Wojciech Gruszczyński

PSYCHOPATOLOGIA OGÓLNA

I ZESPOŁY

PSYCHOPATOLOGICZNE

POJĘCIE ZDROWIA

PSYCHICZNEGO I CHOROBY

W PSYCHIATRII

Klinka Psychiatrii Dorosłych

Uniwersytetu Medycznego

I. ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA

Podstawowym składnikiem poznania otaczającego świata jest

wrażenie zmysłowe, które powstaje pod wpływem bodźca. Np..
Widząc drzewo spostrzegamy je i rozpoznajemy całościowo. To, że
spostrzegane drzewo oceniamy jako istniejące w rzeczywistości
nazywamy sądem realizującym. Właściwa lub mylna ocena
spostrzeganego drzewa i właściwa jego identyfikacja nazywana jest
sądem kwalifikującym.



Ilościowe zaburzenia spostrzegania

Do ilościowych zaburzeń spostrzegania zalicza się nasilenie lub
osłabienie funkcji spostrzegania. Przy osłabieniu czynności
spostrzegawczych (hipestezja) nawet silne bodźce nie wywołują
wrażenia. Chorzy z osłabioną wrażliwością nie odczuwają smaku i
zapachu pożywienia, kolory tracą dla nich swą wyrazistość, a głosy
dochodzą do nich jakby z daleka np.; całkowite zniesienie czucia
może wystąpić u histeryczek.
Zaburzenia syntezy zmysłowej polegają na tym, że chorzy widzą się
zmienionymi, mają wrażenie, że są kimś obcym i nie poznają się. Jest
to depersonalizaja. Jeżeli poczucie obcości i niezrozumiałości
dotyczy otaczającego świata, nazywamy je derealizacją.
W niektórych chorobach o.u.n.występują zmiany w zakresie wielkości
i kształtu spostrzegania obrazów: przedmioty wydają się większe niż
w rzeczywistości (makropsja) lub bardzo małe (mikropsja) albo o
zienionych kształtach i proporcjach, zniekształcone.



Jakościowe zaburzenia spostrzegania

Omamy-są to spostrzeżenia przedmiotów, które nie są spowodowane
przez żaden istniejący w polu percepcji człowieka przedmiot. Omamy
u zdrowych ludzi występują bardzo rzadko, np.. Pod wpływem
skrajnego wyczerpania, lęku lub pod wpływem głodu oraz jako tzw.
omamy przysenne (hipnagogiczne), które mogą występować w okresie
zapadania w sen, a więc, gdy świadomość jasna jest przymglona.

Omamy dzielimy na proste, tzn. takie, które dotyczą pojedynczych

wrażeń jednego zmysłu, np.: iskry, błyski, trzaski i złożone, gdy chory
widzi całe obrazy. Omamy dzielimy także według zmysłów, których
dotyczą, na: wzrokowe, słuchowe, czuciowe, smakowe, węchowe,
bólowe.

Przykłady:
Omamy wzrokowe: w przebiegu majaczenia drżennego – mikropsja,

makropsja

Omamy słuchowe: imperatywne (rozkazujące); pseudochalucynacje –

które chory lokalizuje w obrębie swojego ciała, ugłośnione myśli.

Omamy czuciowe: pod postacią swędzenia, mrowienia, oddziaływania

prądu elektrycznego.

Omamy smakowe i węchowe: przykre smaki i zapachy (swąd palonej

gumy, zgnilizny, gazu.

Omamy ruchowo-czuciowe: zmiany położenia ciała lub jego części (lot

w powietrzu, szybowanie w przestrzeni itp..)

Złudzenia

Złudzeniem określamy zniekształcone spostrzeganie istniejących
rzeczywiście przedmiotów. Złudzenia, podobnie jak omamy dotyczą
wszystkich zmysłów. Złudzenia występują także u ludzi zdrowych, pod
wpływem zmęczenia, w stanie silnego afektu (np. lęku), przy
zmniejszonej uwadze.podczas pośpiesznego czytania umykają naszej
uwadze błędy i braki tekstu. W stanie znacznego zmęczenia lub przed
zaśnięciem, kiedy nasza świadomość jest nieco przymglona, mogą
pojawić się iluzoryczne spostrzeżenia. Podobnie w majaczeniu
towarzyszącemu niekiedy wysokiej gorączce, przy chorobach zakaźnych.

Do złudzeń zalicza się również parejdolie, to jest spostrzeganie w
nieokreślonych formach, np.: plamach, w kłębach chmur i cieniach
różnych krajobrazów i scen.

W różnicowaniu pomiędzy omamami i złudzeniami, co nie zawsze jest
łatwe, należy pamiętać o tym, że omamy nie wiążą się z żadnymi
bodźcami zewnętrznymi, aktualnie istniejącymi i uchwytnymi dla
badającego. Złudzenia natomiast chory stale wiąże z określonym
przedmiotem czy zjawiskiem.

Objawy ogniskowe – są wynikiem organiczne uszkodzenia o.u.n.

Agnozja – niemożność poznawania zjawisk i przedmiotów.

Afazja – niemożność rozumienia mowy i wysłowienia się.

Apraksja – niemożność sprawnego wykonywania określonych, celowych
ruchów, przy braku
niedowładów i niezborności.

II. ZABURZENIA PAMIĘCI

Do zaburzeń pamięci należy zaliczyć ich nadczynność i niedoczynność oraz
zafałszowanie pamięci co nie stanowi zazwyczaj objawu choroby psychicznej.

Nadczynność pamięci – w stanach zawężenia świadomości, hipnozy, organicznych
chorobach mózgu, manii.

Niedoczynność pamięci – zazwyczaj związana z chorobami organicznymi mózgu,
chorób zakaźnych, w stanach niedożywienia i wyczerpania (anorexia)

Luka pamięciowa – okres, którego chory nie jest w stanie wypełnić treścią
pamięciową np..całkowita (po urazie czaszkowo-mózgowym) czy częściowa
(upojenia alkoholowe).

Palimpsest alkoholowy – rodzaj niepamięci, występujący w zależności alkoholowej,
a przejawiający się tym, że po małych dawkach alkoholu, nie zaburzających w
jaskrawy sposób zachowani, występuje różnego rodzaju niepamięć okresu picia.

Niepamięć wsteczna (amnesia retrograda) – obejmuje zdarzenia poprzedzające
utratę świadomości lub pamięci i trwa zazwyczaj przez określony czas (minuty,
godziny) np.; po wypadku komunikacyjnym, w którym dana osoba doznała urazy
czaszkowo-mózgowego.

Niepamięć następcza (amnesia anterograda) – jest to stan niepamięci,
obejmujący zdarzenia występujące po odzyskaniu świadomości.

Identyfikujące zaburzenia pamięci (deja vu, deja vecu)- już widzianego,
zasłyszanego, przeżytego. Występuje w zaburzeniach afektywnych i napadowo w
padaczce.

Konfabulacje – wypełnianie luk pamięciowych dowolnymi, zmyślonymi treściami.

Kryptomnezje – chory podaje i przyjmuje za własne, cudze opowiadania lub
przeżycia.

III. ZABURZENIA MYŚLENIA
Zaburzenia formy myślenia –

to zaburzenia jego tempa. Występują na

skutek wielu chorobowych organicznych i nieorganicznych procesów
chorobowych. Objawiają się głównie spowolnieniem lub przyspieszeniem procesów
myślowych.

Spowolnienie myślenia – chorzy mówią powoli z dużym wysiłkiem formują myśli
i wypowiadają zdania jakby z niechęcią. Widać zahamowanie psychoruchowe,
(depresja, schizofrenia).

Przyspieszenie myślenia – w stanach pobudzenia psychoruchowego (mania).
Szczególnie nasilone przyspieszenie myślenia nazywamy gonitwą myśli, w czasie
której występuje słowotok. Chory jest wielowątkowy, mowa chaotyczna
pozbawiona logiki.

Rozkojarzenie – poszczególne myśli nie wiążą się z sobą w logiczną całość, zdania
wypowiadane nie mają sensu. Przy dużym nasileniu wypowiedzi chorych stają się
zupełnie niezrozumiałym zbiorem słów tzw. sałata słowna. Chorzy tworzą
neologizmy – własne, dziwaczne pojęcie słowne.

Splątanie – jest objawem wystepującym w zespole splątaniowym, jako wyraz
powierzchownego kojarzenia przy zaburzeniach świadomości. Wypowiedzi tych
chorych są zrozumiałe i błędne, a wątek myslowy co chwilę urywa się (zatrucia,
choroby zakaźne).

Zaburzenia treści myślenia – urojenia–

to sądy psychopatologiczne,

sprzeczne z rzeczywistością, którym towarzyszy silne przekonanie o ich
prawdziwości i nie jest korygowane, pomimo przedstawienia niezbitych dowodów
fałszywości tych sądów. Ta oporność na perswazję pozwala odróżnić urojenia od
pomyłek, które zdarzyć się mogą zdrowemu człowiekowi. Pod względem treści
urojenia dzielą się na:

-prześladowcze: poczucie bycia śledzonych, nękanym przez osoby trzecie, teoria
spisku.

-zazdrości: w zespole Otella - chorobliwe, urojeniowe przekonanie o dokonywanej
przez partnera zdradzie.

wielkościowe

–

niezwykle wysokie mniemanie chorego o sobie. Chorzy

przechwalają się swoimi wyczynami seksualnymi, władzą, wynalazkami.Urojenia
typowe dla stanów hipomaniakalnych i manii.

depresyjne – chorzy uważają się za szczególnie pokrzywdzonych przez los a całe
swoje życie widzą w barwach czarno- białych. Urojenia nihilistyczne –
przeświadczenie że ciało zostało zniszczone przez chorobę, serce przestało bić
itp..

grzeszności i winy – przypisywanie sobie różnych przestępstw, zbrodni,
domaganie się kary. Typowe dla stanów depresyjnych.

ksobne i odnoszące – w połączeniu z urojeniami prześladowczymi polegają na
odnoszeniu do siebie błahych i przypadkowych zdarzeń, nie mających z nimi
żadnego związku.

hipochondryczne – wypowiadanie przesadnych skarg na dolegliwości ze strony
narządów wew.

nadwartościowe - to przekonania myślowe, które człowiek uważa za szczególnie
ważne i z którymi jest silnie związany emocjonalnie. Do owładniętych ideą
nadwartościową nierzadko należą działacze i organizatorzy, jak i doktrynierzy i
fanatyczni prorocy religijni.

Myśli natrętne – są to myśli i wyobrażenia, którym chory nie może się oprzeć,
mimo, że ocenia je jako chorobliwe. Są one związane z uczuciem przykrego lęku,
wyrzutami sumienia, obrzydzenia i zmuszają często chorego do przymusowych,
natrętnych czynności, nieraz o charakterze symbolicznym lub magicznym.
Nierzadko treść ich bywa bluźniercza i może łączyć się z wyobrażeniami
erotycznymi. Typem natręctw są lęki czyli fobie np..przed zabrudzeniem,
zakażeniem. Z takimi objawami mogą się łączyć czynności natrętne np.
wielokrotnie powtarzane mycie rąk w obawie przed zabrudzeniem.

IV. ZABURZENIA UCZUCIOWOŚCI

Przez uczucia rozumie się przeżywanie stosunku do otaczającej
rzeczywistości i do osoby własnej. Każda czynność psychiczna jest złożonym
procesem, zabarwionym uczuciowo.

Afekt – to wzruszenie, jest krótkotrwałym jednolitym uczuciem, o dużym
natężeniu, np. agresji, leku, rozpaczy.

Nastrój – oznacza dłużej trwający, nie określony ściśle, przeciętny stan
uczuciowy, np.. Nastrój wyrównany, przygnębienia, rozdrażnienia. Obniżenie
zdolności do reakcji uczuciowych nazywamy przygnębieniem, a zupełne jej
zniesienie apatią. Trwałe obniżenie życia uczuciowego nazywamy
stępieniem uczuciowy. Stępienie uczuciowe powoduje zanik krytycyzmu,
który występuje u osób z zaawansowanym zespołem zależności alkoholowej.
Stają się oni obojętni wobec najbliższych, zanikają uczucia etyczno-moralne,
ich zainteresowanie ogranicza się do spraw dotyczących własnej osoby.
Podobne stępienie występuje w przebiegu schizofrenii, w zespole
psychoorganicznym otępiennym. U osób chorych na padaczkę i
upośledzonych umysłowo dochodzi do tzw. zalegania afektu – uczucia
pozytywne, lecz częściej negatywne, jak np. uczucie nienawiści, przedłuża
się u tych chorych dość długo. Może to doprowadzić do zachowań
impulsywnych z wyładowaniem spiętrzonego afektu.

Innym zaburzeniem uczucia jest błogostan (euphoria) – jest to stan
podwyższonego nastroju ze skłonnością do optymizmu i dobrym
samopoczuciem, niekiedy z towarzyszacą wzmożoną aktywnością ruchową
(uszkodzenie o.u.n, upojenie alkoholowe, haszysz, kokaina, schizofrenia).

Inne chorobliwe wzmożenie nastroju połączone z pobudzeniem
psychoruchowym nazywamy stanem maniakalnym, a podobny stan o
mniejszym nasileniu stanem hipomaniakalnym. Nastrój ten objawia się
wesołkowatością, zadowoleniem z życia i siebie, wzmożonym popędem
psychoruchowym, przyspieszonym tokiem myślenia i występowania urojeń
wielkościowych.

Krańcowo odmiennym nastrojem jest depresja. Obok typowych zaburzeń
depresyjnych (spadek napędu, nastroju, apatia, brak łaknienia lub wzmożenie
łaknienia, zaburzenia snu, wycofanie społeczno-zawodowe itp.) mogą pojawić się
urojenia z poczuciem lęku i myślami samobójczymi. Chorzy depresyjni mogą pod
wpływem silnego lęku popadać w stan gwałtownego pobudzenia psychoruchowego
lub też nastrojowi depresyjnemu towarzyszy stały niepokój ruchowy.

drażliwość – jest zaburzeniem równowagi uczuciowej i cechuje się skłonnością do
reagowania na błahe przykrości, rozdrażnieniem, niepokojem i niepohamowanym
gniewem, czasem z agresją.

lęk – jest uczuciem zagrożenia przez grożące niebezpieczeństwo, którego nie
można bliżej określić, natomiast niepokój jest obawą przed określoną sytuacją
wymyśloną lub rzeczywistą.

sprzeczność uczuć – równoczesne przeżywanie dwóch sprzecznych uczuć: miłości
i nienawiści, radości i smutku. Chory przeżywający ambiwalentne uczucia nie
odczuwa ich sprzeczności.

V. ZABURZENIA WOLI I DZIAŁANIA

Działanie jest jednym z zewnętrznych wyrazów czynności psychicznych. Motywem
działania jest dążenie do zaspokojenia mniej lub bardziej skomplikowanych
pragnień np.: głodu, popędu seksualnego, zapewnienia bytu rodzinie i sobie,
uniknięcia niebezpieczeństwa i inne. Aby pragnienie zostało zrealizowane,
konieczne jest podjęcie decyzji. Zawsze decyzja poprzedza podjęcie woli.

Osłupienie (stupor) – stan w którym chorzy pozostają w bezruchu całkowitym lub
częściowym i przeważnie nie reagują na podniety zewnętrzne. Stany osłupienia
zdarzają się przy przeżywaniu silnego strachu np. jako reakcja na katastrofę.
Chorzy w stanie osłupienia są nieraz przez dłuższy czas zupełnie nieruchomi,
niezdolni do wykonania najprostszych czynności, nie przyjmują pokarmu, są
milczący (mutyzm).

Gibkość woskowa – polega na utrzymywaniu nadanej przez ułożenie kończyn
chorego, często niewygodnej pozycji, nawet przez dłuższy okres czasu.

Echolalia i echopraksja – są to objawy, które spotkać możemy w stanach
osłupieniowych, ale także w schizofrenii, w stanach dementywnych i u osób
upośledzonych umysłowo. Polegają na automatycznym powtarzaniu słów
słyszanych w otoczeniu (echolalia) lub wykonywaniu obserwowanych u innych
osób ruchów (echopraksja). Przy psychopatologicznie obniżonej sugestywności,
chorzy są niepodatni na wszelkie wpływy otoczenia. Przejawia się to
negatywizmem biernym, kiedy chory nie spełnia żadnych poleceń lub
negatywizmem czynnym kiedy chory wykonuje czynność odwrotną do tej, którą
mu się poleca wykonać.

VI. ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI -

Są to zaburzenia pojmowania i

spostrzegania własnych przeżyć i zjawisk zachodzących w otoczeniu.

Ilościowe zaburzenia świadomości:

Senność (somnolentia) – jest nieznacznym zaburzeniem świadomości,
wystepującym w niektórych chorobach somatycznych, lekkich zatruciach, w
zmęczeniu fizlologicznym.

Senność głęboka (sopor) – jest stanem, w którym tylko silne bodźce mogą
wywołać reakcję odpowiednią do bodźca i przywrócić na pewien okres chociaż
częściową orientację.

Śpiączka (coma) – jest stanem pełnej utraty świadomości, chory jest
nieprzytomny i nie reaguje na najsilniejsze bodźce np.; śpiączka cukrzycowa,
padaczka, zatrucia.

Stany zwężenia świadomości zdarzają się w warunkach fizjologicznych, w
przypadku silnego napięcia afektywnego, np.; w gniewie, strachu. Patologiczne,
krótkotrwałe zawężenie świadomości występują w afekcie patologicznym, u
histeryków, u padaczkowców.

Jakościowe zaburzenia świadomości:

Stany pomroczne – nazywane także stanami zamroczenia świadomości,
charakteryzują się niewłaściwą orientacją, niezrozumiałym postępowaniem chorego,
czasem pozornie zachowanym logicznym zachowaniu wobec otoczenia w stanie
pomrocznym chorzy nie są zorientowani w czasie, miejscu i otoczeniu, po ustąpieniu
których pozostaje zazwyczaj całkowita lub prawie całkowita niepamięć. Zostały
opisane zdarzające się niezwykle rzadko jasne stany pomroczne, w których chorzy
sprawiają wrażenie normalnych, jednak zachowują się odmiennie niż w
dotychczasowym życiu.

Stan majaczeniowy – występuje pod postacią zaburzeń orientacji, połączony bardzo
często z niepokojem ruchowym, krótkotrwałymi urojeniami i omamami, przede
wszystkim wzrokowymi i niezwykłą wrażliwością na sugestię. Stany te mogą trwać od
kilku godzin do kilku dni (choroby gorączkowe, zespoły abstynencyjne alkoholowe,
narkomania, po urazach czaszkowo-mózgowych).

Stan splątaniowy – charakteryzuje się zaburzeniami orientacji, przeważnie głębszych
niż w stanie majaczeniowym, z zaburzeniami orientacji środowiskowej, natomiast
mniejsze jest od zaburzeń orientacji co do własnej osoby. Myślenie tych osób wykazuje
charakterystyczne splątanie z mnogością wątków.

Stany oneroidalne – są to stany w których chorzy są zmąceni, niezorientowani w
miejscu i sytuacji, niekiedy w czasie, przeżywają omamy i złudzenia zwłaszcza
wzrokowe. Nastrój tych chorych jest podniosły lub o zabarwieniu lękowym. Po
ustąpieniu, stanu oneroidalnego wspomnienia tego okresu przypominać mogą
marzenia senne, nierzadko o przykrej lub przyjemnej treści. Stany te mogą trwać kilka
dni, tygodni lub nawet całe miesiące.