów przetwarzania informacji i mogą zostać wykorzystane;

- pojemność uwagi można porównać do stożka – jest o na
największa we wczesnych etapach analizy, a mniejsza w
etapach późnych.

11

Etapy selekcji informacji wg modelu „osłabiacza”
A. Treisman

3. Analiza znaczenia informacji

(zachodzi szeregowo)

bodźce

kanały sensoryczne

2. Analiza informacji ze

względu na charakterystyczne

wzorce percepcyjne

(etap identyfikacji bodźców)

selekcja kanału

1. Analiza właściwości fizykalnych

bodźców

(przeduwagowa, nieświadoma,

równoległa)

informacje

„osłabione”

informacje

„osłabione”

Próg dostępu i
jego rola

12

MODEL J. JOHNSTONA

Początkowe założenia:

- istnieją dwa niezależne filtry uwagi: sensoryczny i
semantyczny

- jeden z nich może uzyskać przewagę w zależności od tego,
który rodzaj informacji jest w danym momencie potrzebny
systemowi poznawczemu, niekiedy te dwa filtry mogą ze
sobą współdziałać

Do porzucenia hipotezy istnienia dwóch oddzielnych filtrów
uwagi skłoniły Johnstona wyniki eksperymentów,
dotyczących wykonywania zadań o różnym poziomie
trudności, angażujących hipotetyczne dwa filtry uwagi (jeśli
istnieją dwa niezależne filtry uwagi, to poziom ich działania
nie powinien być wzajemnie zależny)

13

Późniejsze ustalenia Johnstona

(z wykorzystaniem koncepcji poziomów
przetwarzania Craika i Lockharta):

- filtr uwagi jest jeden, lecz może działać na różnych
poziomach przetwarzania informacji (w zależności od
wymagań sytuacji), a na każdym poziomie kieruje się
innym kryterium przyjęcia vs odrzucenia informacji

-„przepuszczalność” filtra uwagi jest większa na poziomie
semantycznym, lecz konsekwencją tej zwiększonej
pojemności jest właśnie wydłużenie czasu przetwarzania

- im głębszy poziom analizy, tym wolniejsze działanie filtra
uwagowego (od poziomu płytkiego – analizy fizycznych
cech bodźca, do poziomu głębokiego – semantycznej
analizy bodźca)

14

Teorie uwagi

podzielnej

15

TEORIA ZASOBÓW D. KAHNEMANNA

- badania z zastosowaniem tzw. techniki podwójnego
zadania (dual task);

ZADANIE 1.

(jeden poziom

trudności)

np. szybkie

reagowanie na

prosty bodziec

wzrokowy

JEDNOCZESNE WYKONANIE

ZADANIE 2.

(dwa poziomy

trudności)

kategoryzowanie

ZADANIE

2A. (łatwe)

np.
odróżnianie
słów od nie-
słów

ZADANIE 2B.

(trudne)

np. odróżnianie
nazw zwierząt
od nazw
owoców

Czas reakcji w
ZADANIU 1

Czas reakcji w
ZADANIU 1

16

Wnioski z badań Kahnemanna:

Uwaga działa jak system dystrybucji niespecyficznej
„energii mentalnej”, zwanej zasobami uwagi.

Zasoby uwagi są przydzielane poszczególnym
czynnościom i decydują o tym, jak dobrze czynności
te będą wykonywane.

17

TEORIA MODUŁÓW G. ALLPORTA

Zadanie: Spróbuj jednocześnie:

1. Odliczać na palcach jednej ręki od 1 do 10,

drugą ręką rysować koła

2. Liczyć głośno od 1 do 10 oraz rysować koła

18

TEORIA MODUŁÓW G. ALLPORTA

- eksperyment Allporta, Antonisa i Reynoldsa z
zastosowaniem klasycznej techniki cienia (shadowing), przy
zaangażowaniu różnych kanałów sensorycznych

UWAG
A

Kanał
1.

Kanał
2.

TEKST

CZYTAN

Y

SŁOWA
PISANE

lub

90%

poprawnoś

ci

rozpoznań

19

Teoria modułów (Allport) c.d.

Wnioski z badań:

- uwaga działa poprzez niezależne kanały sensoryczne, z
których każdy zaopatrzony jest w osobny filtr;

- gdy wykonywanie czynności jednoczesnych angażuje ten
sam kanał sensoryczny, następuje interferencja procesów
poznawczych, dlatego w tym przypadku obserwujemy
pogorszenie poziomu wykonania przynajmniej jednej z
wykonywanych jednocześnie czynności, a najczęściej obu;

- gdy wykonywane jednocześnie czynności angażują różne
kanały sensoryczne, mogą być one nadzorowane
jednocześnie, stąd nie obserwuje się wówczas obniżenia
poprawności wykonania zadań, czy spowolnienia ich
wykonania.

20

Późniejsze badania (McLeod) wskazały, że interferencja
dwóch czynności jest funkcją nie tylko rozdzielności
kanałów sensorycznych, lecz również struktur
wykonawczych.

Wobec tych rezultatów Allport zmodyfikował swoją
pierwotną koncepcję – w miejsce kanałów sensorycznych
postuluje on istnienie niezależnych modułów
przetwarzania informacji.

Ostateczne wnioski:

- uwaga jest systemem niezależnych modułów
przetwarzania danych;

- moduły te obejmują nie tylko selekcję bodźców, lecz
również kontrolę reakcji wykonawczych;

- każdy moduł ma ograniczoną pojemność (na „wejściu” i
„wyjściu”), przez co jednoczesne wykonywanie kilku
czynności, angażujących ten sam moduł skutkuje
interferencją, z kolei jeśli czynności te wymagają
zaangażowania różnych modułów, efekt interferencji nie
wystąpi.