Lokalizm a procesy globalizacyjne

1. Źródła renesansu badań nad społecznością

lokalną w latach 60-tych XX w.

a. Przyczyny renesansu (W. Giełżyński):

•

reakcja na obsesję wzrostu gospodarczego powodująca
zwrot ku koncepcji dewolucji

•

wzrastająca niesterowność wielkich struktur
biurokratycznych, której nie da się pokonać bez
odwoływania się do kreatywności lokalnej

•

zagrożenie środowiska zmuszające do opracowania
programu ekorozwoju

•

ograniczenie przez rozwój endogenny naśladowczego
przejmowania wzorów egzogennych przez społeczności
lokalne

•

krytycyzm wobec instytucji państwa opiekuńczego i
wzrost wiary w znaczenie różnego rodzaju wspólnot

•

centralizacja decyzji powodujących zanik demokracji i
zniewolenie społeczeństwa przez instytucję państwa

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Renesans był zatem:

„

... reakcją na zaobserwowane trendy zmierzające w

kierunku kształtowania się społeczeństwa masowego i
konsumpcyjnego, w którym podejmowanie decyzji
stało się coraz bardziej centralnie kontrolowane
zarówno w odniesieniu do prywatnej, jak i publicznej
sfery życia i gdzie jak argumentowano, obywatele
czują się wyalienowani i niezdolni do racjonalnych
zachowań politycznych”

Lokalizm a procesy globalizacyjne

b. elity polityczne a renesans społeczności lokalnej
(C. Milofsky)

c. krytyka społeczeństwa masowego

„Teraz dostrzegamy z pewnego dystansu, że fundatorzy
liberalizmu nieświadomie odrywają pewne moralne i psychiczne
cechy [człowieka] od społecznej organizacji i rozpatrują je jako
wrodzone dyspozycje jednostki, niezależnie od wpływów
jakiejkolwiek historycznie ukształtowanej organizacji.”

d. krytyka tayloryzmu

„W ostatnim stuleciu industrialna rewolucja promowała
strategiczny alians pomiędzy państwem a wielkim przemysłem.
Przemysł wykorzystywał państwo do ekspansji i zabezpieczenia
jego rynków, podczas gdy równocześnie w wielu
kapitalistycznych krajach przemysł pomagał państwu w
utrzymywaniu władzy”

Jednak jak pisze E. F. Schumacher (1981):

„Aby jednak małe stało się piękne musiało najpierw zaistnieć jako
funkcjonalne i użyteczne. To zaś stało się możliwe dzięki wielkim
masowym organizacjom i strukturom. Można zatem skonstatować, że
globalne społeczeństwo masowe wyłoniło niejako z siebie ideologię
lokalizmu jako swoją antynomię.”

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Renesans lokalizmu w Polsce – źródła:

a. krytyka centralnego planowania

b. świadomość utarty tożsamości kulturowej i
społeczeństwa masowego

„coraz większe masy ludzi wykorzenionych ze swoich
społeczności lokalnych i żyjących w przestrzeniach
organizacyjnych i zaprogramowanym czasie, którego sensu nie
rozumieją" (B. Jałowiecki)

c. alternatywność wobec realnego socjalizmu

„... W naszym kraju wspomniany renesans [lokalizmu] jest
przede wszystkim reakcją na nadmierny centralizm polityczny i
gospodarczy, na jego słabość wobec współczesnych potrzeb
napędzanych przez cywilizacyjny postęp.”

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Postulat R. A. Nisbeta:

„... Jedyną właściwą alternatywą dla rozległego w skali i
mechanicznego politycznie społeczeństwa są społeczności: małe
w skali, ale solidne w strukturze. One i tylko one mogą być
początkiem społecznej rekonstrukcji, ponieważ odpowiadają
poprzez zakorzenienie fundamentalnym ludzkim pragnieniom:
wspólnego zamieszkiwania, wspólnej pracy, wspólnych
doświadczeń i wspólnego istnienia.”

Indywidualizacja a byty kolektywne?

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Porównanie źródeł renesansu lokalności w Polsce i w
krajach zachodniej Europy oraz USA:

Cecha wspólna:

krytyka państwa

scentralizowanego i
kontrolującego jednostkę

Różnica:

stosunek do liberalizmu
ujęcie samorządności lokalnej

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Aspekty renesansu lokalności:

aksjologiczny:
Europa zachodnia, USA

- krytyka wartości materialnych,

skrajnie

indywidualistycznych i

zorientowanych na kulturę

bycia

Polska

- krytyka wartości kolektywnych i

rewindykacja

indywidualizmu

gospodarczy
Europa zachodnia, USA

- krytyka masowej konsumpcji i

produkcji i

ukierunkowanie na

zaspokojenie coraz bardziej

zróżnicowanych jakościowo i ilościowo potrzeb
Polska

- pochwała masowej produkcji, która

miała

zaspokoić potrzeby społeczne i

miała zostać

osiągnięta poprzez

aktywizację gospodarczą

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Aspekty renesansu lokalności:

społeczny
Europa zachodnia, USA

- krytyka liberalizmu, atomizacji

i alienacji

społecznej oraz krytyka

centralizacji państwa
Polska

- krytyka nadmiernej ingerencji państwa

w życie

codzienne jednostki

polityczny
Europa zachodnia, USA , Polska

- centralnego

podejmowania decyzji i

konieczność przejścia do pluralizmów

demokratycznych

psychospołeczny

Europa zachodnia, USA , Polska

- utrata tożsamości

kulturowej

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Renesansu lokalności wynikający z badań nad
systemami globalnymi (J. Wallerstein, N. Elias).

Perspektywa globalna, zdaniem N. Eliasa, wymaga:

„zwrotu od dominujących dziś teorii interakcyjnych oraz
narzuconego przez nie sposobu mówienia i myślenia do teorii
ludzkich powiązań”

Problemy analiz globalnych istotne dla badań
lokalnych:

1 jakie są specyficzne współzależności pomiędzy ludźmi,
kształtującymi ten rodzaj konfiguracji, który nazywamy
społecznością, w odróżnieniu od zależności zachodzących
pomiędzy ludźmi tworzącymi inne typy figuracji społecznej? (N.
Eliasa)

2 jak i dlaczego charakterystyczne cechy więzi społecznościowych
zmieniają się wraz ze zmianą struktury szerszego społeczeństwa?
(N. Eliasa)

Lokalizm a procesy globalizacyjne

3. analiza relacji pomiędzy globalnym i lokalnym poziomem
rzeczywistości społecznej oraz zagadnienie wkładu, jaki układy
lokalne dostarczają społeczeństwu globalnemu. (B. Jałowiecki)

„Układy lokalne mogą być przedmiotem badań samych w
sobie, ale ich analiza może także stać się punkiem wyjścia
szerszych rozważań o procesach rozwoju społecznego i jego
dylematach. Układ lokalny jest bowiem ściśle powiązany na
wielu płaszczyznach wielostronnymi relacjami zarówno
pionowymi z hierarchicznymi układami wyższego rzędu, jak
i poziomymi z innymi równorzędnymi układami.
Traktowanie układów lokalnych w perspektywie globalnej
jest właśnie charakterystyczne dla naszego programu.”

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Wkład społeczności lokalnej w rozwój społeczeństwa
globalnego
(B. Jałowiecki):

•sfera gospodarcza

•sfera polityczna

•sfera społeczna

•sfera kultury

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

„najbardziej troszczymy się o ład wtedy gdy się rozpadł lub
się rozpada”

1.

Specyficzne ujęcie ładu społecznego (G. Bush)

2. Świat przed 1989 a świat po 1989r.

Globalizacji jako „wizja świata miotanego przez siły niesforne,
nieskrępowane i samorzutnie się poruszające; wizja obszaru bez
punktu centralnego, bez pulpitu kierowniczego, bez rady
nadzorczej, bez dyrektorskiego gabinetu”

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Pojęcie uniwersalizacji a pojęcie globalizacji.

Uniwersalizacja:

•kojarzona z pojęciami cywilizacji, rozwoju,
konwergencji,

konsensusu

•nadzieje na zbudowanie ładu doskonałego
•wyrównanie warunków życia i szans życiowych

Globalizacja:

•odnosi się do skutków, następstw globalnych
•skutki niezamierzone i nieprzewidywalne
•zaprzeczenie planowania i realizacji w poczynań w

ogólnoświatowej skali

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Jak to się stało, że spostrzegliśmy tę wyhodowaną
przez ludzi dżunglę?

odpowiedź Z. Baumana to kryzys państwa.

Państwo rozumiane tradycyjne:

•państwo rozumiane jako terytorium i suwerenna
władza

•państwo posiadające instrumentarium porządkujące i
wymuszające

posłuszeństwo

państwo nowoczesne jest „przymusową organizacją na bazie
terytorialnej... Użycie siły jest dziś uznawane za prawnie
uzasadnione jedynie wtedy, gdy odbywa się za przyzwoleniem lub
na zlecenie państwa" (Max Weber)

•państwo ładotwórcze
•ład światowy to suma ładów miejscowych

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Znaczenie zimnej wojny:

•osłabienie roli pojedynczego państwa
•mnożenie się słabych państw
•utrzymanie zasady terytorialności i impotencja

ładotwórcza

Geneza terytorializmu:

•dyskusja z tezą o terytorializmie jako instynkcie plemiennym

/tożsamościowym/

•silny związek terytorializmu /polityczne uplemiennienie/ i
globalizmu /globalizacja gospodarcza/

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Uzupełnianie się wzajemne:

integracji i fragmentaryzacji świata czy globalizmu i
terytorializacji

„Umyślnie lub mimochodem, ponadpaństwowe i w założeniach
swych globalne ośrodki dyspozycyjne wywierają na państwa
położone w zasięgu ich wpływów nacisk, by systematycznie i
bezwzględnie usuwały wszystkie przeszkody dla wolnego handlu i
swobodnego obiegu kapitałów. Otwarcie na oścież granic
państwowych dla towarów i finansów i porzucenie wszelkich
ambicji

samoistnej

polityki

gospodarczej

jest

dziś

przedwstępnym, i z reguły potulnie przyjmowanym jako
oczywisty, warunkiem jakiejkolwiek pomocy finansowej ze strony
światowych banków i funduszów monetarnych”

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Glokalizacja

„proces wybierający i zespalający organicznie globalizujące i
lokalizujące trendy - polega przede wszystkim na redystrybucji
przywilejów i upośledzeń, bogactwa i ubóstwa, zasobności w
środki i impotencji mocy i bezsilności, wolności i zniewolenia.

Glokalizacja, rzec można, jest procesem restratyfikacji świata,
czyli ponownego jego, na innych niż dotąd zasadach opartego
uwarstwienia, i procesem budowania nowej samoodtwarzającej
się hierarchii o ogólnoświatowym zasięgu.”

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Jak to w praktyce wygląda? ONZ Human Development Report

zyski 358 „globalnych miliarderów" równają się dochodom 2,3 miliardów
najuboższych mieszkańców globu (czyli 45% ludności świata), co nazywane jest
dokonującym się dziś procesem przemieszczania zasobów światowych: „nowym
wydaniem rozboju na równej drodze".

Tylko 22% światowego bogactwa należy dziś do tzw. „krajów rozwijających się",
skupiających na swych terenach 80% mieszkańców globu. Dalej udział ubogich
krajów w bieżących dochodach jest jeszcze mniejszy: na 85% ludności świata
przypada zaledwie 15% światowego dochodu.

W ciągu ostatnich lat trzydziestu mizerne 2,3% planetarnego bogactwa
pozostające w rękach 20% najbiedniejszych krajów skurczyło się jeszcze
bardziej — do 1,4%.

Globalna sieć komunikacji, uznawana jako najpotężniejsze w dziejach narzędzie
zrównania szans, jest użytkowana selektywnie: dla większości ludzi pozostaje
ona wąską i z wysoko umieszczoną szparą niż z gościnnie otwartą bramą na
świat. przepustki przydzielane są skąpo.

„Jedyna przysługa”, jaką komputery wyświadczają dziś trzeciemu Światu,
polega na tym, że bardziej wydajnie rejestrują jego upadek" i dalej konkluduje
nawet jeśli 358 multimiliarderów postanowi zatrzymać po 5 milionów dolarów
każdy, by zapewnić sobie byt dostatni, a resztą postanowi się podzielić z mniej
fortunnymi - dochód roczny polowy ludzkości podwoi się. Jednak będzie to czas
kiedy świnie będą fruwać."

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Mit thatcheryzmu i reganizmu.

Zastanawiająca przemiana związku miedzy bogatymi i
biednymi.

•klasyczne rozumienie relacji biedny bogaty

•nowoczesne hermetyczne grupy bogatych i biednych

„Bogacze dawnego typu potrzebowali biednych, by utrzymywali
ich w bogactwie. Bogacze ery informatyki globalnej nie mają dla

biednych żadnego zastosowania, niczego od nich nic potrzebując.”

„Bogaci, zasobni i możni aktorzy sceny politycznej nie potrzebują
dziś biednych ani dla zbawienia własnej duszy ani do tego, by
zachować i pomnażać swój stan posiadania. Biedni nie są już
Bożymi dziećmi, stworzonymi po to, by nabierać cnót świadcząc im
miłosierne uczynki i ćwiczyć się w sztuce miłośni bliźniego. Nie są
też „rezerwową armią pracy”, którą trzeba utrzymywać w
pogotowiu na wypadek, gdy się ją powoła do służby czynnej. Nie są
wreszcie konsumentami, których można skusić by zachłannymi
zakupami dali bodźca gospodarczej koniunkturze. Z jakiej strony
by na nich nie patrzeć, nie ma z nędzarzy żadnego pożytku.”

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

1. Kurczenie się przestrzeni

•miasto - odseparowywanie i zamykanie się dzielnic.

Światy, osadzające się na przeciwstawnych biegunach nowego
rozwarstwienia są coraz bardziej wobec siebie incommunicado -
podobnie jak regiony supermiast, w których pewne tereny
doświadczane są przez ich mieszkańców jako coś w rodzaju pilnie
strzeżonego obozu odosobnienia, gdy przez innych mieszkańców
omijane są czy wręcz skreślane z mapy mentalnej „zamieszkałego
świata" przy pomocy przerzuconych nad ulicami autostrad miejskich.

Jeśli dla mieszkańców jednego, opływającego w dostatki świata,
ograniczenia nakładane niegdyś przez odległość przestrzenną
zostały skasowane, a zarówno przestrzeń geograficzną, jak wirtualną
przebywać można w drobnym ułamku potrzebnego niegdyś czasu
mieszkańcy drugiego, ubogiego świata słyszą tylko trzask
zamykanych bram i zgrzyt zakładanych kłódek.

Zamykanie się przestrzeni rzeczywistej, fizycznie namacalnej,
odczuwają jeszcze dotkliwiej z tego tytułu, że bombardowani są na
co dzień przez informacje o „pokonaniu przestrzeni" i zachęty do
korzystania z „wirtualnej dostępności” obszarów dla nich w
przestrzeni rzeczywistej zamkniętych i przed nimi
zabarykadowanych.

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

2. Kurczenie się przestrzeni wpływa na przepływ czasu:

•

ponowoczesna wolność –

Kobieta w średnim wieku, pracowniczka międzynarodowej

firmy handlowej, mówiąca płynnie pięcioma językami,
właścicielka trzech adresów w trzech odległych od siebie
metropoliach

„Jest ona ciągle w podróży. Przenosząc się z jednego miejsca w
drugie, zawsze „między” Podróżuje sama, nie jako członek
wspólnoty, choć zawsze w otoczeniu podobnych do niej ludzi...
Kultura, w jakiej uczestniczy nie jest kulturą żadnego z miejsc,
jest kulturą czasu. Jest kulturą absolutnej teraźniejszości.
Podążamy za nią w którejś z jej powtarzających się wciąż
wędrówek – z Singapuru do Hongkongu, Londynu, Sztokholmu,
New Hampshire, Tokio czy Pragi. W każdym zatrzymuje się w
tym samym hotelu Hilton, zjada w południe tę samą kanapkę z
tuńczykiem, a jeśli przyjdzie jej ochota, pójdzie do chińskiej
restauracji w Paryżu i do francuskiej w Hongkongu. Posłuży się
podobnym faksem, telefonem, komputerem, obejrzy podobne
filmy, omówi podobne sprawy z podobnymi ludźmi.”

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

•

ponowoczesne zniewolenie –

„Gdy miała piętnaście lat, jej włosy były jednego dnia rude

następnego pszeniczne, potem czarne jak smoła; raz ułożone na
afrykańską modlę, innym razem zaplecione w trzy ogonki, potem
upięte w warkocz, a potem znów przycięte tak krótko, że
przeświecała spod nieba skóra czaszki.

Wargi miała szkarłatne, potem purpurowe, potem czarne.
Policzki były trupio blade, potem brzoskwiniowe, potem
miedziane - jakby z metalu odlane. Nękana marzeniem
wędrówki, opuściła dom w wieku lat szesnastu, by zamieszkać z
dwudziestosześcioletnim kochankiem... Mając lat osiemnaście,
wróciła do matki z dwojgiem dzieci... Spędzała dzień po dniu w
pokoju, z którego uciekła trzy lata wcześniej, te same co wtedy,
przyblakłe teraz podobizny gwiazdorów estrady gapiły się na nią
z oklejonej afiszami ściany. Wyznała mi, że czuje się jakby miała
ze sto lat. Była zmęczona. Spróbowała wszystkiego, co życie
miało jej do zaoferowania. Nic już jej do zrobienia nie pozostało.