Zmienne tempo

Zmienne tempo

rozwojowe,

rozwojowe,

adolescencja i

adolescencja i

akceleryzacja

akceleryzacja

rozwoju.

rozwoju.

• Omówienie powyższych pojęć

związanych z rozwojem, zakończy
część wykładów związanych z
psychologią rozwojową.

• Pojęcie rozwoju zostało wprowadzone

już wcześniej, dlatego tylko
przypomnę pewne definicje.

• ROZWÓJ jest to szereg uporządkowanych

zmian, które prowadzą do dojrzałości

organizmu. Zmiany zachodzą w jednym

kierunku.

• ROZWÓJ jest procesem uporządkowanym.

Fazy ROZWOJU są ze sobą związane, każda

faza jest zależna od poprzedniej.

• ROZWÓJ odbywa się zawsze od niższych

do wyższych funkcji ( np. rozwój mowy od

jednego dźwięku do całych zdań).

• I wreszcie temat wykładu – zmienne

tempo rozwojowe czyli:

• ROZWÓJ nie przebiega w

jednakowym tempie i rytmie,
wykazuje w kolejnych okresach życia
przyśpieszenie lub zwolnienie i różne
natężenie procesów dojrzewania

• ( np. skok pokwitaniowy).

• Jeśli prześledzimy rozwój dziecka od

jego urodzenia do dojrzałości to
widzimy, że ze stworzenia całkowicie
zdanego na opiekę i pielęgnację
dorosłych, wyrasta stopniowo osoba
samodzielna, świadoma umiejąca
coraz lepiej oddziaływać na
środowisko i odnajdować się w nim.

• Rozwój fizyczny jak i psychiczny

pomimo występujących różnic

indywidualnych u większości dzieci

przebiega w podobny sposób w

podobnym wieku ( metody

psychologii rozwojowej) i dlatego

mówimy o właściwościach wieku np.

zachowanie czy umiejętność

właściwa dla wieku.

• Te właściwości charakterystyczne do

wieku zmieniają się w różnym tempie
i rytmie.

• Przez tempo rozwoju rozumiemy

szybkość z jaką dokonują się zmiany
w organizmie i psychice dziecka, a
przez rytm stopień regularności z
jaką te zmiany zachodzą.

• I tak możemy zaobserwować szybsze

zmiany u dzieci młodszych i wolniejsze u

dzieci starszych , w ciągu pół roku u

niemowlęcia nastąpią szybkie i widoczne

zmiany, będą one widoczne nadal choć już

w znacznie mniejszym stopniu u dzieci 2-4

lat, natomiast w wieku późniejszym np.

szkolnym przynosi coraz to mniejsze

zmiany rozwojowe w tym samym okresie

czasu, a w wieku dojrzewania 15-17 pół

roku nie stanowi już żadnej dużej różnicy

• A więc im wyższy i bardziej złożony

okres rozwojowy tym dłużej trwa a
jego granice są bardziej płynne i
nieokreślone.

• Dla przykładu przedstawię Państwu

koncepcję M. Kreutza ( 1947) który
dzielił rozwój psychiczny dziecka z
uwzględnieniem faz przyśpieszenia i
zwalniania rozwoju.

DZIECIŃSTWO 0-11 lat

DZIECIŃSTWO 0-11 lat

• -Wczesne dzieciństwo 0-5

intensywny rozwój

• -pierwszy zastój 5-7 lat okres

przejściowy, -zwolnienie tempa
rozwoju.

• -okres obiektywny 7-11 lat

intensywny rozwój, zainteresowanie
światem obiektywnym.

MŁODOŚĆ

MŁODOŚĆ

• -okres przekory 11-14 lat okres

przejściowy, drugi zastój

• -okres dojrzewania 14-17 lat okres

intensywnego rozwoju

• -okres harmonizacji 17-21 okres

przejściowy, zwolnione tempo
rozwoju.

• Kreutz stał na stanowisku jednak, że

pomimo wyodrębnienia pewnych

właściwości rozwojowych, są one

rzeczą umowną, podział na fazy jest

raczej zabiegiem technicznym.

• Ponieważ podział na okresy

rozwojowe nie jest prosty i oczywisty

spory między psychologami trwają

do dzisiaj.

• Jeśli chodzi o tempo rozwoju

fizycznego to mówimy o tzw. skoku
szkolnym – zauważamy pewne
przyśpieszenie przeciętnego tempa
przyrostu wymiarów i wagi ciała –
wiek 6-7lat.

• Natomiast w wieku 11-12 lat u

dziewczynek, a w wieku 14-15 lat u

chłopców następuje tzw. skok

pokwitaniowy, który obejmuje

przyśpieszenie wzrostu i wymiarów

ciała, ale także zmiany proporcji

ciała, dojrzewanie płciowe, po tych

zmianach następuje zwolnienie

tempa rozwoju.

Wiek poniemowlęcy 1-3lat

Wiek poniemowlęcy 1-3lat

• Kilka uwag o prawidłowościach

rozwojowych.

• Prawidłowy rozwój małego dziecka to

stałe odpowiednie do wieku
powiększanie się ciężaru i wysokości.
Najintensywniejszy przyrost między
1-3 rokiem życia.

• Od 3 roku życia obserwujemy

poważne zwolnienie przyrostu masy,
a nadal szybkim wzrostem. Zmieniają
się proporcje ciała (tkanka
tłuszczowa zanika, sylwetka
smukleje).

• A także następuje zmiana w proporcji

obwodu czaszki do obwodu klatki
piersiowej tzn. obwód klatki
piersiowej staje się wyraźnie większy
od obwodu głowy.

• Postępuje proces kostnienia

ciemiączka zarastają się ok. 18
miesiąca życia.

• Zmiana pozycji ciała z leżącej na

stojącą wpływa na układ kostny,
mięśniowy i oddechowy.

• W wieku poniemowlęcym ustalają się

fizjologiczne krzywizny kręgosłupa,
wzmacnia się bardzo obręcz
barkowa, a także wyrastają pierwsze
zęby.

• W drugim roku życia ustala się

ostatecznie postawa stojąca, kroki

dziecka są krótkie i nieregularne,

pojawiają się tzw. synkinezje ruchowe

są to ruchy dodatkowe,

współtowarzyszące ruchom nóg

dziecka, brak jest jeszcze w tym

wieku automatyzacji i koordynacji

ruchowej.

• Trzeci rok życia jest rokiem, w którym dziecko ma

już wszystkie zęby mleczne, umie już dobrze

chodzić nawet biegać, i zaczyna uczyć się

pokonywać przeszkody – schody -przy

pokonywaniu schodów należy zwrócić uwagę na

następującą rzecz: dziecko 2-letnie chodzi po

schodach stawiając jedną nóżkę na stopień

potem dostawia drugą i dopiero wtedy

podnosi nóżkę na następny stopień, dziecko

3-letnie potrafi wejść na schody krokiem

naprzemiennym. W pracy fizjoterapeuty, często

zdarza się , że uczymy pacjenta chodzić po

schodach w sposób właściwy dla małego dziecka.

• Z czasem osiąga taki stopień

automatyzacji chodu i koordynacji
ruchowej, który pozwala mu nieść
trzymane oburącz naczynie
napełnione wodą.

• Potrafi jeździć na trzykołowym

rowerku, zręcznie omija przeszkody.

• Między 2-3 rokiem życia wzrasta

precyzja ruchów ręki, dzięki
połączeniu ruchu i kontroli wzrokowej
czyli koordynacji wzrokowo-
ruchowej.

• . Jak można obliczyć precyzję ruchów

dziecka : wskaźnikiem może być np.
piętrzenie klocków, jeśli ruchy są
nieprecyzyjne to wieże z klocków szybko
się rozwalają. W miarę wzrastania precyzji
15 miesięczne nakłada jeden klocek na
drugi, 18 miesięczne ustawia wieżę z
trzech klocków,21miesięczne z 5, w wieku
24miesięcy z 6 klocków, a w30 miesiącu
życia z 8 klocków.

• Następnie dziecko opanowuje pod kierunkiem

dorosłych posługiwanie się przedmiotami

codziennego użytku, tzn. uczy się :

• jeść łyżką, pić z kubeczka, posługiwać się

widelcem, grzebieniem, mydłem, ręcznikiem,

ubierać się – wkładać buciki ( potem nauka

wiązania sznurowadeł), czapeczkę , koszulkę

(potem zapinać guziki), uczy się rysować i lepić,

wycinać, obecnie obsługa urządzeń

elektronicznych, włączanie komputera, piloty,

radia itp. W rezultacie motoryka dziecka

kształtuje się w wyniku doskonalenia

posługiwania się przedmiotami

codziennego użytku.

• Psychologia rozwojowa podaje także

że zręby osobowości dziecka są już
ukształtowane w wieku trzech lat
( okres przekory, mówienia nie).

Wiek przedszkolny 3-7 lat

Wiek przedszkolny 3-7 lat

• W tym wieku następuje dalszy rozwój

organizmu przede wszystkim

zwiększają się wymiary i masa ciała

jednak w porównaniu z poprzednim

okresem dziecko w okresie

przedszkolnym coraz wolniej

przybiera na wadze ok. ( 2-3)

kilogramów rocznie natomiast rośnie-

przyrost wysokości ciała jest 5-7cm.

• Na początku okresu przedszkolnego

kościec dziecka jest bardzo wrażliwy i
giętki, stawy mają dużą ruchomość,
więzadła stawowe są słabe i rozciągliwe,
muskulatura jest bardzo słaba, dziecko nie
jest wytrzymale na wysiłek fizyczny. W
tym wieku może wytworzyć się
wadliwa postawa ciała przy
nierównomiernym rozłożeniu ruchu i
spoczynku.

• W fazie wieku przedszkolnego

rozpoczyna się proces kostnienia,
najbardziej zaznacza się on
najwyraźniej w kościach nadgarstka,
co w znaczny sposób usprawnia
dłonie pięciolatków.

• W wieku 6-7 lat zaczynają się

wyrzynać zęby stałe.

• W wieku przedszkolnym wzrasta

sprawność różnych narządów np. płuca 3-
latka wykonują 30 oddechów na minutę, 6-
latka ok.23 oddechów na minutę ( u
dorosłego 16).

• Serce w spoczynku wykonuje 90-100

uderzeń na minutę( u dorosłego 60-80),
tętno u dzieci jest jednak nieregularne i
dopiero ok. 7-8 roku życia staje się bardziej
regularne.

• Układ nerwowy rozwija się w wieku

przedszkolnym w wolniejszym tempie niż
w pierwszych 3 latach życia, natomiast
doskonali się i rozwija jego budowa i
funkcja (dojrzewanie i różnicowanie się),
zewnętrznym przejawem tych zmian
strukturalnych jest wzrost wagi mózgu do
ok. 1200g ( dorosły ok. 1400g).

• Wzrasta wydolność komórek

nerwowych, a więc dziecko jest w
stanie dłużej odbierać bodźce zew.
Jednak nadal układ nerwowy jest
nadal podatny na zmęczenie.
( zajęcia urozmaicone np. różne
ćwiczenia).

• Zwiększa się tempo wytwarzania połączeń

nerwowych w mózgu. I dlatego można w tym

okresie wytwarzać odruchy warunkowe nie

tylko metodą warunkowania klasycznego,

przez łączenie w tym samym czasie bodźca

bezwarunkowego z bodźcem warunkowym, lecz

także na zasadzie naśladownictwa i na

podstawie odruchu orientacyjnego. Niektóre

odruchy mogą się wytworzyć bez wzmacniania

przez powtarzanie, od razu po jednym połączeniu.

• Rozwój ruchowy dziecka w okresie

przedszkolnym jest mniej gwałtowny
i szybki niż w poprzednich okresach.

• Do podstawowych sprawności

ruchowych , które doskonalą się w
tym okresie należy : chód, bieg,
skoki, wspinanie się i inne formy
pokonywania przeszkód terenowych.

• Filmowano bieg i na tej podstawie

stwierdzono, ze pierwotne formy

biegu tzw. faza lotu czyli odrywanie

stóp od podłoża pojawia się w wieku

poniemowlęcym jednak właściwa

czynność biegu doskonali się w wieku

przedszkolnym. I tak wzrasta długość

chodu z 38cm u 3- latków do 80cm

u6- latków.

• Skok trudny dla 3-latkówjest raczej

wydłużonym krokiem u 6- latków jest
bardziej dynamiczny a odbicie i faza
lotu są wyraźnie zaznaczone.

• Utrzymywanie ciała w równowadze

statycznej lub dynamicznej jest przejawem
rozwoju ruchów postawnych.

• Wskaźnikiem równowagi statycznej jest

stanie na jednej nodze na całej stopie lub
na palcach, a wskaźnikiem równowagi
dynamicznej są rozmaite ćwiczenia na
równoważni, również obroty i skoki.

• W okresie przedszkolnym następuje

dalszy rozwój ruchów narzędziowych.
5-latki mają jeszcze kłopoty z
wiązaniem sznurowadeł i zapinaniem
guzików, jednak dzieci 7-letnie już
dobrze sobie z tym radzą.( jeśli
dorośli pozwalają im ćwiczyć te
czynności).

Młodszy wiek szkolny 7- 12

Młodszy wiek szkolny 7- 12

lat

lat

• Wiek ten charakteryzuje się

przewagą wewnętrznego rozrastania
się i dojrzewania organizmu nad
przyrostem wysokości ciała.

• Coroczny przyrost wzrostu jest

mniejszy między 7-12 rokiem życia
niż w wieku przedszkolnym i wynosi
4-5cm.

• Przyrost wysokości i masy ciała jest w

tym okresie raczej równomierny poza
krótkim okresem czasowym między
6-8 rokiem życia, w którym zachodzi
tzw. krótki skok wzrostowy zwany
inaczej „ skokiem szkolnym”
(zjawisko nie jest jeszcze w pełni
zbadane).

• W okresie tym zostaje prawie

zakończony rozrost mózgu i tak mózg
9-latka waży ok. 1300g (dorosły
1400g) waga ta zostanie osiągnięta
wciągu dalszych 8-9 lat.

• Zapis prądów czynnościowych

mózgu(EEG) staje się podobny do
zapisu osób dorosłych.

• Mięśnie są jeszcze słabo rozwinięte, ogólna

masa mięśni stanowi27,2% ciężaru ciała

• ( u dorosłego mężczyzny 44,2%).

• Dzieci w tym wieku łatwiej wykonują ruchy

zamaszyste i o dużym zasięgu niż ruchy

drobne i precyzyjne, prędzej też się męczą

przy wykonywaniu ruchów precyzyjnych.

Dlatego należy u dzieci w tym wieku

ćwiczyć zespoły mięśni drobnych.

• W tym wieku 7-12 lat potrzeba ruchu

jest tak silna ,ze tzw. zręczność
ruchowa jest nazywana naczelną
cechą tego wieku.

• nazywana naczelną cechą tego wieku.
• Układ kostny dziecka w młodszym wieku

szkolnym zawiera znaczną ilość tkanki
chrzęstnej co sprawia, że kościec jest dość
miękki i elastyczny.

• Nieprawidłowa postawa przy siedzeniu

(złe ławki czy stoliki, tornistry wypełnione
nadmiarem książek powodują sylwetkę.

• W tym okresie części kośćca

krzepną- kostnieją w różnej kolejności

np. między 9-11 rokiem życia

kostnieje przegub, co zwiększa

zdolność dziecka do pracy pozwala

na jego większe obciążenie pracami

piśmiennymi w szkole szczególnie

między 10-12 rokiem życia. Nie

wolno jednak tego robić wcześniej.

li

li

• Rozwój psychomotoryczny dzieci czy silny

związek rozwoju fizycznego i
psychicznego, dlatego psychomotoryczny,
zapoznawaliśmy się, z kartą
psychomotorycznego rozwoju dziecka 1-12
miesiąca życia) można rozpatrywać od
strony uzdolnień – wrodzonych
zdolności ruchowych, jak i od strony
sprawności psychomotorycznych,
których poziom zależy od ćwiczeń.

• Uzdolnienia ruchowe rozwijają się w

miarę fizycznego i umysłowego
rozwoju, a poziom sprawności
pozostaje zawsze w zależności od
czasu i intensywności ćwiczenia.

• Cechy psychomotoryczne można mierzyć i

ustalać wiek ruchowy dziecka.

• Uzdolnienia ruchowe utożsamiane są przez
• J. Pietera z inteligencja motoryczna, na

którą składają się odrębne elementy

takie jak: siła, wytrzymałość,

szybkość reakcji ruchowych,

koordynacja statyczna, koordynacja

dynamiczna, pamięć i wyobraźnia

motoryczna, ekonomia ruchu.

• Skale i normy sprawności motorycznej

charakterystyczne dla poszczególnych

grup wiekowych można wykorzystywać do

stawiania wymagań dzieciom w tej

dziedzinie.

• Wymagania te traktujemy jako zadania

rozwojowe, pobudzające dzieci do

aktywności własnej, będącej czynnikiem

rozwojowym.

• ( okres najbliższego rozwoju)

• Do głównych cech motoryki, którymi

posługujemy się przy śledzeniu rozwoju

motorycznego należą:

• Siła mięśniowa- zdolność organizmu do

pokonywania zewnętrznych oporów

(ćwiczenia z pacjentami)

• Szybkość motoryczna- zdolność

wykonywania ruchów w najkrótszym

czasie ( oceniamy np. bieg na krótkim

odcinku).

• Wytrzymałość- zdolność do wykonywania

długotrwałej pracy bez objawów
zmęczenia obniżających jej wydajność.

• Zwinność – nie jest jednoznacznie

definiowana , można ją określić jako
umiejętność władania własnym ciałem
oraz szybkiego dostosowywania działań
ruchowych do zmieniających się warunków
otoczenia.

• Przejawy zwinności w czynnościach

manualnych nazywamy zręcznością.

• Ruch o poprawnym przebiegu czyli

ruch właściwie skoordynowany
odznacza się płynnością,
odpowiednim tempem,
elastycznością i precyzją jest
harmonijny i ekonomiczny.

• Płynność motoryczna- ruch przebiega

po zaokrąglonych torach, jest ciągły,

i wykazuje właściwe przyśpieszenie i

zwolnienie akcji czyli ma stopniowe

przejście miedzy napięciami

mięśniowymi.

• Rytm ruchu polega na odpowiednim

cyklu napięć i rozluźnień mięśni

wykonujących czynność.

• Elastyczność ruchu- umiejętność

hamowania rozpędu ciała, przechodzenia z
ruchu do ruchu, dostosowania sprężystości
własnego ciała do sprężystości podłoża.

• Precyzja ruchu polega na takim

ukierunkowaniu przebiegów ruchowych,
aby prowadziły do osiągnięcia celu np.
trafienia w wybrany punkt.

• W ocenie motoryki można także

posłużyć się pojęciem harmonii.
Harmonię rozumiemy tu jako ład w
kompozycji elementów częściowych
tj. pojedynczych ruchów
podporządkowanych ogólnemu
celowi czynności.

• Dziecko przed pokwitaniem

( dojrzewaniem płciowym) odznacz
się harmonią przebiegów ruchowych,
zaś w okresie pokwitania ginie,
pojawia się dopiero u dorosłych
kobiet i mężczyzn.

• Wykład przygotowany na podstawie

Psychologii rozwojowej dzieci i
młodzieży, pod red. Marii Żebrowskiej

• i Dojrzewania, pod red. Andrzeja

Jaczewskiego