Środki odkażające

Antyseptyka

Termin „Antyseptyka” wprowadził jako pierwszy John Pringle, określając zabiegi „przeciwko gniciu ran”.
Z greckiego: anti-przeciw; sepsis-gnicie

Dezynfekcja (odkażanie)

Postępowanie mające na celu maksymalne zmniejszenie liczby drobnoustrojów.
Niszczenie form żywych drobnoustrojów ( nie zawsze usuwa formy przetrwalnikowe)
Dezynfekcja dotyczy przedmiotów i powierzchni użytkowych

Sterylizacja, wyjaławianie

Proces polegający na zniszczeniu wszystkich, zarówno żywych jak i przetrwalnikowych form mikroorganizmów.
Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy- nie zawiera żadnych żywych drobnoustrojów (także wirusów) oraz ich form przetrwalnikowych.

Środki odkażające

Środki antyseptyczne- nazywamy środki stosowane na powierzchnię żywych tkanek w celu zabicia drobnoustrojów lub zahamowania ich rozwoju
Zastosowanie:

-skóra nieuszkodzona

-rany, błony śluzowe

Środki dezynfekcyjne- stosowane do zabicia drobnoustrojów znajdujących się poza organizmem
Są toksyczne, żrące i drażniące dla tkanek ludzkich
Zastosowanie:

-pomieszczenia

-przedmioty

-narzędzia, materiały opatrunkowe

Idealny środek

Szerokie spektrum działania.
Duża szybkość działania.
Stabilność w kontakcie ze środowiskiem( np. wydzielin) i niereaktywność z powierzchniami odkażanymi.
Nietoksyczność, bezwonność.
Bezpieczeństwo dla ludzi i przedmiotów.
Łatwość użycia.

Podział ze względu na mechanizm

Mechanizm działania	Przykład
Zmiana ph	Kwasy, zasady
Zmiana ciśnienia osmotycznego	Roztwory hipertoniczne -NaCl, cukier( syropy), gukoza 20-40%
Wydzielanie tlenu atomowego	Woda utleniona, nadmanganian potasowy, chlor, podchloryny
Inaktywacja enzymów drobnoustrojów	Związki rtęci, związki bizmutu
Zmiana charakteru błony lipoproteinowej drobnoustrojów	Błękit metylenowy, rozpuszczalniki organiczne, grabniki
Denaturacja białek drobnoustrojów	Formaldehyd, fenol, krezol, związki srebra, fiolet krystaliczny, jod
Zmiany napięcia powierzchniowego	Tenzydy, detergenty

Podział ze względu na moc działania

Silnie działające środki
Średniosilnie działające środki
Słabo działające środki

Silnie działające środki

Zdolne zniszczyć przetrwalniki oraz wszelkie formy drobnoustrojów
Np. tlenek etylenu

Średnio silnie działające środki

Nie niszczą zarodników w czasie rutynowego stosowania, natomiast niszczą inne formy drobnoustrojów, szczególnie prątki gruźlicy
Przykłady: formaldehyd, związki chloru, jodofory, alkohole, związki fenolu.

Słabo działające środki

Mają wąskie spektrum działania. Nadają się do dezynfekcji bieżącej sprzętów w otoczeniu chorego.
Przykłady: detergenty dostępne do sprzątania.

NIECZYTELNA TABELKA dsc 09600

0x01 graphic

Podział ze względu na właściwości chemiczne

Kwasy
Alkohole, aldehydy
Fenole
Środki utleniające
Związki chlorowcowe i ich pochodne
Sole czwartorzędowych zasad amoniowych (tenzydy)
Sole metali ciężkich (srebra, miedzi, cynku)
Leki roślinne
Barwniki i inne środki odkażające

1.Kwasy

Działanie ich polega na zmianie ph środowiska
Spośród kwasów, jako środki antyseptyczne do odkażania błon śluzowych i skóry nieuszkodzonej stosuje się:

Kwas borny
Dwuboran sodowy (Natrium biboricum- boraks)
Kwas salicylowy (Acidum salicylicum)
Oraz rzadziej kwas nalidyksowy i undecylenowy

Kwas borny

Działa słabo bakteriostatycznie i grzybostatycznie.
Stosowany jako antyseptyk na:

Błony śluzowe ( między innymi spojówki-2-5%)
Zewnętrzne uszkodzenie skóry

Roztwory 1-3%
Zasypki 1-3%
Maści 10%

Kwas salicylowy

Stosowany zewnętrznie na skórę w postaci roztworu(2-10%) jako środek odkażający
W połączeniu ze spirytusem (spirytus salicylowy)

2.Alkohole i aldehydy

Alkohole alifatyczne (etylowy, izopropylowy)

Silne środki antyseptyczne
Zabijają zarodniki, wirusy i grzyby
Alkohol etylowy 40-50% działa odkażająco bardzo powoli
Alkohol etylowy 70% działa silnie bakteriobójczo, stosowany do:

Odkażania skóry nieuszkodzonej( np. przed wstrzyknięciami)
Odkażania instrumentów chirurgicznych i naczyń

Aldehyd mrówkowy-formaldehyd

Działa silnie bakteriobójczo i wirusobójczo
40% owy roztwór formaldehydu (formalina) działa silnie nekrotyzująco (opryskiwanie pomieszczeń)
Stosowany w roztworach 2-10%owych do odkażania narzędzi i urządzeń sanitarnych
Niestety jest rakotwórczy

Aldehyd glutarowy

W postaci 2% owego roztworu z aktywatorem (preparat Aldesan) działa odkażająco na wegetatywne postaci bakterii( G+,G-, na mikroorganizmy kwasoodporne, grzyby, wirusy)
Stosowany do wyjaławiania:

Korków gumowych
Opakowań szklanych
Narzędzi chirurgicznych i stomatologicznych
Drenów

3. Fenole i pochodne

Są to trucizny protoplazmatyczne
Na odpowiednich stężeniach denaturują białka, działając bakteriobójczo na większość drobnoustrojów
Na tkanki wyższego organizmu działają ściągająco , w większych stężeniach nekrotyzująco

Fenol:

stężenie 1-3% do odkażania przedmiotów i narzędzi chirurgicznych
0,5 % do wyjaławiania i konserwacji środków leczniczych

Krezol

Lizol ( krezol + mydło potasowe)

działa silnie bakteriobójczo
stosowany do odkażania: rąk (1-2%), narzędzi chirurgicznych (5%), bielizny (3%), pomieszczeń i ustępów

Heksachlorofen - (płynny difenol rozpuszczalny w rozpuszczalnikach organicznych i mydłach). Często stosowany jako płynne mydło heksachlorofenowe - antyseptyk stosowany w chirurgii

Jest również stosowany jako antyseptyczny dodatek do środków czyszczących, preparatów kosmetycznych, dezodorantów

4. Środki utleniające

Nadtlenek wodoru (Hydrogenium peroxydatum)

Nietrwały związek, wydzielający tlen pod wpływem zetknięcia się z substancjami organicznymi lub zasadami, jak również pod wpływem katalaz znajdujących się w wielu bakteriach.

Działa:

silnie utleniająco
odkażająco
pęcherzyki tlenu spulchniają skrzepy krwi i ropę
mechanicznie oczyszczają ranę - 3% wodny roztwór nadtlenku wodoru (woda utleniona) lub 1 łyżka stołowa na szklankę wody - do przemywania błon śluzowych.

Nadmanganian potasowy KMnO4

Po rozpuszczeniu w wodzie uwalnia powoli tlen atomowy, działając odkażająco
Stosowany

do odkażania ran i płukania błon śluzowych (0,025 - 0,1 %)
do płukania żołądka (0,02 %)

W zetknięciu z białkiem ulega redukcji, co zmniejsza jego wartość kliniczną
Plami tkaniny i skórę, może działać drażniąco na tkanki
Działanie przeciwbakteryjne KMnO4 jest słabsze, ale dłuższe od wody utlenionej

Tlen atomowy i ozon

Tlen atomowy

Działa toksycznie na komórki bakterii i innych drobnoustrojów
Słabe działanie przeciwbakteryjne
Bardzo silne własności utleniające

Ozon

Silnie drażni błony śluzowe
Powoduje szybsze starzenie się materiałów i tworzyw
Stosowany do uzdatniania wody wodociągowej

Ozon

Trujący dla ludzi, zwierząt i roślin
Wykorzystywany jest do wyjaławiania wody pitnej (ozonowanie), pomieszczeń (szczególnie w szpitalach: lampa ozonowa)
Jest jednym z najskuteczniejszych znanych środków dezynfekcyjnych, nie wytwarza rakotwórczych i innych szkodliwych produktów ubocznych
W procesie uzdatniania wody (ozonowanie) ozon jest jedną z najlepszych możliwości, ponieważ nie jest tak drogi w późniejszej eksploatacji a produkt wynikowy jest porównywalny
Niestety, ozon ma stosunkowo krótki czas rozkładu, przez co ozonowana woda pozostaje aseptyczna przez krótki czas( tzn. nie można jej bezpiecznie przesyłać długimi rurociągami)
Ozon nie może całkowicie wyeliminować chloru z procesu uzdatniania wody, jednakże może go w istotny sposób ograniczyć do minimum, w ilości niezbędnej do utrzymania sterylności wszystkich nitek sieci wodociągowej po przejściu wody przez Stację Uzdatniania. Zabieg taki wyraźnie poprawia właściwości organoleptyczne spożywanej wody ( brk wyczuwalnego zapachu i smaku chloru oraz mętnego zabarwienia).

5.Związki chlorowcowe i ich pochodne

Chlor

Działa silnie odkażająco, stosowany do odkażania wody i pomieszczeń.
Związki chlorowcowe odszczepiają w roztworach wodnych jon chloru działający odkażająco, a wtórnie wyzwala z wody tlen.

Wapno chlorowane

Do odkażania wagonów, wozów, ustępów, śmietników, grobowców. (10-20%)

Chloaramina B

Działa antyseptycznie i odkażająco
Stosowana do odkażania:

Pomieszczeń i urządzeń sanitarnych(2-5%)
Narzędzi i sprzętów (0,5-2%)
Rąk ( 1 łyżka proszku na jeden litr wody)

Chlorheksydyna

Organiczny związek chlory
Działający silne przeciwbakteryjnie
Nie drażni skóry ani błon śluzowych
Zastosowanie:

Odkażanie rąk( do 4%)
Pola operacyjnego
Jam ciała i błon śluzowych(0,5%)
Odkażanie narzędzi chirurgicznych

Preparaty chlorheksydyny dostępne w Polsce:

Abacil (5%)
Manusan(4%)
Chloerheksidinum( 20% roztwór, 5% aerozol, 1% krem, tabletki d ssania)
Glukonian chlorheksydyny stosowany j. w. : (0,2% i 0,12% roztwór)
Tabletki do ssania SEBIDIN

Jod

Powoduje denaturację białek, działa bakteriobójczo i ściągająco
W środowisku wodnym wyzwala tlen- działa utleniająco a w wyniku tego odkażająco i drażniąco
Stosowany:

Jodyna (3% roztwór alkoholowy)
Płyn Lugola (1% roztwór wodny)

Jodyna

Najskuteczniejszy środek do odkażania skóry nieuszkodzonej, działa także przeciwgrzybiczno
Obecnie stosowana w postaci jodoformów( są to koloidalne roztwory jodu w tenzydach lub polimerach)
Najczęściej używane do mycia pola operacyjnego
Czasami powoduje reakcje alergiczne i nadwrażliwości

Preparat jodoformów

Jodopowidon

Polseptol (globulki dopochwowe, maść; zakażenia bakteryjne i grzybicze pochwy, rzęsistkowica, zapobiegawczo przy nawracających infekcjach pochwy, przed operacjami ginekologicznymi
Betadine- działa silnie przeciwbakteryjnie na G+, stosowane do odkażania skóry i błon śluzowych ( działa długo i jest mało drażniący)
Povidone iodine (leczenie owrzodzeń, infekcyjnych chorób skóry i błon śluzowych, a także oparzeń)

Preparaty jodoforów

Jodopowidon

PV Jod 10%- profilaktyka oraz leczenie zakażeń skóry i błon śluzowych wywołanych przez bakterie, grzyby, wirusy (liszajec, ropne i łojotokowe stany zapalne, czyraczność, grzybica). Dezyfekcja ran, oparzeń i owrzodzeń podudzi
PVP- iodine- Povidonum iodinatum- owrzodzenia, rany, otarcia, oparzenia, grzybicze zakażenia skóry, zmiany łojotokowe

6.Tenzydy, detergenty

Tenzydy

Związki o właściwościach zmniejszania napięcia powierzchniowego cieczy
Działają bakteriobójczo wobec drobnoustrojów, grzybów i pierwotniaków
Rodzaje:

Tenzydy aminowe (między innymi mydła)
Tenzydy kationowe stosowane jako środki antyseptyczne i odkażające

Benzalkonium chloride

Stosowany do odkażania rąk i narzędzi chirurgicznych, przepłukiwania pochwy i pęcherza moczowego, leczenia zakaźnych schorzeń skóry
Występuje osobno jak i w preparatach złożonych, np. Septolete jako antyseptyk jamy ustnej

Benzalkonium bromide

0,01%- 0,05%- do odkażania błon śluzowych i skóry

7.Sole srebra

Związki srebra

Nieorganiczne jak i organiczne, działają przeciwbakteryjnie i odkażająco oraz ściągająco, a w większych stężeniach keratoliycznie i nekrotyzująco

Sól srebrowa sulfadiazyny ( Dermazin)

Maść o działaniu odkażającym i przyspieszającym gojenie się ran, stosowany w leczeniu oparzeń

Sól srebrowa sulfatiazolu (Argosulfan)

Stosowana w oparzeniach wszystkich stopni, oparzeniach popromiennych, odleżynach, przewlekłych owrzodzeniach podudzi

8.Preparaty roślinne

Ekstrakty

Wyciągi
olejki
słabe działanie przeciwbakteryjne
ściągające
do płukania gardła, przemywania śluzówek

Nitrofural (Nitrofurazon)- pochodna nitrofuranu-stosowana do odkażania jamy ustnej oraz do odkażania zakażonych ran i oparzeń
Etakrydyna (Rivanolum)- stosowana do odkażania ran i błon śluzowych
Błękit metylenowy- niebieski barwnik działający bakteriobójczo i grzybobójczo, stosowany do przemywania ran i przepłukiwania pęcherza moczowego
Fiolet krystaliczny (gencjana) o działaniu bakteriobójczy, grzybobójczym, ściągającym, stosowany do odkażania skóry, ran i błon śluzowych, skuteczny w drożdżycach i pleśniawkach
Nadtenek benzylu( OXY 5-10, Benzacne) działa bakteriobójczo i keratolitycznie, stosowany w trądziku