Metoda oceny obciążenia –

OWAS

Zasady organizowania i

normowania przerw podczas

pracy

Zarys ogólny układu człowiek –

maszyna, środowisko

Funkcje człowieka w układzie

Opole, dnia 8 listopada

2008r.

OCENA OBCIĄŻENIA STATYCZNEGO

Ocena obciążenia statycznego oparta jest
na znajomości takich czynników jak:

• rodzaju przyjętej postawy ciała w trakcie

wykonywanych czynności,

• stopnia wymuszenia zajmowanej pozycji i

pochylenia ciała,

• możliwości zmiany przyjętej pozycji ciała,
• położenia kończyn i ich czynności

ruchowych,

• chronometrażu czasu pracy pracownika.

• Do oceny przyjąć należy pozycję

ciała o największym obciążeniu
statycznym, jeżeli utrzymywana jest
w czasie dłuższym od 3 godz./zmianę
roboczą.

• Ocenę wykonuje się wg 3 stopniowej

skali: małe, średnie lub duże,
uwzględniając równocześnie wartość
WE oraz monotypowość ruchów.

Rys. 1. Klasyfikacja położenia pleców, ramion i nóg

Metoda OWAS umożliwia klasyfikację pozycji pleców, ramion i nóg oraz wartości obciążenia zewnętrznego.

Położenie pleców może przybierać kod pozycji od 1 do 4,

położenie kończyn górnych od 1 do 3 i położenie nóg od 1 do 7 (rys.1).

Klasyfikacji takiej podlega również siła zewnętrzna.
Zgodnie z metodą OWAS siła ta może być klasyfikowana jako 1, 2 lub 3.
Dla potrzeb oceny ryzyka poprzez czynnik obciążenia statycznego
zróżnicowano wartości siły dla mężczyzn, kobiet i młodocianych, opierając
się na aktach prawnych (tabela 1).

Kod

obciążenia

Mężczyźn

[kg]

Kobiety i młodociani

chłopcy

[kg]

Dziewczęt

[kg]

< 10

< 5

< 2

10-20

5-10

2-6

> 20

> 10

> 6

Tabela 1. Kody siły zewnętrznej w zależności od populacji

Ocena obciążenia związanego z wykonywaniem czynności określonej
kategorii (OWAS) w trójstopniowym systemie oceny w oparciu o tabelę 2.
Czas ten określany jest w odniesieniu do czasu pracy i
wyrażany w % czasu pracy.

Tabela 2. Interpretacja wyników oceny obciążenia statycznego.

Obciążenie

Pozycja ciała przy pracy

(kategorie OWAS)

Czas utrzymywania jednej

pozycji

[% zmiany roboczej]

małe

pozycja niewymuszona kategorii 1

do 70%

pozycja wymuszona kategorii 1 lub
niewymuszona kategorii 2

do 50%

pozycja wymuszona kategorii 2

do 30%

średnie

pozycja niewymuszona kategorii 1

powyżej 70%

pozycja wymuszona kategorii 1 lub
niewymuszona kategorii 2

od 50% do 70%

pozycja wymuszona kategorii 2

od 30% do 50%

pozycja wymuszona kategorii 3 lub 4

do 30%

duże

pozycja wymuszona kategorii 1 lub
niewymuszona kategorii 2

powyzej 70%

pozycja wymuszona kategorii 2

powyzej 50%

pozycja wymuszona kategorii 3 lub 4

powyzej 30%

Czynnik monotypia pozwala na ocenę obciążenia podczas pracy
powtarzalnej w oparciu o liczbę powtórzeń operacji roboczych
wykonywanych w czasie zmiany.

Rys. 2. Zależność między liczbą cykli w ciągu zmiany roboczej (y) a siłą zewnętrzną (x) wyrażaną w kG

oraz odpowiednie strefy oceny obciążenia

Maksymalne liczby powtórzeń określonych

operacji w zależności od poziomu siły zewnętrznej wyznaczające obciążenie monotypią zostały przedstawione na rys. 2.

W opracowaniu wykresów zaprezentowanych na rysunku uwzględniono siłę zewnętrzną związaną z rodzajem wykonywanej czynności.

Na podstawie tych wykresów możliwe jest przeprowadzenie oceny obciążenia monotypią na określonym stanowisku pracy w trójstopniowym systemie oceny

Skutki obciążenia człowieka wysiłkiem

statycznym:

• wywołuje szybki rozwoju zmęczenia

(szybszy niż wysiłek dynamiczny),

• występuje zmniejszony przepływ krwi

przez napięte mięśnie, przy
towarzyszących reakcjach
hemodynamicznych jak: wzrost ciśnienia
krwi, i przyspieszenie pracy serca,

• ma miejsce ucisk mechaniczny na

naczynia krwionośne,

Skutki obciążenia człowieka wysiłkiem

statycznym c.d.:

• złe jest zaopatrzenie komórek w tlen i

odprowadzenie z nich szkodliwych
substancji pochodzących z przemiany
materii (ich lokalne gromadzenie się i
ucisk na nerwowe zakończenia
bólowe),

• szybki ubytek mięśniowych zapasów,
• lokalne zakłócenie homeostazy.

• Przerwa w pracy to planowane lub

nieplanowane zaprzestanie procesu
pracy w czasie dnia pracy.
Podstawowym celem organizowania
przerw w pracy jest usunięcie
objawów zmęczenia. Długość przerw
w pracy zależy głównie od charakteru
pracy (praca lekka, praca ciężka)
oraz tempa pracy.

Rodzaje przerw w pracy:
• przerwy dowolne - występują, gdy

pracownik robi je z własnej woli we
własnym zakresie

• przerwy zorganizowane - z góry

ustalone przez firmę

• przerwy niezorganizowane - wynikają z

nieprzewidzianych zdarzeń np.:
uszkodzenie maszyny, brak surowca
itp.

Zasady wyznaczania przerw w pracy:
• suma przerw w pracy nie powinna przekraczać 15%

całkowitego czasu pracy, a przy pracach ciężkich

powinna wynosić 20 - 30% całkowitego czasu pracy,

• planując jedną przerwę należy ją umiejscowić

pomiędzy „a”

(odcinkami)

całkowitego czasu pracy,

• w przypadku dwóch przerw - powinny one dzielić

całkowity czas pracy na trzy równe części przy

jednoczesnym założeniu, że przerwa pierwsza jest

krótsza od przerwy drugiej,

• w przypadku ciężkich prac fizycznych liczba przerw

powinna przekraczać dwa,

• zaleca się stosowanie przerw częstszych lecz

krótszych - wynika to z zależności pomiędzy efektem

wypoczynku a czasem trwania przerwy - efekt

wypoczynku spada wraz z czasem trwania przerwy.

• Stosowanie przerw w pracy ma duży

wpływ na efektywność pracy. Celowe
przerwanie procesu pracy zwiększa
wydajność pracy po przerwie. Częste,
zaplanowane przerwy w pracy zmieniają
nastawienie pracownika do pracy oraz
wpływają na odprężenie i odpoczynek
podczas przerwy. W wyznaczonym czasie
przerwy może on opuścić stanowisko pracy
bez żadnych konsekwencji. Zaplanowanie
przerw pozwala również zniwelować ilość
przerw dowolnych.

• Popularnym przykładem przerwy w

krajach zachodnich jest tzw. lunch ,

który jest zaplanowany między

godziną 12.00 a 13.00, a więc w

okresie znacznego spadku gotowości

do pracy. Podczas lunchu pracownik

zmuszony jest do wykonywania

czynności nie związanych z pracą

takich jak posiłek, przegląd prasy,

wypicie kawy. Lunch trwa ok. 1h. Po

powrocie z lunchu gotowość do pracy

pracowników oraz wydajność pracy

wzrastają.

Przerwy zaliczane do czasu pracy:
• Przerwa dla pracowników, których

czas pracy wynosi nie mniej niż 6
godzin na dobę.

• Przerwy przy pracy monotonnej lub

prowadzonej z góry w określonym
tempie.

• Przerwy przy pracy w warunkach

szczególnie uciążliwych lub
szkodliwych dla zdrowia.

• Przerwy na karmienie dziecka piersią.

Przerwy zaliczane do czasu pracy c.d.
• Przerwy w pracy dla osoby

niepełnosprawnej.

• Przerwy dla osób pracujących przy

monitorach ekranowych.

• Przerwy dla pracownika młodocianego.
• Przerwy na czas szkolenia w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy.

• Przerwy w pracy w związku z

badaniem okresowym i kontrolnym

badaniem lekarskim.

Przerwy nie zaliczane do czasu pracy:

• Dodatkowa przerwa wprowadzona

przez pracodawcę.

• Przerwa dla pracownika

zatrudnionego w systemie
przerywanego czasu pracy.

• Układ człowiek— praca\
Układ powyższy powstaje wówczas,

gdy człowiek obsługuje maszyny, jak
również w wielu innych przypadkach,
np. gdy posługuje się w pracy
narzędziami, a także wówczas gdy
praca odbywa się bez narzędzi. Ten
układ możemy rozważać właściwie w
każdych warunkach pracy człowieka,
tylko - zależnie od sytuacji — różnie
będziemy rozumieć drugi element
układu.

• Analizując układ człowiek—praca, należy

właściwie ocenie możliwości pracownika w
zakresie świadczenia pracy, a więc określić
jego wysiłek psychofizyczny związany z
pokonywaniem uciążliwości, jakie stwarza
mu sama praca i czynniki jej towarzyszące.
W literaturze przedmiotu najczęściej
dokonuje się podziału na trzy grupy
czynników działających obciążające na
organizm człowieka w czasie pracy. Do
pierwszej grupy czynników zalicza się samą
pracę, do drugiej — warunki jej
wykonywania, do trzeciej natomiast — czas
jej świadczenia.

• W praktyce można wyróżnić trzy

podstawowe rodzaje powiązań:
ręczne, mechaniczne i automatyczne.
Ręczny rodzaj powiązania występuje
wówczas, gdy mamy do czynienia z
sytuacją, kiedy człowiek wykonuje
swoje czynności robocze używając
prostych narzędzi (np. młotka lub
łopaty) i jest jedynym źródłem
energii, sprawując jednocześnie
funkcje kontrolne (por. rys. 2).

(Człowiek)

Rys. 2. Ręczny rodzaj powiązania w układzie człowiek—praca Źródło: Por. R. Dale HuchingsoiL, New horisons, s. 17

• Mechaniczny (półautomatyczny)

rodzaj powiązania w układzie człowiek
—praca ma miejsce, kiedy maszyna
jest źródłem energii, zaś człowiek
kontroluje przebieg procesu
produkcyjnego, obserwując
zachowanie się urządzenia bądź też
aparatury kontrolno-pomiarowej (por.
rys. 3)

Mechaniczny (półautomatyczny) rodzaj powiązania w układzie człowiek—
praca
ma miejsce, kiedy maszyna jest źródłem energii, zaś człowiek kontroluje
przebieg
procesu produkcyjnego, obserwując zachowanie się urządzenia bądź też
aparatury
kontrolno-pomiarowej (por. rys. 3) -

Rys. 3. Półautomatyczny rodzaj powiązania w układzie człowiek

—praca

Źródło: Por. R. Dale Huchingson, New horizons, a. 17