Na drodze komunikacji lekarza z

pacjentem, obie strony uzyskują ważne

dla siebie informacje, o dolegliwościach,

sposobach leczenia, planach

postępowania, diagnozie. Pacjent w

czasie rozmowy jest często bardzo

wyczulony również na komunikaty

niewerbalne które odbiera.

Komunikowanie się między ludźmi rzadko

przebiega bez trudności. Rozmowy

lekarza z pacjentem nie są wyjątkiem.

Właśnie w ich przebiegu najczęściej

spotyka się błędy jatrogenne.

Jatrogenny (iatros- lekarz, genesis-

pochodzący) znaczy tyle co 'pochodzący

od lekarza' w znaczeniu: oddziaływanie

na pacjenta wywierane przez lekarza (lub

innego pracownika służby zdrowia).

Ściślej rzecz biorąc jatrogenia nie ma w

sobie nic negatywnego, wręcz

przeciwnie- działanie lekarza powinno

prowadzić do korzystnych następstw.

Pejoratywne znaczenie należy wiązać z

określeniem błąd jatrogenny, zwany

inaczej czynnikiem jatropatogennym.

(czynniki jatropatogenne) to takie

sposoby zachowań lekarza, lub innego

pracownika służby zdrowia, które

wpływają szkodliwie na stan zdrowia

człowieka.

1. Błędy mające zły wpływ na stan

psychiczny

pacjenta, np. straszenie,

szydzenie.

2. Błędy mające bezpośredni lub pośredni

wpływ na negatywny stan fizyczny

pacjenta, np. niepotrzebna operacja.

3. Błędy związane z działaniami nie-lekarzy,

np. histeryczne doniesienia prasowe.

Wyróżnić tu można dwie zasadnicze

przyczyny:

a) czynniki osobowe-'tkwiące w

lekarzu' (lub innej osobie oddziałującej na

ludzkie zdrowie),

b) czynniki zewnątrzpochodne-

właściwości najbliższego lekarzowi

środowiska zawodowego.

Do popełniania błędów jatrogennych

usposabia brak wrażliwości i zrozumienia

dla psychologicznych problemów innego

człowieka, a więc także człowieka

chorego. Znaczenie ma również

archaiczne wyobrażenie lekarza o

stosunkach lekarz- pacjent, w których

pacjent bardzo dużo musi, a niewiele mu

wolno. Zasób wiedzy medycznej, oraz

doświadczenie, również zalicza się do

czynników osobowych.

Sprowadzają się przede wszystkim do

wzorców jakie lekarzowi (bądź studentowi

medycyny) dostarcza środowisko

zawodowe. Wiele zależy też od zasad, na

którch opiera się funkcjonowanie

instytucji służby zdrowia, w której młody

lekarz pracuje.

(błędy jatrogenne związane z

informowaniem pacjenta):

a) brak informacji lub informacje

niewystarczające- pacjent uważa,

że lekarz nie mówi mu wszystkiego,

ponieważ jest gorzej niż myślał (''coś

przede mną ukrywają''), powoduje to u

niego lęk.

b) używanie określeń

niezrozumiałych dla pacjenta-

używanie w rozmowie bezpośredniej

określeń, które skłaniają chorego do

wertowania encyklopedii, zasięgania

opinii znajomych, lub innych

pacjentów,mogą to być słowa łacińskie,

bądź wypowiadane żargonem lekarskim.

Pacjent powinien natychmiast poprosić o

wyjaśnienie znaczenia terminu, lecz jeśli

dzieli ich zbyt duży dystans nie robi tego.

c) używanie określeń niewłaściwie

rozumianych przez pacjenta- chory zdaje

się rozumieć określenia, ale interpretuje je

nieprawidłowo, nadaje im inne znaczenie. (Np.

''opuszczenie żołądka''). Często ta sytuacja ma

miejsce podczas obchodu lekarskiego, który

jest wielkim wydarzeniem dla pacjenta- czeka

on na niego i zwraca uwagę na każde słowo

lekarza, również jego wyraz twarzy. Podczas

obchodu należy się wystrzegać przy łóżku

chorego wypowiedzi kierowanych do np.

studentów takich jak- ''jest to rzadki

przypadek'', ponieważ każdy pacjent chce być

przypadkiem jak najbardziej banalnym, byle by

tylko szybko odzyskać zdrowie.

d) zamierzone i bezpośrednie straszenie

pacjenta- lekarz mówi np. że pacjentowi

zostało kilka miesięcy życia, że nie powinien

chodzić, że musi przestrzegać rygorystycznej

diety.

Mogą nałożyć się tu dwa rodzaje błędów- jeden

to mylna ocena stanu klinicznego pacjenta, a

drugi to chęć wzbudzenia w chorym

przerażenia przed zbliżającą się śmiercią.

Nawet jeśli zlecenia lekarza są w pełni

uzasadnione, to lekarz tonem głosu, sposobem

udzielania wyjaśnień może wytworzyć nastrój

zagrożenia.

(błędy związane z badaniem lekarskim) np. badanie nie

dość dokładne.

Należą do nich również:

a) lekceważenie potrzeby całościowego podejścia

do pacjenta i wytwarzanie dystansu między

lekarzem a pacjentem. Zdarza się, że lekarz podczas

badania nie nawiązuje kontaktu, pacjent jest tylko

obiektem, który ma wstawać, przyjmować określoną

pozycję, pokazywać język. Każde badanie powinno być

uzupełnione wyjaśnieniem nawiązującym bezpośrednio

do badania, ponieważ inaczej lekarz pozostawia pacjenta

w sytuacji lękotwórczej niewiedzy co do swojego stanu

zdrowia.

b) badanie pacjenta w obecności

innych chorych- należy dążyć do tego,

aby klimat badania składniał pacjenta do

swobodnych wypowiedzi, poruszania

spraw bardzo osobistych, do odsłaniania

bez skrępowania części ciała

zniekształconych przez chorobę. Tego

rodzaju gotowości u pacjenta nie

osiągniemy, jeśli świadkami badania

będą inni pacjenci, lub jeśli w każdej

chwili może ktoś wejść do gabinetu (nie

chodzi tu o innego lekarza ani

pielęgniarkę).

c) pogłębianie u pacjenta fałszywego i

lękotwórczego obrazu własnej choroby- w

czasie badania lekarz zadaje pacjentowi pytania,

często bardzo proste, bywa, że pacjent odpowiada

nieporadnie, długo się namyśla- nie wolno wtedy

okazywać zniecierpliwienia, a tym bardziej nie

wolno odnosić się do pacjenta z wyższością.

Zawstydzony pacjent zamyka się, a lekarz traci

szereg cennych informacji. Chory może być

przekonany, że w jego ciele jest rak, który porusza

się, może dojść do gardła i udusić go- należy mu

się wtedy cierpliwe, pełne zrozumienia

wyjaśnienie lekarza, jeżeli lekarz wyobrażenia nie

skoryguje możne to rozbudować i pogłębić

fałszywe domniemania chorego.

a) wykonywanie badań dodatkowych

liczniejszych niż jest to konieczne-

prowadzi, zwłaszcza gdy badania są

częste do obudzenia lub nasilenia lęku

pacjenta o swoje zdrowie, a czasem do

wyraźnych reakcji nerwicowych. Jeżeli

lekarz zleca dalsze badania, aby odwlec

moment trudnych rozważań

diagnostycznych lub czyni tak ''zamiast''

rzetelnego badania klinicznego, to jest to

nie tylko błąd jatrogenny, ale i zwykła

nieuczciwość.

b) lekceważenie potrzeby

przygotowania pacjenta pod

względem psychologicznym do

czekających go badań- które mogą

wywołać lęk ze względu na ich

niezrozumiałą nazwę, na spodziewany

ból, dotyczy to również ''działania przez

zaskoczenie'' tzn. mówienie o potrzebie

wykonania badania w ostatniej chwili.

Jeżeli pacjent ma mieć wykonany zwykły

test glikemiczny, to nie wystarczy, że

pielęgniarka zakomunikuje choremu

''Jutro rano ma Pan być na czczo, proszę

nie jeść śniadania.'' Natomiast

wyjaśnienie, że pacjent będzie miał

pobieraną krew z palca pozwoli wyzbyć

się przyczyny niepokoju- pacjent wie, co

się będzie działo.

a) wykonywanie zabiegu

operacyjnego lub przeprowadzenie

inego rodzaju leczenia bez

dostatecznych wskazań- bezpośrednie

przyczyny takiego działania w większości

przypadków sprowadzają się do braku

kompetencji lekarza.

b) lekceważenie potrzeby

przygotowania pacjenta pod

względem psychologicznym do

czekającego go zabiegu leczniczego-

dotyczy to zwłaszcza operacji, ale także

drobnych zabiegów. Poza

przygotowaniem psychicznym pacjenta

ważne jest, aby w gabinecie zabiegowym

w trakcie wykonywania np. zmiany

opatrunku panował nastrój spokoju,

zrozumienia, lekarz ani pielęgniarka nie

mogą być śmiertelnie poważni, wręcz

przeciwnie, miły uśmiech kierowany do

cierpiącego chorego, działa kojąco,

natomiast dobiegający z boku śmiech

obraża go.

c) nieuzasadnione stosowanie leków-

mało rozważne, lub wręcz właśnie

nieuzasadnione stosowanie środków

nasennych, przeciwbólowych,

postępowanie tego rodzaju przyczynia się

do szerzenia lekomanii.

d) wystąpienie choroby wskutek

sukcesów w leczeniu innej choroby-

skuteczne utrzymywanie życia dzięki np.

sterydom, napromienianiu wywołuje

znaczne zmiany w organizmie człowieka,

tak, że zazwyczaj łagodne drobnoustroje

mogą stać się chorobotwórcze, w

pewnych przypadkach nowe choroby są

mniej groźne i pacjent toleruje nową

chorobę jako cenę życia.

Czyli błędy życia szpitalnego. Należą do

nich:

a) skrajne i sztywne trwanie przy

archaicznym pionowym układzie

hierarchii- tzn. lekarzowi podlegała

pielęgniarka- pielęgniarce salowa, a

pacjent wszytkim- pozostając na dole

tego układu pionowego.

Prowadzi to do przekształcenia szpitala w

zgrupowanie ludzi utrzymywanych w

twardej dyscyplinie.

b) pozbawianie chorego snu i

wypoczynku- jest to konsekwencja

krytykowanego wcześniej bezdusznego

reżimu szpitalnego- np. zrywanie

chorych o 5 rano w celu zmierzenia

temperatury. Oczywiście nie dzieje się

tak w każdym szpitalu, tak jak w nie

każdym głośne rozmowy personelu,

trzaskanie drzwiami, zbyt sine światło

zapalane w nocy, odgłosy odkurzacza

przeszkadzają pacjentom w wypoczynku.

c) inne ''zagrożenia szpitalne''- jest to

niewłaściwie prowadzona popularyzacja

wiedzy medycznej oraz

rozprzestrzenianie, zwłaszcza przez prasę

i telewizję, destrukcyjnych schematów

poznawczych dotyczących zdrowia,

choroby i leczenia. Przyczynia się to do

wytwarzania nastawienia

hipochondrycznego. Doniesienia prasowe

redagowanie w stylu sensacyjnym

przynoszą więcej szkody niż pożytku,

powodują panikę- mało liczą się tam

fakty, dominuje chęć przykucia uwagi-

np. doniesienia dotyczące sepsy.

mogą mieć wpływ na somatyczny stan

pacjenta, ale przede wszytkim na stan

psychiczny.

Można wyróżnić:

- pogorszenie choroby podstawowej-

ten rodzaj szkodliwości dotyczy różnych

chorób, wiąże się z błędami dotyczącymi

rozpoznania, leczenia- tak zabiegowego,

jak i farmakologicznego- oddziaływania w

drodze psychologicznej na pacjetna,

opieki pielęgniarskiej.

- zaburzenia psychosomatyczne-

znaczy to, że błędy te przyczyniają się do

powstania choroby psychosomatycznej

(np. choroby wrzodowej) w wyniku

długotrwałego trwania w lęku,

- uzależnienie od leków,

- epizodyczne reakcje nerwicowe,

- nerwice- tzw. nerwice jatrogenne,

- psychozy reaktywne- stanowią

rzadkie następstwo jatrogennych urazów

psychicznych, są to głębokie

traumatyczne urazy psychiczne.

Występowanie błędów jatrogennych

można w dużym stopniu ograniczyć,

ważna jest przede wszystkim wiedza

lekarza, jego wrażliwość na ludzkie

cierpnienie, która powinna być

warunkiem do podejęcia studiów

medycznych. Znaczenie ma również

indywidualne podejście do pacjenta,

należy zawsze pamiętać, że

poszczególny pacjent, to nie ''narząd''

czy ''schorzenie'', ale człowiek

posiadający psychikę i mający ogromne

zaufanie do lekarza.

Formański J. (2003) Psychologia:

podręcznik dla szkół medycznych,

Warszawa

Jarosz M, (1988) Psychologia lekarska,

Warszawa

Salmon P, (2002) Psychologia w

medycynie, Gdańsk