ŚRODKI ODKAŻAJĄCE I ANTYSEPTYCZNE
Z greckiego: Anti – przeciw ,Sepsis - gnicie
ŚRODKI ODKAŻAJĄCE PODZIAŁ:
Środki antyseptyczne - nazywamy środki stosowane na powierzchnię żywych tkanek w celu zabicia drobnoustrojów lub zahamowania ich rozwoju. Zastosowanie:
- skóra nieuszkodzona
- rany, błony śluzowe.
Środki dezynfekcyjne - stosowane do zabicia drobnoustrojów znajdujących się poza organizmem. Są toksyczne, drażniące i żrące dla tkanek ludzkich. Zastosowanie:
- pomieszczenia
- przedmioty
- narzędzia, materiały opatrunkowe.
Silnie działające środki:
Zdolne zniszczyæ przetrwalniki oraz wszelkie formy drobnoustrojów.
Przykład: tlenek etylenu
Średnio-silnie działające środki :
Nie niszczą zarodników w czasie rutynowego stosowania, natomiast niszczą inne formy drobnoustrojów, szczególnie prątki gruźlicy .
Przykłady: Formaldehyd, związki chloru, jodofory, alkohole, związki fenolu.
Słabo działające środki :
Mają wąskie spektrum działania. Nadają się do dezynfekcji bieżącej sprzętów w otoczeniu chorego.
Przykłady: detergenty dostępne do sprzątania
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE:
1. Kwasy
2. Alkohole, aldehydy
3. Fenole
4. Środki utleniające
5. Związki chlorowcowe i ich pochodne
6. Tenzydy
7. Sole metali ciężkich (srebra, rtęci, cynku)
8. Pochodne nitrofuranu
9. Pochodne chinoliny
10. Barwniki (etakrydyna, fiolet krystaliczny, błękit metylenowy)
Związki chlorowcowe i ich pochodne
Do grupy związków chlorowcopochodnych należą związki odkażające objęte wspólna nazwą chlorowce(chlor, jod, brom). Stosuje się je w postaci pierwiastków bądź związków łatwo odłączających chlor. Działanie przeciwbakteryjne tej grupy związków jest wynikiem ich reakcji z wodą. Związki te odznaczają się tez właściwościami łączenia się z grupami aminowymi białek w grupy chlorowcoaminowe, w wyniku czego dochodzi do rozpuszczenia białek błony komórkowej drobnoustrojów i tym samym do ich zabicia.
*PODCHLORYN SODOWY ( NATRIUM HYPOCHLOROSUM)
Jest to wodny roztwór NaOCl . Maksymalne stężenie 5%. Jest niepalną, przeźroczystą,żółtozieloną cieczą o ostrym, duszącym, drażniącym błony śluzowe zapachu. Jest rozpuszczalny w wodzie. Związek ten jest trwały tylko w roztworach wodnych. Środek wybielający w przemyśle celulozowo- papierniczymi włókienniczym. Środek utleniający w przemyśle chemicznym. Jest substancją odkażającą , ponieważ wykazuje silne właściwości utleniające. Służy do dezynfekcji pomieszczeń inwentarskich i mleczarskich. Jest składnikiem czynnym wielu wybielaczy. Stosowany jest do dezynfekcji ujęć wody. W stomatologii ma zastosowanie w przepłukiwania kanałów zębowych podczas leczenia endodontycznego (kanałowego). Dziesięciokrotnie rozcieńczony roztwór podchlorynu sodu (tzw. Płyn Dakina) może być używany do odkażania ran w warunkach terenowych. Rozpuszczony w wodzie jest przeźroczystym żółtozielonym płynem o pH od 12 do 13, który działa silnie utleniająco. NaOCI wykazuje znaczącą skuteczność przeciw szerokiemu spektrum bakterii i ich zarodników, grzybom, ich zarodnikom oraz wirusom otoczkowym i bezotoczkowym. Częścią składową działającą przeciw zarazkom jest powstający w wodzie podczas dysocjacji kwas podchlorawy (HOCl), reagujący z częściami składowymi komórki. Dochodzi do chlorowania grup czynnych i do zniszczenia osłonki bakterii działaniem nadtlenków na lipidy błony.
Działanie niepożądane:
-Powoduje poważne oparzenia skóry i uszkodzenia oczu. Może powodować podrażnienie dróg
oddechowych.
-Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne.
-Może powodować korozje metali.
-Z wodorem, sproszkowanymi metalami i wieloma substancjami organicznymi reaguje wybuchowo.
-rozkłada się pod wpływem: ogrzewania, kontaktu z kwasami,światła słonecznego. Produkt nietrwały. Łatwo ulega rozkładowi z wydzieleniem substancji utleniających toksycznych
Zakres działania:
bakteriobójczy, prątkobójczy (prątki gruźlicy), grzybobójczy, wirusobójczy
Preparaty:
MEDICLEAN MC- Antybakteryjny żel do czyszczenia i wybielania sanitariatów.
SANECHEM WC San -Alkaliczny żel do mycia sanitariatów
CHLOR-STAB Podchloryn Sodu Stabilizowany- roztwór podchlorynu sodowego <25 % z dodatkiem specjalnego stabilizatora, który przedłuża okres jego przydatności. Do ciągłego chlorowania wody basenowej
* CHLOR GAZOWY ( CHLORUM)
Jest to żółtozielony gaz, o nieprzyjemnym, duszącym zapachu, silnie drażniący błony śluzowe,silnie trującym. Rozpuszczony w wodzie w stężeniu 1 : 10000 działa niszcząco na większość drobnoustrojów. W wyniku reakcji chloru z wodą powstaje kwas podchlorawy, który działa silnie bakteriobójczo. Jest silnym utleniaczem, wybielaczem i środkiem dezynfekującym. Wchodzi w skład wielu powszechnie spotykanych soli oraz innych związków. Chlor gazowy używany jest do odkażania wody i pomieszczeń. Chlor używany jest w instalacjach do uzdatniania wody. Chlor jest szeroko stosowany do wyrobu wielu produktów używanych na co dzień – antyseptyków, barwników, pożywienia, środków owadobójczych, farb, produktów naftowych, tworzyw sztucznych, lekarstw, wyrobów włókienniczych, rozpuszczalników, itd. W chemii organicznej używa się gazowego chloru jako utleniacza; czasami zamiast formy gazowej wykorzystuje się wodę chlorową.
Działanie niepożądane: Gazowy chlor działa drażniąco na układ oddechowy i błony śluzowe, może prowadzić do obrzęku płuc, a w dużych stężeniach do śmierci. Trujące gazy (trichlorek azotu) mogą się wydzielać przy kontakcie wybielaczy zawierających chlor z moczem, a także z amoniakiem lub innymi produktami czyszczącymi.
Preparaty:
* Chemochlor T Granulat 65 -to preparat to preparat w postaci granulatu do dezynfekcji oraz chlorowania szokowego, stosujemy go:
Przy pierwszym napełnieniu basenu 80g na każde 10m3 wody. Przy ciągłej dezynfekcji, co 3-4dni, 35g na każde 10m3 wody. Najlepiej dawkować wieczorem, wzdłuż krawędzi basenu, bezpośrednio do wody! lor-Clean - Preparat w tabletkach o działaniu sporobójczym do jednoczesnego mycia oraz dezynfekcji powierzchni i wyposażenia
*Haz-Tabs - Preparat do dezynfekcji powierzchni, sprzętu i przedmiotów w jednostkach Służby Zdrowia. Na bazie aktywnego chloru.
*Savo Prim- Koncentrat do mycia i dezynfekcji powierzchni oraz narzędzi.
*WAPNO CHLOROWANE ( CALCARIA CHLORATA)
Jest to mieszanina podchlorynu wapniowego, wodorotlenku wapniowego i chlorku wapniowego mająca postać białej, serowatej substancji . Sproszkowane wapno chlorowane oraz świeżo przygotowane jego roztwory wodne (10-20%) mają zastosowanie w odkażaniu wozów, nawozu, wagonów kolejowych, wybiegów, pomieszczeń inwentarskich, dołów kloacznych, ścieków, skażonej gleby. Niszczy ono metal (powodując jego korozję) , wyroby skórzane i tekstylne(odbarwia). Wodne roztwory wapna chlorowanego działają wybielająco. Wapno chlorowane to trucizna protoplazmatyczna uszkadzająca (zabijająca) wszystkie żywe komórki. Przy kontakcie ze skórą powoduje oparzenia (działanie żrące). Wapno chlorowane na powietrzu ulega rozkładowi dlatego należy je przechowywać w szczelnie zamkniętych pojemnikach. Działanie odkażające tej substancji zmniejsza obecność substancji organicznych.
Działanie niepożądane: Działanie żrące na skórę, , powoduje oparzenia. Substancja szkodliwa, działa szkodliwie po połknięciu. Substancja utleniająca, kontakt z materiałami zapalnymi może spowodować pożar. W kontakcie z kwasami uwalnia toksyczne gazy. Substancja niebezpieczna dla środowiska, działa bardzo toksycznie na organizmy wodne
Reaktywność: Silny utleniacz. Rozkłada się w temperaturze powyżej 177°C. W obecności wilgoci lub w kontakcie z silnymi kwasami, palnymi materiałami rozgrzewa się i może spowodować zapalenie łatwopalnych materiałów. Podczas podgrzewania w szczelnym zamkniętym opakowaniu może eksplodować.
Preparaty:
WAPNO CHLOROWANE (worek)
*CHLORAMIDY
Chloramidy zawierają luźne wiązania chloru, który podczas kontaktu z tankami powoli się odczepia co pozwala na długotrwałe działanie odkażające. Substancje te należą do związków trwałych w roztworach wodnych, substancjach i pozbawionych wpływu drażniącego. Związki powszechne z tej grupy to przede wszystkim chloramina T (chloramid sodowy kwasu toluenoparasulfonowego). Biały proszek, dobrze rozpuszczalny w wodzie, dający średnio 12% wolnego chloru. W optymalnych stężeniach może on służyć do odkażania tkanek (0,6 - 1% - rany, 0,2%- błony śluzowe). Inny związek to chloramina B wchodząca w skład chlorogenu wykorzystywanego w przemyśle mleczarskim do dezynfekcji naczyń i urządzeń. Preparat ten stosowany jest do odkażania pomieszczeń i urządzeń sanitarnych w roztworach wodnych 2-5%, do odkażania pomieszczeń inwentarskich ( 2 łyżki na wiadro mleka wapiennego), do odkażania rąk (1 łyżka na litr wody), na rany roztwory wodne 1-2%, na błony śluzowe roztwory 0,025-0,5%.
*CHLORHEKSYDYNA
Działanie
Preparat o silnym działaniu bakteriobójczym i bakteriostatycznym, działa silniej na bakterie Gram-dodatnie niż na Gram-ujemne oraz na niektóre wirusy; oporne na jej działanie są: niektóre szczepy Pseudomonas i Proteus, prątki kwasooporne i przetrwalniki bakterii. Działanie przeciwbakteryjne związane jest z uszkadzaniem ściany komórkowej bakterii (zwiększenie przepuszczalności). W obecności wydzielin i krwi aktywność chlorheksydyny nie ulega większemu osłabieniu. Zastosowana miejscowo na powłoki wchłania się nieznacznie i wydala szybko przez nerki. Po podaniu związek prawie w całości jest wydalany z kałem. Nie działa drażniąco na skórę i błony śluzowe.
Wskazania
Do odkażania pola operacyjnego, dekontaminacji rąk, do przechowywania wyjałowionych narzędzi chirurgicznych. Miejscowo: zapobiegawczo w postaci kremu, maści, pastylek do ssania, roztworów do przepłukiwania jamy ustnej (w zależności od postaci w stanach zapalnych, nieżytach błony śluzowej gardła i krtani, zakażeniach), do irygacji, odkażania ran i oparzeń. Znajduje zastosowanie w odkażaniu błon śluzowych w stomatologii, urologii, ginekologii, położnictwie, laryngologii i okulistyce.
Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu. Przeciwwskazane jest stosowanie w zabiegach operacyjnych w obrębie OUN, otolaryngologicznych. Nie wolno wprowadzać do płynu mózgowo-rdzeniowego. A także ciąża i okres karmienia piersią.
Interakcje
Roztwory mydła oraz detergenty anionowe, jony chlorkowe i środowisko zasadowe zmniejszają aktywność chlorheksydyny. Światło, wysoka temperatura, korek naturalny inaktywują lek.
Działania niepożądane
Reakcje nadwrażliwości w postaci alergicznych zmian skórnych, w rzadkich przypadkach uogólnione reakcje alergiczne, fotodermatozy.
Dawkowanie
Odkażanie pola operacyjnego: 0,5% roztw. w 70% alkoholu etylowym lub 1% roztw. wodny. Mycie rąk przed zabiegami, do przechowywania wyjałowionych narzędzi (do 12 h): roztwór 1:5000. Przemywanie ran, oparzeń: 0,5% roztw. wodny. Przepłukiwanie pęcherza, cystoskopia: 0,02% roztw. wodny. Zabiegi ginekologiczne i położnicze: 0,05–0,02% roztw. wodny. Tabletki do ssania: 1 tabletka 4–5 ×/d.
Preparaty:
Corsodyl
Elugel
Manusan ( 4%)
Chlorhexidinum (20% roztw. 0,5% aerozol, 1% krem, tabl. do ssania)
Abacil (5%)
tabletki do ssania SEBIDIN A.
*JOD (Iodum)
Jod występuje w postaci szaroczarnych, szarobrązowych lub brązowych blaszek metalicznych o charakterystycznym zapachu.Jod jest silnym środkiem antyseptycznym stosowanym do odkażania skóry nieuszkodzonej. Działa bakteriobójczo na drobnoustroje, gdyż tworzy połączenia z białkami, powodując ich denaturację, działa także grzybobójczo i wirusobójczo, drażni tkanki, wywołuje powierzchniową nekrozę (martwicę) posmarowanej tkanki. Jod wyzwala również tlen atomowy z roztworów wodnych co uzupełnia działanie odkażające. Roztwory alkoholowe jodu denaturują białka strukturalne i enzymatyczne bakterii i grzybów. 7% roztwór jodu w alkoholu zabija bakterie w ciągu 15 sekund. Przedłużone działanie antyseptyczne, jednocześnie nie drażniące błon śluzowych oraz skóry wykazuje związek kompleksowy jodu z polimerem poliwinylopirolidonu. Niszczy on bakterie, wirusy, grzyby. Stosowany jest do odkażania skóry, błon śluzowych oraz sprzętu medycznego. Jod jest szeroko stosowany jako środek antyseptyczny w postaci spirytusowego i wodnego roztworu. Figuruje w wykazie B FP IV(substancje silnie działające).
Wodny roztwór jodu (Solutio Iodi aquosa, Sol. Iodi Lugoli, płyn Lugola)
Czerwonobrunatna, przezroczysta ciecz, o zapachu jodu. Zawiera miej więcej 1% jodu i około 2% jodku potasu. Płyn ten służy do odkażania błon śluzowych, między innymi macicy i pochwy.
Spirytusowy roztwór jodu (Solutio Iodi spirituosa)
Tak zwana jodyna – ciemnobrunatna ciecz o zapachu jodu, zawierająca ok. 3% tego pierwiastka i ok. 1% jodku potasu. Solutio Iodi spirituosa służy do odkażania skóry ( pole operacyjne) zakażonych ran i przetok ropnych. Jodyna niszczy bakterie, grzyby i toksyny. Denaturuje białka stanowiące składnik plazmy drobnoustrojów, co uniemożliwia mikroorganizmom ich przetrwanie.
Jodoform (Iodoformium, trójjodometan)
Jest to trijodometan CHI3 – proszek krystaliczny barwy żółtej, o przenikliwym, charakterystycznym zapachu. Jodoform rozpuszcza się w wydzielinach ustrojowych i w wydzielinach ran, ropni oraz owrzodzeń, gdzie uwalniając stopniowo jod działa bakteriobójczo, osuszająco, znieczulająco miejscowo i krwiotamująco (hamuje krwawienia z drobnych naczyń krwionośnych). Suchy jodoform nie działa antyseptycznie. Stosuje się go w formie maści, emulsji i roztworów alkoholowo-eterowych do odkażania ran, ropni, oparzeń, owrzodzeń. Przyspiesza też ziarninowanie trudno gojących się ran.
Głównie z powodu znacznej toksyczności w przypadku zażycia doustnego lub przeniknięcia do krwi po zastosowaniu na duże powierzchnie skóry, jodoform nie jest już tak popularnym środkiem antyseptycznym.
Jodofory
Są kompleksem jodu z wielkocząsteczkowymi związkami. Z nich jod jest stopniowo uwalniany. Jodofory są znacznie mniej toksyczne i w mniejszym stopniu podrażniają skórę oraz błony śluzowe niż jod pierwiastkowy. Ponadto drobnoustroje nieuodparniają się na działanie jodoforów. Jodofory są przydatne do zwalczania chorób skóry u zwierząt i u ludzi. Nadają się do terapii i profilaktyki pryszczycy, gruźlicy, choroby pęcherzykowej u świń, kulawki u owiec, grzybic u zwierząt i ludzi, do higienizacji procesu pozyskiwania mleka i zwalczania zapalenia gruczołu mlekowego krów, oraz wielu innych chorób zakaźnych i inwazyjnych .
Preparaty: jodowany poliwinylopirolidon (Povidone – iodine)- - zawiera 10% jodu (10 % preparat)
- nie barwi skóry
- służy do odkażania ran przed zabiegiem
- ma słabsze działanie
Polseptol, Betadine - działa silnie p-bakteryjnie na G+, stosowany do odkażania skóry i b³on śluzowych
Metale ciężkie i ich sole
zbiór metali i półmetali charakteryzujących się dużą gęstością, często także właściwościami toksycznymi. Do metali ciężkich zaliczane bywają metale (np. rtęć, ołów, kadm, chrom, nikiel, miedź, cynk, bizmut), półmetale a nawet niemetale. Toksyczne działanie powyższych metali wiąże się m.in. ze zdolnością do kumulacji w organizmie, w tym w kościach, nerkach, i mózgu. Ich sole oraz tlenki mogą być przyczyną groźnych zatruć ostrych i przewlekłych, chorób układu krążenia, układu nerwowego, nerek, chorób nowotworowych. Występują liczne choroby zawodowe, np. ołowicę w wytwórniach bieli ołowiowej. Zatrucia wywołane są też spożywaniem pokarmów zanieczyszczonych związkami metali, np. rtęcica.
*CYNK (Zn)
w organizmie odgrywa ważną rolę jako składnik wielu enzymów i hormonów. Gromadzi się w wątrobie, trzustce i na powierzchni czerwonych ciałek krwi. W lecznictwie tlenek cynku stosowany jest jako lek ściągający i bakteriobójczy. Objawami zatrucia cynkiem jest: uszkodzenie błony śluzowej jamy nosowo – gardłowej i dolnych odcinków układu oddechowego oraz zmiany martwicze w ścianach żołądka, dwunastnicy i jelit .Charakterystyczną postacią ostrego zatrucia cynkiem jest „gorączka odlewników” – choroba zawodowa, która występuje u robotników zatrudnionych przy pracach z cynkiem ogrzewanym do temperatury zbliżonej do wrzenia.
Preparaty: BIO-CYNK , CYNK ACTIVE, CYNK ORGANICZNY
*MANGAN (Mn)
należy do pierwiastków niezbędnych dla żywego ustroju. Spełnia rolę przenośnika tlenu w procesach oksydoredukcyjnych tkanek. W lecznictwie stosuje się nadmanganian potasu jako środek odkażający do przemywania ran . W słabszych roztworach bywa stosowany do płukania żołądka przy zatruciach substancjami łatwo ulegającymi utlenieniu. Zatrucia manganem występują tylko przy większych stężeniach par lub dymu. Charakterystyczne objawy to uczucie zmęczenia, osłabienia, senność, objawy parkinsono podobne jak drżenie kończyn, maskowaty wyraz twarzy i trudności w chodzeniu. W dalszym ciągu następuje wypadanie włosów i rozchwianie się zębów
Preparaty: KINDER BIOVITAL - płyn, żel. ADDAMEL N -płyn do infuzji. GERIAVIT- kapsułki
*SREBRO (Ag)
- ma silne właściwości przeciwbakteryjne
- łączy się z ważnymi biologicznie grupami, m.in. z grupą aminową
- działa ściągająco i żrąco na tkanki
azotan srebra
- szczególne działanie na bakterie Gram-dodatnie
- stosowany od 0,1 – 10%
- działa przeciwbakteryjnie i ściągająco
- rozcieńczone roztwory AgNO3 pobudzają ziarninowanie trudno gojących się ran
- jako 0,5% roztwór do oparzeń
protabol
- proteinian srebra
srebro koloidalne
- czasem stosowane w zakażeniach błon śluzowych nosa, worka spojówkowego, cewki moczowej
sól srebrowa sulfadiazyny (=Argosulfan)
- środek w leczeniu zakażeń i oparzeń
-gł. jako kremy w oparzeniach bez dermazji
Preparat: Atrauman Ag -opatrunek jałowy z maścią zawierający srebro
*RTĘĆ (Hg)
W naturze rtęć występuje w postaci organicznej i nieorganicznej. Rtęć nieorganiczna nie jest niebezpieczna dla organizmu, gdyż jest trudno wchłaniana. Najbardziej trującą postacią rtęci jest metylortęć. Rtęć działa bakteriostatycznie. lśniąca srebrzystobiały metal, ciekły w temperaturze pokojowej. W przyrodzie występuje rzadko i w niewielkiej ilości. Jest stosowana w termometrach, barometrach, manometrach, pompach dyfuzyjnych, do wyrobu lamp kwarcowych. Sole rtęci i jej związki organiczne mają działanie bakteriobójcze i są stosowane w lecznictwie do odkażania narzędzi chirurgicznych i nieuszkodzonej skóry. Wewnętrznie jest stosowna w niektórych schorzeniach nerek. Ale ze względu na jej znaczną toksyczność obowiązuje ścisłe dawkowanie. Rtęć w stanie ciekłym jest szkodliwa. Opary rtęci są szkodliwe . Pary rtęci wykorzystuje się w lampach rtęciowych służących między innymi do naświetlań leczniczych. Ze względu na dużą zawartość promieniowania nadfioletowego w emitowanym świetle są one stosowane jako lampy bakteriobójcze w pomieszczeniach w których wymagana jest całkowita sterylność (laboratoria, nawiewy laminarne w których sporządza się krople oczne, pracownie do sporządzania płynów infuzyjnych). Dawniej rtęć w postaci chlorku stosowana była w lecznictwie weterynaryjnym jako środek przeczyszczający. Jednak jako silna trucizna obecnie nie jest już stosowana. W organizmie żywym wywołuje silne pobudzenie, drżenie mięśniowe, zaburzenia widzenia, słuchu i mowy, uszkodzenie nerek, a w ciężkich zatruciach śpiączkę i w konsekwencji śmierć
Wpływ metylortęci na organizm:
• drętwienie, zesztywnienie kończyn;
• zakłócenie mowy;
• kurcze;
• porażenia;
• trudności z koordynacją motoryczną;
• deformacje u noworodków;
• w ekstremalnych przypadkach śpiączką i śmiercią;
• wdychanie oparów rtęci powoduje ból w piersiach, któremu towarzyszą: gorączka, kaszel dreszcze;
• w lekkim zatruciu może wystąpić zwiększona produkcja śliny, zapalenie błony śluzowej, jamy ustnej lub biegunka. Mogą także wystąpić: psychoza, bezsenność, zmęczenie, bóle głowy, wypadanie zębów, zaniki pamięci, drętwienie ust, rąk, stóp;
• najbardziej zdradliwie działa rtęć na system nerwowy; symptomy natury umysłowej i neurologicznej
upodobniają się znacznie do objawów stwardnienia rozsianego;
• także system immunologiczny jest narażony na niebezpieczeństwo;
• rtęć niszczy limfocyty T.
Produkty eliminujące rtęć:
selen, witamina E, cynk, wapń.
Objawy zatrucia.
W zatruciach doustnych występują gwałtowne wymioty z większą lub mniejszą domieszką krwi, pieczenie w jamie ustnej i przełyku, ślinotok, bóle brzucha i obfite, krwawe biegunki. Odwodnienie, wstrząs i niewydolność krążenia lub obrzęk głośni mogą być przyczyną zgonu. Najbardziej groźne objawy są związane z uszkodzeniem nerek aż do bezmoczu i ostro rozwijającej się mocznicy. W jamie ustnej powstają zmiany wrzodziejące i martwicze, pokryte szarym nalotem, a na dziąsłach czarny rąbek rtęciowy. Chorym grożą jeszcze powikłania w postaci wtórnych zakażeń układu moczowego i niebezpieczeństwa związane z uszkodzeniem miąższu wątroby lub mięśnia sercowego. W ostrych zatruciach związkami organicznymi rtęci dominującymi objawami są stany pobudzenia, bóle głowy, drżenia mięśniowe, zaburzenia koordynacji ruchów, trudności połykania, zamazana mowa, drgawki i w końcu śpiączka.
Pierwsza pomoc. W przypadkach doustnego zażycia soli rtęciowych należy jak najszybciej podać do wypicia mleko z białkami jaj kurzych. Jeżeli wymioty spontanicznie nie występują, należy je sprowokować; zabezpieczenie podstawowych czynności życiowych. Natychmiast przewieźć pacjenta do szpitala. W zatruciach organicznymi związkami rtęci węgiel leczniczy, prowokowanie wymiotów, sól glauberska.
Rtęć występuje w związkach jako :
chlorek rtęciowy, do odkażania przedmiotów szklanych i porcelanowych
żółty tlenek rtęci
- stosowany w maściach do oczu
osycyjanek rtęciowy
organiczne związki rtęci
- mniej toksyczne związki (m.in. TIOMERSAL, stosowany do konserwacji preparatów farmaceutycznych)
DETERGENTY:
Detergenty to ogólna nazwa środków piorących, myjących i czyszczących, których roztwory wodne lub emulsje ułatwiają usuwanie zabrudzeń z powierzchni ciał stałych, np. tkanin, szkła, ceramiki i metali. Są to środki powierzchniowo czynne.Działanie detergentów polega na adsorbowaniu się na granicy faz, czyli gromadzeniu się w wodzie cząsteczek tych substancji na powierzchni zetknięcia roztworu z fazą gazową (powietrze), ciekłą (np. olej) lub stałą (powierzchnia naczynia, tkaniny itp.). Obniża to napięcie powierzchniowe na granicy faz lub zmienia ładunek powierzchniowy i dzięki temu substancja powierzchniowo czynna wykazuje właściwości emulgujące, myjące i piorące. Niektóre detergenty wykazują działanie zmiękczająco – antyelektrostatyczne na tkaniny. Podwyższona zwilżalność ułatwia oczyszczanie powierzchni.
Ze względu na charakter chemiczny grupy polarnej rozróżnia się:
- Detergenty anionowe (np. alkaliczne sole kwasów karboksylowych, sole estrów kwasu siarkowego i sole kwasów sulfonowych),
- Detergenty kationowe (aminy alifatyczne)
-Detergenty niejonowe (produkty kondensacji alkoholi, amin i kwasów tłuszczowych oraz alkilofenoli z tlenkiem etylenu)
- Detergenty amfolityczne
Detergenty są podstawowym składnikiem środków piorących. W odróżnieniu od tradycyjnych mydeł detergenty zachowują skuteczność także w wodzie twardej. Niektóre z nich znajdują zastosowanie jako herbicydy (środki chwastobójcze) i insektycydy (środki owadobójcze).
*Proszek do prania to mieszanina rozdrobnionych substancji zawierajｹca: enzymy; zwiｹzki powierzchniowo czynne (sulfoniany alkilowe lub siarczany alkoholi); zwiｹzki zmi麑czajｹce wod・ np. fosforany lub zeolity, kte podczas prania wiｹｿｹ jony wapniowe i magnezowe; 徨odki wybielajｹce (podchloryny, zwiｹzki nadtlenkowe, np. nadborany oraz tetraacetyloetylenodiamin, kty reaguje z nadtlenkami dajｹc organiczne nadkwasy). Zeolity sｹ to mineraｳy, zwykle bezbarwne lub biaｳe, czasem zabarwione na kremowo, rowo, zielonkawo. Powstajｹ gｳnie w wyniku proces hydrotermalnych, niekiedy tworzｹ si・ takｿe w strefie wietrzenia. Cz黌to wypeｳniajｹ pustki w徨 skaｳ wulkanicznych (np. bazalt, andezyt). Wyst麪ujｹ takｿe we wspczesnych osadach oceanicznych. Szczegnｹ cechｹ zeolit jest zdolno懈 gromadzenia wody (tzw. woda zeolityczna) w kanalikach struktury krystalicznej. Woda ta moｿe by・ usuni黎a przez podgrzewanie, a nast麪nie ponownie pochｳoni黎a lub zastｹpiona przez inne substancje. Ze wzgl鹽u na t・ wｳa彡iwo懈 zeolity sｹ powszechnie wykorzystywane do oczyszczania wody, rozdzielania mieszanin rnych substancji (sita molekularne), jako no從iki detergent i katalizator.
*Mydła to związki organiczne, sole (najczęściej sodowe i potasowe) wyższych kwasów karboksylowych zwanych kwasami tłuszczowymi, najczęściej palmitynowego (C15H31COOH), stearynowego (C17H35COOH) i oleinowego (C17H33COOH), otrzymywane przez zmydlanie tłuszczów zwierzęcych (głównie łoju) lub utwardzonych olejów roślinnych, często z dodatkiem oleju kokosowego i kalafonii. Zmydlanie to hydroliza estrów w środowisku zasadowym. Produktami zmydlania są sole kwasów organicznych oraz alkohole. Działanie mydła:Mydło ułatwia zwilżanie tłuszczów przez wodę, wytwarza się trwała emulsja tłuszczu w wodzie. Tarcie podczas mycia oraz intensywne mieszanie podczas prania powoduje wytwarzanie emulsji tłuszczu z wodą. Tworzy się przy tym piana, która utrzymuje cząsteczki brudu na powierzchni, utrudniając powtórne zetknięcie się z powierzchnią czyszczoną. Cząstka brudu otaczana jest częścią hydrofobową skierowaną w stronę cząsteczki brudu. Odrywając cząstkę brudu od powierzchni wody molekuły mydła unoszą ją z pianą. Mydło jest pierwszą znaną substancją powierzchniowo czynną. Należy do środków anionowoczynnych, jest stosowane powszechnie do mycia, prania oraz do niektórych celów technicznych. Osad z mydła w twardej wodzie tworzy się, ponieważ są w niej rozpuszczone sole wapnia lub magnezu, które reagują z mydłem sodowym lub potasowym i powstają nierozpuszczalne w wodzie mydła wapniowe lub magnezowe. Mydła i detergenty syntetyczne zawierają substancje zmniejszające napięcie powierzchniowe wody, co powoduje, że dużo lepiej rozpływa się ona po powierzchni tkanin, naczyń itp., zwilżając brud. Substancje te nazywamy środkami powierzchniowo czynnymi. Roztwory detergentów dobrze zwilżają zatłuszczone powierzchnie, a następnie, po mechanicznym oderwaniu cząstek brudu, tworzą z tłuszczami trwałą emulsję, którą można łatwo spłukać wodą. Jeżeli liczba drobin detergentu jest duża i nie mogą się one zmieścić w płaskiej warstwie powierzchniowej, to układ dąży do zwiększenia powierzchni i w ten sposób powstają bańki mydlane. Łączna powierzchnia pęcherzyków jest wielokrotnie większa od płaskiej powierzchni wody i dlatego może pomieścić dużo więcej drobin detergentu.
BARWNIKI:
Barwniki – związki chemiczne warunkujące barwę organizmów roślinnych i zwierzęcych albo nadające barwę przedmiotom użytkowym; służą do barwienia m.in. włókien naturalnych i chemicznych, tworzyw sztucznych, skóry, papieru, żywności. Według współczesnej, tzw. elektronowej, teorii barwności barwa związku organicznego jest spowodowana obecnością w jego cząsteczce sprzężonych układów elektronów które bardzo łatwo ulegają wzbudzeniu, absorbując promieniowanie o określonej długości fali w widzialnej części widma; nie pochłonięte składniki (obszary) widma zostają odbite dając wrażenie barwy. W teorii klasycznej barwa związku zależy od obecności w jego cząsteczce ugrupowania atomów, zwanych chromoforem; związek barwny staje się barwnikiem dopiero po wprowadzeniu do jego cząsteczki ugrupowania atomów, zwanych auksochromem
Z użytkowego punktu widzenia barwniki dzieli się na:
-barwniki rozpuszczalne w wodzie z wytworzeniem barwnego kationu (barwniki zasadowe) albo anionu (barwniki kwasowe, kwasowo-chromowe i metalokompleksowe) oraz barwniki reaktywne i bezpośrednie;
-barwniki nierozpuszczalne w wodzie: zawiesinowe i barwniki tworzone na włóknie (lodowe, oksydacyjne, zaprawowe) oraz pigmenty; wśród tej grupy barwniki można wyróżnić takie, których sole rozpuszczają się w wodzie (barwniki siarkowe i kadziowe), i takie, które rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych, np. barwniki tłuszczowe.
Barwniki wykazują działanie bardziej swoiste w stosunku do drobnoustrojów. W swym mechaniźmie działania są zbliżone do chemioterapeutyków. Najczęściej jako środki odkażające stosowane są pochodne akrydyny (etakrydyna, trypaflawina, proflawina), nastepnie pochodne trifenylometanu (pioktanina, zieleń brylantowa) oraz pochodne fenotiazyny (błękit metylenowy). Barwniki akrydynowe upośledzają prosecy syntezy w komórce mikroorganizmu poprzez wpływ na DNA , natomiast barwniki trifenylometanowe hamują metabolizm kwasu glutaminowego w komórce bakteryjnej.
*Etakrydyna- Aethacridinum lacticum, Rivanolum, Flavacrin W.
Wykazuje bardzo silne działanie bakteriobójcze i pierwotniakobójcze. Stosowana jest w postaci 0,5 % roztworów, 2,5 % przysypek i 1% maści do odkażania ran i odpowiednio do dezynfekcji błony śluzowej jamy ustnej, pęcherza moczowego i pochwy.U ludzi stosowana jest również doustnie w pełzakowicy.
*Pioktanina ( Pyoctaninum coerulenum, fiolet gencjany) .W roztworze 0,1 % służy do przemywania błon śluzowych, a w 1-3% roztworze alkoholowym do pedzlowania skóry w otarciach i oparzeniach . Działa antyseptycznie i ściągająco.
Barwniki te wywierają wpływ zwłaszcza na bakterie g(+) i niektóre grzyby.
Błękit metylenowy- ( Methylenum coeruleum)
Ma słabe działanie odkażające. Dawniej był stosowany wewnetrznie do zwalczania zakażeń dróg moczowych. Ze względu na właściwości oksydoredukcyjne używany jest w celu redukcji barwnika krwi w methemoglobinemii i zatruciu cyjanowodorem.
fiolet krystaliczny
- działa na bakterie Gram-dodatnie i drożdżaki
- stosowany w roztworach wodnych lub alkoholowych
- stosowany w stężeniach 0,01-2%
- służy do odkażania powierzchniowych uszkodzeń naskórka, błon śluzowych, skuteczny w grzybicach, drożdżycach
-jako spirytusowy roztwór do smarowania pępka
zieleń brylantowa
- służy do odkażania powierzchniowych powłok skóry
TLENEK ETYLENU:
Tlenek etylenu (oksiran) – organiczny związek chemiczny z grupy cyklicznych eterów, o wzorze sumarycznym C2H4O, najprostszy możliwy epitlenek.
W warunkach standardowych jest gazem o zapachu eterowym. W warunkach normalnych jest bezbarwną cieczą. Pod ciśnieniem atmosferycznym wrze w temperaturze 10,7 °C. Jako związek polarny, dobrze rozpuszcza się w wodzie.
Stosowany jest do gazowej sterylizacji sprzętu medycznego (szczególnie jednorazowego użytku), przypraw spożywczych, środków farmaceutycznych. Stosowany także jako środek bakterio- i grzybobójczy (np. konserwacja książek).
Działa na
Bakterie:
Pseudomonas aeruginosa
Grzyby
Staphylococcus aureus
Bacillus subtilis
Candida albicans
Bacillus stearothermophilus
Bacillus circulans Trichophytonmethagrophytes
Prątki
Mycobacterium tuberculosis,
smegmatis, bovis, avium
Wirusy
Herpes simplex, polio, HBV