Hierarchiczne 
struktury 
społeczne

 

 

Podstawowe pojęcia hierarchii 
społecznej



Status: pozycja jednostki w 

społeczeństwie niekoniecznie 

ustalana w relacji niższości/wyższości 

wobec innych statusów



Wyróżnia się statusy indywidualne i 

uogólnione oraz przypisane i osiągane



Ranga: pojęcie nierozerwalnie 

wiążące się z określeniem hierarchii

 

 

Gospodarka a struktura 
społeczna



Typ gospodarki nigdy nie determinuje 
złożoności społeczeństwa



Jednak można stwierdzić 
prawidłowość polegającą na tym, że 
społeczności o zaawansowanej 
gospodarce mają bardziej złożoną i 
zhierarchizowaną strukturę. 

 

 

Struktura kastowa



Najczęstszym przykładem społeczeństwa 

kastowego są Indie, których tradycyjna 

struktura składała się z czterech kast: 

braminów, kszatriów, wajśjów i śudrów



Jednakże struktura kastowa jest o wiele 

powszechniejsza. Za jej formę uznaje się 

np. tradycyjne społeczeństwa feudalne, 

albo społeczeństwa niejednolite rasowo.

 

 

Struktura kastowa cd.



Istotą struktury kastowej jest 

przekonanie o wrodzonym charakterze 

różnic społecznych



Idzie za tym szczególna uwaga, jaką 

otoczone są relacje seksualne między 

kastami



W tych relacjach uprzywilejowaną 

pozycję mają mężczyźni z kast wyższych

 

 

Struktura kastowa cd.



Poza relacjami seksualnymi 
społecznej reglamentacji ulegają inne 
kontakty międzykastowe (zwłaszcza 
wspólne jedzenie)



Podziały kastowe mogą nakładać się 
na inne podziały społeczne (tak, jak 
jest to wśród rumuńskich Romów)

 

 

Niewolnictwo



Niewolnictwo jest szczególną cechą bardziej 
złożonych strukturalnie społeczeństw



Na ogół głównym źródłem niewolników są 
wojny



Niewolnictwo może być również formą kary 
stosowanej wobec niesubordynowanych 
członków własnej grupy

 

 

Niewolnictwo cd.



Istnienie niewolnictwa nie idzie w 
parze z nieludzkim traktowaniem 
ludzi będących niewolnikami



Niewolnictwo, poza nielicznymi 
wyjątkami, nigdy nie stanowiło 
istotnej siły ekonomicznej

 

 

Organizacja polityczna



Głównym celem organizacji politycznej jest 
koordynacja działań całej grupy skierowana 
na osiągnięcie wspólnych celów.



Warunkiem koniecznym wyodrębnienia 
organizacji politycznej jest wytwarzanie 
nadwyżek żywności umożliwiających części 
ludności podjęcie zajęć niezwiązanych 
bezpośrednio z jej wytwarzaniem

 

 

Organizacja polityczna cd. 



Najbardziej elementarną strukturą 
polityczną jest struktura rodzinna tożsama z 
nią w społecznościach najprostszych (np. 
Szoszoni)



Legitymizacja władzy jest warunkiem 
koniecznym, przy czym ma wyraźnie 
większe znaczenie w społecznościach mniej 
złożonych, w których kładzie się duży nacisk 
na jednomyślność

 

 

Typy organizacji politycznej



Struktury segmentarne – jest to taki typ 
władzy politycznej, w której brak centralnej 
władzy politycznej



Nie wyklucza to istnienia przywódców (np.. 
Wodzów, albo kapłanów), których władza 
jest stosunkowo mała i ogranicza się jedynie 
do zapewniania jedności wewnętrznej i 
bezpieczeństwa zewnętrznego

 

 

Typy organizacji politycznej 
cd.



Najbardziej rozwiniętym typem struktur 

segmentarnych były plemienne 

organizacje plemion Indian Wielkich 

Równin



W strukturze segmentarnej stanowisko 

wodza dawała właściwie wyłącznie 

prestiż, natomiast nie wiązały się z nim 

żadne inne przywileje (np. natury 

ekonomicznej)

 

 

Struktury polityczne cd.



Wodzostwo stanowi bardziej 
zaawansowany typ organizacji 
politycznej i wiąże się z daleko idącym 
ekonomicznym zróżnicowaniem 
społeczeństwa



Korzyści ekonomiczne, jakie czerpie 
wódz wynikają z jego pozycji w 
strukturze rodowej

 

 

Struktury polityczne



Królestwo stanowi najbardziej 
zaawansowany typ struktury 
politycznej. Władca jest w nim 
postrzegany jako formalny właściciel 
królestwa i jego korzyści są tego 
konsekwencją

 

 

Etniczność



Etniczność jest jednym z ważniejszych 
sposobów określania struktury społecznej, 
którego znaczenie, wbrew oczekiwaniom 
niektórych, nie spada.



Etniczność określa się jako rodzaj więzi 
formujący odrębne kulturowo grupy 
społeczne zarówno o charakterze 
plemiennym (np. Jukagirzy), jak i 
narodowym

 

 

Etniczność cd.



Z etnicznością mamy do czynienia 

tam, gdzie grupy społeczne 

postrzegają swoją odrębność pod 

względem:



Różnych elementów kultury



Genealogii



Terytorium



Cech indywidualnych

 

 

Typy grup etnicznych



Miejskie mniejszości etniczne



Etniczne mniejszości przygraniczne



Regionalne mniejszości etniczne



Ludy tubylcze

 

 

Dwie koncepcje etniczności



Prymordialistyczna (A. Smith)



Instrumentalna (E. Gellner)