Antropologia kulturowa

Wykład VI

I Niehierarchiczne struktury

społeczne

II Podziały związane z wiekiem

III Podziały związane z płcią

IV Pokrewieństwo

V Powinowactwo

I Niehierarchiczne struktury

społeczne

• Organizacja społeczeństw

przedpiśmiennych opierała się w

znacznej mierze na różnicach statusów

• Konsekwencją tego było dużo większe

znaczenie niehierarchicznych struktur

społecznych, niż hierarchicznych

• Zaś dla antropologii oznaczało to

poważne ograniczenia w stosowaniu

teoretycznej perspektywy

marksistowskiej lepiej sprawdzającej się

w badaniach społeczeństw

nowoczesnych

I Niehierarchiczne struktury

społeczne

• Istotą niehierarchicznych struktur

społecznych nie jest brak różnic
między osobami posiadającymi
określone statusy społeczne. Te
różnice mogą być znaczne

• Jednak nie jest możliwe precyzyjne

określenie, posiadacze których
statusów znajdują się jednoznacznie
wyżej w hierarchii, którzy zaś niżej

I Niehierarchiczne struktury

społeczne

• Przykładem takiej

sytuacji może być tzw.

Berdache

• Była to osoba, której

przypisywano

podwójny status

płciowy

• Czasem wiązał się on

ze skłonnościami

homoseksualnymi,

bądź brakiem

wykrystalizowanej

tożsamości płciowej

I Niehierarchiczne struktury

społeczne

• Jednak nie było to konieczne – berdache

mógł być także osobą heteroseksualną

• Status berdache’a został szczególnie dobrze

zbadany w społecznościach indiańskich
wysoko ceniących kulturowe cechy męskie

• Jednak berdache był w nich otaczany

szczególnym szacunkiem i pełnił bardzo
ważne role społeczne

• Wiązały się one głównie z życiem

obrzędowym, praktykami szamańskimi,
sztuką

II Wiek

• Pojmowanie wieku w społecznościach

pierwotnych, choć miało duże znaczenie

społeczne, podlegało innym regułom, niż w

społeczeństwach nowoczesnych

• Zdecydowanie ważniejsza od rocznika

urodzenia była przynależność do kategorii

wiekowej

• Wyznaczano ją nie tylko według czasu

urodzenia, lecz także kryteriów społecznej

zgody na wejście do tej kategorii

(wyrażanej np. w rytuałach przejścia)

II Wiek

• Najczęściej na podstawie wieku

wyodrębniano trzy podstawowe kategorie

ludzi: dzieci, dorosłych i starców

• Obrzędy przejścia koncentrowały się

zwłaszcza na styku dzieci/dorośli i dotyczyły

przede wszystkim chłopców

• Przedstawicielom każdej z kategorii

przysługiwały inne prawa, spoczywały na

nich także inne obowiązki

• Szczególnie znacząca pod tym względem

byłą kategoria starców, którym przyznawano

funkcje doradcze i przywódcze, nierzadko

ignorując statusowe podziały związane z płcią

III Płeć

• Zróżnicowanie statusowe związane z płcią

stanowi jedno z podstawowych kryteriów

podziału społeczeństw

• Jego podstawą są różnice fizjologiczne,

lecz wykracza on daleko poza nie

• W naukach społecznych przyjmuje się za

uzasadniony podział na płeć biologiczną

(sex) i kulturową (gender)

• Płeć biologiczna to biologiczne cechy

osobników posiadających określoną płeć,

płeć kulturowa to wszystkie normy i

wzorce składające się na kulturowy

wizerunek idealnej osoby będącej

„nosicielem” płci biologicznej

IV Pokrewieństwo

• Zagadnienie pokrewieństwa jest

problemem, na którym została oparta

nowożytna antropologia

• Formy życia rodzinnego uznano za

najbardziej różnicującą, a jednocześnie

najłatwiej uchwytną cechę kulturową

• Jednak z czasem okazało się, że

istniejące wzory życia rodzinnego

znacznie wykraczają poza przyjęty w

Europie schemat rodziny

monogamicznej (ewentualnie

poligamicznej)

IV Pokrewieństwo

• Za rdzeń rodziny uznaje się matkę z

dzieckiem. Ojciec i jego relacje z dzieckiem
są dość różnorodne, dlatego trudno
twierdzić, że jest on nieodzowną częścią
rodziny

• Inną kwestią jest rozległość rodziny i

włączanie do niej mniej, lub bardziej
odległych krewnych (rodzina nuklearna vs
wielka rodzina)

• Sprawę dodatkowo komplikuje jednoczesne

praktykowanie kilku form rodzinnych w tej
samej kulturze (np. Eskimosi)

IV Pokrewieństwo

• Również ustalenie pokrewieństwa różni

się w zależności od kultury.

• W tej materii wyodrębnia się dwie

reguły: unilateralną (wyznaczanie

pokrewieństwa w jednej linii) i

bilateralną (wyznaczanie

pokrewieństwa w dwóch liniach)

• Pokrewieństwo unilateralne może być

patrylinearne (pokrewieństwo w linii

ojca), lub matrylinearne

(pokrewieństwo w linii matki)

IV Pokrewieństwo

IV Pokrewieństwo

IV Pokrewieństwo

IV Pokrewieństwo

• Uniwersalną instytucją związaną z

pokrewieństwem jest tabu

kazirodztwa, lecz nie ma jednolitych

zasad określających, kto mu podlega

• Na ogół dotyczy ono stosunków

seksualnych rodzic – dziecko i brat –

siostra

• Jednak nacisk, jaki kładzie się na te

dwa rodzaje wykroczeń zależny jest

od matry-, bądź patrylinearyzmu

preferowanego w danej kulturze

V Powinowactwo

• Powinowactwo, w odróżnieniu od

pokrewieństwa opiera się nie na związkach
biologicznych, lecz prawnych wynikających
z zawarcia małżeństwa

• Te zależności uznaje się za sedno

małżeństwa, w odróżnieniu od kwestii
emocjonalnych, czy seksualnych

• Rodzaje małżeństw określa się ze względu

na: 1. grupę doboru małżeńskiego, 2.
liczbę współmałżonków oraz 3. miejsce
zamieszkania nowo zawartego małżeństwa

V Powinowactwo

• Zależnie od grupy, z której pochodzą

małżonkowie wyróżnia się dwa rodzaje

małżeństw: endogamiczne i

egzogamiczne

• Zależnie od ilości współmałżonków

wyróżnia się małżeństwa poligamiczne

(poliandria, lub poligynia) i

monogamiczne

• Zależnie od miejsca zamieszkania

wyróżnia się małżeństwa matrylokalne,

patrylokalne, bądź neolokalne

V Powinowactwo

• Osobliwością małżeńskich reguł w

społeczeństwach poatrylinearnych i

matrylinearnych są tzw. Małżeństwa

preferencyjne

• Dotyczą one kuzynów przeciwległych,

a więc dzieci brata i siostry

• Wg C. Levi – Straussa ich istotą jest

przywrócenie stanu równowagi

wymiany kobiet między rodzinami

V Powinowactwo

V Powinowactwo

Zagadnienia

Do przemyślenia

1. Reguły ustalania

pokrewieństwa

2. Typy małżeństw