System konstytucyjnych

środków ochrony

praw i wolności

Źródła normatywne

• Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia

1997 r.

• Ustawa z dnia 1 kwietnia 1997 r. o

Trybunale Konstytucyjnym

• Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o

Rzeczniku Praw Obywatelskich

Literatura

• Prawo konstytucyjne RP (red.

P.Sarnecki), Wydanie 9

• Pozainstancyjne środki ochrony

prawnej (red.) M.Romańska

• System organów ochrony prawnej w

Polsce (red. M.Kruk)

Status prawny jednostki

i jego elementy

Status prawny

Prawa

Wolności

Obowiązki

Prawo jednostki

• Przyznanie adresatom określonych

uprawnień (roszczeń)

• Aktywna rola państwa (prawodawcy)
• Konieczność wskazania podstawy

prawnej przez adresata prawa

• Np. prawo wyborcze, prawo do nauki,

prawo do ochrony zdrowia

Wolność jednostki

• Zagwarantowanie sfery wolnej od

ingerencji

• Bierna rola państwa
• Konieczność określenia granic wolności
• Konieczność wskazania podstawy

prawnej do ingerencji w sferę wolności

• Np. nietykalność osobista, wolność

religii, wolność zgromadzeń

Normy programowe

• Adresatem jest władza publiczna
• Nakaz optymalizacyjny
• Brak podstaw prawnych do

konkretnych roszczeń wobec
państwa

Prawo

a norma programowa

• Inny adresat (jednostka – władza

publiczna)

• Inna treść (roszczenie wobec państwa –

nakaz prowadzenia określonej polityki)

• Np. prawo do pracy – nakaz

prowadzenia polityki ograniczającej
bezrobocie

Obowiązek jednostki

• Powinność określenia świadczeń na

rzecz organów władzy publicznej

• Aktywna rola jednostki
• Konieczność wskazania podstawy

prawnej do egzekwowania świadczeń

• Np. obowiązek służby wojskowej,

ponoszenia ciężarów publicznych

(podatki)

Adresaci praw

i wolności

Podmioty

prawa

Osoby

fizyczne

Osoby

prawne

Osoby pr.

prawa prywatnego

Osoby pr.

prawa publicznego

Np. spółka

Np. gmina

Osoby fizyczne

Adresaci

Obywatele

Cudzoziemcy

Obywatele

innych państw

Bezpaństwowcy

(apatrydzi)

Prawo

obywatelskie

• Np. art. 60 Konstytucji: Obywatele

polscy korzystający z pełni praw
publicznych mają prawo dostępu do
służby publicznej na jednakowych
zasadach

Wolność człowieka

• Np. art. 58 ust. 1 Konstytucji:

Każdemu zapewnia się wolność
zrzeszania się

Wolność obywatelska

• Art.11 ust. 1 Konstytucji:

Rzeczpospolita Polska zapewnia
wolność tworzenia i działania partii
politycznych. Partie polityczne
zrzeszają na zasadach dobrowolności
i równości obywateli polskich w celu
wpływania metodami
demokratycznymi na kształtowanie
polityki państwa.

Prawo człowieka

• Np. art. 64 ust. 1 Konstytucji: Każdy

ma prawo do własności, innych praw
majątkowych oraz prawo
dziedziczenia

Wolność osoby prawnej

• Np. wolność działalności

gospodarczej

Podziały… - ewolucja

• Prawa I generacji – osobiste i

polityczne

• Prawa II generacji – socjalne,

ekonomiczne i kulturalne

• Prawa III generacji – prawa

„globalne” (pokojowe współistnienie

Podziały praw i wolności –

przedmiot

Prawa

i wolności

Osobiste

Polityczne

Socjalne

Ekonomiczne

Kulturalne.

Wolności

Prawa

Prawa

Wolności

Wolności

Prawa

Normy

programowe

Podziały… - ranga prawna

Prawa

i wolności

Konstytucyjne
(podstawowe)

Ustawowe

Konwencyjne

(umowy międzyn.)

Podziały - adresat

Prawa

i wolności

Obywatelskie

Człowieka

Polityczne

Socj., ekon.,

kulturalne

Osobiste

Polityczne

Socj., ekon.,

kulturalne

Źródła

praw i wolności

Prawo

pozytywne

naturalne

religijne

świeckie

Źródło praw wg Konstytucji

• Art. 30 Konstytucji: Przyrodzona i

niezbywalna godność człowieka
stanowi źródło wolności i praw
człowieka i obywatela. Jest ona
nienaruszalna, a jej poszanowanie i
ochrona jest obowiązkiem władz
publicznych.

Źródła normatywne

(pozytywne) praw i wolności

Prawo

krajowe

między-

narodowe

ponad-

narodowe

Konstytucja,

ustawy

Umowy,

zwyczaje

Umowy

Metody ochrony

praw i wolności

• Zależność od treści praw i wolności
• Zależność od rodzaju uprawnienia
• Zależność od rangi prawnej prawa i

wolności

Płaszczyzny ochrony

praw i wolności

Ochrona

stanowienie

prawa

stosowanie

prawa

prewencyjna

represyjna

prewencyjna

represyjna

Stanowienie prawa –

środki ochrony

Stanowienie

Ochrona

prewencyjna

Ochrona

represyjna

Np. skarga

konstytucyjna

Np. wniosek

Prezydenta

do TK

Stosowanie prawa

Stosowanie

Ochrona

prewencyjna

Ochrona

represyjna

Np. skarga

kasacyjna

Np. jawność

rozprawy

Znaczenie regulacji

konstytucyjnej praw

i wolności

• Problem hierarchii źródeł prawa
• Bezpośrednie stosowanie Konstytucji

– Normy samowykonalne
– Wykładnia prawa w zgodzie z

Konstytucją

– Kontrola konstytucyjności prawa

Hierarchia źródeł prawa

Cechy systemu

źródeł prawa

• Hierarchiczność
• Niesprzeczność
• Zupełność (brak luk)

Źródła prawa w RP

Źródła prawa

Powszechnie

obowiązujące

Wewnętrznie

obowiązujące

Ogólnokrajowe

Prawo miejscowe

Ogólnokrajowe

Terenowe

Źródła prawa

powsz.obow.

• Konstytucja
• Ustawa
• Rozporządzenie z mocą ustawy
• Ratyfikowana umowa

międzynarodowa

• Prawo wspólnotowe (UE)
• Rozporządzenie
• Prawo miejscowe

Cechy szczególne

Konstytucji

Szczególna

Treść

Forma

Moc prawna

Szczególna treść

Konstytucji

Ustrój polityczny

państwa

Suweren i formy

sprawowania władzy

System rządowy

Status jednostki

i innych podmiotów

prawa

Ustrój gospodarczy

państwa

Tryb nowelizowania

Inicjatywa

ustawodawcza

1/5 posłów

Prezydent

Senat

Tryb „łatwiejszy”

Sejm

większość 2/3

w obecności ½

Senat

większość bezwzględna

w obecności 1/2

Prezydent

Tryb „trudniejszy” –

dot. Rozdziału II Konstytucji

Sejm

większość 2/3

w obecności 1/2

Senat

większość bezwzględna

w obecności 1/2

Referendum ogólnokrajowe

zatwierdzające zmianę

Rozdziału I, II, XII

Prezydent

Szczególna moc prawna

Konstytucji

Moc prawna

Aspekt negatywny Aspekt pozytywny

Ustawa –

materie zastrzeżone

• Ustrój i kompetencje organów

państwa

• Status jednostki i in. podmiotów

prawa

• Budżet
• Zgoda na ratyfikację umowy

międzynarodowej

Rozporządzenie

z mocą ustawy

Konstytucja

Ustawa

Rozporządzenie

z mocą ustawy

Ratyfikowane

umowy międzynarodowe

Umowy

międzynarodowe

Ratyfikowane

Inne

Ratyfikacja

„mała”

Ratyfikacja

„duża”

Sprawy regulowane

w umowie międzynarodowej

ratyfikowanej za zgodą w

ustawie

• Art. 89 pkt 2 Konstytucji: „wolności,

prawa lub obowiązki obywatelskie
określone w Konstytucji”

Ratyfikacja „duża”

• Zawarcie umowy przez Radę

Ministrów

• Uchwalenie ustawy wyrażającej

zgodę na ratyfikację

• Ratyfikacja przez Prezydenta
• Zawiadomienie Sejmu i Senatu

Miejsce ratyfikowanych

umów międzynarodowych

w hierarchii

• Art. 91 ust. 2 Konstytucji – umowa

międzynarodowa ratyfikowana za
zgodą w ustawie ma pierwszeństwo
przed ustawami

Ratyfikowane umowy

międzyn. w hierarchii

Konstytucja

Umowa międzynar.

„duża” ratyfikacja

Umowa międzynar.

„mała” ratyfikacja

Ustawa

Rozporządzenie

Rozporządzenie

z mocą ustawy

Podstawowy akt

prawa międzynarodowego

• Europejska Konwencja o Ochronie

Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności

Rozporządzenia

• Prezydent
• Rada Ministrów
• Prezes Rady Ministrów
• Ministrowie działowi (resortowi)
• Ministrowie kierujący komitetami
• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Cechy rozporządzeń

• Niesamoistne (podstawa do wydania

w ustawie)

• Wykonawcze
• Podustawowe

Prawo miejscowe

Prawo miejscowe

Samorząd

terytorialny

Administracja

rządowa

(wojewoda)

Prawo miejscowe

w hierarchii

Konstytucja

Umowa międzyn.

„duża” ratyfikacja

Ustawa

Rozporządzenie

z mocą ustawy

Prawo miejscowe

Rozporządzenie

Struktura prawa UE

Prawo UE

Pierwotne

Pochodne

Traktaty

konstytuujące

UE

Rozporządzenia

Dyrektywy

Implementacja

(ustawy)

Relacja prawa UE

do prawa krajowego

• Art. 91 ust. 3 Konstytucji –

pierwszeństwo prawa UE wobec
ustaw

Prawo miejscowe

w hierarchii

Konstytucja

Umowa międzyn.

„duża” ratyfikacja

Ustawa

Rozporządzenie

z mocą ustawy

Prawo miejscowe

Rozporządzenie

Prawo UE

w hierarchii

Konstytucja

Umowa międzyn.

„duża” ratyfikacja

Ustawa

Prawo miejscowe Rozporządzenie

Prawo UE

Ustawa

Prawo miejscowe Rozporządzenie

Znaczenie Konstytucji

• Problem konkretności (ogólności)

postanowień Konstytucji

• Konieczność konkretyzacji w

ustawach

• Znaczenie sądów i trybunałów jako

organów interpretujących
postanowienia Konstytucji

Bezpośrednie

stosowanie Konstytucji

• Normy samowykonalne (np. zakaz

tortur)

• Współstosowanie Konstytucji

– Stosowanie Konstytucji i ustawy, np.

prawo do zdrowia (art. 68 )

– Wykładnia ustawy w zgodzie z

Konstytucją

– Kontrola zgodności prawa z Konstytucją

Wykładnia prawa

w zgodzie z Konstytucją

Art. 32

Konstytucji

Ustawa

Norma zgodna

z Konstytucją

Norma niezgodna

z Konstytucją

Konstytucyjne

środki ochrony

• Art. 77 ust. 1 – prawo do

wynagrodzenia szkody

• Art. 77 ust. 2 – zakaz zamykania drogi

sądowej

• Art. 78 – prawo do zaskarżenia

orzeczenia I instancji

• Art. 79 – skarga konstytucyjna
• Art. 80 – Rzecznik Praw Obywatelskich