Grzbiet, miednica

Okolica kroczowa (regio perinealis)

składa się z części przedniej — okolicy

moczowo-płciowej (regio

urogenitalis), w obrębie której

otwiera się przewód moczowo-

płciowy, oraz z części tylnej — okolicy

odbytowej (regio analis), w obrębie

której leży odbyt. Obie te części

przedziela linia międzykulszowa

łącząca guzy kulszowe. Część okolicy

moczowo-płciowej, która zawiera

zewnętrzne części płciowe, ma nazwę

okoli cy sromowej

MIEDNICA JAKO CAŁOŚĆ

Miednica (pelvis) stanowi

pierścień kostny, zbudowany z

dwóch kości miednicznych, kości

krzyżowej i guzicznej. Górną część

miedni cy określa się jako

miednicę większą dolną zaś jako

miednicę mniejszą

W miednicy większej wyróżnia się trzy

ściany: tylną — utworzoną przez odcinek

lędźwio wy kręgosłupa i boczne —

utworzone przez talerze kości biodrowych.

Tylną ścianę miednicy mniejszej tworzy

kość krzyżowa i guziczna, ściany boczne —

kości kulszowe i części kości biodrowych,

przednią zaś— kości łonowe i spojenie

łonowe. Granicę pomiędzy miednicą

większą a mniejszą zaznacza kresa

graniczna, która biegnie wzdłuż grzebienia

kości łonowej oraz kresy łukowatej, a

następnie przechodzi po bocznej części

kości krzyżowej między jej powierzchnią

miedniczną a podstawą i kończy się na

wzgórku.

Przejście miednicy większej

w mniejszą na poziomie

kresy granicznej nazywa się

otworem górnym miednicy.

Otwór dolny miednicy

ograniczony jest gałęziami

kości kulszowych i łonowych,

więzadłami krzyżowo-

guzowymi i wierzchołkiem

kości guzicznej.

Gałęzie przeciwległych kości

kulszowych i ich przednie

przedłużenia, gałęzie dolne

przeciwległych kości łonowych,

zbiegają się z przodu w spojeniu

łonowym, tworząc w całości tzw.

łuk łonowy. Kąt zawarty między

gałęziami dolnymi kości łonowych

nosi nazwę kąta podłonowego i

wykazuje dużą zmienność

uzależnioną od płci.

Płaszczyzny i wymiary

miednicy mniejszej

Płaszczyzna wchodu miednicy leży na

poziomie górnego otworu miednicy. Wymiary

płaszczyzny wchodu:

a) wymiar poprzeczny (diameter transversa)\

największa od ległość między dwoma

punktami kresy granicznej, mierzona w pła

szczyźnie czołowej wynosi 13,5 cm;

b) wymiar skośny (diameter obliqua)\

odległość stawu krzyżo-wo-biodrowego od

wyniosłości biodrowo-łonowej strony

przeciwległej — 12,5 cm;

c) sprzężna anatomiczna (conjugata

anatomica)\ odległość wzgórka od górnego

brzegu spojenia łonowego, mierzona w pła

szczyźnie pośrodkowej — 11,5 cm.

Płaszczyzna próżni miednicy

przechodzi przez połowę

wysokości spojenia łonowego,

przez środek panewki stawu

biodrowego i pomiędzy II a III

kręgiem krzyżowym.

Płaszczyzna cieśni miednicy

przechodzi przez najniższy

punkt spojenia łonowego, przez

końce kolców kulszowych i

przez wierzchołek kości

krzyżowej.

Płaszczyzny wychodu

miednicy przednia i tylna -

biegną przez dolny brzeg

spojenia łonowego, przez guzy

kulszowe i przez wierzchołek

kości guzicznej. Granicę

pomiędzy tymi płaszczyznami

stanowi linia przeprowadzona

przez szczyty guzów

kulszowych.

Wymiary otworu dolnego

miednicy:

a) wymiar prosty (diameter recta);

odległość wierzchołka kości

guzicznej od wierzchołka łuku

łonowego wynosi 9,5—12,5 cm;

b) wymiar poprzeczny (diameter

transversa)\ odległość między

guzami kulszowymi wynosi 11 cm.

Podane wielkości stanowią

przeciętne wymiary miednicy

żeńskiej. U mężczyzny wielkości te

są o 1—1,5 cm mniejsze.

Wymiary miednicy większej:

a) odległość międzygrzebieniowa, czyli

największa szerokość miednicy; największa

odległość między grzebieniami biodrowymi

wynosi 28 29 cm;

b) odległość międzykolcowa; odległość

między kolcami biodrowymi przednimi

górnymi wynosi 25 26 cm;

c) szerokość międzykrętarzowa;

największa odległość między krętarzami

większymi 31—32 cm;

d) sprzężna zewnętrzna; odległość

wierzchołka wyrostka kolczystego V kręgu

lędźwiowego od górnego brzegu spojenia

łonowego 18—21 cm.

Oś miednicy (axis pelvis) stanowi

linia krzywa, powstała z połączeń

środkowych punktów wszystkich

wymiarów prostych. Linia ta

przebiega na ogół równolegle do

krzywizny kości krzyżowej.

Pochylenie miednicy

W pionowej postawie ciała miednica

jest pochylona w stosunku do

poziomu, płaszczyzna wchodu

miednicy tworzy zatem z płaszczyzną

poziomą kąt pochylenia miednicy

(inclinatio pelvis) przeciętnej

wielkości 65°. Położenie to jest

zmienne zależnie od płci

(u kobiet kąt pochylenia jest większy)

i od postawy ciała.

Różnice płciowe miednicy

W miednicy męskiej talerze kości

biodrowych są wyższe, wzgórek silniej

wypuklony, spojenie łonowe wysokie, kąt

podłonowy ostry, odległość guzów

kulszowych mniejsza, kość krzyżowa

węższa i bar dziej wklęsła, a płaszczyzna

wchodu mniejsza.

W miednicy żeńskiej talerze kości

biodrowych są bocznie bardziej

rozstawione, wzgórek bardziej płaski,

spojenie łonowe niskie, kąt podłonowy

rozwarty, odległość guzów kulszowych

większa, kość krzyżowa szersza i bardziej

płaska, a płaszczyzna wchodu większa, o

kształcie poprzecznie owalnym.

Staw krzyżowo-biodrowy

 

Połączenie kości miednicznych z

kością krzyżową nosi nazwę stawu

krzyżowo-biodrowego (art.

sacroiliaca). Kości tworzące staw mają

powierzchnie uchowate (facies

auriculares) pokryte chrząstką

włóknistą, pod której warstwą na

kości krzyżowej leży jeszcze warstwa

chrząstki szklistej. Między

chrząstkami stawowymi leży wąska

szczelina stawowa.

Więzadła krzyżowo-biodrowe

brzuszne, słabsze od grzbietowych,

łączą od przodu kość krzyżową z

kością miedniczną. Silne więzadła

krzyżowo-biodro we międzykostne

wypełniają głęboki zachyłek między

guzowatością biodrową kości

miednicznej i kości krzyżowej. Pasma

więzadłowe biegną od kości biodrowej

skośnie ku dołowi i środkowi, tworząc

zawieszenie kości krzyżowej. Są one

pokryte więzadłami krzyżowo-

biodrowymi grzbietowymi, które

biegną mniej skośnie i tworzą dłuższe

pęczki włókien.

Wzmocnienie stawu stanowią również

więzadła biodrowo-lędźwiowe (ligg.

iliolumbalia). Silne te więzadła łączą

wyrostki żebrowe IV i V kręgu

lędźwiowego z powierzchnią

podstawną kości krzyżowej talerzem

kości biodrowej i częścią tylną

grzebienia biodrowego.

Więzadło krzyżowo-guzowe (lig.

sacrotuberale) rozpoczyna się na

zbliżonych do siebie brzegach kości

krzyżowej i biodrowej. Włókna biegną

ku dołowi i bokowi, dochodząc do

guza kulszowego. Część włókien

biegnie po brzegu przyśrodkowym
kości kulszowej, tworząc wyrostek

sierpowaty (proc. falciformis), który

przechodzi w powięź zasłonową.

Więzadło krzyżowo-kolcowe

rozpoczyna się na brzegach kości

krzyżowej i guzicznej, leżąc głębiej od

więzadła krzyżowo-guzowego. Biegnie

do kolca kulszowego. Oba więzadła

ograniczają otwór kulszowy większy i

mniejszy, zamykając odpowiednie

wcięcia kości kulszowej

W przednio-bocznej ścianie miednicy

mniejszej leży błona zasłonowa

(membrana obturatoria). Przyczepia

się ona do brzegów otworu

zasłonionego. Przy jej górnym

przyczepie zostaje wolny kanał

zasłonowy (canalis obturatorius),

przez który z miednicy wy chodzą

nerw i naczynia zasłonowe.

Spojenie łonowe

Kości miedniczne są bezpośrednio

połączone ze sobą spojeniem łonowym

(symphysis pubica), dzięki któremu

pierścień kostny miednicy jest

zamknięty od przodu. Powierzchnia

stawowa każdej kości jest pokryta

chrząstką szklistą. Między tymi

powierzchniami znajduje się krążek

międzyłonowy (discus interpubicuś)

zbudowany z chrząstki włóknistej.

Włókna jej przebiegają w różnych

kierunkach — poprzecznie, skośnie

krzyżując się ze sobą, względnie

łukowato. Te ostatnie zaokrąglają

dolny brzeg spojenia, tworząc wie

żądło łukowate łonowe (lig. arcuatum

pubis). Włókna poprzeczne górnym

spojeniu tworzą więzadło łonowe

górne (lig. pubicum superius), które

promieniuje ku bokom.

NARZĄDY MIEDNICY MNIEJSZEJ

W miednicy mniejszej znajdują się:

miedniczna część moczowodu,

pęcherz moczowy, część cewki

moczowej zarówno męskiej, jak i

żeńskiej, niektóre narządy płciowe

męskie, znaczna część układu

płciowego żeńskiego i końcowy

odcinek jelita grubego. Z narządów

miednicy pęcherz moczowy jest

położony najbardziej do przodu. Leży

on ku tyłowi od spojenia łonowego.

U mężczyzny bezpośrednio za nim

znajdują się pęcherzyki nasienne oraz

bańki nasieniowodów, dalej zaś

odbytnica, która od tyłu sąsiaduje z

kością krzyżową i z kością guziczną.

Poniżej pęcherza moczowego znajduje

się gruczoł krokowy, „przebity" przez

sterczowy odcinek cewki moczowej,

oraz przewody wytryskowe powstałe z

połączenia przewodu wydalającego

pęcherzyków nasiennych z

nasieniowodem.

U kobiety pomiędzy pęcherz moczowy

a odbytnicę wsunięta jest macica i
pochwa. Bocznie zaś leżą parzyste

jajowody oraz jajniki.

Przednią ścianę pęcherza moczowego

oddziela od spojenia łonowego tzw.

przestrzeń załonowa, tylną zaś ścianę

odbytnicy od kości krzyżowej i

guzicznej — przestrzeń zaodbytnicza.

Obie te przestrzenie wypełnione są

tkanką łączną.

Otrzewna przedniej ściany brzucha

przechodzi bezpośrednio na górną

powierzchnię trzonu pęcherza

moczowego. Otrzewna, schodząc ku

dołowi z tylnej powierzchni pęcherza,

przemieszcza się u mężczyzny na

odbytnicę i wstępuje ku górze.

Wytwarza się w ten sposób w

miednicy mniejszej zagłębienie

odbytniczo-pęcherzowe (excavatio

rectovesicalis).

U kobiet stosunki te są odmienne ze

względu na mieszczącą się w

miednicy mniejszej macicę, która leży

między pęcherzem a odbytnicą.

Otrzewna tworzy tu dwa zagłębienia.

W przejściu otrzewnej z pęcherza

moczowego na macicę powstaje

zagłębienie pęcherzowo-maciczne

(excavatio vesicouterina), w przejściu

zaś z macicy na odbytnicę —

zagłębienie odbytniczo-maciczne. To

zagłębienie schodzi niżej od

poprzedniego i sąsiaduje ze

sklepieniem tylnym pochwy.

Dno miednicy mniejszej

Jama brzuszna, sięgająca do miednicy

mniejszej, jest zamknięta od dołu

warstwami mięśni i powięzi.

Ograniczenie to powinno być silne i

odporne, gdyż z jednej strony dno

dźwiga ciężar trzew jamy brzusznej, z

drugiej zaś jest częścią składową

tłoczni brzusznej, wytwarzającej

ciśnienie śródbrzuszne.

Dno miednicy mniejszej zamyka otwór dolny

miednicy (apertura pelvis inferior), zwany

również przez położników płaszczyzną wychodu.

Płaszczyzna ta nie jest powierzchnią płaską, a

składa się właściwie z dwóch płaszczyzn

ustawionych względem siebie pod kątem. W

postawie pionowej najniższymi punktami

płaszczyzny wychodu są guzy kulszowe. Jeżeli

połączymy je linią prostą, to podzielimy

płaszczyznę wychodu na dwa trójkąty o wspólnej

podstawie. Wierzchołkiem przedniego będzie

brzeg dolny spojenia łonowego, a wierzchołek

trójkąta tylnego stanowi szczyt kości guzicznej.

Trójkąt przed ni skierowany jest ku dołowi i nieco

ku przodowi, podczas gdy tylny jest zwrócony ku

tyłowi i nieco ku dołowi.

Otwór dolny miednicy zamykają

mięśnie i powiezie, stanowiące

przeponę miednicy (diaphragma

pelvis). Opisany trójkąt przedni jest

ponadto zasłonięty od zewnątrz

przeponą

moczowo-płciową (diaphragma

urogenitale). W ten sposób w części

przedniej płaszczyzny wychodu

miednicy istnieje podwójna warstwa

mięśniowa.

Rzut otworu dolnego miednicy na

powierzchnię ciała określa okolicę

kroczową (regio perinealis), nazywaną

również kroczem w szerszym

znaczeniu. Właściwe krocze

(perineum) stanowi część tkanek

odpowiadająca powierzchni

ograniczonej od tyłu odbytem, od

przodu częściami płciowymi

zewnętrznymi, po bokach bruzdami

płciowo-udowymi.

Przepona miednicy

Przeponę miednicy, zamykającą jej otwór

dolny, tworzą dwa mię śnie: m. dźwigacz

odbytu i m. guziczny. Mięśnie obu stron

łączą się ze sobą w linii środkowej,

pozostawiając szczelinę, przez którą prze

chodzi odbytnica i cewka moczowa, a u

kobiet również pochwa. Mięsień dźwigacz

odbytu (m. levator ani) jest mięśniem

płaskim parzystym. Oba mięśnie połączone

mają kształt zbliżony do szerokiego lejka,

którego zwężona część obejmuje

odbytnicę. Jego przyczep stały leży na

kościach miednicy i biegnie od

powierzchni tylnej spojenia łonowego i

gałęzi górnej kości łonowej do kolca

kulszowego

Między tymi przyczepami kostnymi odchodzi on

od wzmocnionego pasma powięzi zasłonowej,

zwanego łukiem ścięgni-stym m. dźwigacza

odbytu (arcus tendineus m. levatoris ani),

dochodząc czasami aż do poziomu kanału

zasłonowego. Włókna mięśniowe biegną od

przodu ku dołowi i tyłowi, zbiegając się w linii

środkowej. Najdłuższe z nich sięgają dwóch

ostatnich kręgów guzicznych. Włókna kończące

się bardziej ku przodowi łączą się ze sobą,

tworząc szew łącznotkankowy między kością

guziczną i odbytem. Środkowa część mięśnia

kończy się na powierzchni bocznej odbytnicy,

splatając się z włóknami m. zwieracza

zewnętrznego odbytu. Przednie włókna mięśnia

przebiegają bocznie od gruczołu krokowego i

łączą się pod nim z włóknami strony przeciwnej,

jak również z sąsiednimi mięśniami krocza

Włókna dochodzące do odbytnicy

częściowo krzyżują się do tyłu od niej,

tworząc pętlę dokoła jelita. W ten

sposób ściana tylna odbytnicy może

być pociągana do przodu, formując jej

światło w kształcie szczeliny

poprzecznej

Mięsień guziczny (m. coccygeus)

uzupełnia część tylną dna miednicy

mniejszej, zamykając miejsca nie

zajęte przez m. dźwigacz odbytu i m.

gruszkowaty. Poza włóknami

mięśniowymi ma on w swym składzie

liczne włókna łącznotkankowe.

Mięsień rozpoczyna się na kolcu

kulszowym i kończy się

wachlarzowato na brzegu bocznym

kości guzicznej i dolnej części kości

krzyżowej.

Mięsień guziczny jest unerwiony

przez gałązki III, IV i V nerwów

krzyżowych

Dynamika przepony miednicy

Opisany układ włókien sprawia, że m. dźwigacz

odbytu może pociągać dno miednicy mniejszej ku

przodowi i ku górze, biorąc udział w pracy

tłoczni brzusznej. Wbrew dawniejszym poglądom

nie może on podnosić odbytu z zawartością

odbytnicy, będąc mięśniem raczej zwierającym

odbyt. W związku z tym podczas defekacji jest on

w stanie rozkurczu.

Część włókien mięśnia dźwigacza odbytu,

przebiegająca bocznie od gruczołu krokowego i

łącząca się z włóknami strony przeciwnej, nosi

nazwę m. dźwigacza sterczą (m. levator

prostatae), U kobiet między opisanymi pęczkami

włókien, torzącymi m. łonowo-pochwowy (m.

pubovaginalis), przechodzi pochwa, która może

być przez ich skurcz dowolnie zaciskana.

Dół kulszowo-odbytniczy

Kształt m. dźwigacza odbytu sprawia,

że jama miednicy mniejszej jest

podzielona na lejkowate zagłębienia,

będące przedłużeniem jamy

brzusznej, w którym spoczywają

narządy miednicy, oraz na część

parzystą, leżącą między ścianami

bocznymi miednicy mniejszej i

przeponą miedniczną. Ta druga część

nosi nazwę dołu kulszowo-

odbytniczego (fossa ischiorectalis).

Kształt tego dołu można przyrównać

do szerokiego klina, skierowanego

podstawą w kierunku krocza, a

ostrzem do początkowego przyczepu

m. dźwigacza odbytu. Można go

również określić jako szparę leżącą w

otworze dolnym miednicy mniejszej,

między odbytnicą i ewentualnie

pochwą od strony przyśrodkowej a

boczna ścianą miednicy mniejszej od

strony bocznej.

Przepona moczowo-płciowa

Przepona moczowo-płciowa

(diaphragma urogenitale) jest dość

silną płytą mięśniową, grubości około

centymetra, przyczepiającą się do

kości łonowych poniżej spojenia.

Pokrywa ona i wzmacnia przeponę

miednicy w części przedniej, kończąc

się od tyłu wolnym brzegiem w

pobliżu linii łączącej guzy kulszowe.

Przeponę tę tworzą mięśnie

poprzecznie prążkowane, mające

nieraz pewną ilość włókien gładkich.

Podstawą omawianej przepony jest
mięsień poprzeczny głęboki krocza

(m. transversus perinei profundus).

Włókna tego mięśnia przyczepiają się

do gałęzi kości kulszowej i biegnąc w

kierunku płaszczyzny pośrodkowej,

łączą się szwem ścięgnistym z

włóknami strony przeciwnej. Ten

przebieg jest zachowany jedynie w

części tylnej mięśnia, natomiast

włókna przednie biegną łukowato pod

spojeniem łonowym.

Przez środek przepony przechodzi

cewka moczowa, dokoła której włókna

mięśniowe przepony układają się

okrężnie, wytwarzając m. zwieracz

cewki moczowej (m. sphincter

urethrae). U kobiety mięsień ten

oprócz cewki moczowej obejmuje i

pochwę.

Oba ww. mięśnie unerwione są przez

gałęzie n. grzbietowego prącia lub

łechtaczki odchodzące od n.

sromowego.

Mięsień poprzeczny krocza głęboki i m.

zwieracz cewki moczowej pokryte są od

góry powięzią przepony moczowo-płciowej

górną, od dołu zaś dolną. Przestrzeń

zawarta między wymienionymi powięziami

nosi nazwę przestrzeni głębokiej krocza i

zawiera oprócz mięśni gruczoł opuszkowo-

cewkowy. Powierzchownie w stosunku do

niej leżą: m. poprzeczny powierzchowny

krocza, m. kulszo-wojamisty, m.

opuszkowo-gąbczasty oraz narządy, które

są otoczone przez dwa ostatnio

wymienione mięśnie, tj. odnogi prącia

(łechtaczki) i opuszka prącia (opuszka

przedsionka).

Środek ścięgnisty krocza

Nazwę tę (centrum tendineum

perinei) otrzymał węzeł mięśniowo-

łącznotkankowy, leżący w

płaszczyźnie pośrodkowej, w

odległości około 1,5 cm ku przodowi

od odbytu. Jest to miejsce wspólnego

przyczepu kilku mięśni: m. dźwigacza

odbytu, obu mięśni poprzecznych

krocza, powierzchownego i

głębokiego, m. opuszkowo-

gąbczastego oraz zwieracza

zewnętrznego odbytu

Środek ścięgnisty jest u kobiet

wyczuwalnym twardym węzłem, który

z powodu po wiązań z szeregiem

mięśni ma duże znaczenie dla

wzmocnienia dna miednicy mniejszej.

W przypadku pęknięcia krocza

podczas porodu środek ścięgnisty

powinien być starannie przywrócony

do pierwotnego stanu

Mięśnie powierzchowne krocza

Wspomniany wyżej mięsień zwieracz

zewnętrzny odbytu (m. sphincter ani

externus) zbudowany jest z włókien

poprzecznie prążkowanych, krzyżujących

się do przodu i do tyłu od odbytu. Dzięki

tej budowie może on całkowicie zwierać

odbyt, co nie byłoby możliwe w przypadku

przebiegu okrężnego.

Mięsień ten leży zewnętrznie od m.

zwieracza odbytu wewnętrznego,

oddzielony od niego warstwą podłużną

błony mięśniowej odbytnicy.

Czynność m. zwieracza odbytu

zewnętrznego w odróżnieniu od m.

zwieracza odbytu wewnętrznego podlega

woli. Znajdując się w stanie napięcia

spoczynkowego zamyka odbyt, kurcząc się

zaś zaciska go silniej.

Unerwiony jest przez nn. odbytnicze dolne

odchodzące od n. sromowego

Mięsień poprzeczny powierzchowny krocza

(m.transversus perinei superficialis)

rozpoczyna się na guzie kulszowym i

biegnie poprzecznie wzdłuż tylnego brzegu

przepony moczowo-płciowej i do przodu od

odbytu do środka ścięgnistego krocza.

Tutaj włóknami swymi splata, się z

mięśniem strony przeciwnej, ze

zwieraczem odbytu i m. opuszkowo-

gabczastym. Mięsień ten wykazu je dużą

zmienność.

Mięsień opuszkowo-gąbczasty (m.

bulbospongiosus) ma u obu płci budowę

odmienną. U kobiet stanowi on płaskie

pasmo mięśniowe, pokrywające opuszkę

przedsionka i biegnące bocznie od wejścia

do pochwy. Z przodu i z tyłu włókna obu

stron tworzą szew, przy czym z tyłu

krzyżują się i splatają z włóknami m.

zwieracza odbytu, przebiegając w kształcie

ósemek dokoła otworów naturalnych.

Mięsień zwiera wejście do pochwy i

uciskając na gruczoł przedsionkowy

większy, może wywołać wytrysk jego

zawartości.

U mężczyzn mięsień ten rozpoczyna się na

środku ścięgnistym krocza i na szwie

leżącym na powierzchni dolnej opuszki

prącia. Powierzchowną warstwę mięśnia

tworzą włókna biegnące skośnie na boki i

do przodu, warstwa głęboka obejmuje

ciało gąbczaste włókna mi okrężnymi.

Kurcząc się mięsień ten uciska na opuszkę

i ciało gąbczaste, a pod czas erekcji

przesuwa krew do żołędzi prącia. W czasie

ejakulacji zaś za pomocą skurczów

odruchowych wyrzuca nasienie z cewki

moczowej.

Parzysty mięsień kulszowo-jamisty (m.

ischiocavernosus) jest mniejszy od

poprzedniego i rozpoczyna się na

powierzchni wewnętrznej guza kulszowego

i na więzadle krzyżowo-guzowym. Mięsień

pokrywa wolną powierzchnię odnóg ciał

jamistych prącia lub łechtaczki. Kończy się

włóknami ścięgnistymi, które przechodzą
w błonę białawą ciał jamistych prącia czy

łechtaczki.

Mięsień podczas skurczu przesuwa krew w

ciałach jamistych do przodu, wzmagając

erekcję prącia (lub łechtaczki).

Powiezie miednicy mniejszej

Jama miednicy mniejszej, podzielona na

piętra częściami miękkimi, ma dość zawiłą

budowę, którą przedstawimy

schematycznie dla łatwiejszego

wyobrażenia tych stosunków.

Jama ta zawiera szereg narządów

powiązanych tkanką łączną ze sobą i ze

ścianami miednicy. Stąd też powięź

miednicy dzieli się na powięź ścienną i

powięź trzewną.

Odbyt jest stale zamknięty dzięki

wspomnianemu zwieraczowi

wewnętrznemu, którego działanie jest

uzupełnione przez m. zwie racz zewnętrzny

odbytu

(m. sphincter ani externus), należący do

mięśni krocza. Jest on zbudowany z

mięśniówki poprzecznie prążkowanej i ma

stałe napięcie, które zostaje zniesione

jedynie w czasie defekacji. W porażeniu

zwieraczy występuje nietrzymanie kału

(incontinentia alvi).

 

MIĘŚNIE GRZBIETU

Jak już wspomniano przy mięśniach klatki

piersiowej, niektóre mięśnie kończyny górnej,

pochodzące z części brzusznej miotomów,

przewędrowały w rozwoju ontogenetycznym na

stronę grzbietową tułowia. Stąd też mięśnie

grzbietu dzielimy na dwie grupy. Bardziej

powierzchowną warstwę stanowią mięśnie

związane ze szkieletem kończyny górnej. Do

warstwy głębokiej należą mięśnie kręgosłupa, po

chodzące głównie z części grzbietowej

miotomów. Stąd też i unerwienie mięśni grupy

pierwszej pochodzi z gałęzi przednich

(brzusznych) nerwów rdzeniowych, podczas gdy

autochtoniczne mięśnie kręgosłupa są unerwione

przez gałęzie tylne (grzbietowe) tych nerwów.

WARSTWA POWIERZCHOWNA

GRZBIETU

W związku z mięśniami pozostają powiezie

grzbietu. Pod skórą znajdujemy powięź

powierzchowną grzbietu, pod którą leży

warstwa powięzi pokrywającej mięśnie

czworoboczny i najszerszy grzbietu. Ten

ostatni jest związany z powięzią piersiowo-

lędźwiową (fascia thoracolumbaliś),

otaczającą dwiema blaszkami,

powierzchowną i głęboką, mięśnie

głębokie grzbietu. Wreszcie w okolicy

karku, pod mięśniami czworobocznymi i

równoległobocznymi, leży powięź karkowa

(fascia nuchae), stanowiąca przedłużenie

powięzi piersiowo-lędźwiowej ku górze i

przyczepiająca się na podstawie czaszki

W podściółce tłuszczowej biegną nerwy

skórne. Odchodzą one od gałęzi

grzbietowych nerwów rdzeniowych, które

oddają gałęzie przyśrodkowe i boczne

(rami mediales et laterales). Obszar ich

unerwienia obejmuje stawy kręgosłupa,

głębokie mięśnie grzbietu i skórę tylnej

powierzchni ciała, począwszy od kresy

karkowej górnejdo końca kości guzicznej.

Skórę zaopatrują zarówno gałęzie przy

środkowe, jak i boczne

Jednak o ile w obrębie górnej części

grzbietu, wraz z okolicą potyliczną,

przeważa udział gałęzi przy środkowych, o

tyle w dolnej, wraz z przylegającą częścią

okolicy pośladkowej, główna rola w

unerwieniu skóry przypada gałęziom

bocznym. Długość poszczególnych gałęzi

skórnych nie jest jednakowa. Jedne z nich

są krótkie, inne długie i wkraczają w

okolice ciała zaopatrywane jednocześnie

przez gałęzie przednie nn. rdzeniowych: w

okolicę potyliczną, wyrostka barkowego

łopatki i pośladkową.

Skórę okolicy potylicznej zaopatrują,

oprócz n. potylicznego mniejszego (ze

splotu szyjnego), n. potyliczny większy (.n.

occipitalis major), który stanowi gałąź

tylną n. szyjnego drugiego, i w znacznie

mniejszym stopniu n. potyliczny trzeci (n.

occipitalis tertius), utworzony przez gałąź

tylną n. szyjnego trzeciego.

Okolica pośladkowa zaś unerwiona jest

przez nn. skórne pośladków górne,

środkowe i dolne. Te ostatnie pochodzą ze

splotu krzyżowo-lędźwiowego. Natomiast

nn. skórne pośladków górne (nn. clunium

superiores) utworzone są przez gałęzie

boczne od gałęzi grzbietowych nn.

rdzeniowych pochodzących z L1—L2.

Nerwy skórne środkowe pośladków (nn.

clunium medii) zaś odchodzą od gałęzi

przyśrodkowych, gałęzi grzbietowych nn.

rdzeniowych z S1—S3.

MIĘŚNIE GRZBIETU

POWIERZCHOWNE

Do tej grupy należą mięśnie

rozpoczynające się na kręgosłupie. Jedne z

nich są związane z kończyną górną — są to

mięśnie kolcowo-ramienne. Drugie

przyczepiają się na żebrach i stanowią

grupę mięśni kolcowo-żebrowych.

Mięśnie kolcowo-ramienne

Mięśnie te (mm. spinohumerales) leżą w

dwóch warstwach. Powierzchownie

ułożone są: m. czworoboczny i m.

najszerszy grzbietu. Pod nimi leżą m.

równoległoboczny i m. dźwigacz łopatki.

Mięsień czworoboczny (m. trapezius)

płaski, trójkątny, rozpoczyna się na kresie

karkowej górnej i guzowatości potylicznej

zewnętrznej, na więzadle karkowym i na

wyrostkach kolczystych kręgów od C

7

do

Th

12

.

Ze względu na tak długą linię początku

mięśnia włókna jego, kończące się na

łopatce, muszą mieć kierunek zbieżny.

Włókna górne, zstępujące, biegną do

końca barkowego obojczyka; środkowe,

poziome, przyczepiają się na wyrostku

barkowym i na grzebieniu łopatki, włókna

dolne, wstępujące kończą się na przy

środkowy m końcu grzebienia łopatki.

Mięsień najszerszy grzbietu (m.

latissimus dorsi), płaski i cienki, pokrywa

dolną część grzbietu i częściowo boczną

część klatki piersiowej. Mięsień

rozpoczyna się szerokim rozcięgnem na

wyrostkach kolczystych dolnej części

kręgosłupa, poczynając od VII kręgu

piersiowego. Rozcięgno to stanowi blaszkę

powierzchowną powięzi piersiowo-

lędźwiowej, od jej blaszki głębokiej

rozpoczynają się m. skośny wewnętrzny

brzucha i m. poprzeczny brzucha. U dołu

ma on przyczep na przyśrodkowej części

grzebienia biodrowego i na żebrach X —

XII, wchodząc między zęby początkowego

przyczepu m. skośnego zewnętrznego

brzucha.

Mięsień najszerszy grzbietu obniża

podniesione ramię, pociąga je ku tyłowi i

ku linii środkowej, obracając jednocześnie

do wewnątrz. Przy ustalonych uniesionych

kończynach mięsień pociąga tułów ku

górze, np. przy podciąganiu się na linie.

Przy ustalonych opuszczonych kończynach

napinający się mięsień najszerszy uciska

na żebra i staje się mięśniem

wydechowym, („mięsień kaszlu").

Mięsień równoległoboczny (m.

rhomboideuś) jest od tyłu przykry ty przez

mięsień czworoboczny. Jego włókna biegną

od linii pośrodkowej ku dołowi i bokowi.

Początek leży na wyrostkach kolczystych

kręgów C

6

—Th

4

, koniec na brzegu

przyśrodkowym łopatki między

grzebieniem a kątem dolnym. Przebijające

mięsień naczynia krwionośne (od gałęzi

głębokiej t.poprzecznej szyi, biegnącej ku

dołowi pod mięśniem czworoboczny m)

dzielą go na część górną — m.

równoległoboczny mniejszy i dolną m.

równoległoboczny większy.

Mięsień dźwigacz łopatki (m. levator

scapulae) rozpoczyna się na guzkach

tylnych wyrostków poprzecznych czterech

górnych kręgów szyjnych. Włókna jego

biegną ku dołowi i bokowi i kończą się na

kącie górnym i górnej części brzegu

przyśrodkowego łopatki. Mięsień pociąga

łopatkę ku górze i środkowi, podobnie jak

m. równoległo boczny.

Mięśnie kolcowo-żebrowe

 

Do grupy tej (mm. spinocostales) należą

mięśnie zębate tylne: a) górny i b) dolny.

Mięsień zębaty tylny górny

(m. serratus posterior superior)

rozpoczyna się na wyrostkach kolczystych

kręgów C

6

—Th

2

. Włókna biegną ku dołowi i

bokowi i kończą się na żebrze II—V, nieco

powyżej kątów żeber. Mięsień kurcząc się

unosi żebra, jest przeto mięśniem

wdechowym.

Unerwienie mięśnia pochodzi od nerwów

międzyżebrowych I—IV.

Mięsień zębaty tylny dolny

(m. serratus posterior inferior) rozpoczyna

się na wyrostkach kolczystych XI i XII

kręgu piersiowego oraz dwóch albo trzech

kręgów lędźwiowych cienkim rozcięgnem,

wchodzącym w skład blaszki

powierzchownej powięzi piersiowo-

lędźwiowej. Włókna mięśnia biegną

skośnie ku bokowi i górze, kończąc się

czterema lub pięcioma zębami na brzegach

dolnych ostatnich żeber, nieco ku górze od

kątów żebrowych.

MIĘŚNIE GRZBIETU GŁĘBOKIE

W skład grupy mięśni głębokich wchodzą

mięśnie ułożone po obu stronach

kręgosłupa między wyrostkami kolczystymi

kręgów a kątami żeber. Mięśnie te,

szczególnie w warstwie najgłębszej, w

znacznej' mierze zachowały budowę

metameryczną. Często jednak budowa ta

się zaciera, gdyż poszczególne mięśnie,

zachowując nieraz znaczne podobieństwo

między sobą, wydłużają się i przebiegają

przez obszar dwóch lub większej liczby

segmentów.

Mięśnie głębokie stanowią w

przeciwieństwie do mięśni

powierzchownych właściwą warstwę

mięśniową grzbietu unerwioną przez

gałęzie tylne nerwów rdzeniowych. Cała ta

grupa mięśniowa rozciąga się od kości

krzyżowej do potylicy i po obu stronach

kręgosłupa zamknięta jest w kanale

kostno-powięziowym, utworzonym z jednej

strony przez łuki kręgów oraz ich wyrostki

kolczyste i poprzeczne (lub w odcinku

lędźwiowym — żebrowe), z drugiej strony

— przez obie przytwierdzające się do tych

wyrostków blaszki powięzi piersiowo-

lędźwiowej.

Mięśnie te ze względu na swą wspólną

czynność otrzymały nazwę mięśnia

prostownika grzbietu (musculus erector

spinae). Ze względu na różne punkty

przyczepu i różnorodny kierunek włókien

wchodzących w skład mięśni głębokich

grzbietu wyróżnia się kilka układów

tworzących je pasm mięśniowych: 1)

mięśnie płatowate (musculi splenii) —

mięśnie kolcowo-poprzeczne; 2) mięśnie

zaczynające się wspólną masą mięśniową

na dolnym odcinku kręgosłupa i kości

biodrowej: m. biodrowo-żebrowy , m.

najdłuższy, m. kolcowy , 3) mięsień

poprzeczno-kolcowy , 4) mięśnie między

kolcowe , 5) mięśnie między poprzeczne

Mięśnie płatowate

Mięśnie płatowate leżą w okolicy karku pod

mięśniem czworobocznym i mięśniem mostkowo-

obojczykowo-sutkowym. W ich skład wchodzą:

mięsień płatowaty głowy i niżej leżący, mniejszy

od poprzedniego mięsień płatowaty szyi. Mięsień

płatowaty głowy (m. splenius capitis) rozpoczyna

się na więzadle karkowym na wysokości III—VII
kręgu szyjnego, na wyrostkach kolczystych I i II

kręgu piersiowego oraz na rozciągającym się

między nimi więzadle nadkolcowym. Przyczep

końcowy znajduje się na wyrostku sutkowym

kości skroniowej i tuż poniżej zewnętrznej części

kresy karkowej górnej kości potylicznej.

Mięśnie długie grzbietu (biodrowo-

żebrowy, najdłuższy, kolcowy)

Mięśnie długie grzbietu mają wspólny przyczep

początkowy na dolnym odcinku kręgosłupa, na

kości biodrowej, na więzadle krzyżowo-

kolcowym, na więzadle krzyżowo-biodrowym

tylnym, na więzadle nadkolcowym oraz na

blaszce powierzchownej powięzi piersiowo-

lędźwiowej. Jednolita początkowo masa

mięśniowa zaczyna się dzielić na trzy podłużne

pasma dopiero w górnej części okolicy

lędźwiowej, wytwarzając: 1) leżący bocznie — m.

biodrowo-żebrowy, 2) leżący pośrednio — m.

najdłuższy i 3) leżący przyśrodkowo — m.

kolcowy. Każdy z tych mięśni dzieli się na trzy

części zależnie od okolicy, w której przebiega.

Mięsień poprzeczno-kolcowy

Nazwą tą obejmujemy szereg drobnych

mięśni biegnących od wyrostków

poprzecznych ku górze i ku linii środkowej.

Na mięsień poprzeczno-kolcowy składają

się trzy grupy mięśni: m. półkolcowy, m.

wielodzietny i mm. skręcające. Mięśnie te

dzielą się na części, podobnie jak mięśnie

długie grzbietu.

Mięśnie krótkie grzbietu

Do grupy tej zaliczamy drobne,

metameryczne mięśnie, przyczepiające się

do sąsiadujących ze sobą kręgów. Są to

mięśnie międzykolcowe i między

poprzeczne. Działanie ich jest silniejsze

tam, gdzie wyrostki kręgów są dłuższe, co

stanowi silniejsze działanie dźwigni

Czynność mięśni głębokich grzbietu.

Mięśnie te, jak wspomniano wyżej,

stanowią zespół prostujący kręgosłup, a

więc przyczyniają się do utrzymywania

pionowej postawy ciała. Działając

jednostronnie mięśnie te zginają kręgosłup

w swoją stronę. Poza tym jednak niektóre

mięśnie, dzięki skośnemu przebiegowi

włókien obracają kręgosłup w swoją stronę

lub w przeciwną w zależności od

przyczepów. Mięśnie kolcowo-poprzeczne

(płatowaty głowy i szyi) obracają głowę w

swoją stronę; odwrotnie, mięsień

poprzeczno-kolcowy obraca klatkę

piersiową, szyję i głowę w stronę

przeciwną.

Mięśnie głębokie grzbietu stabilizujące

kręgosłup, przy wykonywaniu ruchów

zawsze współpracują z innymi mięśniami,

tworząc pasy mięśniowe składające się z

szeregu odcinków. Przy ruchach tych

współpracują z nimi również mięśnie

brzucha i szyi.

MIĘŚNIE PODPOTYLICZNE

 

Dwa górne kręgi szyjne są połączone z czaszką w

ten sposób, że pozwalają na ruchy głowy w

trzech płaszczyznach zasadniczych. W stawie

szczytowo-potylicznym możliwe są ruchy zgięcia i

prostowania (ruchy potakiwania) w zakresie 20—

30° oraz nieznaczne ruchy na boki około 10°.

Natomiast w stawie szczytowo-obrotowym

możliwe są ruchy dokoła osi pionowej (ruchy

przeczenia) w zakresie około 30° w każdą stronę.

Powoduje te ruchy grupa mięśni łączących kręg

szczytowy i obrotowy z czaszką, do której należą

mięśnie proste tylne głowy — większy i mniejszy,

mięsień prosty boczny głowy i mięśnie skośne

głowy górny i dolny

.

Mięsień prosty tylny większy głowy (m.

rectus capitis posterior major) płaski,

trójkątny jest zwrócony szczytem do

wyrostka kolczystego kręgu obrotowego,

stanowiącego jego przyczep początkowy.

Przyczep końcowy, podstawa trójkąta, leży

na kości potylicznej, poniżej kresy

karkowej dolnej.

Mięsień prosty tylny niniejszy głowy

(m. rectus capitis posterior minor) leży

przyśrodkowo od poprzedniego na błonie

szczytowo-potylicznej tylnej. Rozpoczyna

się na guzku tylnym kręgu szczytowego,

kończy się zaś przyśrodkowo do

poprzedniego. Brzegi przyśrodkowe mięśni

obu stron leżą prawie w linii pośrodkowej.

Oba mięśnie proste działając obustronnie

unoszą głowę, jednostronnie — obracają

głowę, kierując twarz w swoją stronę.

Gałązki nerwowe pochodzą od n.

podpotylicznego

(n. suboccipitalis) z gałęzi tylnej n.

szyjnego pierwszego.

Mięsień prosty boczny głowy (m. rectus

capitis lateraliś) rozpoczyna się na

wyrostku poprzecznym kręgu szczytowego

i kończy się na kości potylicznej, bocznie i

grzbietowe od otworu szyjnego.

Zgina głowę w swoją stronę.

Unerwiony przez gałąź przednią nerwu

szyjnego pierwszego.

Mięsień skośny górny głowy

(m. obliguus capitis superior)

rozpoczyna się na wyrostku poprzecznym

kręgu szczytowego, kończy się zaś pod

kresą karkową dolną kości potylicznej, w

jej części bocznej.

Działając obustronnie mięsień prostuje

głowę, jednostronnie — obraca ją twarzą w

stronę przeciwną.

Mięsień skośny dolny głowy

(m. obliguus capitis inferior)

rozpoczyna się na wyrostku kolczystym

kręgu obrotowego, a kończy się na

wyrostku poprzecznym kręgu szczytowego.

Kurcząc się obraca głowę w swoją stronę.

NACZYNIA MÓZGOWIA

 

Tętnice mózgowia.

Mózgowie jest unaczynione przez dwie

parzyste tętnice: tętnicę kręgową i tętnicę

szyjną wewnętrzną.

Tętnica kręgowa (a. vertebralis) przebija

oponę twardą między kręgiem szczytowym

a kością potyliczną. Do jamy czaszki wnika

przez otwór wielki, a dalej na powierzchni

brzusznej rdzenia przedłużonego kieruje

się ku górze i w stronę przy środkową, po

czym łączy się z przeciwległą t. kręgową w

nieparzystą t. podstawną. Połączenie to

następuje najczęściej na wysokości

dolnego brzegu mostu.

Od t. kręgowej odchodzą:

1) t. rdzeniowa tylna (a. spinalis posterior),

2) t. rdzeniowa przednia (a. spinalis

anterior) oraz

3) t. dolna tylna móżdżku (a. cerebelli

interior posterior

Tętnica podstawna (a. basilaris) biegnie ku

górze na powierzchni podstawnej mostu;

kończy się na wysokości dołu między-

konarowego, rozgałęziając się na prawą i

lewą t. tylną mózgu.

Główne odgałęzienia t. podstawnej to: l)t.

dolna przednia móżdżku (a. cerebelli

inferior anterior),

2) gałęzie do mostu (rami ad pontem),

3) t. górna móżdżku (a. cerebelli superior)

oraz

4) t. tylna mózgu (a. cerebri posterior); ta

ostatnia otacza od strony bocznej

śródmózgowie i przechodzi na

powierzchnię dolną płata skroniowego,

biegnie dalej ku tyłowi, kończąc się na

powierzchni gór-no-bocznej płata

potylicznego. Ponadto od t. podstawnej

odchodzi t. błędnika (a. labyrinthi),

unaczyniająca ucho wewnętrzne.

Tętnica szyjna wewnętrzna (a. carotis

interna) wnika do czaszki przez kanał w

części skalistej kości skroniowej i biegnie

następnie w zatoce jamistej ku przodowi i

ku górze. Po oddaniu t. ocznej (a.

ophthalmica) t. szyjna wewnętrzna zagina

się ku dołowi, przebijając oponę twardą.

Dalej oddaje t. naczyniówkową przednią

(a. choroidea anterior) i na wysokości

istoty dziurkowa nej przedniej dzieli się na

dwie gałęzie końcowe — t. środkową

mózgu i t. przednią mózgu

Koło tętnicze mózgu. Obie tt. szyjne

wewnętrzne i t. postawna ze spalają się ze

sobą na powierzchni podstawnej mózgowia

za pośrednictwem tt. łączących tylnych i t.

łączącej przedniej. Tętnice łączące tylne

(aa. communicantes posteriores), prawa i

lewa, zespalają końcowy odcinek t. szyjnej

wewnętrznej z początkowym odcinkiem t.

tylnej mózgu. Tętnica łącząca przednia (a.

communicans anterior) jest to krótkie

naczynie, zespalające obie tt. przednie

mózgu.

W wyniku tego na powierzchni dolnej

mózgowia powstaje pierścień zbudowany z

szeregu naczyń tętniczych. Z przodu

tworzą go tt. przednie mózgu zespolone ze

sobą t. łączącą przednią; z tyłu — tt. tylne

mózgu, a po obu stronach bocznych — t.

szyjna wewnętrzna i t. łącząca tylna

Powyższy pierścień naczyń nazywamy

kołem tęt niczym mózgu — circulus

arteriosus cerebri (Willis). Dzięki niemu

między innymi możliwe jest powstawanie

krążenia pobocznego w przypadku

zamknięcia światła większych tętnic

mózgu przez proces chorobowy. Budowa

koła tętniczego mózgu jest jednak

zmienna, a niejednokrotnie tętnice łączące

bywają bardzo wąskie, lub też całkowicie

niedrożne.