Środki antyseptyczne – środki stosowane na powierzchnię żywych tkanek w celu zabicia drobnoustrojów lub zahamowania ich rozwoju.

Środki dezynfekcyjne – środki stosowane do zabicia drobnoustrojów znajdujących się poza organizmem. Są one zbyt toksyczne, aby mogły być stosowane na żywą tkankę organizmu żywego (w zwiększysz stężeniach żrąco).

Mechanizm działania środków odkażających:

• Zmiana pH (kwasy, zasady)

• Zmiana ciśnienia osmotycznego (roztwory hipertoniczne – NaCl, cukry, gliceryny)

• Wydzielanie tlenu atomowego (woda utleniona, nadmanganian potasowy, chlor)

• Zmiany fizykochemiczne składników lipoproteinowych drobnoustrojów (błękit metylenowy)

• Denaturacja białek drobnoustrojów (formaldehyd, fenol, krezol, związki srebra, fiolet krystaliczny, jod)

• Działanie powierzchowne (tenzydy)

Kwasy

Kwas salicylowy (Acidum salicylicum)

• Stosowany zewnętrznie w postaci roztworu alkoholowego

• Działanie: odkażające, keratolityczne, keratoplastyczne)

Kwas benzoesowy (Acidum benzoicum)

• Estry kwasy p-hydroksybenzoesowego

• Są dodawane do preparatów farmaceutycznych (kropli do oczu, maści itp.)

Aldehydy, fenole

Formaldehyd (Formaldehydum)

• Jest gazem dobrze rozpuszczalnym w wodzie, o silnym działaniu bakteriobójczym i wirusobójczym

• 40% roztwory (formalina) działają silnie nekrotyzująco, w mniejszych stężeniach ściągająco

• 2-10% roztwory stosowane do odkażania narzędzi i urządzeń sanitarnych

Aldehyd glutarowy

• 2% roztwory stosowane są do wyjaławiania korków gumowych, opakowań szklanych, narzędzi chirurgicznych, endoskopów, drenów …

Alkohole

Alkohol etylowy

• Silnie działa bakteriobójczo (nie działa na zarodniki), grzybobójczo i wirusobójczo w stężeniu 70% (Spiritus dilutus)

Alkohol izopropylowy

Oba wymienione alkohole to skuteczne antyseptyki stosowane do odkażania skóry nieuszkodzonej, między innymi rąk chirurgów przed operacją

Fenole i ich pochodne

Fenol (Phenolum liquefactum)

• Obecnie nie jest stosowany (ma słabe działanie odkażające, jest toksyczny)

Tymol (Thymolum)

• Działa bardzo silnie przeciw bakteryjnie (30 x silniej niż fenol)

• 0,05-1% roztwory są stosowane do odkażania kanałów zębowych, skóry, błon śluzowych, ran

• Jest to składnik past do zębów i płynów do płukania jamy ustnej

Środki utleniające

Ozon

• Stosowany do dezynfekcji wody i środków spożywczych

Nadtlenek wodoru

• Działa silnie utleniająco i odkażająco

• Pęcherzyki wydzielającego się tlenu spulchniają skrzepy krwi i ropę mechanicznie oczyszczając ranę

• 3% Hydrogenium peroxydatum stosowany do odkażania ran oraz błon śluzowych (po rozcieńczeniu)

• 30% Perhydrolum stosowany do przeżegania

Nadmanganian potasowy (Kalium hypermanganicum)

• Po rozpuszczeniu w wodzie uwalnia powoli tlen

• Działa odkażająco i ściągająco na tkanki organizmu wyższego

• 0,03-0,1% roztwory stosowane są do odkażania błon śluzowych i ran

• 0,2-0,5% roztwory stosowane są do pędzlowania błon śluzowych

Związki chlorowcowe i ich pochodne

Chloramina B

• Działa antyseptycznie i odkażająco przez odszczepienie w roztworze wodnym wolnego chloru

• Stosowany do odkażania pomieszczeń i urządzeń sanitarnych, bielizny, narzędzi i sprzętów

Chloramina T

• Stosowana do dezynfekcji wody i otoczenia, płukania pęcherza moczowego oraz rąk

Chlorheksydyna (Abacil, Manusan, Corsodyl, Sebidin i Chlorhexidinum)

• Jest to związek organiczny działający bakteriostatycznie, grzybostatycznie I wirusostatycznie

• Nie drażni skóry ani błon śluzowych

• Stosowana jest do odkażania rąk, pola operacyjnego, jam ciała (pielęgnacja krocza) i błon śluzowych w stężeniu 1:5000

• W stężeniu 1:200 stosowana do odkażania narzędzi chirurgicznych i naczyń

Jodyna (Solutio Iodi Spirituosa)

• Jest to 4% roztwór alkoholowy

• Jest to najskuteczniejszy środek do odkażania skóry nieuszkodzonej

• Działa przeciwgrzybiczno

• Jej wadą jest łatwość uczuleń

Jod (w postaci jodoformów – koloidalne roztworu jodu lub w tenzydach/polimerach typu poliwinylopirolidon)

• W mniejszym stopniu powodują korozję metali i działają mniej toksycznie

• Jodowany poliwinylopirolidon (Polseptol, Betadine) nie barwi skóry, działa silnie przeciwbakteryjnie

Tenzydy

Tenzydy zmniejszają napięcie powierzchowne cieczy. Wykazują silne działanie bakteriobójcze, wirusobójcze o grzybobójcze. W Polsce stosuje się Benzalkonium:

• 0,5-1% roztwory do odkażania rąk

• 0,1-0,5% roztwory do przepłukiwania ran

• 0,02-0,05% roztwory do przepłukiwania pęcherza moczowego (preparat Sterinol)

Związki srebra

Działają przeciwbakteryjnie, ściągająco, a w większych stężeniach przeżegająco i nekrotycznie.

Są to azotan srebra, proteinian srebra (Argentum proteinicum) oraz sól srebrowa aulfodiazyny (Dermazin).

Inne

Etakrydyna

• Pochodna akrydyny o charakterystycznej żółtej barwie

• Stosowana do odkażania ran i błon śluzowych w roztworze 0,1-0,5% (Rivanolum)

Błękit metylenowy (Methyleum coeruleum)

• Niebieski barwnik działający bakteriobójczo i grzybobójczo

• Stosowany do przemywania ran i przepłukiwania pęcherza moczowego (0,05-0,1%)

Fiolet krystaliczny (Pyoctaninum coeruleum)

• Działa bakteriobójczo, grzybobójczo i ściągająco

• Stosowany do odkażania skóry, ran i błon śluzowych w stężeniach 0,01-0,1%

• W stężeniu 2% stosowany jako środek ściągający

Nadtlenek benzylu

• Działa bakteriobójczo(uwalnia atom tlenu)

• Działa keratolitycznie

• Stosuje się w trądziku (Benzacne, Brevoxyl, Clearsil Ultra)