KONSEKWENCJE STRESU

TRAUMATYCZNEGO

Konsekwencje

Jednostki chorobowe powstające jako patologiczne zmiany po

przeżyciu katastrofy

według klasyfikacji ICD-10

(MIĘDZYNARODOWA KLASYFIKACJA CHORÓB-10)

• ostra reakcja na stres
• zespół stresu pourazowego (bez powikłań i złożone)
• zaburzenia dysocjacyjne np.

osobowość mnoga, amnezja

dysocjacyjna, hipo- i hiperestezje

)

• trwałe zmiany osobowości po katastrofach.

ZABURZENIA

OSTRA REAKCJA NA URAZ (ASD) 

• Przeżycie dramatycznej sytuacji lub bycie jej

świadkiem, zetknięcie się ze śmiercią, bezpośrednim
zagrożeniem życia, poważnym okaleczeniem lub
doświadczeniem zagrożenia własnej integralności
fizycznej i integralności fizycznej osób trzecich

• Reakcja

: silny strach, poczucie bezradności i

przerażenie. 

• Zaburzenie

trwa nie krócej niż 2 dni i nie dłużej niż 4

tygodnie

• Ujawnia się w ciągu

4 tygodni

od dramatycznego

wydarzenia

ZABURZENIA

OSTRE ZABURZENIE STRESOWE

3 lub więcej objawów

• Subiektywne poczucie otępienia,

zobojętnienie lub brak wrażliwości
emocjonalnej

• Ograniczenie świadomości otoczenia

(co to

jest świadomość?

• Derealizacja
• Depersonalizacja

• Amnezja dysocjacyjna

OSTRE ZABURZENIE STRESOWE

Amnezja dysocjacyjna

(psychogenna) to niezdolność do

przypomnienia sobie wydarzeń na skutek urazu

• zlokalizowana, pacjent nie pamięta pierwszych godzin po

wydarzeniu traumatycznym;

• selektywna, pacjent zapomina tylko wybrane wydarzenia z

danego okresu;

• całościowa, pacjent zapomina całą historię swojego życia

PTSD- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO (POST

TRAUMATIC STRESS DISORDER)

• termin „zespół stresu pourazowego” pojawił się na początku lat

osiemdziesiątych

• symptomy opisywano znacznie wcześniej
• psychoanaliza (Zygmunt Freud) wprowadza termin

„nerwica

wojenna”,

którą rozpoznano u wielu żołnierzy po I wojnie

światowej

• podobne objawy zauważono również u:
• - weteranów wojny w Wietnamie
• - byłych więźniów

obozów

koncentracyjnych

• - ofiary gwałtu, przemocy

PTSD- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO

(POST

TRAUMATIC STRESS DISORDER)

Może wystąpić u osób, które uczestniczyły w wydarzeniu o charakterze

traumatycznym :

• katastrofy komunikacyjne
• agresywny napad,
• gwałt
• walka frontowa
• tzw. „men-made disorders” (bombardowanie, tortury, obozy koncentracyjne, terroryzm)

Ale również:
• informacja o poważnej chorobie
• śmierć bliskiej osoby

Również osoby, które były

świadkami takiego wydarzenia/inf. w mediach i zareagowały

na nie przerażeniem.

Co łączy te przypadki?

Poczucie zagrożenia życia i towarzysząca temu bezradność

PTSD- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO (POST

TRAUMATIC STRESS DISORDER)

• PTSD dotyka także osoby

zawodowo

biorące udział w likwidacji skutków
katastrof

• W polskich badaniach stwierdzono PTSD u

7,4% strażaków biorących udział w
najbardziej traumatycznych akcjach

PTSD- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO (POST

TRAUMATIC STRESS DISORDER)

W diagnozie PTSD ważne jest zarówno:

bezpośrednie uczestnictwo

w wydarzeniu o charakterze

traumatycznym (za takie uznaje się również

otrzymanie

informacji

o niespodziewanej, nagłej śmierci bliskiej osoby np. w

wyniku katastrofy)

rodzaj reakcji

– czyli uczucie przerażenia, bezradności czy

chwilowe przekonanie o braku szans na ocalenie

(kryterium A

według DSM IV – charakterystyka zdarzenia i reakcji

na nie)

U ofiar wypadków komunikacyjnych, u których wystąpiła utrata

przytomności/znaczne obrażenia somatyczne silne negatywne
emocje pojawiają się po przebudzeniu w szpitalu 

 

FORMY

-

Ostra (<3 m- cy)

- Przewlekła (>3 m- cy)
- Z odroczonym początkiem (>6 m-ca od

ekspozycji)

PTSD- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO (POST

TRAUMATIC STRESS DISORDER)

• cecha charakterystyczna PTSD: fakt

długotrwałego występowania reakcji

po

pewnym okresie

inkubacji

objawów, zanim dadzą o sobie znać.

• reakcja

szoku

pojawiającego się bezpośrednio po traumatycznym zdarzeniu

nie jest jeszcze zespołem stresu pourazowego

. Reakcja ta traktowana jest

jako coś naturalnego.

• KWESTIA PREDYSPOZYCJI

• DLACZEGO? Nie wszystkie osoby poddane takim samym negatywnym

oddziaływaniom przejawiają syndromy PTSD (Van der Kolka, McFarlane,
1996), (Yehude 1995)

• Wrodzone predyspozycje,

które w znacznym stopniu wpływają na

występowanie tego zespołu

(dziedziczenie podatności?)-> może ujawnić się

depresja, schizofrenia, nerwica itp.

• Czynniki psychologiczne

: wadliwa sieć wsparcia społecznego lub jego brak,

osobowość , NEGATYWNE doświadczenie życiowe w radzeniu sobie ze
stresem–

czyli sposób i skuteczność w radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi.

Kto jest najbardziej

narażony?

• kobiety : mężczyźni 2:1
• Dzieci i nastolatki
• Osoby, u których wcześniej miały miejsce

traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa

• Osobowość- niejasna rola zaburzeń osobowości;

prawdopodobnie predysponuje:

-neurotyczność (Carlier ’97)
-ekstrawersja (Fauerbach 2000)
-borderline personality (Axelrod 2005)
• Nadużywanie substancji psychoaktywnych
• Brak oparcia społecznego
• Urazy czaszki

PTSD- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO

(POST TRAUMATIC STRESS DISORDER)

Częstość wystąpienia

PTSD u uczestników krytycznych

wydarzeń zależy od ich

rodzaju

:

• ok. 5% w przypadku katastrof naturalnych (powódź,

trzęsienie ziemi)

• 15% u weteranów wojennych
• 31% u ofiar akcji terrorystycznych
• 46% u ocalałych z holocaustu.

Brak

górnej granicy

czasu ich trwania –symptomy PTSD

nawet

po 40

latach (Dudek, 2003)

DIAGNOSTYKA

• 1) Narzędzia pomiaru w formie wywiadu klinicznego:

• strukturalizowany wywiad kliniczny dla DSM-IV
• (SCID-I, Structured Clinical Interview for DSM IV)- skala PSTD w formie

wywiadu klinicznego

• (CAPS, Clinician Administered PTSD Scale)- wywiad skali symptomów PTSD

(PSS-I, PTSD

• Symptom Scale-Interview)- wywiad dla zaburzenia stresowego pourazowego
• (PTSD-I),
• schemat wywiadu diagnostycznego (DIS, Diagnostic Interview Schedule).

• 2) Narzędzia pomiaru oparte na samoopisie:

• pourazowa skala diagnostyczna (PTDS, posttraumatic
• distress syndrome)

• skala urazu Davidsona (DTS, Davidson Trauma Scale)

PTSD- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO

(POST TRAUMATIC STRESS DISORDER)

OBJAWY

• przeżywanie na nowo urazowej sytuacji w natrętnych wspomnieniach

(reminiscencjach, tzw. flashbacks)

• Koszmarne sny dotyczące traumatycznego wydarzenia
• złudzenia

(co to jest?)

• silny niepokój w styczności z wewnętrznymi bądź zewnętrznymi

wskazówkami symbolizującymi lub przypominającymi jakiś aspekt
traumatycznego wydarzenia;- np.

marka samochodu, piosenka, zapach

(tzw. kryterium B-

objawy ponownego przeżywania

)

• unikanie rozmów, wspomnień o urazie,
• Unikanie ludzi, miejsc, sytuacji , czynności dotychczas niesprawiających

problemów (takich jak jazda samochodem, przejście przez jezdnię), które w
jakikolwiek sposób kojarzą się z urazem.

(kryterium C

- objawy unikania

).

PTSD- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO

(POST TRAUMATIC STRESS DISORDER)

• zmiany emocjonalne – poczucie dystansu wobec otoczenia, zawężony zakres odczuwanych

emocji pozytywnych, wyolbrzymione reakcje lękowe

• anhedonia
• uczucie obojętności

• trudności z koncentracją
• zaburzenia pamięci – fragmentaryczne niekompletne wspomnienie samego wydarzenia

(amnezja)

• objawy przewlekłej reakcji stresowej
• podwyższony poziom pobudzenia: niepokój, drażliwość
• nadmierna czujność
• przesadne reakcje na bodźce
• Problemy ze snem

(kryterium D - objawy wzmożonego wzbudzenia wegetatywnego

)

Objawy utrzymują się przez co najmniej miesiąc

PTSD- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO (POST

TRAUMATIC STRESS DISORDER)

Zaburzenia współwystępujące

:

• depresja (ok.40%)
• uzależnienie od środków psychoaktywnych
• zaburzenia psychosomatyczne (ok.20%)-

jakie?

• dystymia
• zaburzenia kompulsywno-obsesyjne (objawy nerwicy

natręctw)

• impulsywne zachowania, nadużywanie i uzależnienie

od środków zmieniających nastrój
(psychoaktywnych)

• myśli suicydalne

PTSD- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO

(POST TRAUMATIC STRESS DISORDER)

DIAGNOZA NEUROPSYCHOLOGICZNA

NIŻSZE WYNIKI W TESTACH BADAJACYCH:

• natychmiastowe i odroczone przypominanie treści werbalnych

(Horner, Hamner, 2002; Bremner, 1993).

• zdolności wzrokowo-przestrzenne

(wykonania są widocznie uboższe).

• umiejętność

rozwiązywania problemów

• pamięć

Deficyty poznawcze, o których świadczą wyniki badań

neropsychologicznych są tym bardziej nasilone, im częściej objawom
PTSD towarzyszą

inne zaburzenia psychiczne

Trwały charakter zmian

PTSD- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO

(POST TRAUMATIC STRESS DISORDER)

DIAGNOZA NEUROPSYCHOLOGICZNA

SKUTKI ZABURZEŃ NEUROLOGICZNYCH

• BRAK ZDOLNOŚCI

zapanowania nad swymi przeżyciami i

intruzywnymi

wspomnieniami traumy

• Brak krytycyzmu

i umiejętności przepracowania negatywnych

reakcji emocjonalnych

• Ograniczona możliwość refleksji nad wydarzeniami i powrotu do

stanu „normalnego“ funkcjonowania

.

Traumatyczne wydarzenia „na stałe“ wbudowane w sposób

postrzegania rzeczywistości i przeżywania emocji.

Złożone PTSD

Pojawienie się objawów kojarzonych z poważnymi

zaburzeniami

osobowości,

cechami psychopatycznymi,

Demonstracyjne zaburzenia zachowania (impulsywność,

agresja, zaburzenia aktywności seksualnej,

zab. odżywiania
uzależnienia
zach. autodestrukcyjne

poważne problemy emocjonalne (depresja, panika

(atak

bardzo silnego lęku)

i poznawcze (amnezja).

PTSD po wypadkach

komunikacyjnych

• u 20% ofiar wypadków można zdiagnozować ostrą

reakcję stresową

• U 25% - problemy psychiczne w okresie roku od

zdarzenia.

• wypadki komunikacyjne są aktualnie najczęstszą

przyczyną zaburzenia stresowego pourazowego
(badania brytyjskie i amerykańskie)

JAK CZĘSTO- CZYLI EPIDEMIOLOGIA

• 8.9% populacji ogólnej.

• 61% mężczyzn i 51% kobiet potwierdza obecność

przynajmniej jednego

wydarzenia traumatycznego w swoim

życiu

• Wskaźnik osób z PTSD wśród pacjentów

podstawowej opieki

zdrowotnej 12.39% osób.

PTSD- ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO (POST

TRAUMATIC STRESS DISORDER)

LECZENIE

• interwencje

psychospołeczne

(różne formy psychoterapii i

psychoedukacji- powinna być krótkotrwała, skoncentrowana na
traumatycznej sytuacji ;

około 12 sesji;

Cele

• doprowadzenie ofiary do stanu funkcjonowania sprzed

traumatycznego wydarzenia.

• odbudowa pozytywnego obrazu siebie oraz odzyskanie poczucia

kontroli

• metody

biologiczne

– farmakoterapia (głównie leki

przeciwdepresyjne, neuroleptyki)

• LECZENIE SKOJARZONE= PSYCHOTERAPIA +FARMAKOTERAPIA

http://www.wypadki-

drogowe.pl/

• ,,TRAKT 2008-2010” PROGRAM TERAPEUTYCZNY

DLA UCZESTNIKÓW WYPADKÓW DROGOWYCH

•

leczenie psychoterapią, farmakoterapią lub obiema formami jednocześnie

•

Terapia trwać będzie około 12 tygodni, po których ponownie nastąpi ocena kliniczna
stanu psychicznego, zakończenie, lub w razie potrzeby modyfikacja i kontynuacja
leczenia.

•

Leczenie farmakologiczne prowadzone będzie lekami, których skuteczność została
udowodniona w leczeniu PTSD i innych zaburzeń lękowych. Prowadzić je będą
lekarze, specjaliści w leczeniu zaburzeń emocjonalnych

•

UWAGA: Diagnoza i leczenie objęte badaniem (zarówno w programie
terapeutycznym, jak i farmakologicznym) są bezpłatne!

BADANIA

• Breslau i współautorzy (1997) badali losową próbę

1007

młodych dorosłych

w jednym z dużych amerykańskich

miast.

• Wskaźnik występowania PTSD w ciągu życia dla kobiet

wyniósł

30,2

%, dla mężczyzn zaś-

13

%.

• Występujące wcześniej

zaburzenia lękowe

i TZW.

duża

depresja

(kliniczna), również

historia zaburzeń lękowych w

rodzinie

i wczesna

separacja od rodziców

zwiększały ryzyko

PTSD.

BADANIA

• W innej pracy Breslau i in. (1997) przedstawiono badanie grupy

801 kobiet, matek małych dzieci.

• 40%

badanych relacjonowało wystąpienie traumatycznego

zdarzenia w ciągu życia.

• Wskaźnik rozpowszechnienia PTSD w ciągu życia wyniósł

13,8

%

(16,8% u kobiet z miasta, 11,0% — z dzielnic podmiejskich).

• Zespół stresu pourazowego zwiększał

ryzyko wystąpienia

pierwszego epizodu depresji klinicznej i nadużywania alkoholu.

BADANIA

• Zespół stresu pourazowego nie rozwija się jako bezpośrednie

następstwo traumatycznego zdarzenia

.

• typowy wzorzec — nawet dla najbardziej katastroficznych

zdarzeń — polega na ustąpieniu objawów, a nie na rozwoju
PTSD

• rozwój PTSD jest wynikiem

braku możliwości poradzenia

sobie

z bezpośrednią reakcją na traumę.

•

Wśród czynników wpływających na obraz i nasilenie
bezpośredniej reakcji na traumę wymienia się:

wsparcie,

osobowość, inne zdarzenia życiowe, przeszłe doświadczenie i
cechy biologiczne (podatność)

Predyktory PTSD należą do czterech
kategorii:

• Przedtraumatyczne czynniki podatności

(vulnerability) (m.in.: historia

zaburzeń psychicznych w rodzinie, wczesna traumatyzacja — np.
seksualne lub fizyczne wykorzystywanie w dzieciństwie)

• Wielkość stresora (np. intensywność i czas trwania

działań wojennych

dla żołnierzy, niebezpieczeństwo incydentu zgwałcenia).

• Przygotowanie do zdarzenia

(adekwatne przygotowanie do stresującego

zdarzenia — trening ratowania się podczas katastrofy helikoptera w
symulatorze okazał się pomocny podczas wypadku).

• Reakcja podczas trwania stresora

(u żołnierzy biorących udział w

walkach

lęk, pobudzenie psychoruchowe i reakcja depresyjna

nie były

predyktorami PTSD, w porównaniu z reakcją

stuporu

(całkowitego

znieruchomienia)

Okres pierwszych 6 miesięcy po traumie

• dostępność i jakość wsparcia lub jego brak,
• podejmowane w tym czasie działania terapeutyczne
• właściwa postawa szerszego otoczenia społeczno-

kulturowego

ma

decydujące znaczenie

z punktu widzenia

powrotu do

zdrowia

lub utrzymywania się objawów pourazowych

ROKOWANIE

• Zanik objawów u 30%
• Utrzymywanie się łagodnej

postaci u 60%

• Zaostrzenie u 10%

Problemy psychologiczne i

psychopatologiczne odnoszące się do

osób niosących pomoc  w nagłych

zdarzeniach i katastrofach 

 

Czynniki stresorodne w pracy

ratowników

• Grupa zawodowa narażona na

skrajne przeciążenie

z powodu konfrontacji z

ludzkim cierpieniem i śmiercią, zagrożeniem własnego zdrowia i życia.

• Praca wymagająca pełnej

dyspozycyjności.

• Brak odpowiedniego

sprzętu, ograniczenie kompetencji

(brak

odpowiedniego przygotowania zawodowego,

• DOBÓR DO WYKONYWANIA ZAWODU-ROLA DORADCY ZAWODOWEGO,

KWESTIA PREDYSPOZYCJI

),

• wadliwy przekaz informacji

ograniczający skuteczność działania i poczucia

kontroli nad wykonywanym zadaniem.

• niemożność uratowania ofiar, konieczność identyfikacji  

i transportowania zwłok, poczucie bezsilności i osamotnienia wobec
rozmiarów tragedii, okaleczenie lub śmierć współpracownika.

Czynniki stresorodne w

pracy ratowników

• Reakcje na katastrofy wśród służb ratowniczych bardzo

podobne jak u ofiar katastrof

(szok, niedowierzanie,

przerażenie, poczucie winy, rozpacz, bezradność, reakcje
somatyczne).

• Praca w warunkach przewlekłego stresu prowadzi do

stanów przeciążenia wywołujących niejednokrotnie
zaburzenia

nerwicowe (ASD i PTSD) i choroby

psychosomatyczne + WYPALENIE ZAWODOWE

• Ważna jest świadomość

konsekwencji psychologicznych

udziału w akcji ratunkowej oraz możliwość uzyskania
pomocy psychologicznej (rekonstrukcja - debriefing
zdarzeń).

• Model gotowości kryzysowej Bravermana