Wprowadzenie do

socjologii

Interakcje społeczne

i stosunki społeczne

Aktywność ludzka

przejawia się poprzez:

 zachowania – zewnętrznie obserwowalne ruchy fizyczne

przejawiane przez jednostki (np. człowiek idący ulicą);

 działania – zachowania wyposażone w znaczenie motywacyjne

i kulturowe (np. robienie notatek na wykładzie);

 czynności społeczne - działania adresowane ku innym

ludziom (nakazanie dziecku zrobienia porządku w jego pokoju);

 działania społeczne – działania biorące pod uwagę

rzeczywiste lub spodziewane reakcje „innych” i modyfikowane

w zależności od tych reakcji (np. wymiana pozdrowień przez

znajomych); typologia działań społecznych Maxa Webera

(racjonalne, autoteliczne, tradycjonalne, afektywne);

 kontakty społeczne - para działań społecznych wzajemnie

zorientowanych ku sobie o charakterze jednorazowym,

przelotnym (np. pytanie przechodnia o drogę w obcym

mieście);

 interakcje;
 stosunki społeczne.

Interakcje społeczne

wzajemne oddziaływanie na siebie

ludzi

w

ramach

kontaktów

międzyludzkich;

dynamiczna,

ciągła

sekwencja

nawzajem ku sobie zwróconych

działań społecznych (P. Sztompka);

zachowana jest jedność osób, akcji

(zgoda partnerów interakcji co do

tego co i w jaki sposób – reguły –

robią), miejsca i czasu (w ramach

jednej i tej samej interakcji).

Typy dystansów

interakcyjnych,

czyli oczekiwanej odległości przestrzennej partnerów w

trakcie interakcji (E. Hall)



dystans intymny – np. pomiędzy bliskimi

członkami rodziny, narzeczonymi, kochankami (1-

1,5 stopy);



dystans osobisty – np. pomiędzy przyjaciółmi

dobrymi znajomymi (1,5-4 stóp);



dystans społeczny (socjalny) – np. pomiędzy

pracodawcą a pracownikiem (4-12 stóp);



dystans publiczny – np. w sytuacji występu

publicznego (>12 stóp).

Dystans

przestrzenny

miedzy

partnerami

interakcji zależy zatem od ról społecznych,

kontekstu sytuacyjnego, a także od zwyczajów

kulturowych (reguły „cywilizowanej odległości”).

Cztery teorie interakcji

 behawioralna (interakcja to wzajemne

powiązane

zachowania

jednostek,

sekwencja bodźców i reakcji);

 wymiany

(interakcja

to

wzajemna

wymiana dóbr czy wartości miedzy
partnerami);

 symbolicznego interakcjonizmu (istotą

interakcji jest komunikacja; wspólne
ustalanie znaczeń, „dogadywanie się”);

 dramaturgiczna (Erving Goffman).

Dramaturgiczna

teoria

interakcji

(E. Goffman)



analogia życia społecznego do teatru,



ludzie kierują się w swoich działaniach na „scenie”

życia społecznego chęcią zrobienia wrażenia na

partnerach

interakcji

(„audytorium”)

–

manipulowanie wrażeniami, a odprężają się na „za

kulisami” (przygotowywanie się do występu),



ludzie nieustannie grają przed drugimi chcąc

zaprezentować się jak najlepiej i w tym celu dbają

zwłaszcza o swój „fronton” (wygląd zewnętrzny,

postawy, gesty) – wpływ jaźni odzwierciedlonej i

pozytywnej samooceny;



ludzie grają jednocześnie przed różnymi audytoriami

i dlatego konieczne jest ustalenie hierarchii

„istotnych innych”, aby „przypodobać się” tym, na

którym bardziej nam zależy, co zwiększa naszą

samoocenę;

Dramaturgiczna

teoria

interakcji

(E. Goffman)



mechanizm

„samorealizującej

się

przepowiedni” (np. osoba, która postrzega

siebie jako pewną siebie [uważająca, że tak

postrzegają ją inni], łatwiej nawiązuje

kontakty społeczne);



ogromne znaczenie w interakcjach mają

rekwizyty

(ciało

ludzkie,

ubranie,

przedmioty w przestrzeni);



sytuacje interakcyjne definiowane są przy

pomocy

gotowych,

normatywnie

określonych „RAM”, które narzucają wzory

zachowań (np. bójka/mecz bokserski).

Typy interakcji

 interakcje proste – jednorazowe interakcje

pomiędzy dwoma osobami (np. zakup biletu

kolejowego w kasie);

 sieci interakcji - interakcje mające miejsce

pomiędzy więcej niż dwoma osobami we

wspólnej sytuacji, w tym samym miejscu i

czasie (np. przyjęcie weselne, zebranie

pracownicze, ale również telekonferencja);

 interakcje

powtarzalne

–

interakcje

wielokrotne

tych

samych

partnerów

zdarzające się sporadycznie, przypadkowo,

bez ustalonych terminów i przerw (np.

spotkania sąsiadów);

Typy interakcji



interakcje

regularne

-

interakcje

wielokrotne

tych

samych

partnerów

zdarzające się w stałych terminach lub w

wyraźnych odstępach czasu, mają więc

określony rytm (np. coniedzielny kontakt z

tym samym kelnerem w tej samej

restauracji);



interakcje regulowane normatywnie –

interakcje, w ramach których występuje

powinność,

obowiązek

i

zasadne

oczekiwanie (innych), że zostaną odbyte

(np.

przeprowadzenie

zajęć

przez

nauczyciela).

Stosunki społeczne

 rozróżnienie kontaktów, interakcji i stosunków

społecznych nie jest „ostre”, w wielu przypadkach

terminy te są używane zamiennie;

 stosunki społeczne to trwalsze powiązania i

zależności międzyludzkie regulowane normami (często

o charakterze prawnym, formalnym);

 wg. P. Sztompki – stosunek społeczny to normatywnie

określony schemat oczekiwanych interakcji między

partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i

pełniącymi związane z nimi role;

 stosunek społeczny to wielość interakcji pomiędzy tymi

samymi partnerami o charakterze powtarzalnym lub

regularnym, ale także regulowanym.

 przykłady stosunków społecznych: mąż – żona,

kierownik – pracownik, nauczyciel – uczeń, przyjaciel –

przyjaciel, lekarz – pacjent.

Typy stosunków

społecznych

 ze względu na sposób wchodzenia w określone

stosunki

społeczne

(obejmowania

pozycji

społecznych i ról):

      pozycje przypisane (np. kobiety, dziecka, Polaka),
      pozycje osiągane (np. ojca, urzędnika, więźnia),

  ze względu na motywacje jednostek wchodzących w

relacje (po co nawiązujemy stosunki społeczne?):

   stosunki instrumentalne (uczestnictwo

traktowane jako sposób uzyskania jakichś korzyści

czy dóbr, np. transakcje ekonomiczne),

 stosunki autoteliczne (mające cel sam w sobie,

nawiązywane dla samej satysfakcji ich realizowania,

np. przyjaźń, miłość),

Typy stosunków

społecznych

    

ze względu na charakter normatywnej regulacji:

   stosunki formalne (obwarowane rygorystycznymi

normami i sankcjami, np. małżeństwo),

  stosunki nieformalne (określane przez „luźne”

normy i sankcje).

   ze względu na zakres działań i interakcji

występujących w ramach stosunku społecznego:

  

stosunki

rozproszone

(zróżnicowane,

wielotematyczne, np. stosunki rodzinne),

    stosunki zogniskowane (ograniczone,

jednotematyczne, np. stosunek społeczny lekarz –

pacjent),

Typy stosunków

społecznych

     ze względu na czas trwania:
  stosunki ciągłe (o strukturalnie wbudowanym

długim okresie trwania, np. małżeństwo),

  stosunki terminowe (zakładające wyraźne ramy

czasowe),

  ze względu na zajmowane przez partnerów

interakcji

pozycje

społeczne

(nierówności

społeczne):

   stosunki egalitarne (równe szanse i dostęp do

dóbr, np. stosunki między przyjaciółmi),

   stosunki nieegalitarne (stawiające partnerów

w nierównej pozycji, np. stosunki społeczne

między oficerem a szeregowcem),

Typy stosunków

społecznych

 ze względu na podobieństwa i różnice nie

wpływające na hierarchiczną przewagę, ale

determinujące interakcje w ramach stosunku

społecznego:

  stosunki

homogeniczne

(pomiędzy

partnerami nie różniącymi się pod względem

społecznie istotnych cech, np. stosunek

społeczny rówieśników – ze względu na wiek),

 stosunki heterogeniczne (pomiędzy

partnerami różniącymi się pod względem

społecznie istotnych cech, np. stosunek

społeczny dziadka i wnuczka – ze względu na

wiek),

Typy stosunków

społecznych

 ze względu na udział elementu

emocjonalnego w relacjach między
partnerami interakcji:

 stosunki intymne (emocje są

dopuszczalne i oczekiwane, np.
stosunki między narzeczonymi),

 stosunki oficjalne (emocje nie są

mile widziane, postrzegane są jako
niewłaściwe, np. stosunki zawodowe).