Systemy emerytalne (4)

Reformy systemów emerytalnych na świecie

dr Dariusz Stańko

Katedra Ubezpieczenia Społecznego

SGH

www.sgh.waw.pl/katedry/kus

Stopa zastąpienia

(replacement ratio)

• dla populacji ogółem:

przeciętna emerytura / przeciętne

wynagrodzenie

• dla danej osoby:

pierwsza emerytura / ostatnie wynagrodzenie

Może być liczona w wersji netto (po uwzględnieniu
w wynagrodzeniach i emeryturach podatków i
składek na ubezpieczenia społeczne) lub brutto.
Może być liczona dla danej kohorty przechodzącej
na emeryturę.

Stopa obciążenia

demograficznego

(demographic dependency

rate)

• liczona jako:

liczba osób w wieku emerytalnym (np. powyżej
65 lat) / liczby osób w wieku produkcyjnym
(np. 15-65 lat)

W rzeczywistości mogą być stosowane różne
przedziały wiekowe (np. 60 lat dla kobiet i 65 dla
mężczyzn). Wskazuje na obciążenie pracujących
wydatkami na system emerytalny.

Wariantem tego wskaźnika jest stopa całkowitego
obciążenia demograficznego (total dependency
ratio, child and aged dependency ratio), w którym do
mianownika dodaje się dzieci (osoby poniżej 15 roku
życia). Wskazuje na obciążenie pracujących
wydatkami na grupy w wieku przed- i
poprodukcyjnym.

Sytuacja systemów emerytalnych

w krajach Europy Środkowej i

Wschodniej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Allianz (2005:
32-96).

Przyczyny konieczności

dokonywania reform systemów

emerytalnych (1)

• czynniki demograficzne

- dłuższe przeciętne trwanie życia (dłuższy okres
przebywania na emeryturze)
- mniejsza dzietność

• czynniki polityczne (vs stopa obciążenia)

- okres po II WW – szybki wzrost gospodarczy,

rozwój państwa dobrobytu

- przywileje branżowe, w tym wcześniejsze

emerytury

W efekcie – wzrastający dług systemu emerytalnego i
coraz większe problemy ze sfinansowaniem
świadczeń emerytalnych:

- postrzeganie wysokiej składki emerytalnej jako quasi-podatku
- negatywny wpływ na rynki finansowe (wysoki koszt długu;
rosnąca stopa

procentowa) i pracy (motywacja do

ukrywania dochodów, bodźce do

wcześniejszej dezaktywizacji

zawodowej poprzez emeryturę lub rentę)

Przyczyny konieczności

dokonywania reform systemów

emerytalnych (2)

• zmiany społeczno-ekonomiczne

- wydłużony okres edukacji
- zmiana modelu zatrudnienia (koniec life-time
employment, wzrost roli

outsorcingu, mniejsza

stabilność zatrudnienia, szara strefa)
- wzrost rynków finansowych, nowe instrumenty
finansowe
- lepsza infrastruktura informatyczna (DC)
Możliwość indywidualizacji uprawnień emerytalnych.

• ... oraz wzrost presji na redukcję państwa

dobrobytu

-

zbyt duże transfery i spłaszczenie świadczeń przy ich

jednocześnie

niskim poziomie wywołuje presję na

odchodzenie od solidarności społecznej na rzecz
indywidualizmu
- wysokie koszty prowadzenia systemu typu DB –
tendencja do

przechodzenia na systemy typu DC

(szczególnie w przypadku

pracowniczych planów

emerytalnych na Zachodzie)

Intensywność ubóstwa osób

starszych na tle całego

społeczeństwa w Unii Europejskiej

W Polsce grupa osób starszych jest
w RELATYWNIE lepszej sytuacji
dochodowej
niż pozostałe grupy społeczne.

Źródło: KE (2005: 61).

Wydatki
związane ze
starzeniem
oraz
wymagana
podstawowa
nadwyżka w
krajach OECD

Źródło: Dang et
al. (2001) cyt.
za: Chłoń-
Domińczak
(2003).

Ukryty dług emerytalny

wartość zobowiązań państwa związanych z przyszłymi wydatkami
emerytalnymi (Franco, 1995). W publicznych systemach
emerytalnych świadczenia te stanowią swojego rodzaju
przyrzeczenie ze strony państwa, dlatego też dług emerytalny
można definiować jako oczekiwania ludzi na emeryturze,
dotyczące ich dochodów na starość (Góra, 2003, str. 77).

• OECD – średnio 4%
• „widzialność” a rynki finansowe
• odmowa spłaty ukrytego długu emerytalnego vs.
odmowa spłaty oficjalnego zadłużenia

Całkowity dług emerytalny

Dług ukryty przyrasta w określonym tempie,
„wyznaczonym przez obietnicę wbudowaną w
system emerytalny” (Góra, 2003, str. 78), które
można określić jako ρ, czyli swoistą wewnętrzną
stopę zwrotu.

HD

t

=(1+ρ) HD

t-1

Relacja pomiędzy zapłaconą składką (HD

t-1

) a

uzyskaną emeryturą (HD

t

) wynosi zatem (Góra,

2003, str. 78):

Całkowity dług emerytalny CD = dług ukryty (HD),
dług jawny (D) wyemitowany w postaci rządowych
papierów dłużnych.

Wydolność systemu

repartycyjnego

(1+ ρ)≤ (1+g) (1+n)

System repartycyjny działa dobrze do momentu
kiedy baza podatkowa, dzięki której można
sfinansować emerytury wzrasta w takim samym
tempie lub szybciej, niż zobowiązania emerytalne
(Góra, 2003, str. 78, zob. też Samuelson, 1958):

gdzie:
g – długookresowe tempo przyrostu
produktywności
n – długookresowe tempo przyrostu liczebności
pracujących i

płacących składki

Wydatki i przychody systemu

emerytalnego według prognoz ZUS

Źródło: ZUS (2003).

Typologie reform

Reformy

zakres

polityka

(Weaver

,

2003)

parametryczne

częściowe

(parametric)

fundamentalne

całościowe

(complete)

redukcja kosztów

(retrechment)

refinansowanie

(refinancing)

restrukturyzacja

(restructuring)

Źródło: Opracowanie własne

Czynniki wpływające na

reformę

Wybór, planowanie, wprowadzanie reformy

• czynniki polityczno społeczne:

- postrzeganie reform
- zaufanie do dotychczasowego systemu
- dotychczasowy model polityki społecznej
- świadomość i przezorność ubezpieczeniowa
społeczeństwa
- wiedza finansowa społeczeństwa

• czynniki ekonomiczne:

- stan gospodarki
- zadłużenie z tytułu nagromadzonych zobowiązań
emerytalnych
- rozwój infrastruktury

Ekonomia polityczna reform emerytalnych (vide
wcześniejsze emerytury w Polsce). Opór społeczny.
Konsensus społeczny (negocjacje) i polityczny
(koalicje)

„Ścieżka decyzyjna”

(Gersdorff, 2002)

• finansowanie

kapitałowe, repartycyjne, mieszane?

• formuła emerytalna

DB, DC, NDC?

• organizacja uczestnictwa

przymusowe, dobrowolne?

• centralizacja

jedna instytucja czy grupa instytucji?

• podmiot organizujący system

państwowy, prywatny?

• polityka inwestycyjna

limity inwestycyjne, inwestowanie aktywne czy pasywne?

• instytucja/e zarządzające

menedżer wewnętrzny czy zewnętrzny?

„Ścieżka decyzyjna” c.d.

• inwestowanie za granicą

gdzie, ile, na jakich warunkach?

• gwarancje państwa

tak, nie, jakie? ubezpieczenia, limity, na jakich
parametrach? dla kogo i na jakich zasadach?

• rynek wypłat

jakie produkty, kto wypłaca, jakie zasady, przymus
annuityzacji?

• kwestie techniczne

organizacja rynku emerytalnego (system licencji, sposób
zbierania, deponowania i wypłaty środków, system opłat)

• centralizacja

jedna instytucja czy grupa instytucji?

Główne kierunki reform

Brak konwergencji, jednak podstawowe grupy
• „stara” Europa – reformy częściowe

Włochy, Francja, Niemcy (reforma Riestera 2001)
[wyjątek – Szwecja – NDC, mała część kapitałowa]

• kraje latynoamerykańskie, wschodnioeuropejskie

– wzorzec Chilijski (także Kazachstan, Indie)

- system jednolity (sistema unico)
- zintegrowany system system mieszany
- konkurujący system mieszany

Także systemy mulfifunds (Chile 2002; Peru 2005; Słowacja

2005; Rumunia 2008, Polska ???)

• US – rachunki 401(k), reforma Social Security?
• Azja – Chiny, Indie, Singapur (401k); Tajwan,

Korea Południowa (provident fund, OFE?)

Obowiązkowe indywidualne

konta emerytalne na świecie

Źródło: FIAP, http://www.fiap.cl/mapamundi_eng/mapa_eng.html

Systematyka

krajów opartych

na modelu

chilijskim

(*)

System

jednolity (1)

Zintegrowany

system

mieszany (2)

Konkurujący

system

mieszany (3)

Chile

1981

X

Peru

1993

X

Argentyna

1994

X

X

Kolumbia

1994

X

Urugwaj

1995

X

Boliwia

1997

X

Meksyk

1997

X

Panama (***)

1997

Salwador

1998

X

Kostaryka

2000

X

Dominikana

2003

X

Ekwador

(**)

X

Nikaragua

(**)

X

Węgry

1998

X

Polska

1999

X

Łotwa

2001

X

Bułgaria

2002

X

Chorwacja

2002

X

Estonia

2002

X

Macedonia

2003

X

Rosja

2004

X

Słowacja

2005

X

Litwa

(**)

X

Kazachstan

1998

X

Indie (***)

2003

EUROPA ŚRODKOWA I WSCHODNIA

AMERYKA ŁACIŃSKA

AZJA

Objaśnienia do tabeli:
(*) Rok wprowadzenia w życie
systemu obowiązkowego;
(**) W trakcie wprowadzania;
(***) Panama: uczestnictwo w
systemie jest obowiązkowe
tylko dla pracowników sektora
publicznego; Indie:
uczestnictwo w systemie jest
obowiązkowe tylko dla nowych
pracowników sektora
publicznego (wyłączając
armię) i dobrowolna dla reszty
pracowników.

Źródło: Zmodyfikowane i
zaktualizowane dane z Biuletynu
Informacyjnego Stowarzyszenia
Administratorów Funduszy
Emerytalnych w Argentynie (Unión de
Administradoras de Fondo de
Jubilaciones y Pensiones), numer 11,
s. 17, lipiec 2004, tłumaczenie
własne,
http://www.uafjp.org.ar/docs/Boletin_
UAFJP_11.zip.

Bibliografia

•

Allianz (2007). Central and Eastern European Pensions
2007, Allianz Global Investors,

http://knowledge.allianz.com/nopi_downloads/downloads/Allianz_pen
sionstudy_cee.pdf

•

FIAP, Federacion Internacional de Administradoras de
Fondos de Pensiones (Międzynarodowe stowarzyszenie
administratorów funduszy emerytalnych)

,

www.fiap.cl

•

Komisja Europejska (2008). Monitoring progress towards
the objectives of the European Strategy for Social
Protection and Social Inclusion, Commision Staff Working
Document SEC(2008) 2660 final, Brussels, 14.10.2008,

http://ec.europa.eu/employment_social/spsi/docs/social_inclusion/200
8/omc_monitoring_en.pdf