PODSTAWY EPIDEMIOLOGII

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII

Dr n.med. Justyna Matulewicz-

Gilewicz

Podstawy Epidemiologii

Podstawy Epidemiologii



Epidemiologia jest nauką,która zajmuje się

badaniem czynników wywierających wpływ na

stan ludności i jej zdrowie.



Historycznie była związana ze zwalczaniem ze

zwalczaniem epidemii chorób

zakaźnych,obecnie w krajach rozwijających się

spełnia te rolę,w krajach rozwiniętych zadania

tej dziedziny poszerzyły się o inne problemy

zdrowotne takie jak:choroby przewlekłe ,

wypadki, zatrucia, choroby endemiczne ( trąd,

schorzenia reumatyczne, malaria)

Podstawy epidemiologii

Podstawy epidemiologii



Def. wg Kostrzewskiego - nauka o

rozpowszechnianiu ,czyli o częstości

występowania i rozmieszczenia

chorób,inwalidztwa ,zgonów i ewentualnie

innych zjawisk biologicznych w populacjach

ludzkich oraz o czynnikach wpływających na

ich rozmieszczenie lub warunkujących ich

występowanie.Dyscyplina ta ma swój udział w

rozszerzaniu wiedzy medycznej, określając

rozmiary problematyki zdrowotnej, ustalając

czynniki oraz służąc ocenie wyników

działalności leczniczej i profilaktycznej.

Zastosowanie

Zastosowanie

epidemiologii

epidemiologii



Określeni przyczyn,czynników ryzyka
chorób i problemów zdrowotnych,



Opis ich historii naturalnej



Opis stanu zdrowia populacji



Ocena działań interwencyjnych



Narzędzie w planowaniu zdrowia i
formułowaniu polityki zdrowotnej.

Podstawowe pytania w

Podstawowe pytania w

epidemiologii

epidemiologii



Co ? czyli jaki problem zdrowotny?



Kto?(chorzy, narażeni na ryzyko)



Kiedy?(czas zachorowania,okres

wylęgania,okres bezobjawowy)



Gdzie?(miejsce zachorowania )



W jaki sposób do tego doszło?

(dochodzenie epidemiologiczne)



Dlaczego?(łańcuch przyczynowy,czynniki

etiologiczne,czynniki ryzyka)

Cholera w Londynie 1854

Cholera w Londynie 1854



Zaopatrzenie w
wodę

Southwark

Lambeth



Liczba zgonów



844/167654

współczynnik

zgonów/1000 – 5,0



18/19133
współczynnik
zgonów na /1000 –
0,9

Podstawy epidemiologii

Podstawy epidemiologii



Elementy odpowiedzialne za
występowanie choroby:

1.

czynniki gospodarza-osobnicze,

2.

swoiste czynniki chorobotwórcze,

3.

środowisko.

Podstawy epidemiologii

Podstawy epidemiologii



Czynniki gospodarza:

dziedziczność, wiek, płeć, stan odżywiania,

ogólny stan zdrowia, stan

odporności,uprzednio przebyte choroby,

uprzednie narażenie na czynniki szkodliwe.



Ekspozycja środowiska a obrona ustroju

Czyn.fiz i chem. Mech obronne
powietrze ,woda , skóra,płuca .pp,
pożywienie mech. detoks.i

mmunol.

Podstawy epidemiologii

Podstawy epidemiologii



Swoiste czynniki etiologiczne

- biologiczne-bakterie,wirusy,riketsje grzyby,
- rezerwuary infekcji (ludzie, zwierzęta, gleba),
- przenosiciele(stawonogi),
- flora ,fauna.



Czynniki fizykochemiczne: zanieczyszczenia

chemiczne powietrza ,wody,

gleby;promieniowanie,nasłonecznienie



Czynniki społeczne – stosunki miedzy ludźmi i

stosunki kulturowe.

Zapobieganie chorobom

Zapobieganie chorobom



Zapobieganie I fazy- przeciwdziałanie

powstawaniu choroby przez zwiększenie

odporności osobniczej na zachorowania lub

zmniejszenie ekspozycji osób wrażliwych na

czynniki szkodliwe oraz działania wzmacniające

stan zdrowia.



Zapobieganie II fazy- możliwie wczesne

wykrywanie choroby i jej skuteczne leczenie.



Zapobieganie III-fazy- w stadium zaawansowania

choroby –przywrócenie choremu pełnego stanu

zdrowia lub całkowitej sprawności czynnościowej.

Zapobieganie I fazy

Zapobieganie I fazy



Wzmocnienie ogólnego stanu zdrowia:

- korzystne warunki mieszkaniowe,
- prawidłowo funkcjonująca rodzina,
- dobre warunki i pracy i w szkole,
- stosowne odżywianie,
-właściwe ubranie,
-odpoczynek i rekreacja.



Wychowanie zdrowotne.



Swoiste działania ochronne – szczepienia



Dbałość o stan sanitarno-higieniczny środowiska.



Zapobieganie wypadkom i szkodliwościom w

środowisku pracy.

Uwarunkowania zdrowia

Uwarunkowania zdrowia

ludności

ludności



Styl życia 53%



Dziedziczność 21%



Opieka zdrowotna 16%



Środowisko 10%

Wydatki na opiekę

Wydatki na opiekę

zdrowotną

zdrowotną



Opieka szpitalna 40%



Usługi lekarskie 19%



Leki 8%



Badania medyczne 6%



Domy opieki 8%



Leczenie profilaktyczne 4%

US 1984

Zapobieganie II fazy

Zapobieganie II fazy



Wczesne leczenie chorób zakaźnych,



Wykrycie choroby we wczesnym
stadium,



Poznawanie czynników ryzyka chorób
nie zakaźnych i propagowania
zapobiegania np.Nadciśnienie
tętnicze,cukrzyca,rak szyjki macicy.

Zapobieganie III fazy

Zapobieganie III fazy



Zmniejszenie zagrożenia
inwalidztwem poprzez odpowiednie
działania rehabilitacyjne.



Tzn.przywrócenie osobie
poszkodowanej możliwie pełnej
sprawności fiz. ,psych. i społ. Przy
ścisłej współpracy zespołowej
specjalistów z różnych dziedzin.

Epidemia choroby

Epidemia choroby

zakaźnej

zakaźnej



Źródło zakażenia



Droga szerzenia się zakażenia



Osoby wrażliwe na zakażenie

Źródło zakażenia

Źródło zakażenia



Chory człowiek.



Nosiciel(typy nosicielstwa-n. zdrowych,n.

okresu wylęgania,n.ozdrowieńców)



Zakażone zwierzęta (przeniesienie

choroby odbywa się

bezpośrednio,pośrednio lub w drodze

kontaktu z surowcami pochodzenia

zwierzęcego-mięso, skóra, sierść).



Inne czynniki-woda,gleba.

Drogi szerzenia się

Drogi szerzenia się

zakażenia

zakażenia



Kontaktowa,



Inhalacyjna,



Pokarmowa,



Żywi przenosiciele [np..sawonogi –
muchy
,komary(malaria),pchły(dżuma),
kleszcze(zapalenie mózgu),wszy]

Zabiegi zwiększające

Zabiegi zwiększające

odporność populacji

odporność populacji



Czynna odporność naturalna- powstaje w

wyniku objawowo lub bezobjawowo

przebiegającej infekcji i jest skierowana

przeciwko drobnoustrojom,które tę infekcję

wywołały.np. błonica,koklusz-odporność

długotrwała;rzeżączka – odporność

krótkotrwała,tężec-nie powoduje odporności.



Czynna odporność sztuczna-powstaje w wyniku

stosowania procedur immunizacyjnych.np.

BCG,dury,koklusz,tężec,błonica,polimyelitis,

odra, świnka,różyczka.

Zabiegi zwiększające

Zabiegi zwiększające

odporność populacji

odporność populacji



Szczepionki o ograniczonym
zasięgu-przeciw durowi i cholerze,
wąglikowi i wściekliźnie.



Uodpornienie bierne-podawane są
osobom wrażliwym gotowe
przeciwciała .

Wykorzenienie choroby

Wykorzenienie choroby

zakaźnej-eradykacja

zakaźnej-eradykacja



Strategia zakładająca pozbycie się chorób

przez całkowitą i trwałą likwidację czynników

przyczynowych np. ospy.[1979 cztery

międzynarodowe komisje potwierdziły

wykorzenienie ospy w ostatnich krajach

świata (Dżibuti,Etiopii,Kenii,Somalii)]



Chemioterapia jako metoda nie do końca

skuteczna:pojawienie się szczepów opornych.



Oporność owadów na środki owadobójcze .

Badanie umieralności

Badanie umieralności



Współczynnik umieralności ogólnej.



Cząstkowe współczynniki umieralności



Współczynnik umieralności
proporcjonalnej



Umieralność niemowląt(współczynnik
umieralności niemowląt oblicza się
umieszczając w mianowniku nie ogólną
liczbę ludności a liczbę żywych urodzeń)

Umieralność niemowląt

Umieralność niemowląt



„Urodzenie dziecka żywego”-def WHO rozumie

się wydalenie lub wydobycie z ciała

matki,niezależnie od okresu trwania ciąży,

produktu ciąży, który po wydaleniu z łona matki

oddycha lub daje jakiekolwiek inne oznaki

życia,takie jak bicie serca, tętnienie pępowiny,

skurcze mięśni zależnych od woli,niezależnie od

tego ,czy pępowina została przecięta, czy nie i

czy łożysko zostało wydalone czy nie.



Zgon płodu –zgon następujący przed całkowitym

jego wydaleniem lub wydobyciem z ustroju

matki-niezależnie od czasu trwania ciąży.

Umieralność niemowląt

Umieralność niemowląt



Noworodek martwo urodzony-noworodek

,którego zgon nastąpił przed całkowitym

wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki i

którego ciężar w chwili urodzenia wynosi co

najmniej 1001g.



Noworodek niezdolny do życia- noworodek

jest z oznakami życia o ciężarze co najmniej

601g , a poniżej 1001g, który po wydaleniu lub

wydobyciu z ustroju matki żył krócej niż 24 godz.



Noworodek niezdolny do życia bez oznak

życia-o ciężarze jak wyżej ale po wydaleniu lub

wydobyciu z łona matki nie daje oznak życia.

Współczynniki

Współczynniki

umieralności niemowląt

umieralności niemowląt



Ogólny współczynnik umieralności
niemowląt.



Współczynnik wczesnej umieralności
niemowląt.



Współczynnik późnej umieralności
niemowląt.



Współczynnik umieralności
okołoporodowej.



Współczynnik martwo urodzonych.

Współczynniki

Współczynniki

umieralności niemowląt

umieralności niemowląt



OGÓLNY WSPÓŁCZYNNIK
UMIERALNOSCI NIEMOWLĄT =Liczba
zgon. niemowląt 0-11 m-cy w r. „x”/Liczbę
urodzeń żywych w danym roku x1000



WSPÓŁCZYNNIK WCZESNEJ
UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT=Liczba
zgonów niemowląt w wieku 0-27 dni w
roku „x”/Liczbę urodzeń żywych w danym
roku x1000

Współczynniki

Współczynniki

umieralności niemowląt

umieralności niemowląt



WSPÓŁCZYNNIK PÓŹNEJ UMIERALNOŚCI
NIEMOWLĄT=Liczba zgon niemowląt w
wieku 28 dni – 11m-cy w r. „x” /Liczba
urodzeń żywych w danym roku x 1000



WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI
OKOŁOPORODOWEJ=Liczba urodzeń
martwych+liczba zgonów niemowląt w
wieku 0-6 dni w r. „x”/Liczbę urodzeń
żywych i martwych w danym roku „x” x
1000

Współczynniki

Współczynniki

umieralności niemowląt

umieralności niemowląt



Współczynnik martwo
urodzonych=[Liczba urodzeń
martwych/Liczba urodzeń
żywych+Liczba urodzeń martwych
] x 1000

Umieralność

Umieralność

okołoporodowa

okołoporodowa



Następstwo wcześniactwa



Urazy okołoporodowe



Wady wrodzone



Choroby układu oddechowego



Choroby układu pokarmowego



Choroby zakaźns

Umieralność niemowląt

Umieralność niemowląt



WUN obniżył się głównie na skutek
podniesienia opieki medycznej



Zmniejszył się w latach 1050-92

z 26,8 do 6,9 na 1000 urodzeń wśród

białych i

z 43,9 na 16,8 urodzeń wśród czarnych



Na przełomie XIX i XX 30% dzieci
umierało przed 5.rokiem życia ,obecnie
umiera 2%.

Umieralność niemowląt

Umieralność niemowląt



Rodzice z wyższym wykształceniem-
college –masa urodzeniowa czarnych
niższa niż u białych; wiadomo ,że w
grupie z niższą masą urodzeniową
wyższa umieralność niemowląt.



Prawidłowa masa urodzeniowa u
niemowlaka to współczynnik
umieralności podobny u czarnych i u
białych

Informacje o stanie

Informacje o stanie

zdrowia zbiorowości

zdrowia zbiorowości



Karta zgonu – podstawowy dokument na

którym opiera się statystyka umieralności



Wystawia lekarz ,rzadko felczer lub

pielęgniarka



Orzeka o następujących faktach :

-potwierdza zgon,
-ustala przyczynę zgonu,
-stwierdza tożsamość osoby badanej,
-stwierdza ,że nie istnieje podejrzenie

przestępstwa jako przyczyny zgonu.

Informacje o stanie

Informacje o stanie

zdrowia zbiorowości

zdrowia zbiorowości



Przyczyna zgonu jest to stan ,
proces chorobowy,
nieprawidłowość rozwojowa uraz
lub zatrucie ,które doprowadziło
do zgonu.



Wyróżnia się przyczynę wyjściową,
wtórna i bezpośrednią lub rodzaj
urazu.

Informacje o stanie

Informacje o stanie

zdrowia zbiorowości

zdrowia zbiorowości



Badanie zachorowalności i chorobowości

oparte jest na tzw wtórnych materiałach

statystycznych lub specjalnie zorganizownych

badaniach epidemiologiczych.



Wtórne materiały statystyczne to:zgłaszanie

chorób zakaźnych,zatruć i chorób

zawodowych,chorób nowotworowych a także

są to rejestry chorób, dane o czasowej

niezdolności do pracy, statystyki

szpitalne,statystyki lecznictwa otwartego,

dane z masowych badań profilaktycznych.

Informacje o stanie

Informacje o stanie

zdrowia zbiorowości

zdrowia zbiorowości



Zgłoszenia chorób zakażnych

w Anglii i Walii zgłaszalność dobra

dotyczy choroby Heinego –

Medina,błonicy, szkarlatyny, gorsza

gruźlicy płuc,duru brzusznego i

paradurów,odry ,kokluszu czerwonki.

W Polsce- czerwonka , ksztusiec-40%,

odra 60%, epidemiczne zap. Wątroby

50%

Informacje o stanie

Informacje o stanie

zdrowia zbiorowości

zdrowia zbiorowości



Zgłoszenia chorób i zatruć zawodowych-

podlegają obowiązkowemu zgłoszeniu

przez lekarza ; są to ostre i przewlekłe

choroby powstające wskutek wykonywania

zawodu np przebywanie w pyle,

benzenie,tlenku węgla.



Zgłoszenia zachorowań na nowotwory

złośliwe ;pierwszy na świecie –Duński

Rejestr Nowotworów założony 1942 r. W

Polsce funkcjonuje w instytutach onkologii

(w-wa, Kraków,Gliwice ,Białystok, Gdańsk)

Informacje o stanie

Informacje o stanie

zdrowia zbiorowości

zdrowia zbiorowości



Choroby podlegające
obowiązkowej rejestracji:choroby
weneryczne, gruźlica,choroby
psychiczne ,niektóre dziecięce

Kryteria prowadzenia

Kryteria prowadzenia

badań przesiewowych

badań przesiewowych



Choroba stanowi ważny problem

społeczny



Dobrze jest znana naturalna historia

choroby



Istnieją skuteczne metody leczenia



Wyraźna faza wczesnych objawów choroby



Powtarzalne ,trafne,nieinwazyjne

,akceptowane testy diagnostyczne

wczesnych stadiów choroby

Kryteria prowadzenia

Kryteria prowadzenia

badań przesiewowych

badań przesiewowych



Ustalone są zasady kogo można zaliczyć
do grup objętych leczeniem i
obserwacją



Wykrywanie wczesnych zmian
chorobowych będzie procesem ciągłym



Koszty wykrywania ,leczenia i
ewentualnej obserwacji są
ekonomicznie uzasadnione i możliwe do
pokrycia.

Osobnik a choroby

Osobnik a choroby



Wpływ czynników demograficznych i

socjoekonomicznych:

-wiek-wskaźnik śmiertelności z powodu głównych

przyczyn zgonów różni się znacznie w zależności od

wieku,palenie tytoniu i picie alkoholu zmienia się w

zależności od wieku,

-wiele zaburzeń układu rozrodczego ma miejsce

wyłącznie u jednej płci,rak sutka rzadko występuje u

mężczyzn; cukrzyca, choroby tkanki łącznej, anemia

z niedoboru żelaza, osteoporoza u kobiet ;miażdżyca

naczyń wieńcowych u mężczyzn młodych i w średnim

wieku; dna moczanowa u mężczyzn.

Osobnik a choroby

Osobnik a choroby



Rasa/grupa etniczna

-czynniki genetyczne wpływają na wystąpienie

choroby u osób z podobnego kręgu etnicznego,

które mają wspólne nawyki kulturowe, żywieniowe,

środowiskowe, ekonomiczne i socjalne

-anemia sierpowata i inne hemoglobinopatie

występują prawie wyłącznie u osób z Afryki, u

Arabów, Indian, Greków i przodków Włochów

-NT związane z wiekiem jest dwa do czterech razy

częstsze u Amerykanów pochodzenia afrykańskiego

niż u białych ,z najwyższym wskaźnikiem u

czarnych kobiet

Osobnik a choroby

Osobnik a choroby

-cukrzyca typu II jest 2 x wyższa u

afroamerykanów i rdzennych Amerykanów

niż u białych ,

- dostosowane do wieku wskaźniki

śmiertelności z powodu udaru i nagłego

zgonu są wyższe u czarnych niż u białych,

- osteoporoza i złamania kręgosłupa

wystepują częściej u kobiet niż mężczyzn i

częściej u kobiet białych niż czarnych ,

-zzsk i zespół Rietera występują częściej u

białych

Osobnik a choroby

Osobnik a choroby



Orientacja seksualna

-wyższa u homoseksualistów zapadalność na:
AIDS,rzeżączkę,kiłę i WZW typu B,
zapalenie jelit spowodowane pasożytami
tzw gay-bowel syndrome,rak odbytu i części

ustno-gardłowej

- wśród lesbijek: niższy niż u hertoseksualnych

kobiet wskaźnik zachorowań na-

kiłę,rzeżączkę, chlamydię, wirus opryszczki i

wirus ludzkiego brodawczaka oraz wyższy wskaźnik

raka sutka i jajnika ponieważ są nieródkami

Osobnik a choroby

Osobnik a choroby



Rozmieszczenie geograficzne

-wole spowodowane brakiem jodu na

terenach wcześniejszych zlodowaceń

- rozwój zespołu wyniszczenia

toksycznego (toxic waste syndrome)

;długi pobyt w rejonie dużej ekspozycji

na toksyny

-nadciśnienie płucne u osób

mieszkających na dużych wysokościach

-sarkoidoza –osoby osiadłe naterenie

lasów iglastych na południu USA

Osobnik a choroby

Osobnik a choroby



Oczekiwana długość życia-

- od 1900 r. długość życia w USA wzrosła o

60% dla białych i 100% dla czarnych

-1992 r.średnia długość życia wynosiła w

latach 73,2 i 79,8 dla białych mężczyzn i kobiet

i odpowiednio

65 i 73,9 dla czarnych mężczyzn i kobiet



Stan socjoekonomiczny-wykształcenie,

dochód ,zawód,gęstość zaludnienia

,zamieszkiwanie w dzielnicach ubóstwa,

Osobnik a choroby

Osobnik a choroby



Główne przyczyny zgonów: USA 1980-1986

-gruźlica,rak szyjki macicy,choroba

Hodgkina,choroba reumatyczna serca, choroba

nadciśnieniowa, ostre schorzenie dróg

oddechowych, zapalenie płuc i oskrzeli,grypa,

astma,zapalenie wyrostka robaczkowego,

przepukliny, zapalenie pęcherzyka żółciowego



Wskaźnik umieralności 4,5x wyższy u czarnych niż

u białych



Najwyższe różnice w zakresie gruźlicy ,choroby

nadciśnieniowej,astmy

Osobnik a choroby

Osobnik a choroby



Dane z 1988r: 16,3% czarnych i 12,8%

białych –ograniczenie aktywności

spowodowane schorzeniami przewlekłymi



Wskaźnik zapadalności na chorobę

Parkinsona najwyższy wśród czarnych

mężczyzn z rejonu Manhattanu



Współczynnik schyłkowej niewydolności

nerek na skutek nadciśnienia tętniczego 4,5x

wyższy u czarnych niż u białych



Czerrniak złośliwy częstszy u białych niż u

czarnych