EKONOMIA

EKONOMIA

Prof. dr hab. inż. Zygmunt

Prof. dr hab. inż. Zygmunt

Kowalski

Kowalski

RÓWNOWAGA OGÓLNA.

RÓWNOWAGA OGÓLNA.

ZAGREGOWANY POPYT I

ZAGREGOWANY POPYT I

ZAGREGOWANA PODAŻ

ZAGREGOWANA PODAŻ

Przedstawione

makroekonomiczne

spojrzenie na proces tworzenia i podziału
dochodu narodowego, wykazuje, że na
dochód

patrzy

się

raz

od

strony

zagregowanej podaży (wszystkich dóbr i
usług finalnych wytworzonych w ciągu roku),
drugi raz od strony zagregowanego popytu
na dobra i usługi (wynikającego z wydatków
różnych podmiotów gospodarczych).

W

teoretycznych

analizach

tego

problemu przez pojęcie dochód rozumie się z
reguły produkt krajowy brutto (PKB) i
oznacza się go Y. W gospodarce rynkowej o
poziomie i wzroście dochodu decyduje
zagregowana suma wydatków:

Y = K + I + G

K

-

wydatki

na

bieżącą

konsumpcję

wszystkich obywateli kraju oraz wszystkich
instytucji publicznych i prawnych,
I - wydatki na inwestycje prywatne brutto,
obejmujące różne środki trwałe oraz zapasy,
G - wydatki rządowe z przeznaczeniem na
dobra konsumpcyjne i inwestycyjne w
sektorze publicznym, nie uwzględniające
transferów na rzecz ludności.

Strumienie napływających stale wydatków

spotykają

się

na

rynku

z

podażą

wytwarzanych dóbr i usług. W wyniku tych
konfrontacji kształtują się określone ceny
rynkowe (ich poziom). W mikroekonomii
bada się zależności między ceną a popytem,
oraz między ceną, a podażą na poszczególne
dobra. W przypadku wzrostu przeciętnego
poziomu cen obserwuje się zjawiska odwrotne
do podanych. W rezultacie więc, zachodzi
zjawisko następujące: gdy przeciętny poziom
cen spada, to realny dochód narodowy
wzrasta, gdy przeciętny poziom cen rośnie, to
realny dochód narodowy spada.

Oszczędności w swej olbrzymiej większości

kierowane są do banków komercyjnych i kas
kredytowo-oszczędnościowych, które z kolei
kierują te środki w formie kredytów na
inwestycje. Budżet państwa, poza transferami
na rzecz ludności (B

t

), kieruje znaczną część

zgromadzonych

środków

pieniężnych

na

finansowanie inwestycji publicznych, a także
na zakup różnych dóbr konsumpcyjnych.

Dochody przedsiębiorstw, budżetu państwa

oraz gospodarstw domowych przekształcają
się w ciągu roku w wydatki konsumpcyjne (K),
wydatki inwestycyjne (I) oraz rządowe (G).

Suma tych wydatków tworzy globalny popyt,

który z kolei ma wpływ (decyduje) na wielkość
wytworzonego produktu narodowego brutto
(PNB). W ten sposób zamyka się ruch okrężny
podstawowych strumieni dochodów i wydatków
w

gospodarce

narodowej.

Ruch

okrężny

strumieni dochodów i wydatków przedstawia
poniższy

schemat.

Schemat

ten

zawiera

uproszczenia

i

został

podporządkowany

zasadzie, że wydatki decydują o rozmiarach
wytworzonego dochodu narodowego, a nie
odwrotnie.

UWAGA: BRAK SCHEMATU

Uwidocznione w schemacie trzy podstawowe

podmioty

gospodarcze:

gospodarstwa

i

domowe, rząd i przedsiębiorstwa, kierując się
różnymi celami, podejmują decyzje o sposobie
wykorzystania zgromadzonych dochodów. W
wyniku tych decyzji kształtuje się łączny
globalny popyt (P

g

=K+I+G), który z kolei

decyduje o rozmiarach wytworzonego PNB.

W zależności od celu, jakiemu służą różne

kategorie produktu narodowego i dochodu
narodowego, są one ustalane w bieżących
cenach

rynkowych

oraz

cenach

stałych

(wziętych za podstawę jednego wybranego
roku).

Ceny bieżące używane są wtedy, kiedy

analizuje się podział dochodu narodowego lub
globalną równowagę rynkową. Natomiast przy
badaniu wzrostu dochodu narodowego w
czasie korzysta się z cen stałych.

Stosunek dochodu narodowego w ujęciu

nominalnym (w cenach bieżących) do dochodu
narodowego w cenach stałych, pomnożony
przez 100 nazywa się w ekonomii deflatorem.
Deflator jest więc miarą przeciętnego wzrostu
lub spadku cen wszystkich dóbr i usług
wchodzących w kraju w skład produktu
narodowego.

Jest

on

równocześnie

miernikiem inflacji w badanym okresie.

Produkt narodowy i dochód narodowy

są wykorzystywane jako przybliżone
mierniki

poziomu

rozwoju

gospodarczego kraju oraz przeciętnego
poziomu życia społeczeństwa.

PIENIĄDZ I RYNEK PIENIĘŻNY

PIENIĄDZ I RYNEK PIENIĘŻNY

Produkty wytwarzane w gospodarce

Produkty wytwarzane w gospodarce

towarowej stają się towarami.

towarowej stają się towarami.

Towarem

nazywa

się

wytworzony

Towarem

nazywa

się

wytworzony

produkt przeznaczony do wymiany i

produkt przeznaczony do wymiany i

posiadający

właściwości

zaspokajania

posiadający

właściwości

zaspokajania

ściśle określonych potrzeb ludzkich.

ściśle określonych potrzeb ludzkich.

Towar staje się przedmiotem społecznego

Towar staje się przedmiotem społecznego

zapotrzebowania dzięki swojej wartości

zapotrzebowania dzięki swojej wartości

użytkowej.

użytkowej.

Wartość użytkowa towaru

Wartość użytkowa towaru

to całokształt

to całokształt

właściwości ( w tym: cech fizycznych i

właściwości ( w tym: cech fizycznych i

chemicznych)

pozwalających

zaspokoić

chemicznych)

pozwalających

zaspokoić

określoną potrzebę. Wartość użytkowa nie

określoną potrzebę. Wartość użytkowa nie

jest identyczna z użytecznością (użyteczność

jest identyczna z użytecznością (użyteczność

może być różna dla różnych osób, a nawet

może być różna dla różnych osób, a nawet

kolejne jednostki tego samego dobra

kolejne jednostki tego samego dobra

posiadać mogą dla tej samej osoby różną

posiadać mogą dla tej samej osoby różną

użyteczność. W ekonomii jest np. znane

użyteczność. W ekonomii jest np. znane

pojęcie użyteczności krańcowej).

pojęcie użyteczności krańcowej).

Towar posiada też

Towar posiada też

wartość wymienną

wartość wymienną

(za

(za

jednostkę jednego towaru otrzymuje się

jednostkę jednego towaru otrzymuje się

określoną ilość jednostek innego towaru).

określoną ilość jednostek innego towaru).

W prostej wymianie towarowej wartość

W prostej wymianie towarowej wartość

wymienną wyrażała formuła:

wymienną wyrażała formuła:

T-T.

T-T.

Wraz z rozwojem gospodarki towarowej

Wraz z rozwojem gospodarki towarowej

wyodrębnia się jeden towar spełniający rolę

wyodrębnia się jeden towar spełniający rolę

ogólnego ekwiwalentu, tym ekwiwalentem

ogólnego ekwiwalentu, tym ekwiwalentem

staje się pieniądz. W rozwiniętej gospodarce

staje się pieniądz. W rozwiniętej gospodarce

towarowej wymianę wyrażają formuły: akt

towarowej wymianę wyrażają formuły: akt

sprzedaży

sprzedaży

T-P,

T-P,

akt kupna

akt kupna

P-T.

P-T.

Ogólna formuła

Ogólna formuła

wartości wymiennej ma tu postać:

wartości wymiennej ma tu postać:

X

X

towaru

towaru

A

A

=

=

Y

Y

jednostek pieniężnych. Te

jednostek pieniężnych. Te

Y

Y

jednostek

jednostek

pieniężnych stanowi cenę towaru

pieniężnych stanowi cenę towaru

A.

A.

Cena

Cena

jest

jest

więc

pieniężnym

wyrażeniem

wartości

więc

pieniężnym

wyrażeniem

wartości

towaru.

towaru.

Relacje

wymienne,

czyli

ceny,

są

Relacje

wymienne,

czyli

ceny,

są

wypadkową wielu czynników. Cena w długim

wypadkową wielu czynników. Cena w długim

okresie nie odzwierciedla wyłącznie siły

okresie nie odzwierciedla wyłącznie siły

przetargowej nabywców i sprzedawców, ale i

przetargowej nabywców i sprzedawców, ale i

wartość towaru. Tę wartość towaru według

wartość towaru. Tę wartość towaru według

koncepcji

marksistowskich

stanowią

koncepcji

marksistowskich

stanowią

społecznie niezbędne nakłady pracy (tj.

społecznie niezbędne nakłady pracy (tj.

nakłady określane przez czas pracy potrzebny

nakłady określane przez czas pracy potrzebny

do

wytworzenia

jednostki

produktu

w

do

wytworzenia

jednostki

produktu

w

warunkach wytwarzania charakterystycznych

warunkach wytwarzania charakterystycznych

dla

przeważającej

masy

produktów

dla

przeważającej

masy

produktów

niezbędnych do zaspokojenia zapotrzebowania

niezbędnych do zaspokojenia zapotrzebowania

społecznego na dany towar).

społecznego na dany towar).

W

innych

koncepcjach

(tj.

W

innych

koncepcjach

(tj.

niemarksistowskich) suma opłat za czynniki

niemarksistowskich) suma opłat za czynniki

produkcji zużyte na wytworzenie towaru

produkcji zużyte na wytworzenie towaru

stanowi koszt produkcji. Ten właśnie koszt w

stanowi koszt produkcji. Ten właśnie koszt w

długim okresie odzwierciedla cena (cena w

długim okresie odzwierciedla cena (cena w

długim okresie jest funkcją kosztów produkcji).

długim okresie jest funkcją kosztów produkcji).

Wartość

towaru

w

niemarksistowskich

Wartość

towaru

w

niemarksistowskich

koncepcjach jest więc określana przez koszty

koncepcjach jest więc określana przez koszty

produkcji (czyli koszty zastosowania czynników

produkcji (czyli koszty zastosowania czynników

produkcji w procesie wytwórczym). Producenci

produkcji w procesie wytwórczym). Producenci

nierentowni

(wytwarzający

produkty

po

nierentowni

(wytwarzający

produkty

po

kosztach wyższych od ich cen sprzedaży)

kosztach wyższych od ich cen sprzedaży)

wypadają z rynku (bankrutują).

wypadają z rynku (bankrutują).

Poprzez grę popytu i podaży dokonuje

Poprzez grę popytu i podaży dokonuje

on,

rzecz jasna przy

występowaniu

on,

rzecz jasna przy

występowaniu

monopolistycznych

ograniczeń,

monopolistycznych

ograniczeń,

obiektywnej

wyceny

poszczególnych

obiektywnej

wyceny

poszczególnych

towarów (ustala ich ceny). Cena stanowi

towarów (ustala ich ceny). Cena stanowi

więc istotny parametr umożliwiający

więc istotny parametr umożliwiający

przeprowadzenie poprawnego rachunku

przeprowadzenie poprawnego rachunku

ekonomicznego, a tym samym podjęcie

ekonomicznego, a tym samym podjęcie

uzasadnionej ekonomicznie decyzji.

uzasadnionej ekonomicznie decyzji.

Wraz z rozwojem gospodarki towarowo-

Wraz z rozwojem gospodarki towarowo-

picniężnej

pojawiają

się

poszerzone

picniężnej

pojawiają

się

poszerzone

definicje pieniądza, np.:

definicje pieniądza, np.:

”

”

Pieniądz

Pieniądz

- jest to pewien powszechnie

- jest to pewien powszechnie

akceptowany

towar,

za

pomocą

którego

akceptowany

towar,

za

pomocą

którego

dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub

dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub

wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłata

wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłata

długu).

Inaczej

mówiąc

jest

to

środek

długu).

Inaczej

mówiąc

jest

to

środek

wymiany”. Podobną treść ekonomiczną wyraża

wymiany”. Podobną treść ekonomiczną wyraża

definicja podana przez M. Nasiłowskiego:

definicja podana przez M. Nasiłowskiego:

„Pieniądz

definiuje

się

najogólniej

jako

„Pieniądz

definiuje

się

najogólniej

jako

wszelkiego rodzaju środki wymiany i środki

wszelkiego rodzaju środki wymiany i środki

płatnicze, których zdolność do zapłaty jest

płatnicze, których zdolność do zapłaty jest

nieograniczona,

zarówno

wtedy,

kiedy

nieograniczona,

zarówno

wtedy,

kiedy

kupujemy jakiś towar lub usługę, jak i wtedy,

kupujemy jakiś towar lub usługę, jak i wtedy,

kiedy

regulujemy

jakieś

zobowiązanie

kiedy

regulujemy

jakieś

zobowiązanie

finansowe względem kredytodawcy, banku,

finansowe względem kredytodawcy, banku,

budżetu centralnego, budżetu lokalnego, itp."

budżetu centralnego, budżetu lokalnego, itp."

1. Funkcje

1. Funkcje

pieniądza

pieniądza

Funkcje pieniądza:

Funkcje pieniądza:

•

środek wymiany,

środek wymiany,

•

jednostka rozrachunkowa,

jednostka rozrachunkowa,

•

środek

przechowywania

wartości

środek

przechowywania

wartości

(tezauryzacja),

(tezauryzacja),

•

miernik odroczonych płatności.

miernik odroczonych płatności.

Funkcje

powyższe

w

pełni

Funkcje

powyższe

w

pełni

odzwierciedlają rolę, jaką pełni ta

odzwierciedlają rolę, jaką pełni ta

kategoria

we

współczesnych

kategoria

we

współczesnych

uwarunkowaniach gospodarki rynkowej

uwarunkowaniach gospodarki rynkowej

.

.

Pieniądz

występując

w

funkcji

Pieniądz

występując

w

funkcji

jednostki

rozrachunkowej,

służy

jednostki

rozrachunkowej,

służy

prowadzeniu rozliczeń i wyrażaniu cen, a

prowadzeniu rozliczeń i wyrażaniu cen, a

więc w tym zawiera się też mierzenie i

więc w tym zawiera się też mierzenie i

porównywanie

wzajemne

wartości

porównywanie

wzajemne

wartości

towarów i wyrażanie jej w jednostkach

towarów i wyrażanie jej w jednostkach

pieniężnych. Wymienianie dwóch funkcji

pieniężnych. Wymienianie dwóch funkcji

miernika

wartości

i

jednostki

miernika

wartości

i

jednostki

rozrachunkowej byłoby nieuzasadnione.

rozrachunkowej byłoby nieuzasadnione.

Prowadzenie

otwartej

gospodarki

Prowadzenie

otwartej

gospodarki

rynkowej

jest

obecnie

zjawiskiem

rynkowej

jest

obecnie

zjawiskiem

powszechnym. Pojawiły się ponadto już

powszechnym. Pojawiły się ponadto już

pewne namiastki pieniądza światowego

pewne namiastki pieniądza światowego

(

(

SDR

SDR

, a ramach Unii Europejskiej ECU),

, a ramach Unii Europejskiej ECU),

szeroko są wykorzystywane transakcje

szeroko są wykorzystywane transakcje

swap.

swap.

W tej sytuacji zachodzi potrzeba

W tej sytuacji zachodzi potrzeba

wyróżnienia

nie

funkcji

„pieniądz

wyróżnienia

nie

funkcji

„pieniądz

światowy”, lecz wyróżnienia pieniądza

światowy”, lecz wyróżnienia pieniądza

światowego jako rodzaju pieniądza.

światowego jako rodzaju pieniądza.

Pieniądz, będąc środkiem wymiany,

Pieniądz, będąc środkiem wymiany,

usprawnia wszelkiego typu transakcje.

usprawnia wszelkiego typu transakcje.

Pieniądz pozwolił zlikwidować niewygody

Pieniądz pozwolił zlikwidować niewygody

gospodarki barterowej (wymiana

gospodarki barterowej (wymiana

T-T).

T-T).

Pieniądz

jest

poza

tym

jednostką

Pieniądz

jest

poza

tym

jednostką

rozrachunkową, w której są wyrażane

rozrachunkową, w której są wyrażane

ceny i są prowadzone rozliczenia.

ceny i są prowadzone rozliczenia.

Pieniądz

jest

także

środkiem

Pieniądz

jest

także

środkiem

przechowywania wartości (tezauryzacji),

przechowywania wartości (tezauryzacji),

ponieważ można go wykorzystać do

ponieważ można go wykorzystać do

dokonania zakupów w przyszłości.

dokonania zakupów w przyszłości.

Nie oznacza to wcale, że pieniądz

Nie oznacza to wcale, że pieniądz

(posiadający

formę

banknotu)

jest

(posiadający

formę

banknotu)

jest

jedynym, czy też najlepszym środkiem

jedynym, czy też najlepszym środkiem

tezauryzacji. Środkami przechowywania

tezauryzacji. Środkami przechowywania

wartości mogą też być: domy, kolekcje

wartości mogą też być: domy, kolekcje

znaczków pocztowych, oprocentowane

znaczków pocztowych, oprocentowane

wkłady w bankach, dzieła sztuki itp.

wkłady w bankach, dzieła sztuki itp.

Wreszcie pieniądz służy jako miernik

Wreszcie pieniądz służy jako miernik

odroczonych

płatności,

takich

jak:

odroczonych

płatności,

takich

jak:

pożyczki, podatki, płace itp.

pożyczki, podatki, płace itp.

2. Podstawowe rodzaje

2. Podstawowe rodzaje

pieniądza i ich cechy

pieniądza i ich cechy

charakterystyczne

charakterystyczne

Pieniądzem może być wszelkie dobro,

Pieniądzem może być wszelkie dobro,

które jest powszechnie akceptowane w

które jest powszechnie akceptowane w

wymianie.

Mogą

nim

być

dobra

wymianie.

Mogą

nim

być

dobra

szczególnie cenione w danym czasie i na

szczególnie cenione w danym czasie i na

danym terytorium. Do XIX wieku były

danym terytorium. Do XIX wieku były

nim cenne kruszce oraz złoto i srebro.

nim cenne kruszce oraz złoto i srebro.

Różnego rodzaju dobra oraz szlachetne

Różnego rodzaju dobra oraz szlachetne

kruszce

są

rodzajem

pieniądza

kruszce

są

rodzajem

pieniądza

towarowego. Pieniądz towarowy miał

towarowego. Pieniądz towarowy miał

liczne wady. Wynikały one głównie z

liczne wady. Wynikały one głównie z

wysokich

kosztów

uzyskania

i

z

wysokich

kosztów

uzyskania

i

z

ograniczonego

zakresu

jego

ograniczonego

zakresu

jego

zastosowania.

zastosowania.

Zastąpił go pieniądz papierowy. W

Zastąpił go pieniądz papierowy. W

początkowym okresie był to pieniądz

początkowym okresie był to pieniądz

papierowy wymienialny na złoto (w 1933

papierowy wymienialny na złoto (w 1933

r. prezydent USA Roosevelt zawiesił

r. prezydent USA Roosevelt zawiesił

wymienialność dolarów na złoto w

wymienialność dolarów na złoto w

ramach kraju, a w 1968 r. Kongres USA

ramach kraju, a w 1968 r. Kongres USA

zawiesił zobowiązania Systemu Rezerwy

zawiesił zobowiązania Systemu Rezerwy

Federalnej do zamiany certyfikatów

Federalnej do zamiany certyfikatów

srebra na srebro w USA). Następnie stał

srebra na srebro w USA). Następnie stał

się

on

pieniądzem

symbolicznym

się

on

pieniądzem

symbolicznym

(papierowym).

Jest

on

wygodnym

(papierowym).

Jest

on

wygodnym

środkiem płatniczym o niskim koszcie

środkiem płatniczym o niskim koszcie

wytworzenia w stosunku do wartości jaką

wytworzenia w stosunku do wartości jaką

reprezentuje. Prawo nadaje mu wartość i

reprezentuje. Prawo nadaje mu wartość i

czyni

pieniądz

symboliczny

czyni

pieniądz

symboliczny

obowiązującym środkiem wymiany.

obowiązującym środkiem wymiany.

To stwierdzenie odnosi się do

To stwierdzenie odnosi się do

wszystkich występujących na rynkach

wszystkich występujących na rynkach

krajowych i międzynarodowych rodzajów

krajowych i międzynarodowych rodzajów

pieniądza (tzn. także i do dolara USA,

pieniądza (tzn. także i do dolara USA,

funta brytyjskiego, itp.). Oznacza to, że

funta brytyjskiego, itp.). Oznacza to, że

np. banknoty dolarowe nie mają żadnej

np. banknoty dolarowe nie mają żadnej

samoistnej wartości. Są to po prostu

samoistnej wartości. Są to po prostu

cyfry zapisane na papierze, chociaż

cyfry zapisane na papierze, chociaż

papier używany do produkcji banknotów

papier używany do produkcji banknotów

dolarowych jest względnie drogi, siła

dolarowych jest względnie drogi, siła

nabywcza dolara jest dużo większa niż

nabywcza dolara jest dużo większa niż

wartość (cena) zużytego na jego druk

wartość (cena) zużytego na jego druk

papieru. Ponadto wartość dolara nie

papieru. Ponadto wartość dolara nie

wynika z jakiegoś oparcia „na złocie”.

wynika z jakiegoś oparcia „na złocie”.

Nic takiego nie ma miejsca.

Nic takiego nie ma miejsca.

Rząd amerykański nie utrzymuje już

Rząd amerykański nie utrzymuje już

złota w Forcie Knox w celu podtrzy mania

złota w Forcie Knox w celu podtrzy mania

wartości dolara (w 1971 r. prezydent

wartości dolara (w 1971 r. prezydent

Nixon

ogłosił

światu

zawieszenie

Nixon

ogłosił

światu

zawieszenie

całkowite, tj. również w transakcjach

całkowite, tj. również w transakcjach

międzynarodowych,

wymienialności

międzynarodowych,

wymienialności

dolara na złoto. Do roku 1971 rząd USA

dolara na złoto. Do roku 1971 rząd USA

był zobowiązany do trzymania

był zobowiązany do trzymania

$

$

0,25

0,25

USD w złocie na każdy dolar papierowy

USD w złocie na każdy dolar papierowy

będący w obiegu. Jednak nawet i wtedy

będący w obiegu. Jednak nawet i wtedy

złoto nie określało rzeczywistej wartości

złoto nie określało rzeczywistej wartości

pieniądza, ponieważ $ 0,25 USD w złocie

pieniądza, ponieważ $ 0,25 USD w złocie

nie

mogło

dawać

banknotowi

nie

mogło

dawać

banknotowi

dolarowemu wartości jednego dolara.

dolarowemu wartości jednego dolara.

Obecnie żaden kraj na świecie nie

Obecnie żaden kraj na świecie nie

posiada pieniądza wymienialnego na

posiada pieniądza wymienialnego na

złoto. Funkcjonuje więc powszechnie w

złoto. Funkcjonuje więc powszechnie w

krajowych i międzynarodowych obrotach

krajowych i międzynarodowych obrotach

pieniądz symboliczny (papierowy).

pieniądz symboliczny (papierowy).

Pieniądz symboliczny jest wprawdzie

Pieniądz symboliczny jest wprawdzie

wygodnym środkiem w wymianie, lecz w

wygodnym środkiem w wymianie, lecz w

sytuacjach inflacyjnego wzrostu cen

sytuacjach inflacyjnego wzrostu cen

stanowi marny magazyn przechowywania

stanowi marny magazyn przechowywania

wartości. Wówczas ludzie starają się

wartości. Wówczas ludzie starają się

zamieniać go na inne aktywa finansowe.

zamieniać go na inne aktywa finansowe.

Rozwój

systemu

finansowego

we

Rozwój

systemu

finansowego

we

współczesnych

gospodarkach

współczesnych

gospodarkach

doprowadził

do

powszechnego

doprowadził

do

powszechnego

korzystania,

oprócz

pieniądza

korzystania,

oprócz

pieniądza

symbolicznego,

także

z

symbolicznego,

także

z

pieniądza

pieniądza

bezgotówkowego

bezgotówkowego

(ang.

(ang.

IOU

IOU

– „jestem ci

– „jestem ci

winien”).

winien”).

Jego podstawą jest wierzytelność

Jego podstawą jest wierzytelność

firmy lub osoby fizycznej. Przykładem

firmy lub osoby fizycznej. Przykładem

tego

typu

pieniądza

są

depozyty

tego

typu

pieniądza

są

depozyty

bankowe,

które

uprawniają

ich

bankowe,

które

uprawniają

ich

właścicieli

do

wystawiania

czeków,

właścicieli

do

wystawiania

czeków,

akceptowanych powszechnie jako środek

akceptowanych powszechnie jako środek

zapłaty.

zapłaty.

Obecnie na rynkach finansowych

Obecnie na rynkach finansowych

funkcjonują obok pieniądza papierowego

funkcjonują obok pieniądza papierowego

różne rodzaje aktywów finansowych.

różne rodzaje aktywów finansowych.

Aktyw

finansowy

Aktyw

finansowy

to

papier

to

papier

uprawniający

jego

posiadacza

do

uprawniający

jego

posiadacza

do

otrzymywania określonego strumienia

otrzymywania określonego strumienia

płatności odsetek w ściśle określonym

płatności odsetek w ściśle określonym

czasie.

czasie.

Przedsiębiorstwa i rządy zdobywają

Przedsiębiorstwa i rządy zdobywają

fundusze, sprzedając aktywa finansowe.

fundusze, sprzedając aktywa finansowe.

Ich nabywcy przy zakupie obliczają

Ich nabywcy przy zakupie obliczają

zaktualizowaną

wartość

przyszłego

zaktualizowaną

wartość

przyszłego

stłumienia dochodów, co pozwala im

stłumienia dochodów, co pozwala im

oszacować wysokość ceny, jaką mogą

oszacować wysokość ceny, jaką mogą

zaoferować za owe aktywa. Aktywa

zaoferować za owe aktywa. Aktywa

finansowe

są

przedmiotem

obrotu

finansowe

są

przedmiotem

obrotu

wtórnego pomiędzy ludźmi jeszcze przed

wtórnego pomiędzy ludźmi jeszcze przed

upływem terminu, w którym pierwotny

upływem terminu, w którym pierwotny

emitent jest zobowiązany do ich wykupu

emitent jest zobowiązany do ich wykupu

po określonej cenie.

po określonej cenie.

Gotówka (banknoty) są najbardziej

Gotówka (banknoty) są najbardziej

płynnym rodzajem aktywu.

płynnym rodzajem aktywu.

Najbardziej powszechnymi aktywami

Najbardziej powszechnymi aktywami

są:

są:

Weksle -

Weksle -

krótkoterminowe aktywa

krótkoterminowe aktywa

finansowe,

dla

których

termin

finansowe,

dla

których

termin

wykupienia przez pierwotnego wystawcę

wykupienia przez pierwotnego wystawcę

(pożyczkobiorcę) jest z góry określony,

(pożyczkobiorcę) jest z góry określony,

np. rząd sprzedaje 3-miesięczne weksle

np. rząd sprzedaje 3-miesięczne weksle

skarbowe w kwietniu po $ 97, a

skarbowe w kwietniu po $ 97, a

zobowiązuje się je wykupić w lipcu po

zobowiązuje się je wykupić w lipcu po

$100 za sztukę - dochód 3% kwartalnie.

$100 za sztukę - dochód 3% kwartalnie.

Im bliżej lipca tym bardziej cena, po

Im bliżej lipca tym bardziej cena, po

jakiej będzie odbywał się wtórny obrót

jakiej będzie odbywał się wtórny obrót

wekslami będzie wzrastać i zbliżać się do

wekslami będzie wzrastać i zbliżać się do

ceny ich wykupu, tj. $100. Weksle

ceny ich wykupu, tj. $100. Weksle

skarbowe można łatwo kupić i sprzedać,

skarbowe można łatwo kupić i sprzedać,

posiadają one tzw. wysoką płynność.

posiadają one tzw. wysoką płynność.

Obligacje

Obligacje

- długoterminowe aktywa

- długoterminowe aktywa

finansowe.

Wykaz

obligacji

i

ich

finansowe.

Wykaz

obligacji

i

ich

notowania są podawane do publicznej

notowania są podawane do publicznej

wiadomości

(w

Wielkiej

Brytanii

wiadomości

(w

Wielkiej

Brytanii

„Financial

Times”

podaje

to

w

„Financial

Times”

podaje

to

w

następującym zapisie, np. Treasury 13%

następującym zapisie, np. Treasury 13%

2000, oznacza to, że państwo wykupi je w

2000, oznacza to, że państwo wykupi je w

2000 r. za 100 funtów, a posiadacz będzie

2000 r. za 100 funtów, a posiadacz będzie

otrzymywał wypłaty odsetek w wysokości

otrzymywał wypłaty odsetek w wysokości

13% rocznie). Obligacje mają

13% rocznie). Obligacje mają

mniejszą

mniejszą

płynność

płynność

niż weksle skarbowe dlatego, że

niż weksle skarbowe dlatego, że

trudniej jest przewidzieć ich cenę oraz

trudniej jest przewidzieć ich cenę oraz

wysokość dochodu, jaki przyniosą w

wysokość dochodu, jaki przyniosą w

momencie sprzedaży.

momencie sprzedaży.

Istnieją też obligacje bez terminu

Istnieją też obligacje bez terminu

wykupu (nie podlegają wykupieniu przez

wykupu (nie podlegają wykupieniu przez

pierwotnego

emitenta,

natomiast

pierwotnego

emitenta,

natomiast

wypłaca on odsetki ich posiadaczom w

wypłaca on odsetki ich posiadaczom w

nieskończoność. W Wielkiej Brytanii

nieskończoność. W Wielkiej Brytanii

nazywane są one konsolami). Obligacje

nazywane są one konsolami). Obligacje

państwowe określane są jako papier

państwowe określane są jako papier

wartościowy pozbawiony ryzyka (gdyż

wartościowy pozbawiony ryzyka (gdyż

bankructwo państwa i odmowa wypłaty

bankructwo państwa i odmowa wypłaty

odsetek

są

mało

prawdopodobne).

odsetek

są

mało

prawdopodobne).

Obligacja

Obligacja

jest papierem wartościowym

jest papierem wartościowym

stanowiącym formę kredytu udzielonego

stanowiącym formę kredytu udzielonego

przez nabywcę jej emitentowi na ściśle

przez nabywcę jej emitentowi na ściśle

określony termin i z góry ustalony

określony termin i z góry ustalony

dochód

otrzymywany

w

umownych

dochód

otrzymywany

w

umownych

okresach od wystawcy obligacji.

okresach od wystawcy obligacji.

Zanim

nastąpi

termin

wykupu

Zanim

nastąpi

termin

wykupu

obligacji (zwany terminem zapadalności)

obligacji (zwany terminem zapadalności)

mogą one być przedmiotem obrotów

mogą one być przedmiotem obrotów

(kupna, sprzedaży) na rynku wtórnym,

(kupna, sprzedaży) na rynku wtórnym,

zwanym giełdą. Zaletą lokaty pieniądza w

zwanym giełdą. Zaletą lokaty pieniądza w

obligacjach jest wysoki stopień pewności

obligacjach jest wysoki stopień pewności

zwrotu wyłożonej sumy wraz z należnym

zwrotu wyłożonej sumy wraz z należnym

dochodem, a także wysoki stopień

dochodem, a także wysoki stopień

płynności pieniądza zainwestowanego w

płynności pieniądza zainwestowanego w

obligacjach. Gdy posiadacz obligacji

obligacjach. Gdy posiadacz obligacji

potrzebuje pieniądza transakcyjnego,

potrzebuje pieniądza transakcyjnego,

wówczas może sprzedać obligacje na

wówczas może sprzedać obligacje na

rynku wtórnym za pośrednictwem biura

rynku wtórnym za pośrednictwem biura

maklerskiego

przed

terminem

maklerskiego

przed

terminem

zapadalności obligacji. Odchylenia kursu

zapadalności obligacji. Odchylenia kursu

obligacji od ich wartości nominalnej nie

obligacji od ich wartości nominalnej nie

są w praktyce duże i trwale.

są w praktyce duże i trwale.

Rynek bardzo szybko reaguje na

Rynek bardzo szybko reaguje na

wszelkie

stany

nierównowagi

i

wszelkie

stany

nierównowagi

i

uruchamia mechanizmy korygujące w

uruchamia mechanizmy korygujące w

kierunku

odwrotnym.

Podstawą

kierunku

odwrotnym.

Podstawą

kalkulacji jest stopa zwrotu od obligacji

kalkulacji jest stopa zwrotu od obligacji

przed

terminem

jej

zapadalności,

przed

terminem

jej

zapadalności,

mierzona

stosunkiem

spodziewanego

mierzona

stosunkiem

spodziewanego

dochodu do aktualnego kursu obligacji

dochodu do aktualnego kursu obligacji

na giełdzie.

na giełdzie.

Kurs obligacji kształtuje sic nie

Kurs obligacji kształtuje sic nie

tylko

pod

wpływem

stosunku

tylko

pod

wpływem

stosunku

spodziewanego dochodu w dniu zakupu

spodziewanego dochodu w dniu zakupu

lub sprzedaży. Gdy stopa procentowa

lub sprzedaży. Gdy stopa procentowa

rośnie, to kurs obligacji spada, i

rośnie, to kurs obligacji spada, i

odwrotnie. Spadek stopy procentowej

odwrotnie. Spadek stopy procentowej

powiększa

dzisiejsza

wartość

powiększa

dzisiejsza

wartość

spodziewanego dochodu i powoduje

spodziewanego dochodu i powoduje

zwiększony popyt na obligacje, co sprzyja

zwiększony popyt na obligacje, co sprzyja

wzrostowi ich kursu.

wzrostowi ich kursu.

Decyzje kupna lub sprzedaży obligacji

Decyzje kupna lub sprzedaży obligacji

zawsze są rozpatrywane w kontekście

zawsze są rozpatrywane w kontekście

alternatywnych możliwości ulokowania

alternatywnych możliwości ulokowania

pieniądza.

pieniądza.

Certyfikaty depozytowe

Certyfikaty depozytowe

(ang.

(ang.

CD

CD

), są

), są

formą pożyczki, którą zaciąga bank u

formą pożyczki, którą zaciąga bank u

publiczności na ściśle określony czas.

publiczności na ściśle określony czas.

Jest to skrajna postać wkładu termino

Jest to skrajna postać wkładu termino

wego.

wego.

Akcje

Akcje

przedsiębiorstw to tytuły

przedsiębiorstw to tytuły

własności części kapitału i uprawnienie

własności części kapitału i uprawnienie

do uczestnictwa w podziale dywidendy, tj.

do uczestnictwa w podziale dywidendy, tj.

części zysku przeznaczonego do wypłaty

części zysku przeznaczonego do wypłaty

akcjonariuszom, a nie zatrzymanego w

akcjonariuszom, a nie zatrzymanego w

celu finansowania inwestycji.

celu finansowania inwestycji.

W dobrych latach dywidenda może być

W dobrych latach dywidenda może być

wysoka,

a

w

okresach

trudności

wysoka,

a

w

okresach

trudności

gospodarczych może jej nie być wcale.

gospodarczych może jej nie być wcale.

Dlatego też uznaje się je za

Dlatego też uznaje się je za

aktyw

aktyw

finansowy obciążony ryzykiem

finansowy obciążony ryzykiem

, a zatem

, a zatem

niezbyt płynny

niezbyt płynny

. W wypadku bankructwa

. W wypadku bankructwa

przedsiębiorstwa akcja przestaje mieć

przedsiębiorstwa akcja przestaje mieć

jakąkolwiek wartość.

jakąkolwiek wartość.

Bank

centralny

Bank

centralny

,

czując

,

czując

odpowiedzialność za równowagę na

odpowiedzialność za równowagę na

rynku towarowym i pieniężnym oraz

rynku towarowym i pieniężnym oraz

ograniczanie wzrostu cen rynkowych,

ograniczanie wzrostu cen rynkowych,

kontroluje podaż pieniądza w obiegu i

kontroluje podaż pieniądza w obiegu i

koryguje jego dopływ i odpływ za

koryguje jego dopływ i odpływ za

pośrednictwem zmiany wysokości:

pośrednictwem zmiany wysokości:

•

stopy rezerw obowiązkowych,

stopy rezerw obowiązkowych,

•

stopy dyskontowej,

stopy dyskontowej,

•

polityki otwartego rynku.

polityki otwartego rynku.

Rezerwa

obowiązkowa

Rezerwa

obowiązkowa

wyznaczana

wyznaczana

jest przez bank centralny w wysokości

jest przez bank centralny w wysokości

nominalnej

dla

banków

tworzących

nominalnej

dla

banków

tworzących

strukturę krajowego systemu bankowego

strukturę krajowego systemu bankowego

(np. 10% rezerwa obowiązkowa od

(np. 10% rezerwa obowiązkowa od

depozytów oznacza, że z każdej kwoty

depozytów oznacza, że z każdej kwoty

depozytu 10% odprowadza się do banku

depozytu 10% odprowadza się do banku

centralnego, czyli z każdych 100 złotych

centralnego, czyli z każdych 100 złotych

depozytu 90 można przeznaczyć na akcję

depozytu 90 można przeznaczyć na akcję

kredytową).

kredytową).

Bank centralny konieczność tworzenia

Bank centralny konieczność tworzenia

obowiązkowej

rezerwy

finansowej

obowiązkowej

rezerwy

finansowej

uzasadnia tym, że banki komercyjne,

uzasadnia tym, że banki komercyjne,

mając zdolność tworzenia dodatkowej

mając zdolność tworzenia dodatkowej

podaży pieniądza, mogłyby utrudniać

podaży pieniądza, mogłyby utrudniać

prowadzenie

odpowiedniej

polityki

prowadzenie

odpowiedniej

polityki

pieniężnej przez bank centralny.

pieniężnej przez bank centralny.

Drugim instrumentem regulacyjnym

Drugim instrumentem regulacyjnym

jest

stopa

dyskontowa,

tzn.

jest

stopa

dyskontowa,

tzn.

stopa

stopa

procentowa

procentowa

ustalana

przez

bank

ustalana

przez

bank

centralny

przy

udzielaniu

pożyczek

centralny

przy

udzielaniu

pożyczek

bankom komercyjnym. Bank centralny

bankom komercyjnym. Bank centralny

pełni

role

kredytodawcy

ostatniej

pełni

role

kredytodawcy

ostatniej

instancji, udzielając pożyczek bankom

instancji, udzielając pożyczek bankom

komercyjnym w sytuacji zagrożenia ich

komercyjnym w sytuacji zagrożenia ich

płynności _ finansowej. Kredyt ten

płynności _ finansowej. Kredyt ten

nazywa się kredytem refinansowym.

nazywa się kredytem refinansowym.

Kredyt refinansowy przybiera w Polsce

Kredyt refinansowy przybiera w Polsce

od 1991 r. różne formy, a mianowicie:

od 1991 r. różne formy, a mianowicie:

•

kredyt skonwertowany, wynikający z

kredyt skonwertowany, wynikający z

zadłużenia

banków

i

podlegający

zadłużenia

banków

i

podlegający

spłacie w rocznych ratach;

spłacie w rocznych ratach;

•

kredyt lombardowy udzielany pod

kredyt lombardowy udzielany pod

zastaw

papierów

wartościowych

zastaw

papierów

wartościowych

emitowanych przez skarb państwa lub

emitowanych przez skarb państwa lub

pod zastaw weksli oraz wartości

pod zastaw weksli oraz wartości

dewizowych banków komercyjnych;

dewizowych banków komercyjnych;

•

kredyt redyskontowy na skup i

kredyt redyskontowy na skup i

zapasy produktów rolnych;

zapasy produktów rolnych;

•

kredyt na inwestycje centralne.

kredyt na inwestycje centralne.

System

clearingowy

System

clearingowy

(rozrachunkowy)

jest

to

ogół

(rozrachunkowy)

jest

to

ogół

porozumień, na mocy których wzajemne

porozumień, na mocy których wzajemne

zobowiązania

i

należności

banków

zobowiązania

i

należności

banków

rozlicza się przez zestawienie wszystkich

rozlicza się przez zestawienie wszystkich

transakcji dokonanych w danym okresie i

transakcji dokonanych w danym okresie i

dokonanie spłaty tylko zobowiązań netto

dokonanie spłaty tylko zobowiązań netto

powstałych

w

rozliczeniach

powstałych

w

rozliczeniach

międzybankowych.

międzybankowych.

Ekonomiczna

funkcja

banków

Ekonomiczna

funkcja

banków

komercyjnych polega na tym, że banki

komercyjnych polega na tym, że banki

przekształcają

wkłady

(depozyty)

w

przekształcają

wkłady

(depozyty)

w

kredyty

udzielane

szerokiej

grupie

kredyty

udzielane

szerokiej

grupie

przedsiębiorstw,

wykorzystując

swoją

przedsiębiorstw,

wykorzystując

swoją

wiedzę i doświadczenie w celu zakupu

wiedzę i doświadczenie w celu zakupu

zdywersyfikowanego portfela aktywów,

zdywersyfikowanego portfela aktywów,

choć posiadacze wkładów dostrzegają

choć posiadacze wkładów dostrzegają

tylko to, że otrzymują odsetki od nich i

tylko to, że otrzymują odsetki od nich i

mogą korzystać z bezpłatnej obsługi

mogą korzystać z bezpłatnej obsługi

czekowej.

czekowej.

Sztuka kierowania bankiem polega

Sztuka kierowania bankiem polega

m.in. na umiejętności oceny i wyborze

m.in. na umiejętności oceny i wyborze

optymalnej

struktury

aktywów.

optymalnej

struktury

aktywów.

Sprowadza się to do wyboru proporcji w

Sprowadza się to do wyboru proporcji w

jakich powinno się utrzymywać płynne

jakich powinno się utrzymywać płynne

aktywa, włączając gotówkę, oraz aktywa

aktywa, włączając gotówkę, oraz aktywa

o niższym stopniu płynności (np. kredyty

o niższym stopniu płynności (np. kredyty

długoterminowe), ale przynoszące wyższe

długoterminowe), ale przynoszące wyższe

odsetki.

odsetki.

Całkowita wielkość znajdujących się

Całkowita wielkość znajdujących się

w obiegu zasobów pieniądza (tzn. jako

w obiegu zasobów pieniądza (tzn. jako

środka

wymiany)

stanowi

podaż

środka

wymiany)

stanowi

podaż

pieniądza.

pieniądza.

Aby pieniądz nie występował w

Aby pieniądz nie występował w

nadmiarze lub niedostatku, konieczne

nadmiarze lub niedostatku, konieczne

jest zapewnienie odpowiedniego jego

jest zapewnienie odpowiedniego jego

dopływu i odpływu do i z obiegu.

dopływu i odpływu do i z obiegu.

3. Czynniki określające

3. Czynniki określające

wielkość podaży pieniądza

wielkość podaży pieniądza

Nadmiar pieniądza w obiegu w

Nadmiar pieniądza w obiegu w

stosunku do podaży dóbr i usług

stosunku do podaży dóbr i usług

powoduje inflację. Niedostatek pieniądza

powoduje inflację. Niedostatek pieniądza

w obiegu oznacza deflację. Deflacja jest

w obiegu oznacza deflację. Deflacja jest

również zjawiskiem niekorzystnym, gdyż

również zjawiskiem niekorzystnym, gdyż

przyczynia się głównie do ograniczenia

przyczynia się głównie do ograniczenia

efektywnego popytu i zahamowania

efektywnego popytu i zahamowania

wzrostu gospodarczego.

wzrostu gospodarczego.

Podmioty gromadzą (wg Keynesa)

Podmioty gromadzą (wg Keynesa)

swoje aktywa pieniężne w postaci

swoje aktywa pieniężne w postaci

gotówki bądź też w postaci papierów

gotówki bądź też w postaci papierów

wartościowych (reprezentowanych przez

wartościowych (reprezentowanych przez

obligacje

skarbowe).

Doświadczeni

obligacje

skarbowe).

Doświadczeni

uczestnicy

giełdy

papierów

uczestnicy

giełdy

papierów

wartościowych starają się ograniczać

wartościowych starają się ograniczać

ryzyko, dokonując dywersyfikacji portfela

ryzyko, dokonując dywersyfikacji portfela

inwestycyjnego

(dobierając

strukturę

inwestycyjnego

(dobierając

strukturę

papierów

wartościowych

tak,

aby

papierów

wartościowych

tak,

aby

ewentualne straty na jednym były

ewentualne straty na jednym były

rekompensowane przez zyski na innych).

rekompensowane przez zyski na innych).

Zamiana

pieniądza

Zamiana

pieniądza

przetrzymywanego przez różne podmioty

przetrzymywanego przez różne podmioty

dla celów spekulacyjnych na akcje i

dla celów spekulacyjnych na akcje i

obligacje

ma

ważne

znaczenie

obligacje

ma

ważne

znaczenie

gospodarcze. W przypadku obligacji

gospodarcze. W przypadku obligacji

część gromadzonych oszczędności jest

część gromadzonych oszczędności jest

wykorzystywana do finansowania deficytu

wykorzystywana do finansowania deficytu

budżetowego

państwa,

finansowania

budżetowego

państwa,

finansowania

inwestycji publicznych lub przyrostu

inwestycji publicznych lub przyrostu

wydatków konsumpcyjnych, co może

wydatków konsumpcyjnych, co może

korzystnie wpłynąć na wzrost dochodu

korzystnie wpłynąć na wzrost dochodu

narodowego.

narodowego.

4.

4.

Banki

Banki

Bankiem

nazywamy

podmiot

Bankiem

nazywamy

podmiot

zajmujący

się

różnego

rodzaju

zajmujący

się

różnego

rodzaju

operacjami pieniężnymi. Banki gromadzą

operacjami pieniężnymi. Banki gromadzą

czasowo

wolne

środki

pieniężne

czasowo

wolne

środki

pieniężne

przedsiębiorstw, instytucji i oszczędności

przedsiębiorstw, instytucji i oszczędności

ludności

oraz

udzielają

kredytów

ludności

oraz

udzielają

kredytów

producentom, instytucjom i ludności na

producentom, instytucjom i ludności na

cele

produkcyjne

i

konsumpcyjne.

cele

produkcyjne

i

konsumpcyjne.

Dysponując

dużymi

zasobami

Dysponując

dużymi

zasobami

pieniężnymi, kreują także dodatkowy

pieniężnymi, kreują także dodatkowy

pieniądz w obiegu.

pieniądz w obiegu.

Utrzymują się one głównie z różnicy

Utrzymują się one głównie z różnicy

procentów

płaconych

za

wkłady

i

procentów

płaconych

za

wkłady

i

pobieranych od udzielonych kredytów,

pobieranych od udzielonych kredytów,

opłat i odsetek pobieranych z tytułu

opłat i odsetek pobieranych z tytułu

obrotu czekowego, obrotu papierami

obrotu czekowego, obrotu papierami

wartościowymi oraz innych usług na

wartościowymi oraz innych usług na

rzecz

swoich

klientów,

np.

rzecz

swoich

klientów,

np.

dyskontowania weksli. Część wolnych

dyskontowania weksli. Część wolnych

środków finansowych lokują w papierach

środków finansowych lokują w papierach

wartościowych

(Rodowód

papierów

wartościowych

(Rodowód

papierów

wartościowych sięga XVI wieku, odkąd w

wartościowych sięga XVI wieku, odkąd w

Europie zaczęli się nimi posługiwać

Europie zaczęli się nimi posługiwać

kupcy. Bujny rozwój obligacji przypada

kupcy. Bujny rozwój obligacji przypada

dopiero na koniec XIX wieku).

dopiero na koniec XIX wieku).

We współczesnym świecie istnieje

We współczesnym świecie istnieje

duża różnorodność banków. Tworzą one

duża różnorodność banków. Tworzą one

jednolity system bankowy, w którym

jednolity system bankowy, w którym

najważniejszą

rolę

odgrywa

bank

najważniejszą

rolę

odgrywa

bank

centralny

i

banki

komercyjne.

centralny

i

banki

komercyjne.

Przeważająca

większość

banków

Przeważająca

większość

banków

komercyjnych zorganizowana jest w

komercyjnych zorganizowana jest w

formie spółki akcyjnej. Natomiast banki

formie spółki akcyjnej. Natomiast banki

centralne (od II wojny światowej) są w

centralne (od II wojny światowej) są w

większości

krajów

bankami

większości

krajów

bankami

państwowymi.

państwowymi.

Banki komercyjne wykonują wiele

Banki komercyjne wykonują wiele

czynności pośredniczących. Na zlecenie

czynności pośredniczących. Na zlecenie

klienta kupują i sprzedają akcje i

klienta kupują i sprzedają akcje i

obligacje,

administrują

kapitałami

obligacje,

administrują

kapitałami

pieniężnymi, należącymi do instytucji

pieniężnymi, należącymi do instytucji

społecznych, fundacji, uniwersytetów itp.

społecznych, fundacji, uniwersytetów itp.

Zajmują się też kupnem i sprzedażą

Zajmują się też kupnem i sprzedażą

dewiz, otwierają i spłacają akredytywy w

dewiz, otwierają i spłacają akredytywy w

obrotach z zagranicą oraz prowadzą

obrotach z zagranicą oraz prowadzą

rozliczenia z zagranicą.

rozliczenia z zagranicą.

(Akredytywa

to

powszechnie

(Akredytywa

to

powszechnie

stosowana forma rozliczeń i gwarancji

stosowana forma rozliczeń i gwarancji

handlowych. Polega ona na tym, że

handlowych. Polega ona na tym, że

nabywca deponuje określoną kwotę w

nabywca deponuje określoną kwotę w

banku i upoważnia bank do dokonywania

banku i upoważnia bank do dokonywania

wypłat na rzecz dostawcy po spełnieniu

wypłat na rzecz dostawcy po spełnieniu

warunków

uzgodnionych

między

warunków

uzgodnionych

między

dostawcą

i

odbiorcą.

Otwarcie

dostawcą

i

odbiorcą.

Otwarcie

akredytywy

uruchamia

dostawę

dla

akredytywy

uruchamia

dostawę

dla

odbiorcy, co do którego dostawca nie ma

odbiorcy, co do którego dostawca nie ma

pewności zapłaty. Banki pobierają na

pewności zapłaty. Banki pobierają na

ogół od akredytywy opłatę w wysokości

ogół od akredytywy opłatę w wysokości

13-2%).

13-2%).

Są także poważnymi inwestora mi na

Są także poważnymi inwestora mi na

rynku

kapitałowym

w

sferze

rynku

kapitałowym

w

sferze

produkcyjnej. Występują też często jako

produkcyjnej. Występują też często jako

współudziałowcy

przedsiębiorstw

współudziałowcy

przedsiębiorstw

przemysłowych,

handlowych,

przemysłowych,

handlowych,

budowlanych,

transportowych

itp.

budowlanych,

transportowych

itp.

Przejmują część akcji w przypadkach

Przejmują część akcji w przypadkach

niemożności

wywiązania

się

niemożności

wywiązania

się

przedsiębiorstw

z

zaciągniętych

przedsiębiorstw

z

zaciągniętych

kredytów i należnych procentów.

kredytów i należnych procentów.

W działalności banków istotną rolę

W działalności banków istotną rolę

spełnia

stopa

oprocentowania

spełnia

stopa

oprocentowania

krótkoterminowych

kredytów,

krótkoterminowych

kredytów,

udzielanych wzajemnie przez banki

udzielanych wzajemnie przez banki

londyńskie,

zwana

LIBOR

londyńskie,

zwana

LIBOR

(London

(London

Interbank Offered Rate).

Interbank Offered Rate).

Jest ona podstawowym elementem

Jest ona podstawowym elementem

wyznaczającym poziom oprocentowania

wyznaczającym poziom oprocentowania

średnio- i długoterminowych kredytów

średnio- i długoterminowych kredytów

(oprocentowanie tych kredytów ustala

(oprocentowanie tych kredytów ustala

się zazwyczaj w ten sposób, że do stopy

się zazwyczaj w ten sposób, że do stopy

procentowej LIBOR dodaje się określoną

procentowej LIBOR dodaje się określoną

marżę, uzależnioną od czasu, na który

marżę, uzależnioną od czasu, na który

pobierany jest kredyt, oraz oceny stopnia

pobierany jest kredyt, oraz oceny stopnia

standingu

pożyczkobiorcy).

standingu

pożyczkobiorcy).

Standing

Standing

finansowy

finansowy

jest

miarą

rzetelności

jest

miarą

rzetelności

przedsiębiorstwa i jego zdolności do

przedsiębiorstwa i jego zdolności do

wywiązywania

się

z

zobowiązań

wywiązywania

się

z

zobowiązań

finansowych w umownych terminach

finansowych w umownych terminach

spłaty kredytu wraz z odsetkami.

spłaty kredytu wraz z odsetkami.

Oprócz

banków

komercyjnych

Oprócz

banków

komercyjnych

tworzone

są

tworzone

są

fundusze

wspólnego

fundusze

wspólnego

inwestowania

inwestowania

(w wielu krajach bardzo

(w wielu krajach bardzo

popularna

forma

inwestowania

popularna

forma

inwestowania

pieniędzy). Idea działania funduszu jest

pieniędzy). Idea działania funduszu jest

bardzo prosta. Inwestor powierza mu

bardzo prosta. Inwestor powierza mu

swoje pieniądze, a fundusz obraca nimi w

swoje pieniądze, a fundusz obraca nimi w

taki sposób, aby dostarczyć swojemu

taki sposób, aby dostarczyć swojemu

klientowi

odpowiedni

(możliwie

klientowi

odpowiedni

(możliwie

najwyższy) zysk. Opracowywana jest

najwyższy) zysk. Opracowywana jest

specjalna strategia zakupu i sprzedaży

specjalna strategia zakupu i sprzedaży

papierów

wartościowych

w

celu

papierów

wartościowych

w

celu

zminimalizowania ryzyka spadku ich

zminimalizowania ryzyka spadku ich

kursu

giełdowego

oraz

kursu

giełdowego

oraz

zmaksymalizowania zysku dzielonego

zmaksymalizowania zysku dzielonego

pomiędzy członków funduszu wspólnego

pomiędzy członków funduszu wspólnego

inwestowania.

inwestowania.

Rolę uzupełniającą system bankowy

Rolę uzupełniającą system bankowy

odgrywają różne

odgrywają różne

instytucje finansowe

instytucje finansowe

(nazywane też parabankami). Są to: kasy

(nazywane też parabankami). Są to: kasy

oszczędnościowe,

spółki

oszczędnościowe,

spółki

oszczędnościowo-budowlane,

spółki

oszczędnościowo-budowlane,

spółki

finansujące różne transakcje kupna-

finansujące różne transakcje kupna-

sprzedaży,

banki

spółdzielcze,

sprzedaży,

banki

spółdzielcze,

komunalne

kasy

oszczędnościowe.

komunalne

kasy

oszczędnościowe.

Próbują one często konkurować z

Próbują one często konkurować z

bankami komercyjnymi za pomocą nieco

bankami komercyjnymi za pomocą nieco

wyższej stopy oprocentowania depozytów

wyższej stopy oprocentowania depozytów

i

niższej

stopy

procentowej

od

i

niższej

stopy

procentowej

od

udzielanych kredytów. Obsługują na ogół

udzielanych kredytów. Obsługują na ogół

drobne oszczędności ludności i udzielają

drobne oszczędności ludności i udzielają

pożyczek na: prowadzenie drobnych

pożyczek na: prowadzenie drobnych

przedsięwzięć,

budownictwo

przedsięwzięć,

budownictwo

mieszkaniowe, zakup dóbr trwałego

mieszkaniowe, zakup dóbr trwałego

użytkowania (samochody, meble).

użytkowania (samochody, meble).

W

systemie

finansowym

W

systemie

finansowym

poszczególnych krajów działają też różne

poszczególnych krajów działają też różne

towarzystwa

ubezpieczeniowe.

towarzystwa

ubezpieczeniowe.

Towarzystwa ubezpieczeniowe dysponują

Towarzystwa ubezpieczeniowe dysponują

ogromnymi kapitałami (szacowane są

ogromnymi kapitałami (szacowane są

one na około 20-40% aktywów banków

one na około 20-40% aktywów banków

komercyjnych).

Znaczna

część

tych

komercyjnych).

Znaczna

część

tych

kapitałów jest lokowana w obligacjach,

kapitałów jest lokowana w obligacjach,

bonach skarbowych, akcjach i innych

bonach skarbowych, akcjach i innych

papierach

wartościowych.

W

całym

papierach

wartościowych.

W

całym

systemie finansowym państwa główną

systemie finansowym państwa główną

rolę odgrywa

rolę odgrywa

bank centralny

bank centralny

. Pierwsze

. Pierwsze

banki

centralne

były

bankami

banki

centralne

były

bankami

prywatnymi.

prywatnymi.

Najstarszy Bank Szwedzki otrzymał od

Najstarszy Bank Szwedzki otrzymał od

państwa przywilej wypuszczania biletów

państwa przywilej wypuszczania biletów

bankowych w 1657 r., a Bank Anglii w

bankowych w 1657 r., a Bank Anglii w

1694 r.

1694 r.

Bank Polski

Bank Polski

został założony w

został założony w

1828 r. W Stanach Zjednoczonych

1828 r. W Stanach Zjednoczonych

funkcje

banku

centralnego

spełnia

funkcje

banku

centralnego

spełnia

System Rezerwy Federalnej, utworzony

System Rezerwy Federalnej, utworzony

dopiero w 1913 r. (składa się on z Rady

dopiero w 1913 r. (składa się on z Rady

Gubernatorów i 12 Regionalnych Banków

Gubernatorów i 12 Regionalnych Banków

Rezerwy Federalnej, które pełnią nadzór

Rezerwy Federalnej, które pełnią nadzór

nad

bankami

komercyjnymi.

Rada

nad

bankami

komercyjnymi.

Rada

Gubernatorów

składa

się

z

7

Gubernatorów

składa

się

z

7

gubernatorów,

mianowanych

przez

gubernatorów,

mianowanych

przez

prezydenta na okres do 14 lat, oraz 9

prezydenta na okres do 14 lat, oraz 9

przedstawicieli banków regionalnych,

przedstawicieli banków regionalnych,

zmienianych rotacyjnie co kilka lat).

zmienianych rotacyjnie co kilka lat).

Pierwotnie banki centralne były

Pierwotnie banki centralne były

uprawnione

do

emitowania

biletów

uprawnione

do

emitowania

biletów

bankowych

do

wysokości

kapitału

bankowych

do

wysokości

kapitału

zakładowego.

Podstawowym

celem

zakładowego.

Podstawowym

celem

polityki banku centralnego było dążenie

polityki banku centralnego było dążenie

do utrzymania stałej wartości pieniądza

do utrzymania stałej wartości pieniądza

w kraju (tzw. stałego parytetu). W celu

w kraju (tzw. stałego parytetu). W celu

ratowania

gospodarki

kraju

przed

ratowania

gospodarki

kraju

przed

kryzysem i masowym bezrobociem banki

kryzysem i masowym bezrobociem banki

centralne poszczególnych krajów zaczęły

centralne poszczególnych krajów zaczęły

wprowadzać politykę łatwego, taniego

wprowadzać politykę łatwego, taniego

pieniądza.

pieniądza.

Opierały się one na nowej teorii

Opierały się one na nowej teorii

ekonomicznej (J.M. Keynesa), że niska

ekonomicznej (J.M. Keynesa), że niska

stopa procentowa od kredytu będzie

stopa procentowa od kredytu będzie

zachęcać do ekspansji inwestycyjnej i

zachęcać do ekspansji inwestycyjnej i

doprowadzi do ożywienia gospodarczego.

doprowadzi do ożywienia gospodarczego.

Obecnie

główną

funkcją

banku

Obecnie

główną

funkcją

banku

centralnego jest regulowanie podaży

centralnego jest regulowanie podaży

pieniądza w obiegu i oddziaływanie na

pieniądza w obiegu i oddziaływanie na

politykę

kredytową

banków

politykę

kredytową

banków

komercyjnych w ce lu hamowania wzrostu

komercyjnych w ce lu hamowania wzrostu

cen i wpływania na przebieg koniunktury

cen i wpływania na przebieg koniunktury

gospodarczej kraju.

gospodarczej kraju.

Po II wojnie światowej wszystkie

Po II wojnie światowej wszystkie

banki centralne w krajach o rozwiniętej

banki centralne w krajach o rozwiniętej

gospodarce rynkowej zostały zmuszone

gospodarce rynkowej zostały zmuszone

do ścisłego współdziałania z rządami

do ścisłego współdziałania z rządami

przy zwalczaniu recesji gospodarczej

przy zwalczaniu recesji gospodarczej

(mierzonej

spadkiem

dochodu

(mierzonej

spadkiem

dochodu

narodowego), nakręcaniu ożywienia i

narodowego), nakręcaniu ożywienia i

wysokiej koniunktury gospodarczej oraz

wysokiej koniunktury gospodarczej oraz

doprowadzenia do stanu zbliżonego do

doprowadzenia do stanu zbliżonego do

pełnego zatrudnienia. Wiele banków

pełnego zatrudnienia. Wiele banków

centralnych upaństwowiono (np. Bank

centralnych upaństwowiono (np. Bank

Anglii w 1947 r.). Stały się one

Anglii w 1947 r.). Stały się one

doradcami dla rządów w sprawach

doradcami dla rządów w sprawach

polityki pieniężnej i kredytowej.

polityki pieniężnej i kredytowej.

5.

5.

Giełda

Giełda

Giełda

Giełda

jest specjalnym rynkiem, na

jest specjalnym rynkiem, na

którym spotykają się sprzedający i

którym spotykają się sprzedający i

kupujący. Giełdy funkcjonują w różnych

kupujący. Giełdy funkcjonują w różnych

krajach świata jako giełdy papierów

krajach świata jako giełdy papierów

wartościowych (największe są w Nowym

wartościowych (największe są w Nowym

Jorku,

Londynie

i

Tokio)

oraz

Jorku,

Londynie

i

Tokio)

oraz

wyspecjalizowane

giełdy

towarowe,

wyspecjalizowane

giełdy

towarowe,

przede

wszystkim

podstawowych

przede

wszystkim

podstawowych

surowców o przeznaczeniu produkcyjnym

surowców o przeznaczeniu produkcyjnym

i konsumpcyjnym (węgiel, miedź, zboże,

i konsumpcyjnym (węgiel, miedź, zboże,

cukier).

cukier).

W Polsce przedmiotem transakcji

W Polsce przedmiotem transakcji

giełdowych są akcje zdematerializowane

giełdowych są akcje zdematerializowane

(tzn. nie występujące w postaci akcji,

(tzn. nie występujące w postaci akcji,

lecz jedynie zapisów na kontach). Obroty

lecz jedynie zapisów na kontach). Obroty

na giełdzie są poprzedzone tworzeniem

na giełdzie są poprzedzone tworzeniem

rynku

pierwotnego.

Nabyte

przez

rynku

pierwotnego.

Nabyte

przez

instytucje i osoby fizyczne akcje wchodzą

instytucje i osoby fizyczne akcje wchodzą

następnie do obiegu na rynku wtórnym

następnie do obiegu na rynku wtórnym

(czyli na giełdzie).

(czyli na giełdzie).

Kurs akcji kształtuje się głównie pod

Kurs akcji kształtuje się głównie pod

wpływem następujących czynników:

wpływem następujących czynników:

•

zyskowności

(tzn.

zdolności

do

zyskowności

(tzn.

zdolności

do

przynoszenia

dochodu

w

formie

przynoszenia

dochodu

w

formie

dywidendy lub spodziewanego wzrostu

dywidendy lub spodziewanego wzrostu

kursu akcji),

kursu akcji),

•

stopnia

ryzyka

(możliwości

stopnia

ryzyka

(możliwości

poniesienia straty),

poniesienia straty),

•

płynności

(możliwości

szybkiej

płynności

(możliwości

szybkiej

zamiany na pieniądz gotówkowy).

zamiany na pieniądz gotówkowy).

W krajach rozwiniętych kurs akcji w

W krajach rozwiniętych kurs akcji w

długim okresie czasu kształtuje się pod

długim okresie czasu kształtuje się pod

wpływem oczekiwanej dywidendy oraz

wpływem oczekiwanej dywidendy oraz

aktualnej

stopy

procentowej

(i

aktualnej

stopy

procentowej

(i

przewidywanego kierunku jej zmian) od

przewidywanego kierunku jej zmian) od

depozytów terminowych w banku.

depozytów terminowych w banku.

Znaczenie giełdy w gospodarce

Znaczenie giełdy w gospodarce

narodowej jest stosunkowo duże. Polega

narodowej jest stosunkowo duże. Polega

ono na tym, że mechanizm rynku

ono na tym, że mechanizm rynku

kapitałowego umożliwia pozyskiwanie

kapitałowego umożliwia pozyskiwanie

pieniędzy na inwestycje ze sprzedaży

pieniędzy na inwestycje ze sprzedaży

akcji i szybki przepływ kapitału z jednych

akcji i szybki przepływ kapitału z jednych

dziedzin do innych, z mniej do bardziej

dziedzin do innych, z mniej do bardziej

zyskownych,

co

sprzyja

rozwojowi

zyskownych,

co

sprzyja

rozwojowi

gospodarczemu.

gospodarczemu.

W gospodarce rynkowej państwo nie

W gospodarce rynkowej państwo nie

decyduje bezpośrednio ani w sferze

decyduje bezpośrednio ani w sferze

produkcji, ani w sferze konsumpcji.

produkcji, ani w sferze konsumpcji.

Przedsiębiorstwa państwowe też działają

Przedsiębiorstwa państwowe też działają

na zasadach skomercjalizowanych i

na zasadach skomercjalizowanych i

wykazują znaczny stopień niezależności

wykazują znaczny stopień niezależności

od administracji centralnej.

od administracji centralnej.

Główna funkcja państwa ogranicza

Główna funkcja państwa ogranicza

się

do

regulacji

prawnych

i

się

do

regulacji

prawnych

i

ekonomicznych,

mających

na

celu

ekonomicznych,

mających

na

celu

ochronę interesów publicznych przed

ochronę interesów publicznych przed

negatywnymi

następstwami

działania

negatywnymi

następstwami

działania

mechanizmu rynkowego, w szczególności

mechanizmu rynkowego, w szczególności

postępowaniem

producentów

i

postępowaniem

producentów

i

sprzedawców

zajmujących

pozycję

sprzedawców

zajmujących

pozycję

monopolistyczną.

monopolistyczną.

By zrozumieć reakcje konsumenta i

By zrozumieć reakcje konsumenta i

producenta na zjawiska, informacje i

producenta na zjawiska, informacje i

motywacje płynące z rynku, niezbędna

motywacje płynące z rynku, niezbędna

jest znajomość zasad funkcjonowania

jest znajomość zasad funkcjonowania

gospodarki rynkowej, a w szczególności

gospodarki rynkowej, a w szczególności

zasad

działania

rynku,

sposobów

zasad

działania

rynku,

sposobów

wykorzystywania

mechanizmu

wykorzystywania

mechanizmu

rynkowego w procesie gospodarowania.

rynkowego w procesie gospodarowania.

Syntetycznym

miernikiem

ruchu

Syntetycznym

miernikiem

ruchu

akcji na giełdzie nowojorskiej jest

akcji na giełdzie nowojorskiej jest

wskaźnik

wskaźnik

DOW-Jonesa

DOW-Jonesa

(suma cen akcji

(suma cen akcji

danego dnia wybranych największych

danego dnia wybranych największych

firm). Gdy rośnie wskazuje na ożywienie

firm). Gdy rośnie wskazuje na ożywienie

gospodarcze, gdy spada oznacza recesję.

gospodarcze, gdy spada oznacza recesję.

WAHANIA KONIUNKTURALNE

WAHANIA KONIUNKTURALNE

W GOSPODARCE RYNKOWEJ

W GOSPODARCE RYNKOWEJ

(CYKLICZNY ROZWÓJ

(CYKLICZNY ROZWÓJ

KAPITALIAZMU)

KAPITALIAZMU)

Analizując

agregatowe

wielkości,

Analizując

agregatowe

wielkości,

wyrażające

efekty

uzyskane

przez

wyrażające

efekty

uzyskane

przez

poszczególne kraje kapitalistyczne (nazywane

poszczególne kraje kapitalistyczne (nazywane

krajami gos podarki rynkowej) w procesach

krajami gos podarki rynkowej) w procesach

gospodarowania - głównie: dochód narodowy,

gospodarowania - głównie: dochód narodowy,

produkcja,

zatrudnienie,

inwestycje,

produkcja,

zatrudnienie,

inwestycje,

stwierdza się, że nie rosną one równomiernie.

stwierdza się, że nie rosną one równomiernie.

Ich tempo wzrostu wykazuje periodyczne

Ich tempo wzrostu wykazuje periodyczne

wahania. Te periodyczne zmiany (wahania)

wahania. Te periodyczne zmiany (wahania)

poziomu aktywności gospodarczej nazywane

poziomu aktywności gospodarczej nazywane

są cyklem koniunkturalnym.

są cyklem koniunkturalnym.

Wyróżnia się cztery fazy cyklu

Wyróżnia się cztery fazy cyklu

koniunkturalnego:

koniunkturalnego:

•

kryzys (lub recesja, w zależności od

kryzys (lub recesja, w zależności od

skali spadku produkcji),

skali spadku produkcji),

•

depresję (lub dno kryzysu),

depresję (lub dno kryzysu),

•

ożywienie gospodarcze,

ożywienie gospodarcze,

•

rozkwit (wysoka koniunktura).

rozkwit (wysoka koniunktura).

Tego rodzaju wahania dokonują się z

Tego rodzaju wahania dokonują się z

reguły wokół rosnącego trendu wzrostu

reguły wokół rosnącego trendu wzrostu

w długim okresie (historycznym).

w długim okresie (historycznym).

Cykl koniunkturalny rozpoczyna się

Cykl koniunkturalny rozpoczyna się

od załamania wzrostu gospodarczego i

od załamania wzrostu gospodarczego i

trwa przez fazę depresji, ożywienia i

trwa przez fazę depresji, ożywienia i

wysokiej ko niunktury aż do nowego

wysokiej ko niunktury aż do nowego

załamania gospodarczego, rozpoczynają

załamania gospodarczego, rozpoczynają

cego nowy cykl koniunkturalny. Okres

cego nowy cykl koniunkturalny. Okres

między dwoma kolejnymi kryzysami

między dwoma kolejnymi kryzysami

nazywamy cyklem. Cykl koniunkturalny

nazywamy cyklem. Cykl koniunkturalny

autorzy zwykli przedstawiać graficznie w

autorzy zwykli przedstawiać graficznie w

kształcie sinusoidy bądź też linii łamanej

kształcie sinusoidy bądź też linii łamanej

(przedstawiają to poniższe wykresy).

(przedstawiają to poniższe wykresy).

Cykl koniunkturalny i trend wzrostu gospodarczego

Cykl koniunkturalny i trend wzrostu gospodarczego

Źródło: M. Nasiłowski, System rynkowy. Podstawy mikro- i

Źródło: M. Nasiłowski, System rynkowy. Podstawy mikro- i

makroekonomii, Warszawa 1995, s. 224

makroekonomii, Warszawa 1995, s. 224

Podział cyklu koniunkturalnego na fazy

Podział cyklu koniunkturalnego na fazy

Oznaczenie faz:

Oznaczenie faz:

AB – kryzys, BC - depresja CD – ożywienie, DE -

AB – kryzys, BC - depresja CD – ożywienie, DE -

rozkwit

rozkwit

Poszczególne

fazy

cyklu

Poszczególne

fazy

cyklu

koniunkturalnego posiadają następujące

koniunkturalnego posiadają następujące

cechy charakterystyczne:

cechy charakterystyczne:

•

ożywienie

-

faza

ożywienia

ożywienie

-

faza

ożywienia

charakteryzuje się rosnącą stale sumą

charakteryzuje się rosnącą stale sumą

wydatków inwestycyjnych, wzrostem

wydatków inwestycyjnych, wzrostem

dochodu

narodowego,

wzrostem

dochodu

narodowego,

wzrostem

zatrudnienia

i

wydatków

zatrudnienia

i

wydatków

konsumpcyjnych.

Globalny

popyt

konsumpcyjnych.

Globalny

popyt

wykazuje

tendencję

do

szybszego

wykazuje

tendencję

do

szybszego

wzrostu w stosunku do wzrostu podaży

wzrostu w stosunku do wzrostu podaży

produkcji.

Ekspansja

inwestycyjna

produkcji.

Ekspansja

inwestycyjna

wywołuje wzrost zapotrzebowania na

wywołuje wzrost zapotrzebowania na

kredyt.

Upowszechnia

się

wśród

kredyt.

Upowszechnia

się

wśród

inwestorów i producentów optymizm.

inwestorów i producentów optymizm.

Rośnie

obrót

na

rynku

Rośnie

obrót

na

rynku

nieruchomości

oraz

papierami

nieruchomości

oraz

papierami

wartościowymi na rynku kapitałowym.

wartościowymi na rynku kapitałowym.

Faza ożywienia charakteryzuje się więc

Faza ożywienia charakteryzuje się więc

wzrostem

wskaźników

aktywności

wzrostem

wskaźników

aktywności

gospodarczej. W momencie gdy te

gospodarczej. W momencie gdy te

wielkości

osiągają

poziom

z

wielkości

osiągają

poziom

z

poprzedniego górnego punktu cyklu,

poprzedniego górnego punktu cyklu,

zaczyna się rozkwit;

zaczyna się rozkwit;

•

rozkwit

rozkwit

(szczytowy stan koniunktury) -

(szczytowy stan koniunktury) -

ten stan występuje wówczas, gdy

ten stan występuje wówczas, gdy

inwestycje osiągają swój najwyższy

inwestycje osiągają swój najwyższy

poziom i dalej już przestają rosnąc.

poziom i dalej już przestają rosnąc.

Wysoki

poziom

wydatków

Wysoki

poziom

wydatków

inwestycyjnych doprowadza w efekcie

inwestycyjnych doprowadza w efekcie

do wzrostu zdolności produkcyjnych

do wzrostu zdolności produkcyjnych

gospodarki narodowej.

gospodarki narodowej.

W

tym

okresie

obserwuje

się

W

tym

okresie

obserwuje

się

stopniowy wzrost kosztów produkcji w

stopniowy wzrost kosztów produkcji w

stosunku do wzrostu cen. Ten wzrost

stosunku do wzrostu cen. Ten wzrost

kosztów wytwarzania wynika głównie

kosztów wytwarzania wynika głównie

stąd,

że

w

szczytowym

okresie

stąd,

że

w

szczytowym

okresie

koniunktury są wykorzystywane także i

koniunktury są wykorzystywane także i

gorsze

urządzenia

wytwórcze

oraz

gorsze

urządzenia

wytwórcze

oraz

zatrudnia się również pracowników o

zatrudnia się również pracowników o

niższych kwalifikacjach, zwiększa się też

niższych kwalifikacjach, zwiększa się też

niekiedy

pracę

w

godzinach

niekiedy

pracę

w

godzinach

nadliczbowych

(wyżej

płatnych).

nadliczbowych

(wyżej

płatnych).

Pracodawcy wykazują większą skłonność

Pracodawcy wykazują większą skłonność

do ustępstw płacowych w negocjacjach

do ustępstw płacowych w negocjacjach

ze związkami zawodowymi.

ze związkami zawodowymi.

Wzrostowi

dochodów

towarzyszy

Wzrostowi

dochodów

towarzyszy

wzrost skłonności do oszczędzania, co

wzrost skłonności do oszczędzania, co

pociąga za sobą spadek skłonności do

pociąga za sobą spadek skłonności do

konsumpcji.

Banki

komercyjne

konsumpcji.

Banki

komercyjne

zaczynają wykazywać większą ostrożność

zaczynają wykazywać większą ostrożność

w udzielaniu kredytów inwestycyjnych.

w udzielaniu kredytów inwestycyjnych.

Powoli zaczynają wygasać optymistyczne

Powoli zaczynają wygasać optymistyczne

nastroje wśród przedsiębiorców. Fazę

nastroje wśród przedsiębiorców. Fazę

rozkwitu cechuje więc w stosunku do

rozkwitu cechuje więc w stosunku do

fazy

ożywienia

dalszy

wzrost

fazy

ożywienia

dalszy

wzrost

poszczególnych wskaźników, ale już w

poszczególnych wskaźników, ale już w

zwolnionym tempie. Zapoczątkowuje to

zwolnionym tempie. Zapoczątkowuje to

fazę kryzysu i nowy cykl;

fazę kryzysu i nowy cykl;

•

kryzys

kryzys

- (załamanie gospodarcze)

- (załamanie gospodarcze)

nadprodukcji. Pierwszym sygnałem

nadprodukcji. Pierwszym sygnałem

zbliżającego się kryzysu jest z reguły

zbliżającego się kryzysu jest z reguły

spadek

kursów

papierów

spadek

kursów

papierów

wartościowych, który przekształcał się

wartościowych, który przekształcał się

we wcześniejszych okresach rozwoju

we wcześniejszych okresach rozwoju

kapitalizmu w panikę na giełdzie

kapitalizmu w panikę na giełdzie

(krachy finansowe). Punkt zwrotny w

(krachy finansowe). Punkt zwrotny w

szczytowym

okresie

koniunktury

szczytowym

okresie

koniunktury

zaczyna się od kurczenia zamówień na

zaczyna się od kurczenia zamówień na

urządzenia wytwórcze i wycofywania

urządzenia wytwórcze i wycofywania

się z wielu zawartych kontraktów

się z wielu zawartych kontraktów

budowlanych.

budowlanych.

Spowodowane jest to zahamowaniem

Spowodowane jest to zahamowaniem

wzrostu cen oraz zmniejszaniem się

wzrostu cen oraz zmniejszaniem się

zyskowności. Banki w obawie przed

zyskowności. Banki w obawie przed

upadłością

wielu

firm

ograniczają

upadłością

wielu

firm

ograniczają

kredyt inwestycyjny i żądają spłaty

kredyt inwestycyjny i żądają spłaty

istniejących zobowiązań. Rozpoczyna

istniejących zobowiązań. Rozpoczyna

się

ograniczanie

wydatków

się

ograniczanie

wydatków

inwestycyjnych i cykl koniunkturalny

inwestycyjnych i cykl koniunkturalny

przechodzi

w

fazę

depresji

przechodzi

w

fazę

depresji

gospodarczej;

gospodarczej;

•

depresja - następuje dalsze kurczenie

depresja - następuje dalsze kurczenie

się

wydatków

inwestycyjnych.

się

wydatków

inwestycyjnych.

Pojawiają się trudności w sprzedaży

Pojawiają się trudności w sprzedaży

towarów, co wywołuje spadek marż

towarów, co wywołuje spadek marż

zysku. Wiele małych i słabszych

zysku. Wiele małych i słabszych

ekonomicznie

przedsiębiorstw

ekonomicznie

przedsiębiorstw

bankrutuje.

bankrutuje.

Banki

komercyjne

maksymalnie

Banki

komercyjne

maksymalnie

ograniczają kredyt. Występuje z reguły

ograniczają kredyt. Występuje z reguły

większy

spadek

produkcji

dóbr

większy

spadek

produkcji

dóbr

inwestycyjnych niż konsumpcyjnych. W

inwestycyjnych niż konsumpcyjnych. W

okresie

kryzysu

znaczna

część

okresie

kryzysu

znaczna

część

społeczeństwa (która nie straciła pracy)

społeczeństwa (która nie straciła pracy)

próbuje

utrzymywać

swój

poziom

próbuje

utrzymywać

swój

poziom

konsumpcji

na

dotychczasowym

konsumpcji

na

dotychczasowym

poziomie lub nieznacznie go ograniczyć.

poziomie lub nieznacznie go ograniczyć.

Dlatego załamanie w produkcji dóbr

Dlatego załamanie w produkcji dóbr

inwestycyjnych jest znacznie głębsze

inwestycyjnych jest znacznie głębsze

aniżeli

w

produkcji

dóbr

aniżeli

w

produkcji

dóbr

konsumpcyjnych.

Działalność

konsumpcyjnych.

Działalność

inwestycyjna,

pomimo

znacznych

inwestycyjna,

pomimo

znacznych

ograniczeń, nigdy nie spada do zera.

ograniczeń, nigdy nie spada do zera.

Utrzymują się też pewne wydatki

Utrzymują się też pewne wydatki

publiczne,

finansowane

z

budżetu

publiczne,

finansowane

z

budżetu

państwa i z budżetów władz lokalnych.

państwa i z budżetów władz lokalnych.

To wszystko wyznacza dolny poziom

To wszystko wyznacza dolny poziom

dochodu narodowego i zatrudnie nia.

dochodu narodowego i zatrudnie nia.

Gospodarka funkcjonuje na zwolnionych

Gospodarka funkcjonuje na zwolnionych

obrotach,

ale

ani

inwestycje,

ani

obrotach,

ale

ani

inwestycje,

ani

konsumpcja nie wykazują tendencji

konsumpcja nie wykazują tendencji

malejącej. Jest to tzw. dno kryzysu. I

malejącej. Jest to tzw. dno kryzysu. I

wtedy silniejsi przedsiębiorcy, którzy

wtedy silniejsi przedsiębiorcy, którzy

przetrwali kryzys, wykorzystują okres

przetrwali kryzys, wykorzystują okres

niepomyślnej koniunktury i zaczynają

niepomyślnej koniunktury i zaczynają

stopniowo dokonywać renowacji swojego

stopniowo dokonywać renowacji swojego

kapitału.

kapitału.

Wycofują

wiele

przestarzałych

Wycofują

wiele

przestarzałych

maszyn i urządzeń produkcyjnych i

maszyn i urządzeń produkcyjnych i

zgłaszają popyt na nowocześniejsze

zgłaszają popyt na nowocześniejsze

maszyny

(prowadzące

do

wzrostu

maszyny

(prowadzące

do

wzrostu

wydajności

i

obniżki

kosztów

wydajności

i

obniżki

kosztów

wytwarzania

oraz

poprawy

jakości

wytwarzania

oraz

poprawy

jakości

produkcji).

Te

przedsięwzięcia

produkcji).

Te

przedsięwzięcia

zmierzają

do

wzmocnienia

pozycji

zmierzają

do

wzmocnienia

pozycji

konkurencyjnej

firmy

w

trudnym

konkurencyjnej

firmy

w

trudnym

okresie kryzysowym oraz rozpoczynają

okresie kryzysowym oraz rozpoczynają

przejście cyklu w fazę ożywienia;

przejście cyklu w fazę ożywienia;

•

przejście w fazę ożywienia

przejście w fazę ożywienia

. Popyt

. Popyt

restytucyjny

ożywia

produkcję

w

restytucyjny

ożywia

produkcję

w

sektorze dóbr inwestycyjnych. Powoli

sektorze dóbr inwestycyjnych. Powoli

rośnie zatrudnienie. Wyczerpują się

rośnie zatrudnienie. Wyczerpują się

stopniowo

nagromadzone

w

stopniowo

nagromadzone

w

przeszłości zapasy.

przeszłości zapasy.

Zaczynają poprawiać się relacje cen

Zaczynają poprawiać się relacje cen

do kosztów wytwarzania, co prowadzi do

do kosztów wytwarzania, co prowadzi do

wzrostu

zysków.

Zgromadzone

w

wzrostu

zysków.

Zgromadzone

w

bankach komercyjnych środki pieniężne

bankach komercyjnych środki pieniężne

szukają lokaty, co prowadzi do obniżenia

szukają lokaty, co prowadzi do obniżenia

stopy procentowej (kredytów). Tańsze

stopy procentowej (kredytów). Tańsze

kredyty zachęcają przedsiębiorców do

kredyty zachęcają przedsiębiorców do

zwiększania wydatków inwestycyjnych.

zwiększania wydatków inwestycyjnych.

Rodzący się optymizm przenosi się na

Rodzący się optymizm przenosi się na

rynek

papierów

wartościowych,

co

rynek

papierów

wartościowych,

co

powoduje w dalszej kolejności wzrost

powoduje w dalszej kolejności wzrost

kursów akcji i obligacji. Pojawiające się

kursów akcji i obligacji. Pojawiające się

ożywienie obejmuje coraz to nowsze

ożywienie obejmuje coraz to nowsze

dziedziny życia gospodarczego i w ciągu

dziedziny życia gospodarczego i w ciągu

2-3 lat osiąga nową fazę pełnego

2-3 lat osiąga nową fazę pełnego

rozwoju.

rozwoju.

Następnie narastają stopniowo nowe

Następnie narastają stopniowo nowe

sprzeczności i napięcia w gospodarce,

sprzeczności i napięcia w gospodarce,

które w przyszłości kończą inwestycyjną

które w przyszłości kończą inwestycyjną

ekspansję i uruchamiają mechanizmy

ekspansję i uruchamiają mechanizmy

przejściowego regresu gospodarczego.

przejściowego regresu gospodarczego.

Występujące w gospodarce rynkowej

Występujące w gospodarce rynkowej

wahania

koniunkturalne

zostały

wahania

koniunkturalne

zostały

przedstawione powyżej wyłącznie od

przedstawione powyżej wyłącznie od

strony przejawów i ogólnych skutków, to

strony przejawów i ogólnych skutków, to

znaczy

objawów

rytmiki

życia

znaczy

objawów

rytmiki

życia

gospodarcze go. Nie wyjaśnia to jednak

gospodarcze go. Nie wyjaśnia to jednak

w

pełni

wątpliwości,

dlaczego

w

w

pełni

wątpliwości,

dlaczego

w

szczytowym

okresie

wzrostu

szczytowym

okresie

wzrostu

inwestycyjnego i dochodu narodowego

inwestycyjnego i dochodu narodowego

następuje załamanie gospodarcze.

następuje załamanie gospodarcze.

Aby wyjaśnić tę kwestię niezbędne

Aby wyjaśnić tę kwestię niezbędne

jest

przeanalizowanie

prawidłowości

jest

przeanalizowanie

prawidłowości

procesów

gospodarowania

(w

ich

procesów

gospodarowania

(w

ich

historycznym rozwoju), zachodzących w

historycznym rozwoju), zachodzących w

gospodarce rynkowej. Wiązałoby się to z

gospodarce rynkowej. Wiązałoby się to z

dogłębną analizą ich uwarunkowań,

dogłębną analizą ich uwarunkowań,

czynników określających przebieg oraz

czynników określających przebieg oraz

rzeczywistych związków występujących

rzeczywistych związków występujących

między zdarzeniami gospodarczymi.

między zdarzeniami gospodarczymi.

Kryzysy

ekonomiczne

(nazywane

Kryzysy

ekonomiczne

(nazywane

gospodarczymi) mają w gospodarce

gospodarczymi) mają w gospodarce

kapitalistycznej swoją długą historię.

kapitalistycznej swoją długą historię.

Periodyczne kryzysy pojawiają się w

Periodyczne kryzysy pojawiają się w

zasadzie wraz z wystąpieniem produkcji

zasadzie wraz z wystąpieniem produkcji

maszynowej jako dominującej.

maszynowej jako dominującej.

W

Anglii

(tu,

jak

wiadomo,

W

Anglii

(tu,

jak

wiadomo,

najwcześniej pojawiła się gospodarka

najwcześniej pojawiła się gospodarka

kapitalistyczna) już w 1825 r. wystąpił

kapitalistyczna) już w 1825 r. wystąpił

pierwszy

kryzys.

Następne

kryzysy

pierwszy

kryzys.

Następne

kryzysy

obejmowały swoim zasięgiem coraz

obejmowały swoim zasięgiem coraz

więcej krajów. Wskazują na to poniższe

więcej krajów. Wskazują na to poniższe

fragmentaryczne

dane

z

historii

fragmentaryczne

dane

z

historii

kryzysów występujących w gospodarce

kryzysów występujących w gospodarce

kapitalistycznej

(wyszczególnia

się

kapitalistycznej

(wyszczególnia

się

poniżej datę wystąpienia kryzysu i jego

poniżej datę wystąpienia kryzysu i jego

zasięg terytorialny):

zasięg terytorialny):

1825 r. - w Anglii,

1825 r. - w Anglii,

1836

r.

-

w

Anglii

i

Stanach

1836

r.

-

w

Anglii

i

Stanach

Zjednoczonych,

Zjednoczonych,

1839 r. - w Anglii,

1839 r. - w Anglii,

1847 r. - w Anglii i krajach europejskich,

1847 r. - w Anglii i krajach europejskich,

1857 r. - pierwszy kryzys światowy (objął

1857 r. - pierwszy kryzys światowy (objął

Europę i obie Ameryki) wystąpił

Europę i obie Ameryki) wystąpił

we wszystkich dziedzinach życia

we wszystkich dziedzinach życia

gospodarczego,

gospodarczego,

1866 r. - w Anglii (na jego przebiegu

1866 r. - w Anglii (na jego przebiegu

zaważyła

wojna

domowa

w

zaważyła

wojna

domowa

w

Ameryce,

trwał

stosunkowo

Ameryce,

trwał

stosunkowo

krótko),

krótko),

1873 r. - kryzys światowy (największy ze

1873 r. - kryzys światowy (największy ze

wszystkich jakie uprzednio miały

wszystkich jakie uprzednio miały

miejsce). Trwał ponad 5 lat

miejsce). Trwał ponad 5 lat

(podczas gdy poprzednie kryzysy

(podczas gdy poprzednie kryzysy

nie trwały dłużej niż 2 lata). Od

nie trwały dłużej niż 2 lata). Od

tego okresu datuje się wzrost

tego okresu datuje się wzrost

koncentracji

produkcji

i

koncentracji

produkcji

i

centralizacji kapitałów,

centralizacji kapitałów,

1882 r. - we Francji i Stanach

1882 r. - we Francji i Stanach

Zjednoczonych,

Zjednoczonych,

1890 r. - w Niemczech i Stanach

1890 r. - w Niemczech i Stanach

Zjednoczonych,

Zjednoczonych,

1900 r. - w Europie i Stanach

1900 r. - w Europie i Stanach

Zjednoczonych (trwał ok. 2,5

Zjednoczonych (trwał ok. 2,5

roku,

poprzedzał

go

rozkwit

roku,

poprzedzał

go

rozkwit

gospodarczy

w

postaci

gospodarczy

w

postaci

budownictwa kolei i rozwoju

budownictwa kolei i rozwoju

rynku światowego, dopiero w

rynku światowego, dopiero w

1904 r. nastąpiło ożywienie i

1904 r. nastąpiło ożywienie i

rozkwit),

rozkwit),

1907 r. - we wszystkich krajach

1907 r. - we wszystkich krajach

kapitalistycznych,

kapitalistycznych,

1914

r.

-

zapoczątkowany

kryzys

1914

r.

-

zapoczątkowany

kryzys

przerwała

I

wojna

światowa

przerwała

I

wojna

światowa

(pierwsze oznaki wystąpiły w

(pierwsze oznaki wystąpiły w

Niemczech, następnie w Anglii,

Niemczech, następnie w Anglii,

Francji i USA),

Francji i USA),

1920-21 - pierwszy kryzys nadprodukcji

1920-21 - pierwszy kryzys nadprodukcji

(po boomie powojennym). Nie

(po boomie powojennym). Nie

objął Niemiec i tylko nieznacznie

objął Niemiec i tylko nieznacznie

Francję.

Objął

kraje,

które

Francję.

Objął

kraje,

które

przeżyły

boom

powojenny.

przeżyły

boom

powojenny.

Przebieg cyklu koniunkturalnego

Przebieg cyklu koniunkturalnego

był następujący: faza kryzysu (poł.

był następujący: faza kryzysu (poł.

1920 – poł. 1921), depresja (poł.

1920 – poł. 1921), depresja (poł.

1921 – poł. 1922), ożywienie

1921 – poł. 1922), ożywienie

(koniec 1922 - koniec 1924),

(koniec 1922 - koniec 1924),

rozkwit (pocz. 1925 – poł. 1929),

rozkwit (pocz. 1925 – poł. 1929),

1929 r. - we wszystkich krajach

1929 r. - we wszystkich krajach

kapitalistycznych.

Był

kapitalistycznych.

Był

najpoważniejszym i najgłębszym z

najpoważniejszym i najgłębszym z

dotychczasowych

kryzysów

dotychczasowych

kryzysów

(wyjątkowo

długotrwały

i

(wyjątkowo

długotrwały

i

intensywny). Kryzys ten zakończył

intensywny). Kryzys ten zakończył

się pod koniec 1933 r.,

się pod koniec 1933 r.,

1937 r. - wybuch II wojny światowej

1937 r. - wybuch II wojny światowej

zakłócił jego przebieg. Nie objął

zakłócił jego przebieg. Nie objął

on Japonii (znajdowała się już w

on Japonii (znajdowała się już w

stanie

wojny)

i

Niemiec

stanie

wojny)

i

Niemiec

(intensywnie przygotowywały się

(intensywnie przygotowywały się

do wojny). Najostrzejszą formę

do wojny). Najostrzejszą formę

kryzys ten przybrał w Stanach

kryzys ten przybrał w Stanach

Zjednoczonych (wojna skróciła

Zjednoczonych (wojna skróciła

czas

jego

trwania

w

USA,

czas

jego

trwania

w

USA,

podobnie jak i w Wielkiej Brytanii

podobnie jak i w Wielkiej Brytanii

oraz Francji).

oraz Francji).

W okresie po II wojnie światowej już

W okresie po II wojnie światowej już

w latach 1948-49 wystąpił kryzys w

w latach 1948-49 wystąpił kryzys w

krajach

kapitalistycznych. Wystąpiło

krajach

kapitalistycznych. Wystąpiło

zjawisko

tzw.

małych

cykli

zjawisko

tzw.

małych

cykli

koniunkturalnych, obejmujące 3-4 letni

koniunkturalnych, obejmujące 3-4 letni

okres. Zjawisko cykliczności zostało

okres. Zjawisko cykliczności zostało

osłabione, ale nie wyeliminowano go.

osłabione, ale nie wyeliminowano go.

Obecnie wielu autorów w odniesieniu

Obecnie wielu autorów w odniesieniu

do współczesnych systemów gospodarki

do współczesnych systemów gospodarki

wyróżnia w cyklu koniunkturalnym nie 4

wyróżnia w cyklu koniunkturalnym nie 4

a 2 fazy: fazę spadku (łączy ona fazy

a 2 fazy: fazę spadku (łączy ona fazy

kryzysu i depresji) i fazę ekspansji

kryzysu i depresji) i fazę ekspansji

(łączy ożywienie i rozkwit).

(łączy ożywienie i rozkwit).

Zmienił się też sam przebieg cyklu.

Zmienił się też sam przebieg cyklu.

Faza spadku nie oznacza absolutnego

Faza spadku nie oznacza absolutnego

spadku

poszczególnych

wskaźni ków

spadku

poszczególnych

wskaźni ków

działalności gospodarczej. Występuje w

działalności gospodarczej. Występuje w

tej fazie brak wzrostu lub zwolnienie

tej fazie brak wzrostu lub zwolnienie

tempa wzrostu.

tempa wzrostu.

Uważa

się,

że

zmniejszenie

Uważa

się,

że

zmniejszenie

amplitudy

wahań

i

złagodzenie

amplitudy

wahań

i

złagodzenie

przebiegu cyklu jest wynikiem przemian

przebiegu cyklu jest wynikiem przemian

współczesnego kapitali zmu, a przede

współczesnego kapitali zmu, a przede

wszystkim monopolizacji gospodarki i

wszystkim monopolizacji gospodarki i

zastosowania

interwencjonizmu

zastosowania

interwencjonizmu

państwowego. Obecnie fazom spadku

państwowego. Obecnie fazom spadku

aktywno ści

gospodarczej

towarzyszy

aktywno ści

gospodarczej

towarzyszy

wzrost cen (poprzednio zachodziło

wzrost cen (poprzednio zachodziło

zjawisko odwrotne).

zjawisko odwrotne).

Kryzys przedłuża się, ale nie jest tak

Kryzys przedłuża się, ale nie jest tak

głęboki. Następuje też ograniczenie

głęboki. Następuje też ograniczenie

dynamiki w fazie ekspansji. Oddziały

dynamiki w fazie ekspansji. Oddziały

wania antycykliczne, łagodzące przebieg

wania antycykliczne, łagodzące przebieg

cyklu,

przynoszą

równo cześnie

cyklu,

przynoszą

równo cześnie

osłabienie dynamiki wzrostu, trudności

osłabienie dynamiki wzrostu, trudności

w

zapewnieniu

oraz

utrzymaniu

w

zapewnieniu

oraz

utrzymaniu

odpowiedniego

poziomu

życia

odpowiedniego

poziomu

życia

mieszkańcom poszcze gólnych krajów.

mieszkańcom poszcze gólnych krajów.

Dlatego też wahania cykliczne pozostają

Dlatego też wahania cykliczne pozostają

w dalszym ciągu przedmiotem badań

w dalszym ciągu przedmiotem badań

współczesnych ekonomistów.

współczesnych ekonomistów.

5. Rodzaje wahań

5. Rodzaje wahań

cyklicznych

cyklicznych

W literaturze ekonomicznej wyróżnia

W literaturze ekonomicznej wyróżnia

się wahania cykliczne o różnej długości

się wahania cykliczne o różnej długości

(czyli różne rodzaje wahań cyklicznych),

(czyli różne rodzaje wahań cyklicznych),

a mianowicie:

a mianowicie:

•

cykle Kitchina (3,5 roku), tzw.

cykle Kitchina (3,5 roku), tzw.

krótkie,

krótkie,

•

cykle Juglara (8-10 lat), tzw. średnie,

cykle Juglara (8-10 lat), tzw. średnie,

•

cykle Kondratiewa (50-60 lat), tzw.

cykle Kondratiewa (50-60 lat), tzw.

długie.

długie.

Cykle o różnej długości (wymienione

Cykle o różnej długości (wymienione

powyżej) pozostają wobec siebie w

powyżej) pozostają wobec siebie w

określonej

relacji.

Krzywa

cyklu

określonej

relacji.

Krzywa

cyklu

dłuższego jest tren dem dla cyklu

dłuższego jest tren dem dla cyklu

niższego rzędu. Faza wznosząca cyklu

niższego rzędu. Faza wznosząca cyklu

dłuższego jest wynikiem przewagi lat

dłuższego jest wynikiem przewagi lat

dobrej koniunktury nad latami spadku w

dobrej koniunktury nad latami spadku w

cy klu krótszym. Faza spadkowa cyklu

cy klu krótszym. Faza spadkowa cyklu

dłuższego jest wynikiem prze wagi lat

dłuższego jest wynikiem prze wagi lat

złej koniunktury nad latami dobrej

złej koniunktury nad latami dobrej

koniunktury w cyklu krótszym. Ilustruje

koniunktury w cyklu krótszym. Ilustruje

to wykres.

to wykres.

Relacje cykli długich, średnich i krótkich

Relacje cykli długich, średnich i krótkich

Obserwowane od początku lat 70-tych

Obserwowane od początku lat 70-tych

osłabienie dynamiki gospodarczej w

osłabienie dynamiki gospodarczej w

rozwiniętych krajach kapitalistycznych

rozwiniętych krajach kapitalistycznych

wskazuje na „długie fale”, na fakt

wskazuje na „długie fale”, na fakt

znalezienia się gospodarki w fazie

znalezienia się gospodarki w fazie

spadkowej długiego cyklu. Wkrótce

spadkowej długiego cyklu. Wkrótce

jednak

zgodnie

z

sekwencją

jednak

zgodnie

z

sekwencją

długookresowych

wahań

aktywności

długookresowych

wahań

aktywności

gospodarczej nastąpi zwrot, tzn. fazę

gospodarczej nastąpi zwrot, tzn. fazę

wzrostu

zwolnionego

zastąpi

faza

wzrostu

zwolnionego

zastąpi

faza

przyśpieszonego

wzrostu

przyśpieszonego

wzrostu

gospodarczego.

gospodarczego.

Cykle średnie, zwane cyklami Juglara,

Cykle średnie, zwane cyklami Juglara,

zapoczątkowuje kryzys w Anglii w 1825

zapoczątkowuje kryzys w Anglii w 1825

r. W miarę uprzemysławiania się krajów

r. W miarę uprzemysławiania się krajów

kryzysy obejmują swym zasięgiem coraz

kryzysy obejmują swym zasięgiem coraz

większą ich liczbę (najcięższy był w

większą ich liczbę (najcięższy był w

latach 1929-33, wtedy produkcja spadła

latach 1929-33, wtedy produkcja spadła

o ponad 40%). Sytuacja spowodowana

o ponad 40%). Sytuacja spowodowana

kryzysem w latach 1929-33 zachwiała

kryzysem w latach 1929-33 zachwiała

liberalne przekonanie o skuteczności

liberalne przekonanie o skuteczności

samoregulacji rynkowej i przygotowała

samoregulacji rynkowej i przygotowała

grunt

dla

interwencjonizmu

grunt

dla

interwencjonizmu

państwowego (jak już wykazano -

państwowego (jak już wykazano -

dotychczasowe formy interwencjonizmu

dotychczasowe formy interwencjonizmu

państwa

nie

zapobiegły

całkowicie

państwa

nie

zapobiegły

całkowicie

kryzysom).

kryzysom).

Niższą amplitudę wahań ekonomiści

Niższą amplitudę wahań ekonomiści

współcześni

tłumaczą

zespołem

współcześni

tłumaczą

zespołem

następujących

zjawisk:

następujących

zjawisk:

interwencjonizmem

państwa,

interwencjonizmem

państwa,

przemianami

strukturalnymi,

przemianami

strukturalnymi,

korzystnymi

warunkami

akumulacji

korzystnymi

warunkami

akumulacji

kapitału,

dezintegracją

jednolitego

kapitału,

dezintegracją

jednolitego

cyklu

światowego

na

cyklu

światowego

na

niezsynchronizowane ze sobą cykle

niezsynchronizowane ze sobą cykle

krajowe. Osłabienie koniunktury w

krajowe. Osłabienie koniunktury w

jednym kraju może być łagodzone przez

jednym kraju może być łagodzone przez

wymianę międzynarodową (np. w USA

wymianę międzynarodową (np. w USA

kryzysy wystąpiły w latach: 1949, 1956-

kryzysy wystąpiły w latach: 1949, 1956-

58, 1967, a w Europie zachodniej jako

58, 1967, a w Europie zachodniej jako

całości w latach: 1952-53, 1958, 1962,

całości w latach: 1952-53, 1958, 1962,

1967).

1967).

Następne kryzysy miały miejsce w

Następne kryzysy miały miejsce w

latach: 1974-75 i 1981-82. Złożoność

latach: 1974-75 i 1981-82. Złożoność

przebiegu procesów gospodarowania

przebiegu procesów gospodarowania

powoduje,

że

określanie

przyczyn

powoduje,

że

określanie

przyczyn

cykliczności rozwoju jest bardzo trudne.

cykliczności rozwoju jest bardzo trudne.

6. Przyczyny cykliczności

6. Przyczyny cykliczności

rozwoju

rozwoju

Złożoność mechanizmów społeczno-

Złożoność mechanizmów społeczno-

gospodarczych,

sprzężeń

zwrotnych

gospodarczych,

sprzężeń

zwrotnych

między

zjawiskami

ekonomicznymi,

między

zjawiskami

ekonomicznymi,

opóźnień

między

poszczególnymi

opóźnień

między

poszczególnymi

składnikami

ogólnogospodarczego

składnikami

ogólnogospodarczego

procesu,

po woduje,

że

określenie

procesu,

po woduje,

że

określenie

przyczyn cykliczności rozwoju jest bardzo

przyczyn cykliczności rozwoju jest bardzo

trudne.

trudne.

Stanowiska badaczy podejmujących

Stanowiska badaczy podejmujących

próby wyjaśnienia tej kwestii dadzą się

próby wyjaśnienia tej kwestii dadzą się

sprowadzić do dwóch teoretycznych

sprowadzić do dwóch teoretycznych

koncepcji:

koncepcji:

•

koncepcji

egzogenicznych

(W.

koncepcji

egzogenicznych

(W.

Jevonsa, cyklu politycznego),

Jevonsa, cyklu politycznego),

•

koncepcji endogenicznych.

koncepcji endogenicznych.

W

ramach

koncepcji

W

ramach

koncepcji

egzogenicznych interpretuje się cykl ko

egzogenicznych interpretuje się cykl ko

niunkturalny

jako

wyraz

zjawisk

niunkturalny

jako

wyraz

zjawisk

zewnętrznych.

Pierwsza

tego

typu

zewnętrznych.

Pierwsza

tego

typu

koncepcja

W.

Jevonsa

(1835-1882)

koncepcja

W.

Jevonsa

(1835-1882)

wychodziła z wiedzy agrotech nicznej.

wychodziła z wiedzy agrotech nicznej.

Opierała

się

na

założeniu,

że

Opierała

się

na

założeniu,

że

występujące

periodyczne

okre sy

występujące

periodyczne

okre sy

nieurodzaju powodują także zmiany w

nieurodzaju powodują także zmiany w

rytmie

produkcji

prze mysłowej.

W

rytmie

produkcji

prze mysłowej.

W

rezultacie więc na skutek oddziaływań

rezultacie więc na skutek oddziaływań

zewnętrznych na procesy gospodarcze

zewnętrznych na procesy gospodarcze

(czyli praw przyrody) gospodarka wyka

(czyli praw przyrody) gospodarka wyka

zuje rytmiczne wahania aktywności

zuje rytmiczne wahania aktywności

gospodarczej.

gospodarczej.

Natomiast

koncepcja

cyklu

Natomiast

koncepcja

cyklu

politycznego

(należąca

także

do

politycznego

(należąca

także

do

koncepcji

egzogenicznych)

tłumaczy

koncepcji

egzogenicznych)

tłumaczy

cykliczny rozwój zmianami priorytetów

cykliczny rozwój zmianami priorytetów

ekonomicznych władzy w okresach

ekonomicznych władzy w okresach

poprzedzających

wybory

w

celu

poprzedzających

wybory

w

celu

pozyskania wyborców.

pozyskania wyborców.

Zwolennicy

koncepcji

Zwolennicy

koncepcji

endogenicznych wyjaśniają cykliczny

endogenicznych wyjaśniają cykliczny

charakter gospodarki uwarunkowaniami

charakter gospodarki uwarunkowaniami

immanentnie

związany mi

z

danym

immanentnie

związany mi

z

danym

systemem. Czynniki zewnętrzne mogą

systemem. Czynniki zewnętrzne mogą

jedynie zakłó cać procesy endogeniczne,

jedynie zakłó cać procesy endogeniczne,

nie

naruszając

długookresowej

nie

naruszając

długookresowej

wewnętrz nej

logiki

procesów

wewnętrz nej

logiki

procesów

gospodarczych. Stanowiska zaliczane do

gospodarczych. Stanowiska zaliczane do

kon cepcji

endogenicznych

nie

są

kon cepcji

endogenicznych

nie

są

jednomyślne we wskazywaniu przy czyn

jednomyślne we wskazywaniu przy czyn

cykliczności.

cykliczności.

Zjawisko cykliczności próbowano

Zjawisko cykliczności próbowano

tłumaczyć zmiennymi falami napływu

tłumaczyć zmiennymi falami napływu

wynalazków i innowacji technicznych w

wynalazków i innowacji technicznych w

produkcji, które w pewnym okresie

produkcji, które w pewnym okresie

ożywiają

aktywność

gospo darczą,

ożywiają

aktywność

gospo darczą,

natomiast gdy wyczerpuje się strumień

natomiast gdy wyczerpuje się strumień

wynalazków

następuje

depresja

wynalazków

następuje

depresja

gospodarcza. Były też teorie kładące

gospodarcza. Były też teorie kładące

nacisk na czyn niki psychologiczne (tzn.

nacisk na czyn niki psychologiczne (tzn.

pojawienie się wśród przedsiębiorców

pojawienie się wśród przedsiębiorców

nastrojów

optymistycznych,

nastrojów

optymistycznych,

skłaniających ich do inwestowania, bądź

skłaniających ich do inwestowania, bądź

pesymistycznych, zniechęcających do

pesymistycznych, zniechęcających do

działalności inwestycyjnej).

działalności inwestycyjnej).

Największą

popularnością

w

Największą

popularnością

w

podręcznikach

autorów

zachodnich

podręcznikach

autorów

zachodnich

cieszą się teorie cyklu, oparte na

cieszą się teorie cyklu, oparte na

współdziałaniu mnożnika i akce leratora

współdziałaniu mnożnika i akce leratora

(kładą one główny nacisk na przyczyny

(kładą one główny nacisk na przyczyny

falowań w wydat kach inwestycyjnych,

falowań w wydat kach inwestycyjnych,

które wpływają na pozostałe zmienne w

które wpływają na pozostałe zmienne w

mo delu cyklu).

mo delu cyklu).

Akceleracja (przyśpieszenie) jest

Akceleracja (przyśpieszenie) jest

wyrazem zależności między zmianą

wyrazem zależności między zmianą

poziomu dochodu narodowego a zmianą

poziomu dochodu narodowego a zmianą

poziomu produk cji dóbr kapitałowych.

poziomu produk cji dóbr kapitałowych.

Zgodnie z tą zasadą wzrost produkcji wy

Zgodnie z tą zasadą wzrost produkcji wy

maga

odpowiedniego

zwiększenia

maga

odpowiedniego

zwiększenia

inwestycji, a spadek produkcji pociąga

inwestycji, a spadek produkcji pociąga

za sobą ich zaniechanie lub nawet

za sobą ich zaniechanie lub nawet

powstrzymanie

się

od

zastąpienia

powstrzymanie

się

od

zastąpienia

zużytych

środków

trwałych

(czyli

zużytych

środków

trwałych

(czyli

dekapitalizację ma jątku).

dekapitalizację ma jątku).

Zasadę

akceleracji

pierwszy

Zasadę

akceleracji

pierwszy

sformułował J.M. Clark (w 1917 r.).

sformułował J.M. Clark (w 1917 r.).

Dwadzieścia lat później P. Samuelson

Dwadzieścia lat później P. Samuelson

zbudował

model

wzajemnego

zbudował

model

wzajemnego

oddziaływania mnożnika inwestycyjnego

oddziaływania mnożnika inwestycyjnego

i akcelera tora w kształtowaniu się

i akcelera tora w kształtowaniu się

zmiennego poziomu dochodu narodowe

zmiennego poziomu dochodu narodowe

go

go

(Interaction bełween the Multiplitr

(Interaction bełween the Multiplitr

Analysis

and

the

Principle

of

Analysis

and

the

Principle

of

acceleration

acceleration

— 1938 r.). Model ten stał

— 1938 r.). Model ten stał

się podstawą do ustalenia czaso wej serii

się podstawą do ustalenia czaso wej serii

liczb

ilustrujących

naturę

zmian

liczb

ilustrujących

naturę

zmian

cyklicznych

w

gospodar ce

cyklicznych

w

gospodar ce

kapitalistycznej.

Pojęcie

zasady

kapitalistycznej.

Pojęcie

zasady

akceleracji wykorzystał następ nie R.

akceleracji wykorzystał następ nie R.

Harrod

(w

modelu

wzrostu

Harrod

(w

modelu

wzrostu

gospodarczego R. Harroda oraz w

gospodarczego R. Harroda oraz w

formie

tzw.

współczynnika

formie

tzw.

współczynnika

kapitałochłonności produkcji).

kapitałochłonności produkcji).

Jedną z powszechnie znanych wersji

Jedną z powszechnie znanych wersji

teorii cyklu koniunktu ralnego stanowi

teorii cyklu koniunktu ralnego stanowi

teoria

cyklu

M.

Kaleckiego

teoria

cyklu

M.

Kaleckiego

(sformułowana w poło wie lat 30-tych

(sformułowana w poło wie lat 30-tych

bieżącego stulecia przez jednego z

bieżącego stulecia przez jednego z

najwybitniejszych polskich ekonomistów

najwybitniejszych polskich ekonomistów

M. Kaleckiego39).

M. Kaleckiego39).

7. Przyczyny i rodzaje

7. Przyczyny i rodzaje

inflacji

inflacji

Analizując przyczyny inflacji można

Analizując przyczyny inflacji można

wyróżnić jej dwa rodzaje:

wyróżnić jej dwa rodzaje:

•

ciągnioną przez popyt,

ciągnioną przez popyt,

•

pchaną przez koszty.

pchaną przez koszty.

Inflacja ciągniona przez popyt

Inflacja ciągniona przez popyt

(nazywana też popytową). Ten rodzaj in

(nazywana też popytową). Ten rodzaj in

flacji występuje najczęściej w okresach

flacji występuje najczęściej w okresach

wojen, kiedy olbrzymie wydatki pań stwa

wojen, kiedy olbrzymie wydatki pań stwa

na

zbrojenia

i

wysoki

stopień

na

zbrojenia

i

wysoki

stopień

wykorzystania zdolności produkcyjnych

wykorzystania zdolności produkcyjnych

powodują

bardzo

szybki

(czasem

powodują

bardzo

szybki

(czasem

gwałtowny) wzrost cen.

gwałtowny) wzrost cen.

Po II wojnie światowej miał miejsce

Po II wojnie światowej miał miejsce

powolny, ale trwały wzrost cen nieza

powolny, ale trwały wzrost cen nieza

leżnie

od

stopnia

wykorzystania

leżnie

od

stopnia

wykorzystania

zdolności

produkcyjnych

i

stopy

zdolności

produkcyjnych

i

stopy

bezrobocia.

Pomimo

okresowych

bezrobocia.

Pomimo

okresowych

spadków produkcji ceny nie spadały i

spadków produkcji ceny nie spadały i

zwiększał się stopień niewykorzystania

zwiększał się stopień niewykorzystania

zdolności produkcyjnych. Nie udało się

zdolności produkcyjnych. Nie udało się

tych zjawisk wyjaśnić w kategoriach

tych zjawisk wyjaśnić w kategoriach

inflacji popytowej. Dlatego też pod

inflacji popytowej. Dlatego też pod

koniec lat sześć dziesiątych znacznie

koniec lat sześć dziesiątych znacznie

większą

popularnością cieszyła się

większą

popularnością cieszyła się

koncepcja inflacji kosztowej (pchanej

koncepcja inflacji kosztowej (pchanej

przez koszty).

przez koszty).

Zgodnie z teorią inflacji kosztowej

Zgodnie z teorią inflacji kosztowej

wskazywano, że nadwyżkowy popyt ma

wskazywano, że nadwyżkowy popyt ma

niewielkie znaczenie jako źródło inflacji.

niewielkie znaczenie jako źródło inflacji.

Ważniejsze przyczyny inflacji tkwią w

Ważniejsze przyczyny inflacji tkwią w

samym mechanizmie podziału dochodów

samym mechanizmie podziału dochodów

oraz w strukturze gospodarki rynkowej.

oraz w strukturze gospodarki rynkowej.

Przyczyny inflacyjnego wzrostu cen

Przyczyny inflacyjnego wzrostu cen

według teorii kosztowej są złożone.

według teorii kosztowej są złożone.

Wysuwane są m.in. następujące:

Wysuwane są m.in. następujące:

•

odpowiedzialnymi

za

inflacyjny

odpowiedzialnymi

za

inflacyjny

wzrost cen są związki zawodowe (wymu

wzrost cen są związki zawodowe (wymu

szają

wzrost

płac

nominalnych

i

szają

wzrost

płac

nominalnych

i

wynikający

stąd

wzrost

cen

wynikający

stąd

wzrost

cen

wytwarzanych

produktów)

oraz

wytwarzanych

produktów)

oraz

monopole, które zwiększają swoje zyski

monopole, które zwiększają swoje zyski

przez podwyższa nie cen wyrobów

przez podwyższa nie cen wyrobów

•

inflaejaricósztowa może też być

inflaejaricósztowa może też być

spowodowana dużym nieurodzajem w rol

spowodowana dużym nieurodzajem w rol

nictwie (i znacznym wzrostem cen

nictwie (i znacznym wzrostem cen

surowców rolniczych i artykułów żyw

surowców rolniczych i artykułów żyw

nościowych),

nościowych),

•

może też inflacja wynikać z przyczyn

może też inflacja wynikać z przyczyn

egzogenicznych (tzn. zewnętrznych w

egzogenicznych (tzn. zewnętrznych w

stosunku do warunków gospodarki

stosunku do warunków gospodarki

krajowej), np. duży wzrost cen surow ców

krajowej), np. duży wzrost cen surow ców

na rynkach światowych (np. szok

na rynkach światowych (np. szok

naftowy w 1.1973-74 spowodował 4-

naftowy w 1.1973-74 spowodował 4-

krotny wzrost cen ropy naftowej i szybko

krotny wzrost cen ropy naftowej i szybko

przeniósł

się

na

inne

produkty,

przeniósł

się

na

inne

produkty,

wywołując przy tym spadek podaży wielu

wywołując przy tym spadek podaży wielu

dóbr.

dóbr.

W rezultacie stopa inflacji wzrosła w

W rezultacie stopa inflacji wzrosła w

USA z 3,2% w 1. 1960-73 do 9,4% w

USA z 3,2% w 1. 1960-73 do 9,4% w

latach 1973-1981, a w Wielkiej Brytanii

latach 1973-1981, a w Wielkiej Brytanii

w analogicznym okresie z 5,1 % do

w analogicznym okresie z 5,1 % do

15.4%,

15.4%,

•

wpływ na poziom i przebieg inflacji

wpływ na poziom i przebieg inflacji

może też wywierać sytuacja w bilansie

może też wywierać sytuacja w bilansie

płatniczym kraju i jej wpływ na

płatniczym kraju i jej wpływ na

dewaluację

(czyli

spadek

kursu

dewaluację

(czyli

spadek

kursu

wymiennego

waluty

krajowej).

To

wymiennego

waluty

krajowej).

To

powoduje

podrożenie

wszystkich

powoduje

podrożenie

wszystkich

towarów importo wanych i tym samym

towarów importo wanych i tym samym

wzrost inflacji.

wzrost inflacji.

W języku potocznym inflacja oznacza

W języku potocznym inflacja oznacza

wzrost ogólnego poziomu cen. Nie jest

wzrost ogólnego poziomu cen. Nie jest

to twierdzenie w pełni prawdziwe, gdyż

to twierdzenie w pełni prawdziwe, gdyż

niektóre przypadki tego wzrostu nie są

niektóre przypadki tego wzrostu nie są

inflacją (np. jeżeli w danym państwie

inflacją (np. jeżeli w danym państwie

dominuje w wewnętrznych rozliczeniach

dominuje w wewnętrznych rozliczeniach

waluta

obca,

to

zmiana

kursu

waluta

obca,

to

zmiana

kursu

walutowego powoduje proporcjo nalne

walutowego powoduje proporcjo nalne

zmiany cen wszystkich dóbr). Poza tym

zmiany cen wszystkich dóbr). Poza tym

w teorii ekonomii możemy mówić o

w teorii ekonomii możemy mówić o

inflacji bez jakiegokolwiek mchu cen,

inflacji bez jakiegokolwiek mchu cen,

tzn. o inflacji zawieszonej. Występuje

tzn. o inflacji zawieszonej. Występuje

ona wtedy, gdy większość cen jest

ona wtedy, gdy większość cen jest

ustalana przez państwo i ceny te nic

ustalana przez państwo i ceny te nic

odzwierciedlają rzeczywistych relacji

odzwierciedlają rzeczywistych relacji

popytu i podaży na rynku.

popytu i podaży na rynku.

Inflacja wyraża się zmianami w

Inflacja wyraża się zmianami w

poziomie relacji wielu ważnych kategorii

poziomie relacji wielu ważnych kategorii

ekonomicznych, co przejawia się we

ekonomicznych, co przejawia się we

wzroście:

wzroście:

•

cen produktów,

cen produktów,

•

kosztów wytwarzania,

kosztów wytwarzania,

•

stopy procentowej,

stopy procentowej,

•

płac

nominalnych

przy

płac

nominalnych

przy

równoczesnym spadku płac realnych,

równoczesnym spadku płac realnych,

•

kosztów utrzymania,

kosztów utrzymania,

•

ilości pieniądza w obiegu.

ilości pieniądza w obiegu.

Ogólnie inflację można zdefiniować

Ogólnie inflację można zdefiniować

następująco: inflacja jest to wzrost

następująco: inflacja jest to wzrost

przeciętnego poziomu szeroko pojętych

przeciętnego poziomu szeroko pojętych

cen (zarówno cen towarów i usług, płac,

cen (zarówno cen towarów i usług, płac,

stopy procentowej itp.) w miarę upływu

stopy procentowej itp.) w miarę upływu

czasu. W procesie gospodarowa nia nie

czasu. W procesie gospodarowa nia nie

występuje zjawisko „inflacja rodzi nową

występuje zjawisko „inflacja rodzi nową

inflację".

Aby

inflacja

została

inflację".

Aby

inflacja

została

zapoczątkowana i nie wygasła, musi

zapoczątkowana i nie wygasła, musi

otrzymać „niecenowy" impuls zewnętrz

otrzymać „niecenowy" impuls zewnętrz

ny. Inflacja jako proces wzrostu cen

ny. Inflacja jako proces wzrostu cen

przez mechanizm sprzężeń kosztowo-

przez mechanizm sprzężeń kosztowo-

cenowo-popytowych po pewnym czasie

cenowo-popytowych po pewnym czasie

zapewne wygasłaby, gdyby nie został

zapewne wygasłaby, gdyby nie został

powtórzony impuls zewnętrzny (jak np.

powtórzony impuls zewnętrzny (jak np.

gwałtowny

spadek

podaży

źródeł

gwałtowny

spadek

podaży

źródeł

energii, błędna polityka państwa w

energii, błędna polityka państwa w

zakresie podatków, zamrożenia cen i

zakresie podatków, zamrożenia cen i

płac).

płac).

Dla

społeczeństwa

możliwość

Dla

społeczeństwa

możliwość

wystąpienia wysokiej inflacji lub utraty

wystąpienia wysokiej inflacji lub utraty

pracy

stanowi

obecnie

największe

pracy

stanowi

obecnie

największe

zagrożenie

występujące

nawet

w

zagrożenie

występujące

nawet

w

najbogatszych

i

najsprawniej

najbogatszych

i

najsprawniej

funkcjonujących

gospodarkach

funkcjonujących

gospodarkach

rynkowych.

rynkowych.

Przeciętna

stopa

inflacji

w

Przeciętna

stopa

inflacji

w

rozwiniętych krajach Europy Zachodniej

rozwiniętych krajach Europy Zachodniej

i Ame ryki Północnej nie przekracza w

i Ame ryki Północnej nie przekracza w

latach

osiemdziesiątych

wartości

latach

osiemdziesiątych

wartości

jednocyfro wej. Jej wysokość świadczy, że

jednocyfro wej. Jej wysokość świadczy, że

kraje które osiągnęły relatywnie wysoki

kraje które osiągnęły relatywnie wysoki

rozwój

gospodarczy,

są

w

stanie

rozwój

gospodarczy,

są

w

stanie

kontrolować

politykę

pieniężną

i

kontrolować

politykę

pieniężną

i

fiskalną

w

stopniu

ograniczającym

fiskalną

w

stopniu

ograniczającym

wysoki wzrost cen.

wysoki wzrost cen.

W

krajach

Ameryki

Łacińskiej

W

krajach

Ameryki

Łacińskiej

rosnącej stopie inflacji towarzyszą duże i

rosnącej stopie inflacji towarzyszą duże i

trwałe deficyty budżetowe, które są

trwałe deficyty budżetowe, które są

finansowane

dodatkową

emisją

finansowane

dodatkową

emisją

pieniądza przez banki centralne tych

pieniądza przez banki centralne tych

krajów. Istotny wpływ na skalę deficytu

krajów. Istotny wpływ na skalę deficytu

budżetowe go mają w tych krajach

budżetowe go mają w tych krajach

rosnące stale sumy procentów, jakie te

rosnące stale sumy procentów, jakie te

kraje

muszą

corocznie

płacić

od

kraje

muszą

corocznie

płacić

od

zaciągniętych w przeszłości kredytów w

zaciągniętych w przeszłości kredytów w

krajach wysoko rozwiniętych.

krajach wysoko rozwiniętych.

Krajom wysoko uprzemysłowionym,

Krajom wysoko uprzemysłowionym,

dysponującym nowoczesną strukturą

dysponującym nowoczesną strukturą

produkcji

i

dużymi

rezerwami

produkcji

i

dużymi

rezerwami

finansowymi,

jest

znacznie

łatwiej

finansowymi,

jest

znacznie

łatwiej

kontrolować

ruch

cen

na

rynku,

kontrolować

ruch

cen

na

rynku,

natomiast inne kraje stają przed

natomiast inne kraje stają przed

trudnym problemem: jak uprzemysłowić

trudnym problemem: jak uprzemysłowić

kraj i równocześnie nie dopuścić do zbyt

kraj i równocześnie nie dopuścić do zbyt

wysokiej

inflacji.

Duże

zagrożenia

wysokiej

inflacji.

Duże

zagrożenia

inflacyjne

są

też

przed

krajami

inflacyjne

są

też

przed

krajami

przechodzącymi

od

gospodarki

przechodzącymi

od

gospodarki

centralnie planowanej do gospodarki

centralnie planowanej do gospodarki

rynkowej z wolnymi cenami.

rynkowej z wolnymi cenami.

Inflacja

rodzi

niepewność

w

Inflacja

rodzi

niepewność

w

przewidywaniu

realnych

zysków

i

przewidywaniu

realnych

zysków

i

kosztów

produkcji

przez

kosztów

produkcji

przez

przedsiębiorców,

co

wpływu

przedsiębiorców,

co

wpływu

destabilizująco

na

działalność

destabilizująco

na

działalność

gospodarcza,

i

zniechęca

do

gospodarcza,

i

zniechęca

do

podejmowania inwestycji (głównie o

podejmowania inwestycji (głównie o

wyższym stopniu ryzyka). Wzrost stopy

wyższym stopniu ryzyka). Wzrost stopy

inflacji

pociąga

za

sobą

wzrost

inflacji

pociąga

za

sobą

wzrost

oprocentowania wkładów terminowych

oprocentowania wkładów terminowych

(aby w ten sposób skompensować

(aby w ten sposób skompensować

spadeLsiły nabyw czej pieniądza) i cen

spadeLsiły nabyw czej pieniądza) i cen

kredytów

(maleje

zainteresowanie

kredytów

(maleje

zainteresowanie

kredytami inwestycyj nymi). Odbija się to

kredytami inwestycyj nymi). Odbija się to

na

postępie

innowacyjnym

i

na

postępie

innowacyjnym

i

wzroście/produkcyjności pracy. Inflacja

wzroście/produkcyjności pracy. Inflacja

osłabia też motywację do eksportu.

osłabia też motywację do eksportu.

Znaczny

wzrost

inflacji

może

Znaczny

wzrost

inflacji

może

wprowadzić duże zamieszanie na rynku

wprowadzić duże zamieszanie na rynku

papierów wartościowych, co zakłóca

papierów wartościowych, co zakłóca

sprawne funkcjonowanie całego systemu

sprawne funkcjonowanie całego systemu

finansowego kraju.

finansowego kraju.

Inflacja

osłabia

skłonność

do

Inflacja

osłabia

skłonność

do

oszczędzania. Ucieczka od pieniądza,

oszczędzania. Ucieczka od pieniądza,

obser wowana w okresie szczególnie

obser wowana w okresie szczególnie

nasilonego tempa wzrostu cen, jest

nasilonego tempa wzrostu cen, jest

zjawiskiem powszechnie znanym, także

zjawiskiem powszechnie znanym, także

z polskich doświadczeń ostatnich lat.

z polskich doświadczeń ostatnich lat.

Nadmierne

gromadzenie

wartości

Nadmierne

gromadzenie

wartości

realnych - dóbr trwałego użytku w

realnych - dóbr trwałego użytku w

przypadku gospo darstw domowych i

przypadku gospo darstw domowych i

dóbr

inwestycyjnych

w

przypadku

dóbr

inwestycyjnych

w

przypadku

przedsiębiorstw

-prowadzi

do

przedsiębiorstw

-prowadzi

do

marnotrawstwa,

nasilenia

się

marnotrawstwa,

nasilenia

się

niedoborów i ogólnie biorąc, przy czynia

niedoborów i ogólnie biorąc, przy czynia

się

do

dezorganizacji

życia

się

do

dezorganizacji

życia

gospodarczego.

gospodarczego.

Wysoka inflacja (ponadto rosnąca, a

Wysoka inflacja (ponadto rosnąca, a

nie wygasająca) pogłębia niepewność

nie wygasająca) pogłębia niepewność

jutra i prowadzi do obniżenia realnych

jutra i prowadzi do obniżenia realnych

dochodów

ludności.

W

okresie

dochodów

ludności.

W

okresie

osłabionej aktywności gospodarczej jest

osłabionej aktywności gospodarczej jest

coraz trudniej osiągać wzrost płac w

coraz trudniej osiągać wzrost płac w

stopniu kompensującym wzrost cen. Na

stopniu kompensującym wzrost cen. Na

skutek inflacji tracą szczególnie grupy

skutek inflacji tracą szczególnie grupy

ludności otrzymujące stałe dochody i

ludności otrzymujące stałe dochody i

grupy dysponujące mniejszą siłą przetar

grupy dysponujące mniejszą siłą przetar

gową (np. pracownicy sfery budżetowej

gową (np. pracownicy sfery budżetowej

w Polsce W 1991 r.). W krajach o

w Polsce W 1991 r.). W krajach o

umiarkowanej inflacji nie wystąpiły

umiarkowanej inflacji nie wystąpiły

jednak

istotne

przesunięcia

w

jednak

istotne

przesunięcia

w

strukturze

podziału

dochodu

strukturze

podziału

dochodu

narodowego.

Jest

to

konsekwencją

narodowego.

Jest

to

konsekwencją

świadomego

oddziaływa nia

państwa,

świadomego

oddziaływa nia

państwa,

które wprowadza systemy indeksacji

które wprowadza systemy indeksacji

dochodów.

dochodów.

Obecnie nic ma takiego kraju na

Obecnie nic ma takiego kraju na

świecie, w którym istniałby wolny rynek

świecie, w którym istniałby wolny rynek

i wzrastałyby (inflacyjnie) ceny. Inflacja

i wzrastałyby (inflacyjnie) ceny. Inflacja

pełzająca nie rodzi jednak tak dużych

pełzająca nie rodzi jednak tak dużych

negatywnych

skutków

jak

inflacja

negatywnych

skutków

jak

inflacja

galopująca. W warunkach jednocyfrowej

galopująca. W warunkach jednocyfrowej

inflacji rocznej gospodarka rynkowa

inflacji rocznej gospodarka rynkowa

może funkcjonować normalnie (bez wię

może funkcjonować normalnie (bez wię

kszych zakłóceń). Taki ruch cen daje się

kszych zakłóceń). Taki ruch cen daje się

uwzględniać

w

podejmowanych

uwzględniać

w

podejmowanych

decyzjach.

Wejście

gospodarki

w

decyzjach.

Wejście

gospodarki

w

hiperinflację działa destrukcyjnie na

hiperinflację działa destrukcyjnie na

gospo darkę, a ponadto destabilizująco

gospo darkę, a ponadto destabilizująco

na

stosunki

społeczno-polityczne.

na

stosunki

społeczno-polityczne.

Powoduje to ucieczkę kapitałów za

Powoduje to ucieczkę kapitałów za

granicę,

osłabia

wiarygodność

u

granicę,

osłabia

wiarygodność

u

wierzycieli

oraz

wytwarza

niską

wierzycieli

oraz

wytwarza

niską

skłonność do inwestowania nawet ze

skłonność do inwestowania nawet ze

strony rodzimego kapi tału. Dlatego też

strony rodzimego kapi tału. Dlatego też

żaden rząd na świecie nie może

żaden rząd na świecie nie może

lekceważyć

problemu

inflacji

i

lekceważyć

problemu

inflacji

i

bezrobocia.

Zawsze

istnieje

bezrobocia.

Zawsze

istnieje

niebezpieczeństwo przekształcenia się

niebezpieczeństwo przekształcenia się

wysokiej

inflacji

w

galopującą

i

wysokiej

inflacji

w

galopującą

i

hiperinflację. Oznacza to nieuchronny

hiperinflację. Oznacza to nieuchronny

upadek rządu i przegraną w wyborach

upadek rządu i przegraną w wyborach

parlamentarnych sił, które uformowały

parlamentarnych sił, które uformowały

ten rząd. Ponie waż inflacja przynosi tak

ten rząd. Ponie waż inflacja przynosi tak

niepożądane skutki, podnosi się wciąż

niepożądane skutki, podnosi się wciąż

problem, kto ponosi winę za wzrost cen.

problem, kto ponosi winę za wzrost cen.

Jeśli inflacja ma charakter popytowy,

Jeśli inflacja ma charakter popytowy,

wówczas za wzrost cen obciąża się rząd

wówczas za wzrost cen obciąża się rząd

(który

dopuszcza

do

nadmiernych

(który

dopuszcza

do

nadmiernych

wydatków budżetowych) bądź też bank

wydatków budżetowych) bądź też bank

centralny, jeśli on utrzymuje zbyt niską

centralny, jeśli on utrzymuje zbyt niską

stopę dyskontową, przez co stwarza

stopę dyskontową, przez co stwarza

warunki

do

nadmiernej

kreacji

warunki

do

nadmiernej

kreacji

pieniądza

(za

pośrednictwem

zbyt

pieniądza

(za

pośrednictwem

zbyt

taniego i łatwo dostępnego kredytu).

taniego i łatwo dostępnego kredytu).

Jeśli zaś inflacja ma charakter

Jeśli zaś inflacja ma charakter

kosztowy, wówczas odpowiedzialnością

kosztowy, wówczas odpowiedzialnością

obciąża się związki zawodowe (które

obciąża się związki zawodowe (które

wysuwają nadmierne żądania płacowe i

wysuwają nadmierne żądania płacowe i

wymuszają świadczenia socjalne) oraz

wymuszają świadczenia socjalne) oraz

wielkie

przedsiębiorstwa

monopo

wielkie

przedsiębiorstwa

monopo

listyczne,

które

podnoszą

ceny

listyczne,

które

podnoszą

ceny

surowców i dóbr finalnych.

surowców i dóbr finalnych.

Inflacja może być zatem skutkiem

Inflacja może być zatem skutkiem

błędów popełnianych w polityce fiskal

błędów popełnianych w polityce fiskal

nej, pieniężnej i dochodowej oraz

nej, pieniężnej i dochodowej oraz

konsekwencją walki o podział dochodów

konsekwencją walki o podział dochodów

między różnymi grupami społecznymi

między różnymi grupami społecznymi

(które wymuszają decyzje o inflacyj nych

(które wymuszają decyzje o inflacyj nych

skutkach). Tak się dziwnie zdarza, że

skutkach). Tak się dziwnie zdarza, że

wszyscy chcą uniknąć inflacji, ale w

wszyscy chcą uniknąć inflacji, ale w

walce

o

partykularne

interesy

walce

o

partykularne

interesy

przyczyniają się do jej wywoływania.

przyczyniają się do jej wywoływania.

Współzależności w gospodarce ciągną

Współzależności w gospodarce ciągną

się w nieskończoność w ruchu okręż nym

się w nieskończoność w ruchu okręż nym

i dlatego jest bardzo trudno ustalić, co

i dlatego jest bardzo trudno ustalić, co

jest przyczyną, a co skutkiem inflacji.

jest przyczyną, a co skutkiem inflacji.

Inflacja

jest

zjawiskiem

bardzo

Inflacja

jest

zjawiskiem

bardzo

złożonym. Jej przyczyny tkwią w całej

złożonym. Jej przyczyny tkwią w całej

strukturze gospodarki narodowej, w

strukturze gospodarki narodowej, w

stopniu

jej

niezrównoważenia,

stopniu

jej

niezrównoważenia,

niedopaso wania

struktury

aparatu

niedopaso wania

struktury

aparatu

produkcyjnego i struktury produkcji do

produkcyjnego i struktury produkcji do

wymagań

rynku

krajowego

i

wymagań

rynku

krajowego

i

zagranicznego.

Te

niedopasowania

zagranicznego.

Te

niedopasowania

strukturalne

często

wy muszają

strukturalne

często

wy muszają

określoną politykę fiskalną i pieniężną

określoną politykę fiskalną i pieniężną

oraz znajdują wyraz w określo nym ruchu

oraz znajdują wyraz w określo nym ruchu

cen, kursach walut, stopie procentowej,

cen, kursach walut, stopie procentowej,

podatkach itp., które wzajemnie na

podatkach itp., które wzajemnie na

siebie oddziaływują i wywołują różne

siebie oddziaływują i wywołują różne

zachowania podmiotów gospodarczych.

zachowania podmiotów gospodarczych.

Stopa inflacji w krajach rozwiniętych

Stopa inflacji w krajach rozwiniętych

jest stosunkowo niska, m.in. dlatego że:

jest stosunkowo niska, m.in. dlatego że:

sprawnie działa infrastruktura rynku

sprawnie działa infrastruktura rynku

pieniężnego, kapitałowego i fiskalne go,

pieniężnego, kapitałowego i fiskalne go,

struktura gospodarki jest na ogół

struktura gospodarki jest na ogół

dobrze dostosowana do wymagań gospo

dobrze dostosowana do wymagań gospo

darki rynkowej,

darki rynkowej,

procesy

adaptacyjne

w

sferze

procesy

adaptacyjne

w

sferze

składników globalnego popytu i w sferze

składników globalnego popytu i w sferze

agregatowej podaży przebiegają dość

agregatowej podaży przebiegają dość

sprawnie.

sprawnie.

Przyczyny inflacji, jak widać, są

Przyczyny inflacji, jak widać, są

wielorakie i stąd trudność w nadaniu

wielorakie i stąd trudność w nadaniu

temu pojęciu jednoznacznych treści.

temu pojęciu jednoznacznych treści.

W krajach o gospodarce centralnie

W krajach o gospodarce centralnie

planowanej występowała powszechnie

planowanej występowała powszechnie

inflacja ukryta (wyraża się ona w trwalej

inflacja ukryta (wyraża się ona w trwalej

nadwyżce

popytu

nad

ograniczoną

nadwyżce

popytu

nad

ograniczoną

podażą dóbr i usług przy względnie

podażą dóbr i usług przy względnie

stałym i administracyjnie regulowanym

stałym i administracyjnie regulowanym

poziomie cen rynkowych). Skutkiem

poziomie cen rynkowych). Skutkiem

inflacji ukrytej było utrwalenie głębokiej

inflacji ukrytej było utrwalenie głębokiej

nierównowagi na rynku i gospodarki

nierównowagi na rynku i gospodarki

niedoborów (wprowadził to pojęcie J.

niedoborów (wprowadził to pojęcie J.

Kornai - ekonomista węgierski).

Kornai - ekonomista węgierski).

Gospodarka

rynkowa

stwarza

Gospodarka

rynkowa

stwarza

niewątpliwie duże zagrożenia inflacyjne,

niewątpliwie duże zagrożenia inflacyjne,

ale tworzy też instytucje i mechanizmy

ale tworzy też instytucje i mechanizmy

regulacyjne hamujące inflację. Inflacja

regulacyjne hamujące inflację. Inflacja

jest

więc

rynkowym

odbiciem

jest

więc

rynkowym

odbiciem

globalnego niezrównoważenia między

globalnego niezrównoważenia między

strumie niami dochodów i strumieniami

strumie niami dochodów i strumieniami

produkcji dóbr i usług, a podażą

produkcji dóbr i usług, a podażą

pieniądza ze strony banku centralnego i

pieniądza ze strony banku centralnego i

banków komercyjnych, co znajduje

banków komercyjnych, co znajduje

wyraz w okre ślonym wzroście cen

wyraz w okre ślonym wzroście cen

rynkowych.

rynkowych.

Z dotychczasowych ustaleń wynika, że

Z dotychczasowych ustaleń wynika, że

inflacja występuje wtedy, kiedy podaż

inflacja występuje wtedy, kiedy podaż

pieniądza rośnie szybciej od wzrostu

pieniądza rośnie szybciej od wzrostu

produktu narodowego lub kiedy rosną

produktu narodowego lub kiedy rosną

koszty na jednostkę produkcji. Może to

koszty na jednostkę produkcji. Może to

być

spowodowane

miękką

polityką

być

spowodowane

miękką

polityką

pieniężną banku centralnego, łatwo

pieniężną banku centralnego, łatwo

dostępnym

kredytem

w

bankach

dostępnym

kredytem

w

bankach

komercyjnych,

szczodrą

polityką

komercyjnych,

szczodrą

polityką

budżetową państwa od strony tworzenia

budżetową państwa od strony tworzenia

dodatkowego popytu, wzrostem cen

dodatkowego popytu, wzrostem cen

podstawowych surowców bądź wzrostem

podstawowych surowców bądź wzrostem

płac na jednostkę produkcji, wyrażonej

płac na jednostkę produkcji, wyrażonej

w cenach rynkowych.

w cenach rynkowych.

W latach osiemdziesiątych bieżącego

W latach osiemdziesiątych bieżącego

stulecia Keynesizm znalazł się w

stulecia Keynesizm znalazł się w

odwrocie.

Podstawowe

problemy

odwrocie.

Podstawowe

problemy

gospodarcze interpretowano w duchu

gospodarcze interpretowano w duchu

teorii neoklasycznej i jej nowoczesnej

teorii neoklasycznej i jej nowoczesnej

odmiany - teorii monetarystycznej.

odmiany - teorii monetarystycznej.

Monetaryzm

(kierunek

myśli

Monetaryzm

(kierunek

myśli

ekonomicznej) powstał w połowie lat

ekonomicznej) powstał w połowie lat

pięćdziesiątych bieżącego stulecia.

pięćdziesiątych bieżącego stulecia.

Monetaryści w oparciu o ilościową

Monetaryści w oparciu o ilościową

teorię

pieniądza

sformułowali

teorię

pieniądza

sformułowali

monetarystyczną teorię inflacji. Według

monetarystyczną teorię inflacji. Według

nich poziom cen rynkowych (P) będzie

nich poziom cen rynkowych (P) będzie

się zmieniał proporcjonalnie do wzrostu

się zmieniał proporcjonalnie do wzrostu

podaży pieniądza (M), czyli:

podaży pieniądza (M), czyli:

∆

∆

M/M = ∆P/P

M/M = ∆P/P

Według

monetarystów

występuje

Według

monetarystów

występuje

przyczynowo skutkowy związek między

przyczynowo skutkowy związek między

podażą pieniądza

podażą pieniądza

M,

M,

a przeciętnym

a przeciętnym

poziomem cen i ten związek - ich

poziomem cen i ten związek - ich

zdaniem - w sposób zadowalający

zdaniem - w sposób zadowalający

tłumaczy przyczyny inflacji (która po

tłumaczy przyczyny inflacji (która po

prostu wynika z nadmiernej podaży

prostu wynika z nadmiernej podaży

pieniądza w stosunku do realnego

pieniądza w stosunku do realnego

produktu narodowego brutto). Teoria ta

produktu narodowego brutto). Teoria ta

stała

się

popularna

(w

latach

stała

się

popularna

(w

latach

osiemdziesiątych) w USA. Tłumaczyła

osiemdziesiątych) w USA. Tłumaczyła

ona w prosty sposób skomplikowane

ona w prosty sposób skomplikowane

problemy ekonomiczne i dostarczała

problemy ekonomiczne i dostarczała

praktycznych wskazówek, jaką politykę

praktycznych wskazówek, jaką politykę

powinno prowadzić pań stwo i bank

powinno prowadzić pań stwo i bank

centralny,

aby

nie

dopuścić

lub

centralny,

aby

nie

dopuścić

lub

zahamować

procesy

inflacyjne

i

zahamować

procesy

inflacyjne

i

zapewnić

ustabilizowany

wzrost

zapewnić

ustabilizowany

wzrost

gospodarczy. Fundamentalną zasadą tej

gospodarczy. Fundamentalną zasadą tej

poli tyki monetarystycznej jest: podaż

poli tyki monetarystycznej jest: podaż

pieniądza powinna rosnąć w stałym

pieniądza powinna rosnąć w stałym

tempie na poziomie przewidywanego

tempie na poziomie przewidywanego

tempa wzrostu dochodu narodowego.

tempa wzrostu dochodu narodowego.

Ogólnie inflację można zdefiniować

Ogólnie inflację można zdefiniować

następująco: inflacja jest to wzrost

następująco: inflacja jest to wzrost

przeciętnego poziomu szeroko pojętych

przeciętnego poziomu szeroko pojętych

cen (zarówno cen towarów i usług, płac,

cen (zarówno cen towarów i usług, płac,

stopy procentowej itp.) w miarę upływu

stopy procentowej itp.) w miarę upływu

czasu. W procesie gospodarowa nia nie

czasu. W procesie gospodarowa nia nie

występuje zjawisko „inflacja rodzi nową

występuje zjawisko „inflacja rodzi nową

inflację”.

Aby

inflacja

została

inflację”.

Aby

inflacja

została

zapoczątkowana i nie wygasła, musi

zapoczątkowana i nie wygasła, musi

otrzymać „niecenowy” impuls zewnętrz

otrzymać „niecenowy” impuls zewnętrz

ny.

ny.

Inflacja jako proces wzrostu cen

Inflacja jako proces wzrostu cen

przez mechanizm sprzężeń kosztowo-

przez mechanizm sprzężeń kosztowo-

cenowo-popytowych po pewnym czasie

cenowo-popytowych po pewnym czasie

zapewne wygasłaby, gdyby nie został

zapewne wygasłaby, gdyby nie został

powtórzony impuls zewnętrzny (jak np.

powtórzony impuls zewnętrzny (jak np.

gwałtowny

spadek

podaży

źródeł

gwałtowny

spadek

podaży

źródeł

energii, błędna polityka państwa w

energii, błędna polityka państwa w

zakresie podatków, zamrożenia cen i

zakresie podatków, zamrożenia cen i

płac).

płac).

Dla

społeczeństwa

możliwość

Dla

społeczeństwa

możliwość

wystąpienia wysokiej inflacji lub utraty

wystąpienia wysokiej inflacji lub utraty

pracy

stanowi

obecnie

największe

pracy

stanowi

obecnie

największe

zagrożenie

występujące

nawet

w

zagrożenie

występujące

nawet

w

najbogatszych

i

najsprawniej

najbogatszych

i

najsprawniej

funkcjonujących

gospodarkach

funkcjonujących

gospodarkach

rynkowych.

rynkowych.

Przeciętna

stopa

inflacji

w

Przeciętna

stopa

inflacji

w

rozwiniętych krajach Europy Zachodniej

rozwiniętych krajach Europy Zachodniej

i Ame ryki Północnej nie przekracza w

i Ame ryki Północnej nie przekracza w

latach

osiemdziesiątych

wartości

latach

osiemdziesiątych

wartości

jednocyfro wej. Jej wysokość świadczy, że

jednocyfro wej. Jej wysokość świadczy, że

kraje które osiągnęły relatywnie wysoki

kraje które osiągnęły relatywnie wysoki

rozwój

gospodarczy,

są

w

stanie

rozwój

gospodarczy,

są

w

stanie

kontrolować

politykę

pieniężną

i

kontrolować

politykę

pieniężną

i

fiskalną

w

stopniu

ograniczającym

fiskalną

w

stopniu

ograniczającym

wysoki wzrost cen.

wysoki wzrost cen.

W

krajach

Ameryki

Łacińskiej

W

krajach

Ameryki

Łacińskiej

rosnącej stopie inflacji towarzyszą duże i

rosnącej stopie inflacji towarzyszą duże i

trwałe deficyty budżetowe, które są

trwałe deficyty budżetowe, które są

finansowane

dodatkową

emisją

finansowane

dodatkową

emisją

pieniądza przez banki centralne tych

pieniądza przez banki centralne tych

krajów.

krajów.

Istotny wpływ na skalę deficytu

Istotny wpływ na skalę deficytu

budżetowe go mają w tych krajach

budżetowe go mają w tych krajach

rosnące stale sumy procentów, jakie te

rosnące stale sumy procentów, jakie te

kraje

muszą

corocznie

płacić

od

kraje

muszą

corocznie

płacić

od

zaciągniętych w przeszłości kredytów w

zaciągniętych w przeszłości kredytów w

krajach wysoko rozwiniętych.

krajach wysoko rozwiniętych.

Krajom wysoko uprzemysłowionym,

Krajom wysoko uprzemysłowionym,

dysponującym nowoczesną strukturą

dysponującym nowoczesną strukturą

produkcji

i

dużymi

rezerwami

produkcji

i

dużymi

rezerwami

finansowymi,

jest

znacznie

łatwiej

finansowymi,

jest

znacznie

łatwiej

kontrolować

ruch

cen

na

rynku,

kontrolować

ruch

cen

na

rynku,

natomiast inne kraje stają przed

natomiast inne kraje stają przed

trudnym problemem: jak uprzemysłowić

trudnym problemem: jak uprzemysłowić

kraj i równocześnie nie dopuścić do zbyt

kraj i równocześnie nie dopuścić do zbyt

wysokiej inflacji.

wysokiej inflacji.

Duże zagrożenia inflacyjne są też

Duże zagrożenia inflacyjne są też

przed

krajami

przechodzącymi

od

przed

krajami

przechodzącymi

od

gospodarki centralnie planowanej do

gospodarki centralnie planowanej do

gospodarki rynkowej z wolnymi cenami.

gospodarki rynkowej z wolnymi cenami.

Inflacja

rodzi

niepewność

w

Inflacja

rodzi

niepewność

w

przewidywaniu

realnych

zysków

i

przewidywaniu

realnych

zysków

i

kosztów

produkcji

przez

kosztów

produkcji

przez

przedsiębiorców,

co

wpływu

przedsiębiorców,

co

wpływu

destabilizująco

na

działalność

destabilizująco

na

działalność

gospodarcza,

i

zniechęca

do

gospodarcza,

i

zniechęca

do

podejmowania inwestycji (głównie o

podejmowania inwestycji (głównie o

wyższym stopniu ryzyka).

wyższym stopniu ryzyka).

Wzrost stopy inflacji pociąga za sobą

Wzrost stopy inflacji pociąga za sobą

wzrost

oprocentowania

wkładów

wzrost

oprocentowania

wkładów

terminowych

(aby

w

ten

sposób

terminowych

(aby

w

ten

sposób

skompensować spadeLsiły nabyw czej

skompensować spadeLsiły nabyw czej

pieniądza) i cen kredytów (maleje

pieniądza) i cen kredytów (maleje

zainteresowanie kredytami inwestycyj

zainteresowanie kredytami inwestycyj

nymi). Odbija się to na postępie

nymi). Odbija się to na postępie

innowacyjnym i wzroście/produkcyjności

innowacyjnym i wzroście/produkcyjności

pracy. Inflacja osłabia też motywację do

pracy. Inflacja osłabia też motywację do

eksportu. Znaczny wzrost inflacji może

eksportu. Znaczny wzrost inflacji może

wprowadzić duże zamieszanie na rynku

wprowadzić duże zamieszanie na rynku

papierów wartościowych, co zakłóca

papierów wartościowych, co zakłóca

sprawne funkcjonowanie całego systemu

sprawne funkcjonowanie całego systemu

finansowego kraju.

finansowego kraju.

Inflacja

osłabia

skłonność

do

Inflacja

osłabia

skłonność

do

oszczędzania. Ucieczka od pieniądza,

oszczędzania. Ucieczka od pieniądza,

obser wowana w okresie szczególnie

obser wowana w okresie szczególnie

nasilonego tempa wzrostu cen, jest

nasilonego tempa wzrostu cen, jest

zjawiskiem powszechnie znanym, także

zjawiskiem powszechnie znanym, także

z polskich doświadczeń ostatnich lat.

z polskich doświadczeń ostatnich lat.

Nadmierne

gromadzenie

wartości

Nadmierne

gromadzenie

wartości

realnych - dóbr trwałego użytku w

realnych - dóbr trwałego użytku w

przypadku gospo darstw domowych i

przypadku gospo darstw domowych i

dóbr

inwestycyjnych

w

przypadku

dóbr

inwestycyjnych

w

przypadku

przedsiębiorstw

-prowadzi

do

przedsiębiorstw

-prowadzi

do

marnotrawstwa,

nasilenia

się

marnotrawstwa,

nasilenia

się

niedoborów i ogólnie biorąc, przy czynia

niedoborów i ogólnie biorąc, przy czynia

się

do

dezorganizacji

życia

się

do

dezorganizacji

życia

gospodarczego.

gospodarczego.

Wysoka inflacja (ponadto rosnąca, a

Wysoka inflacja (ponadto rosnąca, a

nie wygasająca) pogłębia niepewność

nie wygasająca) pogłębia niepewność

jutra i prowadzi do obniżenia realnych

jutra i prowadzi do obniżenia realnych

dochodów

ludności.

W

okresie

dochodów

ludności.

W

okresie

osłabionej aktywności gospodarczej jest

osłabionej aktywności gospodarczej jest

coraz trudniej osiągać wzrost płac w

coraz trudniej osiągać wzrost płac w

stopniu kompensującym wzrost cen. Na

stopniu kompensującym wzrost cen. Na

skutek inflacji tracą szczególnie grupy

skutek inflacji tracą szczególnie grupy

ludności otrzymujące stałe dochody i

ludności otrzymujące stałe dochody i

grupy dysponujące mniejszą siłą przetar

grupy dysponujące mniejszą siłą przetar

gową (np. pracownicy sfery budżetowej

gową (np. pracownicy sfery budżetowej

w Polsce W 1991 r.). W krajach o

w Polsce W 1991 r.). W krajach o

umiarkowanej inflacji nie wystąpiły

umiarkowanej inflacji nie wystąpiły

jednak

istotne

przesunięcia

w

jednak

istotne

przesunięcia

w

strukturze

podziału

dochodu

strukturze

podziału

dochodu

narodowego.

narodowego.

Jest to konsekwencją świadomego

Jest to konsekwencją świadomego

oddziaływa nia

państwa,

które

oddziaływa nia

państwa,

które

wprowadza

systemy

indeksacji

wprowadza

systemy

indeksacji

dochodów.

dochodów.

Obecnie nic ma takiego kraju na

Obecnie nic ma takiego kraju na

świecie, w którym istniałby wolny rynek

świecie, w którym istniałby wolny rynek

i wzrastałyby (inflacyjnie) ceny. Inflacja

i wzrastałyby (inflacyjnie) ceny. Inflacja

pełzająca nie rodzi jednak tak dużych

pełzająca nie rodzi jednak tak dużych

negatywnych

skutków

jak

inflacja

negatywnych

skutków

jak

inflacja

galopująca. W warunkach jednocyfrowej

galopująca. W warunkach jednocyfrowej

inflacji rocznej gospodarka rynkowa

inflacji rocznej gospodarka rynkowa

może funkcjonować normalnie (bez wię

może funkcjonować normalnie (bez wię

kszych zakłóceń). Taki ruch cen daje się

kszych zakłóceń). Taki ruch cen daje się

uwzględniać

w

podejmowanych

uwzględniać

w

podejmowanych

decyzjach.

decyzjach.

Wejście gospodarki w hiperinflację

Wejście gospodarki w hiperinflację

działa destrukcyjnie na gospo darkę, a

działa destrukcyjnie na gospo darkę, a

ponadto destabilizująco na stosunki

ponadto destabilizująco na stosunki

społeczno-polityczne.

Powoduje

to

społeczno-polityczne.

Powoduje

to

ucieczkę kapitałów za granicę, osłabia

ucieczkę kapitałów za granicę, osłabia

wiarygodność

u

wierzycieli

oraz

wiarygodność

u

wierzycieli

oraz

wytwarza

niską

skłonność

do

wytwarza

niską

skłonność

do

inwestowania

nawet

ze

strony

inwestowania

nawet

ze

strony

rodzimego kapi tału. Dlatego też żaden

rodzimego kapi tału. Dlatego też żaden

rząd na świecie nie może lekceważyć

rząd na świecie nie może lekceważyć

problemu inflacji i bezrobocia. Zawsze

problemu inflacji i bezrobocia. Zawsze

istnieje

niebezpieczeństwo

istnieje

niebezpieczeństwo

przekształcenia się wysokiej inflacji w

przekształcenia się wysokiej inflacji w

galopującą i hiperinflację. Oznacza to

galopującą i hiperinflację. Oznacza to

nieuchronny upadek rządu i przegraną

nieuchronny upadek rządu i przegraną

w wyborach parlamentarnych sił, które

w wyborach parlamentarnych sił, które

uformowały ten rząd.

uformowały ten rząd.

Ponie waż

inflacja

przynosi

tak

Ponie waż

inflacja

przynosi

tak

niepożądane skutki, podnosi się wciąż

niepożądane skutki, podnosi się wciąż

problem, kto ponosi winę za wzrost cen.

problem, kto ponosi winę za wzrost cen.

Jeśli inflacja ma charakter popytowy,

Jeśli inflacja ma charakter popytowy,

wówczas za wzrost cen obciąża się rząd

wówczas za wzrost cen obciąża się rząd

(który

dopuszcza

do

nadmiernych

(który

dopuszcza

do

nadmiernych

wydatków budżetowych) bądź też bank

wydatków budżetowych) bądź też bank

centralny, jeśli on utrzymuje zbyt niską

centralny, jeśli on utrzymuje zbyt niską

stopę dyskontową, przez co stwarza

stopę dyskontową, przez co stwarza

warunki

do

nadmiernej

kreacji

warunki

do

nadmiernej

kreacji

pieniądza

(za

pośrednictwem

zbyt

pieniądza

(za

pośrednictwem

zbyt

taniego i łatwo dostępnego kredytu).

taniego i łatwo dostępnego kredytu).

Jeśli zaś inflacja ma charakter

Jeśli zaś inflacja ma charakter

kosztowy, wówczas odpowiedzialnością

kosztowy, wówczas odpowiedzialnością

obciąża się związki zawodowe (które

obciąża się związki zawodowe (które

wysuwają nadmierne żądania płacowe i

wysuwają nadmierne żądania płacowe i

wymuszają świadczenia socjalne) oraz

wymuszają świadczenia socjalne) oraz

wielkie

przedsiębiorstwa

monopo

wielkie

przedsiębiorstwa

monopo

listyczne,

które

podnoszą

ceny

listyczne,

które

podnoszą

ceny

surowców i dóbr finalnych.

surowców i dóbr finalnych.

Inflacja może być zatem skutkiem

Inflacja może być zatem skutkiem

błędów popełnianych w polityce fiskal

błędów popełnianych w polityce fiskal

nej, pieniężnej i dochodowej oraz

nej, pieniężnej i dochodowej oraz

konsekwencją walki o podział dochodów

konsekwencją walki o podział dochodów

między różnymi grupami społecznymi

między różnymi grupami społecznymi

(które wymuszają decyzje o inflacyj nych

(które wymuszają decyzje o inflacyj nych

skutkach).

skutkach).

Tak się dziwnie zdarza, że wszyscy

Tak się dziwnie zdarza, że wszyscy

chcą uniknąć inflacji, ale w walce o

chcą uniknąć inflacji, ale w walce o

partykularne interesy przyczyniają się

partykularne interesy przyczyniają się

do jej wywoływania.

do jej wywoływania.

Współzależności w gospodarce ciągną

Współzależności w gospodarce ciągną

się w nieskończoność w ruchu okręż nym

się w nieskończoność w ruchu okręż nym

i dlatego jest bardzo trudno ustalić, co

i dlatego jest bardzo trudno ustalić, co

jest przyczyną, a co skutkiem inflacji.

jest przyczyną, a co skutkiem inflacji.

Inflacja

jest

zjawiskiem

bardzo

Inflacja

jest

zjawiskiem

bardzo

złożonym. Jej przyczyny tkwią w całej

złożonym. Jej przyczyny tkwią w całej

strukturze gospodarki narodowej, w

strukturze gospodarki narodowej, w

stopniu

jej

niezrównoważenia,

stopniu

jej

niezrównoważenia,

niedopaso wania

struktury

aparatu

niedopaso wania

struktury

aparatu

produkcyjnego i struktury produkcji do

produkcyjnego i struktury produkcji do

wymagań

rynku

krajowego

i

wymagań

rynku

krajowego

i

zagranicznego.

zagranicznego.

Te

niedopasowania

strukturalne

Te

niedopasowania

strukturalne

często wy muszają określoną politykę

często wy muszają określoną politykę

fiskalną i pieniężną oraz znajdują wyraz

fiskalną i pieniężną oraz znajdują wyraz

w określo nym ruchu cen, kursach walut,

w określo nym ruchu cen, kursach walut,

stopie procentowej, podatkach itp.,

stopie procentowej, podatkach itp.,

które wzajemnie na siebie oddziaływują

które wzajemnie na siebie oddziaływują

i wywołują różne zachowania podmiotów

i wywołują różne zachowania podmiotów

gospodarczych.

gospodarczych.

Stopa inflacji w krajach rozwiniętych

Stopa inflacji w krajach rozwiniętych

jest stosunkowo niska, m.in. dlatego że:

jest stosunkowo niska, m.in. dlatego że:

•

sprawnie

działa

infrastruktura

sprawnie

działa

infrastruktura

rynku

pieniężnego,

kapitałowego

i

rynku

pieniężnego,

kapitałowego

i

fiskalne go,

fiskalne go,

•

struktura gospodarki jest na ogół

struktura gospodarki jest na ogół

dobrze dostosowana do wymagań gospo

dobrze dostosowana do wymagań gospo

darki rynkowej,

darki rynkowej,

•

procesy

adaptacyjne

w

sferze

procesy

adaptacyjne

w

sferze

składników globalnego popytu i w sferze

składników globalnego popytu i w sferze

agregatowej podaży przebiegają dość

agregatowej podaży przebiegają dość

sprawnie.

sprawnie.

Przyczyny inflacji, jak widać, są

Przyczyny inflacji, jak widać, są

wielorakie i stąd trudność w nadaniu

wielorakie i stąd trudność w nadaniu

temu pojęciu jednoznacznych treści.

temu pojęciu jednoznacznych treści.

W krajach o gospodarce centralnie

W krajach o gospodarce centralnie

planowanej występowała powszechnie

planowanej występowała powszechnie

inflacja ukryta (wyraża się ona w trwalej

inflacja ukryta (wyraża się ona w trwalej

nadwyżce

popytu

nad

ograniczoną

nadwyżce

popytu

nad

ograniczoną

podażą dóbr i usług przy względnie

podażą dóbr i usług przy względnie

stałym i administracyjnie regulowanym

stałym i administracyjnie regulowanym

poziomie cen rynkowych). Skutkiem

poziomie cen rynkowych). Skutkiem

inflacji ukrytej było utrwalenie głębokiej

inflacji ukrytej było utrwalenie głębokiej

nierównowagi na rynku i gospodarki

nierównowagi na rynku i gospodarki

niedoborów (wprowadził to pojęcie J.

niedoborów (wprowadził to pojęcie J.

Kornai - ekonomista węgierski).

Kornai - ekonomista węgierski).

Gospodarka

rynkowa

stwarza

Gospodarka

rynkowa

stwarza

niewątpliwie duże zagrożenia inflacyjne,

niewątpliwie duże zagrożenia inflacyjne,

ale tworzy też instytucje i mechanizmy

ale tworzy też instytucje i mechanizmy

regulacyjne hamujące inflację. Inflacja

regulacyjne hamujące inflację. Inflacja

jest

więc

rynkowym

odbiciem

jest

więc

rynkowym

odbiciem

globalnego niezrównoważenia między

globalnego niezrównoważenia między

strumie niami dochodów i strumieniami

strumie niami dochodów i strumieniami

produkcji dóbr i usług, a podażą

produkcji dóbr i usług, a podażą

pieniądza ze strony banku centralnego i

pieniądza ze strony banku centralnego i

banków komercyjnych, co znajduje

banków komercyjnych, co znajduje

wyraz w okre ślonym wzroście cen

wyraz w okre ślonym wzroście cen

rynkowych.

rynkowych.

Z dotychczasowych ustaleń wynika, że

Z dotychczasowych ustaleń wynika, że

inflacja występuje wtedy, kiedy podaż

inflacja występuje wtedy, kiedy podaż

pieniądza rośnie szybciej od wzrostu

pieniądza rośnie szybciej od wzrostu

produktu narodowego lub kiedy rosną

produktu narodowego lub kiedy rosną

koszty na jednostkę produkcji.

koszty na jednostkę produkcji.

Może to być spowodowane miękką

Może to być spowodowane miękką

polityką pieniężną banku centralnego,

polityką pieniężną banku centralnego,

łatwo dostępnym kredytem w bankach

łatwo dostępnym kredytem w bankach

komercyjnych,

szczodrą

polityką

komercyjnych,

szczodrą

polityką

budżetową państwa od strony tworzenia

budżetową państwa od strony tworzenia

dodatkowego popytu, wzrostem cen

dodatkowego popytu, wzrostem cen

podstawowych surowców bądź wzrostem

podstawowych surowców bądź wzrostem

płac na jednostkę produkcji, wyrażonej

płac na jednostkę produkcji, wyrażonej

w cenach rynkowych.

w cenach rynkowych.

W latach osiemdziesiątych bieżącego

W latach osiemdziesiątych bieżącego

stulecia Keynesizm znalazł się w

stulecia Keynesizm znalazł się w

odwrocie.

Podstawowe

problemy

odwrocie.

Podstawowe

problemy

gospodarcze interpretowano w duchu

gospodarcze interpretowano w duchu

teorii neoklasycznej i jej nowoczesnej

teorii neoklasycznej i jej nowoczesnej

odmiany - teorii monetarystycznej.

odmiany - teorii monetarystycznej.

Monetaryzm

(kierunek

myśli

Monetaryzm

(kierunek

myśli

ekonomicznej) powstał w połowie lat

ekonomicznej) powstał w połowie lat

pięćdziesiątych bieżącego stulecia.

pięćdziesiątych bieżącego stulecia.

Monetaryści w oparciu o ilościową

Monetaryści w oparciu o ilościową

teorię

pieniądza

sformułowali

teorię

pieniądza

sformułowali

monetarystyczną teorię inflacji. Według

monetarystyczną teorię inflacji. Według

nich poziom cen rynkowych (P) będzie

nich poziom cen rynkowych (P) będzie

się zmieniał proporcjonalnie do wzrostu

się zmieniał proporcjonalnie do wzrostu

podaży pieniądza (M), czyli:

podaży pieniądza (M), czyli:

∆

∆

M/M = ∆P/P

M/M = ∆P/P

Według

monetarystów

występuje

Według

monetarystów

występuje

przyczynowo skutkowy związek między

przyczynowo skutkowy związek między

podażą pieniądza

podażą pieniądza

M,

M,

a przeciętnym

a przeciętnym

poziomem cen i ten związek - ich

poziomem cen i ten związek - ich

zdaniem - w sposób zadowalający

zdaniem - w sposób zadowalający

tłumaczy przyczyny inflacji (która po

tłumaczy przyczyny inflacji (która po

prostu wynika z nadmiernej podaży

prostu wynika z nadmiernej podaży

pieniądza w stosunku do realnego

pieniądza w stosunku do realnego

produktu narodowego brutto). Teoria ta

produktu narodowego brutto). Teoria ta

stała

się

popularna

(w

latach

stała

się

popularna

(w

latach

osiemdziesiątych) w USA.

osiemdziesiątych) w USA.

Tłumaczyła ona w prosty sposób

Tłumaczyła ona w prosty sposób

skomplikowane problemy ekonomiczne i

skomplikowane problemy ekonomiczne i

dostarczała praktycznych wskazówek,

dostarczała praktycznych wskazówek,

jaką politykę powinno prowadzić pań

jaką politykę powinno prowadzić pań

stwo i bank centralny, aby nie dopuścić

stwo i bank centralny, aby nie dopuścić

lub zahamować procesy inflacyjne i

lub zahamować procesy inflacyjne i

zapewnić

ustabilizowany

wzrost

zapewnić

ustabilizowany

wzrost

gospodarczy. Fundamentalną zasadą tej

gospodarczy. Fundamentalną zasadą tej

poli tyki monetarystycznej jest: podaż

poli tyki monetarystycznej jest: podaż

pieniądza powinna rosnąć w stałym

pieniądza powinna rosnąć w stałym

tempie na poziomie przewidywanego

tempie na poziomie przewidywanego

tempa wzrostu dochodu narodowego.

tempa wzrostu dochodu narodowego.

8. Rynek

8. Rynek

pracy

pracy

Na rynku pracy spotykają się:

Na rynku pracy spotykają się:

pracodawcy, czyli osoby chcące wynająć

pracodawcy, czyli osoby chcące wynająć

pracowników,

osoby

oferujące

swe

pracowników,

osoby

oferujące

swe

umiejętności, zdolności i pracowitość w

umiejętności, zdolności i pracowitość w

zamian za ekwiwalent pieniężny, zwany

zamian za ekwiwalent pieniężny, zwany

płacą.

płacą.

Płaca jest ceną pracy, stanowiącą

Płaca jest ceną pracy, stanowiącą

wynagrodzenie za jednostkę produktu

wynagrodzenie za jednostkę produktu

pracy. Umowa o pracę może obejmować

pracy. Umowa o pracę może obejmować

także

i

tzw.

ko-i

niepieniężne

także

i

tzw.

ko-i

niepieniężne

(nonmonetary

benefit).

(nonmonetary

benefit).

Pracownik

Pracownik

podejmując określoną pracę może też

podejmując określoną pracę może też

odnosić niekorzyści niepieniężne (np.

odnosić niekorzyści niepieniężne (np.

długi i zły dojazd do pracy, złe stosunki w

długi i zły dojazd do pracy, złe stosunki w

pracy

czy

atmosfera

wśród

pracy

czy

atmosfera

wśród

pracowników).

pracowników).

Pracownicy mogą otrzymywać poza

Pracownicy mogą otrzymywać poza

wynagrodzeniem za dochody z innych

wynagrodzeniem za dochody z innych

źródeł (takich jak z kapitału, czy

źródeł (takich jak z kapitału, czy

świadczenia społeczne, np. bezpłatna

świadczenia społeczne, np. bezpłatna

oświata, opieka lekarska).

oświata, opieka lekarska).

Rynek pracy - podobnie jak rynki

Rynek pracy - podobnie jak rynki

już

scharakteryzowanych

czynników

już

scharakteryzowanych

czynników

produkcji - jest analizowany jako rynek

produkcji - jest analizowany jako rynek

konkurencji doskonałej i konkurencji

konkurencji doskonałej i konkurencji

niedoskonałej.

niedoskonałej.

W badaniach przyjmuje się, że na

W badaniach przyjmuje się, że na

doskonale konkurencyjnym rynku pracy

doskonale konkurencyjnym rynku pracy

płaca

realna

jest

równa

płacy

płaca

realna

jest

równa

płacy

nominalnej.

nominalnej.

Płaca nominalna jest pieniężnym

Płaca nominalna jest pieniężnym

wynagrodzeniem za jednostkę czasu

wynagrodzeniem za jednostkę czasu

pracy. Natomiast płaca realna stanowi

pracy. Natomiast płaca realna stanowi

koszyk dóbr, które pracownik może

koszyk dóbr, które pracownik może

nabyć za daną płacę nominalną, przy

nabyć za daną płacę nominalną, przy

danych cenach dóbr konsumpcyjnych.

danych cenach dóbr konsumpcyjnych.

Analiza doskonale konkurencyjnego

Analiza doskonale konkurencyjnego

rynku pracy sprowadza się (podobnie

rynku pracy sprowadza się (podobnie

jak w przypadku wszystkich innych

jak w przypadku wszystkich innych

rynków) do ana lizy popytu, podaży i

rynków) do ana lizy popytu, podaży i

ceny. Popyt na pracę — jak już

ceny. Popyt na pracę — jak już

informowano

—

ze

strony

informowano

—

ze

strony

przedsiębiorstw wynika z popytu na inne

przedsiębiorstw wynika z popytu na inne

czynniki pro dukcji i jest to popyt

czynniki pro dukcji i jest to popyt

pochodny względem popytu na dobra

pochodny względem popytu na dobra

wytwa rzane przez danych pracowników.

wytwa rzane przez danych pracowników.

Krótkookresowy popyt

Krótkookresowy popyt

przedsiębiorstwa w warunkach

przedsiębiorstwa w warunkach

konkurencji doskonałej

konkurencji doskonałej

W długim okresie przedsiębiorstwo

W długim okresie przedsiębiorstwo

może

wybierać

spośród

technik

może

wybierać

spośród

technik

wytwarzania i tym samym zmienić

wytwarzania i tym samym zmienić

proporcje, w jakich sto suje poszczególne

proporcje, w jakich sto suje poszczególne

czynniki

produkcji.

Natomiast

w

czynniki

produkcji.

Natomiast

w

krótkim

okresie

krótkim

okresie

jest wyposażone w pewne stałe czynniki

jest wyposażone w pewne stałe czynniki

produkcji i możliwości zmiany technik

produkcji i możliwości zmiany technik

wytwarzania ma ograniczone. Popyt na

wytwarzania ma ograniczone. Popyt na

pracę w krótkim okresie odbywa się

pracę w krótkim okresie odbywa się

więc przy stałej ilości i stałym koszcie za

więc przy stałej ilości i stałym koszcie za

stosowania kapitału. Wybór wielkości

stosowania kapitału. Wybór wielkości

zatrudnienia w przedsiębiorstwie, tzn.

zatrudnienia w przedsiębiorstwie, tzn.

popyt na pracę, odbywa się jak pokazuje

popyt na pracę, odbywa się jak pokazuje

poniższy wykres.

poniższy wykres.

Wybór wielkości zatrudnienia w przedsiębiorstwie

Wybór wielkości zatrudnienia w przedsiębiorstwie

Przy dowolnym zatrudnieniu działa

Przy dowolnym zatrudnieniu działa

prawo

malejącej

produk cyjności

prawo

malejącej

produk cyjności

krańcowej.

Krańcowej

Wobec

tego

krańcowej.

Krańcowej

Wobec

tego

wartość krańcowego produktu pracy

wartość krańcowego produktu pracy

MVPL spada. W warunkach wolnej

MVPL spada. W warunkach wolnej

konkurencji

na

rynku

pracy

konkurencji

na

rynku

pracy

przedsiębiorstwo może zatrudnić siłę

przedsiębiorstwo może zatrudnić siłę

roboczą za stałą stawkę płacy równą W0

roboczą za stałą stawkę płacy równą W0

(gdyż nie ma ono wpływuwu na ceny na

(gdyż nie ma ono wpływuwu na ceny na

rynku pracy). Do punktu L* wzrost

rynku pracy). Do punktu L* wzrost

zatrudnienia przynosi przyrost zysku (bo

zatrudnienia przynosi przyrost zysku (bo

wartość krańcowego produktu pracy

wartość krańcowego produktu pracy

przekracza stawkę płacy, czyli koszt

przekracza stawkę płacy, czyli koszt

krańcowy

dodatkowo

zatrudnionego

krańcowy

dodatkowo

zatrudnionego

pracownika). Na prawo od punktu L*

pracownika). Na prawo od punktu L*

opłaca się zmniejszać zatrudnienie

opłaca się zmniejszać zatrudnienie

(gdyż płaca jest wy ższa od krańcowego

(gdyż płaca jest wy ższa od krańcowego

produktu pracy).

produktu pracy).

L*

wyznacza

więc

poziom

L*

wyznacza

więc

poziom

zatrudnienia

zapewniający

zatrudnienia

zapewniający

przedsiębiorstwu

maksymalny

zysk.

przedsiębiorstwu

maksymalny

zysk.

MVPL (wartość krańcowego produktu

MVPL (wartość krańcowego produktu

pracy —

pracy —

marginal value product of

marginal value product of

labour)

labour)

jest

to

dodatkowy

utarg

jest

to

dodatkowy

utarg

uzyskany w wyniku sprzedaży produktu

uzyskany w wyniku sprzedaży produktu

wytworzonego

przez

dodatkowego

wytworzonego

przez

dodatkowego

pracowni ka. Ponieważ przedsiębiorstwo

pracowni ka. Ponieważ przedsiębiorstwo

działa

w

warunkach

konkurencji

działa

w

warunkach

konkurencji

doskonałej, MVPL równa jest fizycznym

doskonałej, MVPL równa jest fizycznym

rozmiarom wytworzonej przez niego

rozmiarom wytworzonej przez niego

produkcji pomnożonej przez cenę, po

produkcji pomnożonej przez cenę, po

jakiej te dodatko we produkty mogą być

jakiej te dodatko we produkty mogą być

sprzedane.

sprzedane.

Przy danych cenach w krótkim

Przy danych cenach w krótkim

okresie wartość marginalne go produktu

okresie wartość marginalne go produktu

p tuje się pod wpływem zjawiska

p tuje się pod wpływem zjawiska

malejące go

produktu

marginalnego.

malejące go

produktu

marginalnego.

Jeżeli płaca PL rośnie, to pracodawca

Jeżeli płaca PL rośnie, to pracodawca

zmniejsza ilość pracy, aby wyrównać

zmniejsza ilość pracy, aby wyrównać

płacę

z

wartością

produktu

płacę

z

wartością

produktu

marginalnego pracy, i odwrotnie. Zatem

marginalnego pracy, i odwrotnie. Zatem

krzywa popytu indywi dualnego na pracę

krzywa popytu indywi dualnego na pracę

ma nachylenie ujemne.

ma nachylenie ujemne.

Popyt na pracę przy danej cenie pracy

Popyt na pracę przy danej cenie pracy

zależy od:

zależy od:

•

zmian cen produktu wytwarzanego

zmian cen produktu wytwarzanego

przez pracowników,

przez pracowników,

•

zmian w produkcie marginalnym

zmian w produkcie marginalnym

pracy, dokonujących się głównie w

pracy, dokonujących się głównie w

wyniku intensywniejszej pracy oraz

wyniku intensywniejszej pracy oraz

postępu tech nicznego. Jeżeli produkt

postępu tech nicznego. Jeżeli produkt

marginalny pracy rośnie, to krzywa

marginalny pracy rośnie, to krzywa

popytu na pracę przesuwa się,

popytu na pracę przesuwa się,

ceteris

ceteris

pańbus,

pańbus,

w prawo. Gdy jednak odrzuci się

w prawo. Gdy jednak odrzuci się

założenie

założenie

ceteris

pańbus,

ceteris

pańbus,

wzrost

wzrost

produktu mar ginalnego pracy w całej

produktu mar ginalnego pracy w całej

branży spowoduje wzrost podaży pro

branży spowoduje wzrost podaży pro

duktu branży i spadek ceny. Może

duktu branży i spadek ceny. Może

wówczas

nastąpić

spadek

wartości

wówczas

nastąpić

spadek

wartości

produktu marginalnego pracy, krzywa

produktu marginalnego pracy, krzywa

popytu zaś przesunie się w lewo. Zależy

popytu zaś przesunie się w lewo. Zależy

to od relacji spadku ceny produk tu

to od relacji spadku ceny produk tu

branży

do

wzrostu

produktu

branży

do

wzrostu

produktu

marginalnego pracy.

marginalnego pracy.

Popyt na pracą w warunkach

Popyt na pracą w warunkach

monopolu i monopsonu

monopolu i monopsonu

Monopol występuje na rynku

Monopol występuje na rynku

produkcji, a monopson na rynku

produkcji, a monopson na rynku

czynników produkcji. Przedsiębiorstwo o

czynników produkcji. Przedsiębiorstwo o

pozycji

monopsonistycznej

ma

do

pozycji

monopsonistycznej

ma

do

czynienia z wznoszącą się krzywą

czynienia z wznoszącą się krzywą

danego czynnika. Musi ono oferować

danego czynnika. Musi ono oferować

wyższą cenę, aby przyciągnąć większą

wyższą cenę, aby przyciągnąć większą

jego ilość. Koszt krańcowy dodatkowej

jego ilość. Koszt krańcowy dodatkowej

jednostki czynnika produkcji przekra cza

jednostki czynnika produkcji przekra cza

zatem jego cenę. Zwiększając ilość

zatem jego cenę. Zwiększając ilość

stosowanego czynnika pro dukcji musi

stosowanego czynnika pro dukcji musi

się liczyć z tym, iż w ten sposób podbija

się liczyć z tym, iż w ten sposób podbija

cenę płaconą wszystkim zatrudnionym

cenę płaconą wszystkim zatrudnionym

dotychczas jednostkom tego czynnika.

dotychczas jednostkom tego czynnika.

Obrazuje to wykres.

Obrazuje to wykres.

Popyt na pracę w monopolu i monopsonie

Popyt na pracę w monopolu i monopsonie

Krzywa MVPL (wartość krańcowego

Krzywa MVPL (wartość krańcowego

produktu

pracy)

odnosi

się

do

produktu

pracy)

odnosi

się

do

warunków wolnej konkurencji, a krzywa

warunków wolnej konkurencji, a krzywa

MRPL — do wa runków konkurencji

MRPL — do wa runków konkurencji

niedoskonałej. W przypadku monopsonu

niedoskonałej. W przypadku monopsonu

krań cowy koszt pracy MCL przewyższa

krań cowy koszt pracy MCL przewyższa

stawkę

płacy

i

rośnie

wraz

ze

stawkę

płacy

i

rośnie

wraz

ze

zwiększeniem

zatrudnienia.

Ogólna

zwiększeniem

zatrudnienia.

Ogólna

zasada postępowania naka zuje wybierać

zasada postępowania naka zuje wybierać

taką wielkość zatrudnienia, przy której

taką wielkość zatrudnienia, przy której

krańco wy koszt ostatniej jednostki pracy

krańco wy koszt ostatniej jednostki pracy

równy jest krańcowemu przy chodowi

równy jest krańcowemu przy chodowi

uzyskanemu dzięki jej zatrudnieniu,

uzyskanemu dzięki jej zatrudnieniu,

czyli

MCL

=

MRPL,

wtedy

czyli

MCL

=

MRPL,

wtedy

przedsiębiorstwo zmaksymalizuje zysk.

przedsiębiorstwo zmaksymalizuje zysk.

Z wykresu wynika więc, że:

Z wykresu wynika więc, że:

1.

1.

przedsiębiorstwo

zmaksymalizuje

przedsiębiorstwo

zmaksymalizuje

zysk wtedy, kiedy utarg krań cowy,

zysk wtedy, kiedy utarg krań cowy,

uzyskany

dzięki

zatrudnieniu

uzyskany

dzięki

zatrudnieniu

dodatkowego pracowni ka, zrówna się z

dodatkowego pracowni ka, zrówna się z

jego

kosztem

krańcowym.

W

jego

kosztem

krańcowym.

W

przeciwnym

przy padku

wielkość

przeciwnym

przy padku

wielkość

zatrudnienia jest niewłaściwa;

zatrudnienia jest niewłaściwa;

2.

2.

przedsiębiorstwo, które nie ma

przedsiębiorstwo, które nie ma

możliwości oddziaływania na ceny ani

możliwości oddziaływania na ceny ani

swego

produktu,

ani

czynników

swego

produktu,

ani

czynników

produkcji, ustali pła cę na poziomie WQ

produkcji, ustali pła cę na poziomie WQ

równym wartości krańcowego produktu

równym wartości krańcowego produktu

pracy

MVPL,

zatrudniając

L

pracy

MVPL,

zatrudniając

L

pracowników;

pracowników;

3.

3.

przedsiębiorstwo

nie

mające

przedsiębiorstwo

nie

mające

możliwości oddziaływania na ceny na

możliwości oddziaływania na ceny na

rynku pracy, ale mogące skutecznie

rynku pracy, ale mogące skutecznie

wpływać na ceny do starczanych na

wpływać na ceny do starczanych na

rynek

produktów,

ustali

krańcowy

rynek

produktów,

ustali

krańcowy

przychód z pracy MRPL na poziomie

przychód z pracy MRPL na poziomie

równym WQ i zatrudni L3 pracow ników;

równym WQ i zatrudni L3 pracow ników;

Popyt gałęzi na pracę

Popyt gałęzi na pracę

MVPL0 powstaje przez sumowanie

MVPL0 powstaje przez sumowanie

MVPL przedsiębiorstw przy cenie P0.

MVPL przedsiębiorstw przy cenie P0.

Każde przedsiębiorstwo i gałąź ustala

Każde przedsiębiorstwo i gałąź ustala

MVPL na po ziomie równym W0. Niższa

MVPL na po ziomie równym W0. Niższa

płaca Wj skłania przedsiębiorstwa i ga

płaca Wj skłania przedsiębiorstwa i ga

łąź do przesuwania się w dół po ich

łąź do przesuwania się w dół po ich

krzywych MVPL aż do punktu Ej,

krzywych MVPL aż do punktu Ej,

Dodatkowe

zatrudnienie

i

większa

Dodatkowe

zatrudnienie

i

większa

produkcja gałęzi (przesunię cie w prawo

produkcja gałęzi (przesunię cie w prawo

krzywej podaży gałęzi) prowadzą do

krzywej podaży gałęzi) prowadzą do

powstania

nad wyżki

podaży

przy

powstania

nad wyżki

podaży

przy

wyjściowej cenie P0. Dla zachowania

wyjściowej cenie P0. Dla zachowania

równowa gi na rynku cena produktu

równowa gi na rynku cena produktu

musi spaść, co przesuwa w lewo MVPL

musi spaść, co przesuwa w lewo MVPL

poszczególnych przedsiębiorstw.

poszczególnych przedsiębiorstw.

Nowa krzywa wartości krańcowe go

Nowa krzywa wartości krańcowe go

produktu

pracy

gałęzi

przyjmuje

produktu

pracy

gałęzi

przyjmuje

położenie MVPLy poziom za trudnienia

położenie MVPLy poziom za trudnienia

wyznacza punkt Er. Łącząc punkty E0 Er

wyznacza punkt Er. Łącząc punkty E0 Er

itp. uzyskuje się krzywą popytu gałęzi na

itp. uzyskuje się krzywą popytu gałęzi na

pracę D, D,.

pracę D, D,.

4.

4.

przedsiębiorstwo, które nie może

przedsiębiorstwo, które nie może

kształtować ceny na swoje wy roby, lecz

kształtować ceny na swoje wy roby, lecz

oddziaływuje na ceny na rynku pracy,

oddziaływuje na ceny na rynku pracy,

ustali MVPL na poziomie równym

ustali MVPL na poziomie równym

krańcowemu kosztowi pracy MCL zatrud

krańcowemu kosztowi pracy MCL zatrud

niając L2 pracowników;

niając L2 pracowników;

5.

5.

przedsiębiorstwo będące zarówno

przedsiębiorstwo będące zarówno

monopolem, jak i monopso-nem, ustali

monopolem, jak i monopso-nem, ustali

koszt krańcowy pracy MCL na poziomie

koszt krańcowy pracy MCL na poziomie

równym

MRPL,

zatrudniając

L4

równym

MRPL,

zatrudniając

L4

pracowników;

pracowników;

6.

6.

ogólna zasada postępowania jest

ogólna zasada postępowania jest

następująca: wybierać taką wielkość

następująca: wybierać taką wielkość

zatrudnienia, przy której krańcowy

zatrudnienia, przy której krańcowy

koszt ostatniej jed nostki równy jest

koszt ostatniej jed nostki równy jest

krańcowemu przychodowi uzyskanemu

krańcowemu przychodowi uzyskanemu

dzię ki jej zatrudnieniu, czyli MCL =

dzię ki jej zatrudnieniu, czyli MCL =

MRPL;

MRPL;

7.

7.

kiedy

przedsiębiorstwo

nie

ma

kiedy

przedsiębiorstwo

nie

ma

możliwości oddziaływania na ceny na

możliwości oddziaływania na ceny na

rynku pracy, krańcowy koszt pracy MCL

rynku pracy, krańcowy koszt pracy MCL

jest po prostu stawką płacy. Jeżeli

jest po prostu stawką płacy. Jeżeli

przedsiębiorstwo nie ma wpływu na ceny

przedsiębiorstwo nie ma wpływu na ceny

swoich wyrobów, krańcowy przychód

swoich wyrobów, krańcowy przychód

uzyskany dzięki zatrud nieniu MRPL równy

uzyskany dzięki zatrud nieniu MRPL równy

jest wartości krańcowego produktu pra cy

jest wartości krańcowego produktu pra cy

MVPL;

MVPL;

8.

8.

przesunięcie

krzywej

popytu

na

przesunięcie

krzywej

popytu

na

produkty przedsiębiorstwa w górę lub

produkty przedsiębiorstwa w górę lub

powiększenie

jego

zasobu

kapitału

powiększenie

jego

zasobu

kapitału

przesunie

do

góry

krzywą

MRPL,

przesunie

do

góry

krzywą

MRPL,

zwiększając popyt zgłaszany na pracę

zwiększając popyt zgłaszany na pracę

przez

przedsiębiorstwo

o

pozycji

przez

przedsiębiorstwo

o

pozycji

monopolistycznej. Przesunięcie w górę

monopolistycznej. Przesunięcie w górę

krzywej MCL zmniejszy popyt monopsonu

krzywej MCL zmniejszy popyt monopsonu

na siłę ro boczą;

na siłę ro boczą;

9.

9.

niższa

płaca

realna

skłania

niższa

płaca

realna

skłania

przedsiębiorstwo do przesuwania się w

przedsiębiorstwo do przesuwania się w

dół po linii MPL i zatrudniania

dół po linii MPL i zatrudniania

dodatkowych pracowni ków do momentu

dodatkowych pracowni ków do momentu

ponownego zrównania MPL z płacą

ponownego zrównania MPL z płacą

realną.

realną.

Krzywa popytu gałęzi na pracę

Krzywa popytu gałęzi na pracę

MVPL

powstaje

dzięki

sumo waniu

MVPL

powstaje

dzięki

sumo waniu

odpowiednich

krzywych

wszystkich

odpowiednich

krzywych

wszystkich

przedsiębiorstw.

Wobec

tego

przedsiębiorstw.

Wobec

tego

elastyczność

popytu

na

pracę

elastyczność

popytu

na

pracę

konkretnej

gałęzi

odzwierciedla

konkretnej

gałęzi

odzwierciedla

elastyczność popytu na produkty tej

elastyczność popytu na produkty tej

gałęzi.

gałęzi.

Bezrobocie

Bezrobocie

W

literaturze

ekonomicznej

W

literaturze

ekonomicznej

powszechnie wyróżnia się trzy główne

powszechnie wyróżnia się trzy główne

rodzaje

bezrobocia:

frykcyjne,

rodzaje

bezrobocia:

frykcyjne,

strukturalne i koniunkturalne.

strukturalne i koniunkturalne.

Bezrobocie frykcyjne obejmuje tę

Bezrobocie frykcyjne obejmuje tę

grupę osób, która ze względu na stan

grupę osób, która ze względu na stan

zdrowia fizycznego i psychicznego nie

zdrowia fizycznego i psychicznego nie

może znaleźć odpowiedniej pracy,

może znaleźć odpowiedniej pracy,

przejściowo nie może znaleźć pracy

przejściowo nie może znaleźć pracy

ze względu na zmianę zawodu.

ze względu na zmianę zawodu.

Bezrobocie strukturalne wynika z

Bezrobocie strukturalne wynika z

rozbieżności struktury popytu na pracę i

rozbieżności struktury popytu na pracę i

struktury jej podaży z punktu widzenia

struktury jej podaży z punktu widzenia

wymaganych kwalifikacji.

wymaganych kwalifikacji.

Wywołane jest ono strukturalnymi

Wywołane jest ono strukturalnymi

zmianami

gospodarki

narodowej

zmianami

gospodarki

narodowej

(upadkiem pewnych dziedzin produkcji).

(upadkiem pewnych dziedzin produkcji).

Może też wynikać z niedorozwoju

Może też wynikać z niedorozwoju

gospodarczego i braku odpowiednich

gospodarczego i braku odpowiednich

stanowisk pracy. Ten rodzaj bezrobocia

stanowisk pracy. Ten rodzaj bezrobocia

występuje w skali ma sowej w krajach

występuje w skali ma sowej w krajach

słabo

rozwiniętych

pod

względem

słabo

rozwiniętych

pod

względem

gospodarczym.

gospodarczym.

Bezrobocie

koniunkturalne

Bezrobocie

koniunkturalne

spowodowane

jest

niedostatkiem

spowodowane

jest

niedostatkiem

globalnego popytu i spadkiem produkcji

globalnego popytu i spadkiem produkcji

oraz zwalnianiem części pracowników

oraz zwalnianiem części pracowników

(w

szcze gólności

mniej

(w

szcze gólności

mniej

wykwalifikowanych). Jest to wielkość

wykwalifikowanych). Jest to wielkość

płynna, gdyż w okresie ożywienia i

płynna, gdyż w okresie ożywienia i

wysokiej

koniunktury

ten

rodzaj

wysokiej

koniunktury

ten

rodzaj

bezrobocia spada.

bezrobocia spada.

W latach trzydziestych bezrobocie

W latach trzydziestych bezrobocie

obejmowało, w najbardziej wówczas

obejmowało, w najbardziej wówczas

rozwiniętych krajach, 20-25% zasobów

rozwiniętych krajach, 20-25% zasobów

siły roboczej. Stopa bezrobocia w Polsce

siły roboczej. Stopa bezrobocia w Polsce

w roku 1931 osiągnęła 21,2%. Po II

w roku 1931 osiągnęła 21,2%. Po II

wojnie światowej głównie w latach

wojnie światowej głównie w latach

sześćdzie siątych i siedemdziesiątych

sześćdzie siątych i siedemdziesiątych

bezrobocie zmalało (ten jego stan

bezrobocie zmalało (ten jego stan

uznawano nawet za pełne zatrudnienie).

uznawano nawet za pełne zatrudnienie).

W latach osiemdziesiątych znów

W latach osiemdziesiątych znów

bezrobocie staje się problemem w

bezrobocie staje się problemem w

krajach rozwiniętych. Na początku lat

krajach rozwiniętych. Na początku lat

dziewięćdziesiątych

obserwuje

się

dziewięćdziesiątych

obserwuje

się

tendencję dalszego jego wzrostu.

tendencję dalszego jego wzrostu.

W 1987 r. na obszarze Wspólnoty

W 1987 r. na obszarze Wspólnoty

Europejskiej było około 16 min bezrobot

Europejskiej było około 16 min bezrobot

nych, z czego połowa należała do

nych, z czego połowa należała do

kategorii

osób

długookresowego

kategorii

osób

długookresowego

bezrobocia. Stopa bezrobocia jest więc

bezrobocia. Stopa bezrobocia jest więc

wysoka.

wysoka.

Stopa bezrobocia to odsetek nie

Stopa bezrobocia to odsetek nie

zatrudnionych w stosunku do ogólnej

zatrudnionych w stosunku do ogólnej

liczby

pracowników

w

gospodarce

liczby

pracowników

w

gospodarce

narodowej. Stopę bezrobocia w krajach

narodowej. Stopę bezrobocia w krajach

gospodarczo

rozwiniętych

obrazuje

gospodarczo

rozwiniętych

obrazuje

tabela. Negatywne zjawiska społeczne

tabela. Negatywne zjawiska społeczne

towarzyszące bezrobociu powodują, że w

towarzyszące bezrobociu powodują, że w

krajach rozwiniętych podejmuje się

krajach rozwiniętych podejmuje się

różne programy dotyczące rynku pracy.

różne programy dotyczące rynku pracy.

Jeśli bezrobocie wzrasta powyżej

Jeśli bezrobocie wzrasta powyżej

stopy naturalnej, wtedy place spadają,

stopy naturalnej, wtedy place spadają,

zwiększa się rentowność pro dukcji i

zwiększa się rentowność pro dukcji i

zatrudnienie wzrasta. Natomiast spadek

zatrudnienie wzrasta. Natomiast spadek

bezrobocia poniżej stopy naturalnej

bezrobocia poniżej stopy naturalnej

wzmaga żądania placowe, co obniża

wzmaga żądania placowe, co obniża

rentowność produkcji, jej rozmiary i

rentowność produkcji, jej rozmiary i

wywołuje wzrost bezrobocia do poziomu

wywołuje wzrost bezrobocia do poziomu

stopy naturalnej. W ten sposób -

stopy naturalnej. W ten sposób -

zdaniem monetarystów - sama wraca do

zdaniem monetarystów - sama wraca do

stanu

równowagi

gospodar czej.

To

stanu

równowagi

gospodar czej.

To

rozumowanie monetarystów wyklucza

rozumowanie monetarystów wyklucza

zjawisko wymienialności mię dzy stopą

zjawisko wymienialności mię dzy stopą

inflacji a stopą bezrobocia. Przy tej

inflacji a stopą bezrobocia. Przy tej

samej stopie bezrobocia naturalnego

samej stopie bezrobocia naturalnego

mogą występować różne stopy inflacji.

mogą występować różne stopy inflacji.

Stopa bezrobocia

Stopa bezrobocia

w krajach

w krajach

rozwiniętych

rozwiniętych

gospodarczo w %

gospodarczo w %

Pojęcie naturalna stopa bezrobocia

Pojęcie naturalna stopa bezrobocia

(wprowadzone przez M. Friedmana w

(wprowadzone przez M. Friedmana w

1967) zapoczątkowało wielką dyskusję

1967) zapoczątkowało wielką dyskusję

wśród ekonomistów zachodnich (w

wśród ekonomistów zachodnich (w

latach

siedemdziesiątych

i

latach

siedemdziesiątych

i

osiemdziesiątych).

Odrzucenie

osiemdziesiątych).

Odrzucenie

interpretacji krzywej Philipsa według

interpretacji krzywej Philipsa według

zasady

wymienialności

oraz

stopy

zasady

wymienialności

oraz

stopy

bezrobocia i inflacji wynikających z

bezrobocia i inflacji wynikających z

założeń

teorii

Keynesa

oznaczało

założeń

teorii

Keynesa

oznaczało

zakończenie

dominacji

klasycz nego

zakończenie

dominacji

klasycz nego

keynesizmu

i

postawienie

nowych

keynesizmu

i

postawienie

nowych

problemów

teoretycznych,

które

problemów

teoretycznych,

które

przyjęły

nazwę

teorii

racjonalnych

przyjęły

nazwę

teorii

racjonalnych

oczekiwań.

oczekiwań.

Bezrobotni w

Bezrobotni w

Polsce. Stan na

Polsce. Stan na

31.12.2006 r.

31.12.2006 r.

Zatrudnienie

Zatrudnienie

w przemyśle

w przemyśle