ASEPTYKA I ANTYSEPTYKA

ŚRODKI O DZIAŁANIU ODKAŻAJĄCYM I

ANTYSEPTYCZNYM

Definicje



Sanityzacja

–

ogólne działania mające na celu utrzymanie i polepszenie

warunków zdrowotnych organizmu i populacji

cel:

zmniejszenie liczby drobnoustrojów u człowieka i jego otoczenia

(

mieszkanie, ulice, ścieki, woda..)

do bezpiecznego poziomu

np.

mycie zębów, rąk, pranie, wietrzenie, sprzątanie, malowanie,

chlorowanie wody...

stosowane środki

woda, detergenty, środki dezynfekujące słabiej

działające



Dezynfekcja

(odkażanie) -

eliminacja większości form wegetatywnych

bakterii, wirusów, grzybów na nieożywionych przedmiotach (powierzchnie,

narzędzia, ręce),

ale nie przetrwalników bakterii, zarodników grzybów, HBV !!!

Cel:

przerwanie szerzenia się drobnoustrojów ze źródła zakażenia na osoby

zdrowe

środki dezynfekcyjne

– związki chemiczne zabijające patogenne i

niepatogenne

drobnoustroje

Antyseptyka

– dezynfekcja skóry i błon śluzowych

antyseptyki

– środki dezynfekujące stosowane na żywe tkanki

nie należy używać śr. dezynfekujących jako antyseptyków i odwrotnie !!!

- oporność



Sterylizacja

– zabicie lub usunięcie

wszystkich form żywych !!!

bakterie, grzyby, wirusy, zarodniki, pasożyty



Dekontaminacja

– zabiegi mające na celu usunięcie drobnoustrojów z

powierzchni

sprzętu medycznego, środowiska, zapewniają bezpieczne

użycie

* dekontaminacja jelita przed operacją w jamie brzusznej aby uniknąć zakażenia

endogennego



Pasteryzacja

– zabija formy wegetatywne, prątki, większość wirusów

zabieg stosowany w przemyśle spożywczym do zabezpieczenia mleka,

piwa, soków...

klasyczna: 63-72

15 sek. – 30 min.

UHT: 112-132

kilka sek.



Tyndalizacja

– trzykrotna ekspozycja(pasteryzacja) w temp. 70-100

, 30 min.,

przez 3 dni

przetrwalniki kiełkują w formy wegetatywne
stosowana obecnie sporadycznie do sterylizacji podłoży (jeżeli zepsuje się

autoklaw)



Liofilizacja

– wysuszenie w próżni, w niskich temperaturach

do przechowywania szczepów bakterii, wirusów, surowic, szczepionek,

suchych podłoży



Wyżarzanie

– np. ezy laboratoryjnej



Spalanie

–

np. odpadów medycznych



Ultradźwięki

–

rozbijają komórki , 20-100 kHz – do mycia delikatnych narzędzi

Aseptyka, działania aseptyczne

– różne procedury

zmierzające do ograniczenia zakażeniom – przygotowanie sprzętu,

pomieszczenia, diagnostyka, zabieg chirurgiczny

Substancje czynne stosowane w
dezynfekcji



Aldehydy

–

mrówkowy, glutarowy, glikosal (glioksal) – drażniące, b.dobre - w

wyższych stężeniach inaktywują przetrwalniki



Pochodne fenolu

–

nie działają na przetrwalniki, przykry zapach



Alkohole

–

bakterie i grzyby,stężenie 40 70%,etanol, izopropanol, do odkażania

skóry



Czwartorzędowe związki amonowe

– chlorek

benzyloalkilodwumetyloamonowy, nieaktywne wobec prątków, wirusów, dobra

tolerancja przez skórę, eliminacja



Biguanidy

–

chlorheksydyna, j.w.



Tlen aktywny

– wydzielany przez nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy,

nadboran, nadwęglan, szerokie spektrum, dobry rozklad



Chlorowce

(halogeny) –

chlor (woda), jod, drażniące działanie,

bakterie, grzyby, wirusy



Związki powierzchniowo czynne

(detergenty) –

redukcja napięcia

powierzchniowego, „pomagają”związkom dezynfekującym



Związki kompleksujące

–

fosforany, karboksylaty, intensywne mycie,

jw..



Sole alkaliczne

–

węglany, borany, krzemiany, wchodzą w reakcje z

olejami, zmydlają, chronią metale przed korozją



Barwniki i olejki zapachowe

–

dodawane do śr.dez. – estetyka,

zapach, dezynfekcja skóry

ŚRODKI O DZIAŁANIU ODKAŻAJĄCYM

I ANTYSEPTYCZNYM

Charakterystyka



Środki działające odkażająco i

antyseptycznie to związki niszczące
drobnoustroje patogenne - bakterie,
pierwotniaki, grzyby, prątki, czy niektóre
wirusy.



W porównaniu z antybiotykami

charakteryzuje je mniejsza selektywność
działania na komórki mikroorganizmów, co
ogranicza ich przydatność w lecznictwie ze
względu na niekiedy bardzo dużą
toksyczność dla tkanek makroorganizmu.



W związku z tym, środki o działaniu

odkażającym (dezynfekującym) - stosuje
się w celu zniszczenia wszystkich
wegetatywnych form drobnoustrojów
chorobotwórczych w pomieszczeniach, na
sprzęcie i wyposażeniu medycznym,
artykułach spożywczych i w wodzie.



Niektóre środki odkażające umożliwiają

wyjałowienie, tzn. zniszczenie wszystkich,
włącznie z przetrwalnikowymi, form
drobnoustrojów.



Środki o działaniu antyseptycznym to

związki niszczące drobnoustroje bądź
hamujące ich namnażanie, które można
stosować na skórę i błony śluzowe (rany,
oparzenia) lub doustnie (chemioterapeutyki
nie wchłaniające się z przewodu
pokarmowego).



O ich skuteczności, jak też przydatności do

zabiegów odkażających, wyjaławiających
czy antyseptycznych często decyduje
stężenie użytego związku, czas ekspozycji,
rodzaj rozpuszczalnika, oraz odczyn
środowiska.

Kwasy



Większość bakterii chorobotwórczych

rozwija się w środowisku o odczynie
zasadowym. Obniżenie pH prowadzi więc
do zahamowania ich rozwoju.

Kwas salicylowy



Kwas salicylowy działa antyseptycznie i

keratolitycznie.



Działania niepożądane: rzadko

podrażnienie, pieczenie i zaczerwienienie
skóry lub zapalenie kontaktowe skóry.



Przeciwwskazania: uczulenie na

salicylany.

Kwas undecylenowy



Kwas undecylenowy stosowany jest w

zakażeniach grzybiczych skóry stóp,
pachwin i pach.



Działania niepożądane: objawy

podrażnienia.



Przeciwwskazania: uczulenie.

Substancje uwalniające tlen
atomowy



Nadtlenek wodoru



Nadmanganian potasu

Nadtlenek wodoru



Działanie przeciwbakteryjne uwalnianego

przez preparat tlenu atomowego jest
stosunkowo słabe, ogranicza je dodatkowo
obecność związków organicznych w miejscu
zastosowania (białka wydzieliny z rany)
Substancje białkowe wiążą tlen atomowy
znacznie zmniejszając jego stężenie.
Nadtlenek wodoru działa ponadto
odwaniająco i wybielająco

Nadtlenek wodoru –
preparaty:



Hydrogen peroxide 3% woda utleniona



Perhydrolum roztwór stężony 30% działa

żrąco, możliwość uszkodzenia tkanek



Peroxygel – preparat wody utlenionej w

postaci żelu

Nadmanganian potasu



Uwalnia tlen atomowy i dwutlenek

manganu, który działa odkażająco,
ściągająco oraz powoduje przebarwienie
tkanek.



Działania niepożądane: omyłkowe

spożycie nadmanganianu potasu powoduje
zatrucie z objawami uszkodzenia nerek,
wątroby, niewydolnością krążeniowo-
oddechową, w wyższych stężeniach działa
żrąco

Jod i pochodne



Jod jest pierwiastkiem zabijającym

wszystkie formy drobnoustrojów z
przetrwalnikami włącznie.



Jest aktywny zarówno w stosunku do

bakterii, jak i grzybów, pierwotniaków,
wirusów czy prątków.

Jod i pochodne



Stosowany jest powszechnie w zabiegach

odkażających w postaci roztworów
alkoholowych lub w postaci tzw.
jodoforów; które stanowią kompleksowe
połączenie jodu z wielkocząsteczkowym
polimerem, jodofory słabiej od roztworów
jodu drażnią tkanki, nie barwią skóry i nie
powodują korozji narzędzi medycznych.



Dotychczas nie

stwierdzono

oporności

drobnoustrojów na działanie jodu.

Jod i pochodne



Działania niepożądane: miejscowe

podrażnienia i odczyny uczuleniowe
najczęściej w postaci reakcji
trądzikowopodobnej skóry, rzadziej
wyprysku kontaktowego, nasilenie
toksycznego działania związków rtęci

Jod i pochodne



Stosowanie preparatów jodu na duże

powierzchnie skóry może na drodze
nadmiernego wchłaniania doprowadzić
do objawów zatrucia!! W przypadku
pacjentów z nadczynnością tarczycy nie
należy stosować żadnych środków
odkażających zawierających jod, gdyż małe
dawki pierwiastka, są wchłaniane przez
skórę, mogą dramatycznie zaostrzyć
przebieg choroby.

Alkohole



Alkohole działają przeciwbakteryjnie.

Wnikając do wnętrza komórki zaburzają jej

metabolizm. W praktyce, do zabiegów

odkażających skórę nieuszkodzoną stosuje

się alkohol etylowy w stężeniach 50-70%.



Optymalnym stężeniem jest 70% - w ciągu

2 minut stałej ekspozycji zmniejsza liczbę

bakterii o 90%.



Samo przetarcie roztworem i pozostawienie

skóry lub przedmiotu do wyschnięcia jest

mniej skuteczne.

Alkohol



Stężenia wyższe niż 70% wykazują słabsze

działanie antyseptyczne, co wynika z
denaturacji białek i osłabienia penetracji
przez błonę komórkową.

Barwniki



Pochodne akrydyny działają przeciw

bakteryjnie. W praktyce stosowana jest
etakrydyna.

etakrydyna



Wskazania: odkażanie powierzchownych

uszkodzeń skóry i błon śluzowych, leczenie
zakażonych ran i ropnych zmian (ropnie,
czyraki, liszajec). W urologii - płukanie
pęcherza moczowego, w ginekologii -
płukanie pochwy, w stomatologii -
wszczepy do opatrywania ran.

etakrydyna



Przeciwwskazania: nadwrażliwość, nie

stosować na duże powierzchnie
uszkodzonej skóry.



Działania niepożądane: miejscowe

odczyny alergiczne.

Fiolet krystaliczny



Fiolet krystaliczny działa antyseptycznie na

bakterie Gram-dodatnie i niektóre grzyby

zwłaszcza drożdżaki, działa również

ściągająco i osuszająco, w stężeniach

leczniczych nie drażni tkanek.



Stosowany w wodnych i alkoholowych

roztworach o stężeniu 0,01-2% do odkażania

uszkodzeń skóry i błon śluzowych.



Działania niepożądane: przemijające

przebarwienia skóry, przy przemywaniu zmian

ziarninujących może dojść do trwałej

inkrustacji tkanki barwnikiem

Sole metali ciężkich



Sole srebrowe sulfadiazyny i sulfatiazolu

stosowane są w leczeniu zakażonych
oparzeń skóry, odleżyn, owrzodzeń.

Sole metali ciężkich



Działania niepożądane: miejscowe

podrażnienie skóry, nadkażenia grzybicze,
podczas stosowania na duże powierzchnie
może dojść do wchłaniania i kumulacji leku
wywołującej objawy charakterystyczne dla
przedawkowania sulfonamidów
(uszkodzenie szpiku, zmiany zapalno-
złuszczające skóry, uszkodzenia wątroby i
inne), zwłaszcza u osób z upośledzoną
funkcją nerek.