Niehierarchiczne

struktury

społeczne



Zainteresowanie strukturami
społecznymi łączy antropologię z
socjologią



Na tym obszarze badań obie nauki są
sobie bardzo bliskie i przedstawiciele
obydwu korzystają z wzajemnych ustaleń



Wynika to przede wszystkim z
identyczności podstawowych czynników
różnicujących społeczeństwa: wieku i płci

Wiek jako czynnik
organizujący strukturę
społeczną



We wszystkich znanych kulturach wiek
ludzi ma znaczenie dla ich pozycji
społecznej, choć w różnych kulturach
przywiązuje się doń różną wagę



Można wyróżnić na tej podstawie trzy
podstawowe kategorie członków
społeczeństwa: dzieci, dorosłych i
starców

Dzieci



Ciąża i poród są wydarzeniami o bardzo

dużym znaczeniu w każdej zbiorowości.



Narodziny nowego człowieka postrzegane

są nie tylko jako wydarzenie biologiczne,

ale także – a może przede wszystkim -

metafizyczne



Dzieciństwo jest stosunkowo nowym

pomysłem europejskim sięgającym XVIII

wieku. Tym niemniej odrębność społeczną

dzieci dostrzegano już znacznie wcześniej

Dzieci c.d.



Status dziecka oznacza w każdej
kulturze brak możliwości pełnego
uczestnictwa w życiu zbiorowości



Z tym statusem wiąże się także
zawieszenie części norm
obowiązujących dorosłych

Starcy



Specyfika statusu starca opiera się na
wykluczeniu go z pełni życia społecznego



Jednocześnie w społecznościach
pierwotnych nierzadko wiązało się to z
większym prestiżem społecznym



Znaczenie starców wynikało przede
wszystkim z bogatego doświadczenia
życiowego, które mogli przekazywać
potomnym

Rytuały przejścia



Po raz pierwszy pojęcie rytuałów
przejścia pojawiło się w pracy A. van
Gennepa



Są to wszystkie rytuały, które służą
zaznaczeniu zmiany społecznego
statusu jednostki



Van Gennep wyróżnił trzy podstawowe
fazy każdego rytuału przejścia: 1.
marginalizacji, 2. liminalną, 3. włączenia

Rytuały przejścia c.d.



Rytuały przejścia nierzadko były łączone
ze świętami ważnymi dla całej
zbiorowości (np. uroczystościami
religijnymi)



Nierzadko wiązały się z nimi wydarzenia
zawieszające normalny ład społeczny
(np. przyjmowanie substancji
odurzających)

Śmierć



Śmierć nie jest końcem funkcjonowania
człowieka w społeczności



Niezwykle ważne są w tym kontekście
wszystkie rytuały (zaliczane również do
rytuałów przejścia) polegając na
„oswojeniu” faktu śmierci



Dzięki nim człowiek osiąga status
przodka symbolicznie funkcjonując w
pamięci zbiorowości

Płeć



Mówiąc o płci należy odróżnić płeć
biologiczną (sex) od kulturowej (gender)



Rozróżnienie to nie jest łatwe do
przeprowadzenia, gdyż kultura
modeluje także biologiczny aspekt płci



Zróżnicowanie płciowe ma bezpośrednie
przełożenie na status społeczny oraz
kompetencję kulturową (wiedza męska i
kobieca)

Struktury pokrewieństwa



Struktury związane z pokrewieństwem
są podstawowym czynnikiem
spajającym społeczność



Można wyróżnić dwa sposoby ich
wyznaczania: poprzez wskazywanie
krewnych (połączonych więzami
biologicznymi) i powinowatych
(powiązanych wyłącznie więzami
konwencji)

Reguły ustalania
pokrewieństwa



Ustalanie pokrewieństwa przebiega
według dwóch rodzajów zasad:
unilineryzmu i bilinearyzmu



W obrębie unilinearyzmu wyróżnia się
matrylinearyzm i patrylinearyzm

Macierzyństwo i ojcostwo



Na ogół zakłada się asymetrię w
stosunkach macierzyństwa i ojcostwa –
przyjmuje się, że związek matki z
dzieckiem jest o wiele bardziej
ewidentny, niż ojca



Dlatego we współczesnej antropologii
zakłada się, że typową rodziną
pierwotną jest matka z dziećmi, a nie
matka i ojciec z dziećmi

Małżeństwo



Ludzkość wypracowała wiele wzorów
zawierania małżeństw. Stąd trudno jest
podać jego uniwersalna definicję, gdyż
często małżeństwo współwystępuje
wraz z innymi usankcjonowanymi
związkami mężczyzn i kobiet



Dlatego bardziej zasadne jest
wskazanie kilku kryteriów podziału
małżeństw

Małżeństwo c.d.



Egzogamia – endogamia



Monogamia – poligamia (poliginia i
poliandria)



Patrylokalizm – matrylokalizm –
bilokalizm – neolokalizm



Autonomia rodziny pierwiastkowej
(nuklearnej) bądź jej włączenie w skład
„Rodziny wielkiej”

Kazirodztwo



Każde społeczeństwo zna reguły zakazujące

związków małżeńskich i seksualnych między

krewnymi. Problem w tym, że w różny

sposób definiuje się tych krewnych



Ponadto przyjmuje się możliwość

odstępstwa od tej reguły, zwłaszcza w

przypadku osób o wysokim statusie

społecznym



Nie istnieje jednoznaczne wyjaśnienie

uniwersalności kazirodztwa – na gruncie

antropologii wypracowano trzy:

Kazirodztwo c.d.



Lęk przed degeneracją grupy własnej i
wystąpieniem chorób dziedzicznych



Konsolidacja rodziny i wyeliminowanie
niejasności odnośnie ról pełnionych w
jej ramach



Dążenie do nawiązywania relacji z
innymi rodzinami