1

JAKOŚCIOWE METODY
BADAWCZE

ANALIZA PÓL SEMANTYCZNYCH,

ZDANIOWA ANALIZA DYSKURSU (APD),

TWORZENIE MAP KOGNITYWNYCH

2

JERZY SZACKI:

JĘZYK JEST:

-NARZĘDZIEM KREOWANIA ŚWIATA
-W JĘZYKU UKRYTY JEST SPOSÓB
WIDZENIA ŚWIATA

JĘZYK „NIE JEST (…) TYLKO MENTALNYM
NARZĘDZIEM JEGO OPISU (ŚWIATA – dop.
mój), LECZ STANOWI ŚRODEK JEGO
FORMOWANIA I DEFORMOWANIA”

3

MICHAŁ GŁOWIŃSKI



„KIEDY MÓWIĘ, NIE JESTEM SAM. SĄ

ZE MNĄ TRADYCJE UTRWALONE W

JĘZYKU, KTÓRE SPRAWIAJĄ, ŻE

KAŻDY, KTO GO UŻYWA, OD RAZU

SYTUUJE SIĘ W ROLI CZŁONKA

PEWNEJ SPOŁECZNOŚCI, KOGOŚ,

KTÓREGO USTAMI PRZEMAWIAJA

TAKŻE INNI”.



JĘZYK JEST FAKTEM SPOŁECZNYM.

4

SOCJOLINGWISTYKA – SOCJOLOGIA
JĘZYKA – ETNOGRAFIA MÓWIENIA



SOCJLINGWISTYKA

JĘZYKOZNWSTWO

(WILLIAM LABOW)



SOCJOLOGIA JĘZYKA

SOCJOLOGII

(BASIL BERNSTEIN)

5

SOCJOLINGWISTYKA



PRZEDMIOT

-

PRAKTYKI MÓWIENIA

-

RODZAJE UŻYCIA JĘZYKA

6

ANALIZA PÓL
SEMANTYCZNYCH

7

BADANIE PÓL SEMANTYCZNYCH



METODA WPROWADZONA PRZEZ
OŚRODEK LEKSYKOLOGII
POLITYCZNEJ W SAINT -CLOUD

8

ZAŁOŻENIA



„SPOŁECZEŃSTWO LUDZKIE DANE
JEST PRZEZ SYSTEM
RÓŻNORODNYCH ZAKÓW I
SYMBOLI, Z KTÓRYCH JEDNYM Z
NAJWAŻNIEJSZYCH JEST JĘZYK” (J.
LEOŃSKI).

9

ZAŁOŻENIA



BERGER I LUCKMAN:
„W SPOŁECZEŃSTWIE LUDZKIM
NAJWAŻNIEJSZYM SYSTEMEM
ZNAKÓW JEST JĘZYK, KTÓRY MOŻNA
ZDEFINIOWAĆ JAKO SYSTEM
ZNAKÓW GŁOSOWYCH” (s. 77).

10

CO TO JEST POLE SEMANTYCZNE?



BERGER i LUCKMAN:
„JĘZYK BUDUJE POLA SEMANYCZNE,
CZYLI STREFY ZNACZEŃ, KTÓRYCH
ZAKRES JEST OGRANICZONY
JĘZYKOWO. W ORGANIZACJĘ TYCH
PÓL SEMANTYCZNYCH SĄ
WPRZĘGNIĘTE SŁOWNIK,
GRAMATYKA I SKŁADNIA” (s. 77).

11

POLE SEMANTYCZNE



DLACZEGO WAŻNE JEST BADANIE PÓL
SEMANTYCZNYCH?
W ICH OBRĘBIE SĄ OBIEKTYWIZOWANE,
ZACHOWANE I GROMADZONE ZARÓWNO
BIEŻĄCE, JAK I MINIONE DOŚWIADCZENIA
PROCES GROMADZENIA MA CHARAKTER
SELEKTYWNY. POLE SEMANTYCZNE
POZWAL NA POZNANIE TEGO, CO
ZOSTAŁO ZACHOWANE, A CO
ODRZUCONE

12

POLE SEMANTYCZNE



POLE SEMANTYCZNE POWSTAJE W
WYNIKI INTERPRETACJI
RZECZYWISTOŚCI PRZEZ JEDNOSTKĘ



JEGO POZNANIE POLWALA NA
USTALENIE (UCHWYCENIE)
KONTEKSTU SYTUACYJNEGO, W
JAKIM POJAWIAJĄ SIĘ RÓŻNE
WYPOWIEDZI

13

POLA SEMANTYCZNE JAKO METODA
BADANIA



ZAŁOŻENIA OŚRODKA LEKSYKOLOGII
POLITYCZNEJ:

1.

TEKST NIE JEST PRZEZROCZYSTY. OKREŚLENIE
ZACZENIA TEKSTU, WYRAZU WYMAGA PRACY
NAD TEKSTEM. POLEGA TO MIEDZY INNYMI NA
POZORNYM ROZŁOŻENIU CĄGU
WYPOWIEDZIOWEGO I
PORZĄDKUWYPOWIEDZI, PO TO, BY JE ZŁOŻYĆ
PONOWNIE ZGODNIE Z CZYTELNOŚCIĄ
ZNACZĄCĄ

14

ZAŁOŻENIA

2. ODSZUKAĆ ZNACZENIE WYRAZU,

TO ZNACZY PRZEANALIZOWAĆ
WSZYSKIE JEGO ZASTOSOWANIA
ORAZ KONTEKSTY

15

ZAŁOŻENIA

3. LEKSYKI NIE TRAKTUJE SIĘ JAKO

ZESTAWIENIA TERMINÓW NAWZAJEM ZE
SOBA NIE ZWIĄZANYCH. LEKSYKA TO NIE
JEST ZWYKŁY ZLEPEK PEWNEJ LICZBY
IZOLOWANYCH WYRAZÓW, TO JEST
SYSTEM, W KTÓRYM WSZYSTKIE
JEDNOSTKI SĄ Z SOBĄ SKORELOWANE
ALBO SOBIE PRZECIWSTAWNE

16

POLE LEKSYKALNE



JEGO STRUKTURA JEST
WYZNACZONA PRZEZ OKREŚLONY
SYSTEM RELACJI



DLA JEGO USTALENIA KONIECZNE
JEST USTALENIE WSZYSTKICH
RELACJI BADANEGO WYRAZU

17

RELACJE I ICH RODZAJE
wg. RÉGINE ROBIN

1.

OPOZYCJE. JEST TO PIERWSZY TYP
RELACJI. MOGĄ TO BYĆ OPOZYCJE:

A.

FORMALNE
OPARTE NA PRZEDROSTKACH ANTY, NIE

B. PARY ANTONIMICZNE

Np.. REWOLUCJA\REAKCJA

WOLNOŚĆ\REAKCJA

18

OPOZYCJE (CDN.)

C. PARY UMOTYWOWANE

MORFOLOGICZNIE. Np.. ŁAD\BEZŁAD

D. KONSTALACJE WOKÓŁ TEGO

SAMEGO WYRAZU

Np.. REWOLUCJA\REFORMY
REWOLUCJA\ARYSTOKRATA
REWOLUCJA\ŁAD
LUD\BURŻUAZJA; LUD\SZLACHTA

19

OPOZYCJE (cdn.)

E. OPOZYCJE PARALELNE

Np.. KLASY BOGATE\KLASY BIEDNE

20

RELACJE (CDN)

2. ASOCJACJE

SĄ TO ZWIĄZKI SYNTAGMATYCZNE,

KONTEKSTOWE

W BADANYM POLU LEKSYKALNYM „ROBOTNIK”

KOJARZY SIĘ Z „BIEDAKIEM”, „PRACĄ”.
„REWOLUCJA” KOJARZY SIĘ Z SOCJALIZMEM
ASOCJACJE MOGĄ BYĆ POZYTYWNE LUB

OPOZYCYJNE CZYLI NEGATYWNE

(SYNTAGMA (gr.) zestawienie; odcinek

tekstu złożony z wyrazów połączonych ze

sobą związkiem składniowym; grupa

składniowa)

21

RELACJE (CDN.)

3. ELEMENTY UTOŻSAMIONE.

EKWIWALENTAMI
SĄ TO WYRAZY LUB SYNTAGMY,

KTÓRE W OKREŚLONYCH

KONTAKSTACH MOGĄ WYSTĘPOWAĆ

WYMIENNIE
SYNTAGMY – DOJŚCIE DO WŁADZY

DOJŚCIE PROLETARIUSZY DO WŁADZY
DOJŚCIE ROBOTNIKÓW DO WŁADZY

22

SIATKA OKREŚLEŃ



POLE SEMANTYCZNE PRZYBIERA
NASTĘPUJĄCĄ POSTAĆ:

OKREŚL
ENIE

ASOCJ
ACJE

OPO.

D.POD.

D. NA

EKWIWA.

DZIAŁANIE
PODMIOTU

DZIAŁANIE NA
PODMIOT

23

PRZYKŁAD



POLE SEMANTYCZNE POJĘCIA „BEZROBOCIE”

1.

OKREŚLENIA
BEZRBOCIE NIE JEST HIGIENICZNE
BEZROBOCIE JEST AMORALNE

2. ASOCJACJE

FALA BEZROBOCIA
SKALA BEZROBOCIA

4. DZIAŁANIA PODMIOTU

ZAGROŻENIE BEZROBOCIEM
DOŚWIADCZENIE BEZROBOCIA

24

PRZYKŁAD – „BEZROBOCIE”

5. DZIAŁANIA WOBEC PODMIOTU

PROGRAM WALKI Z BEZROBOCIEM
ZWALCZANIE BEZROBOCIA

6. EKWIWALENTY

OKES POZOSTAWANIA BEZ PRACY
UTRATA PRACY

25

SPSÓB ODTWORZENIA ZNACZEŃ



JEDNYM ZE SPOSOBÓW JEST

SKONSTRUOWANIE ZDAŃ

OZNAJMUJĄCYCH, KTÓRE PEŁNIA FUNKCJĘ

DEFINICJI SPRAWOZDAWCZEJ



BEZROBOCIE, CZYLI (INNYMI SŁOWY)

..EKWIWALENTY ., TO ..OKREŚLENIA…, Z

KTÓRYMI WIĄŻE SIĘ (TOWARZYSZY)

..ASOCJACJE…, KTÓRE WYWOŁUJE …

DZIAŁANIE PODMIOTU…, WOBEC

KTÓREGO NALEŻY…DZIAŁANIE WOBEC

PODMIOTU….

26

ZDANIOWA ANALIZA
DYSKURSU

ANALYSE
PRAPOSITIONNELLE DU
DISCOURS (APD)

27

ZDANIOWA ANALIZA DYSKURSU



JEST TO REZULTAT
INTERDYSCYPLINARNER WSPÓŁPRACY
SOCJOLOGÓW, PSYCHOLOGÓW
SPOLECZNYCH I JĘZYKOZNAWCÓW



MIEŚCI SIĘ W RAMACH ANALIZY TREŚCI



W ZAMYŚLE AUTORÓW MIAŁA POZWOLIĆ
NA OBIEKTYWNA ANALIZĘ TEKSTU
(WYELMINOWANIE SUBIEKTYWNOŚCI)

28

ZDANIOWA ANALIZA TEKSTU –
ZASTOSOWANIE



JEST STOSOWANA DO ANALIZY

WYWIADÓW SWOBODNYCH (MOGĄ BYĆ

CZĘŚCIOWO STANDARYZOWANE



MOGĄ BYĆ ZAPISANE LUB NAGRANE



PRZEDMIOTEM ANALIZY JEST CAŁOŚĆ

TEKSTU WYWIADU



JEST MAŁO PRZYDATNA DO

ANALIZYJEDNOZDANIOWYCH

WYPOWIEDZI

29

ETAPY – FAZY
PRZEPROWADZANIA
APD

30

FAZA I – WYDZIELENIE JEDNOSTEK ANALIZY

OPIS CZYNNOŚCI:
PODZIAŁ NA ZDANIA SEKWENCJI
DYSKURSU

FAZA MOŻE BYĆ KONTROLOWANA,

PONIEWAŻ JEST PRZEPROWADZANA
ZGODNIE Z PEWNYMI REGUŁAMI

31

FAZA II – BADANIE TREŚCI

OPIS CZYNNOŚCI:
POLEGA NA WYSZUKIWANIU JĄDER
ODNIESIENIA
PROBLEM DECYDUJE, CO JEST
JĄDREM ODNIESIENIA

32

FAZA III – WYPROWADZENIE MODELI
STRUKTURALNYCH

OPIS CZYNNOŚCI:
ODTWARZANIE WEWNĘTRZNEJ
STRUKTURY ZDAŃ
WYPROWADZENIE STRUKTURY
ARGUMENTACJI

33

FAZA IV – ZRESTRUKUROWANIE TEKSTU

OPIS CZYNNOŚCI:
GRUPOWANIE ZDAŃ
REDUKOWANIE
USTALANIA OSTATECZNYCH MODELI

ARGUMENTACJI

34

FAZA V - INTERPRETACJA

OPIS CZYNNOŚCI:
INTERPRETACJA ZALEŻY OD
BADACZA
RÓŻNE INTERPRETACJE

35

MAPY KOGNITYWNE

SELF - Q

36

PUNKT WYJŚCIA – ZAŁOŻENIE
TEORETYCZNE



ŻYJEMY W KONCEPTUALNYM ŚWIECIE.
ŚWIECIE ZŁOŻONYM Z NASZYCH IDEI,
WYOBRAŻEŃ, TEGO CO JEST ZAPISANE W
NASZEJ PAMIĘCI. ELEMENTAMI TEGO
„ŚWIATA” SĄ NAZE PLANY ORAZ WIEDZA



WYMIENIONE ELEMENTY INFORMUJA O
SPOSOBIE NASZEGO MÓWIENIA I
MYŚLENIA O OTACZAJĄCYM NAS ŚWIECIE
FIZYCZNYM

37

PUNKT WYJŚCIA – ZAŁOŻENIA
TEORETYCZNE



NASZEGO KONCEPTUALIZOWANIA
UCZYMY SIĘ



ONO NIE JEST WOLNE OD
NAŚLADOWNICTWA



IDEA KONCEPTUALIZOWANIA BYWA
PRZEZ WIELU BADACZY
OKREŚLANA JAKO TWORZENIE
„KONCEPTUALNYCH MAP

38

„MAPA KONCEPTUALNA” – JEJ TWORZENIE



NASZE POCZUCIE SENSU

RZECZYWISTOŚCI NIE JEST

OGRANICZONE TYLKO DO TEGO CO NAS

BEZPOŚREDNIO OTACZA, DO ŚWIATA

NAS BEZPOŚREDNIO OTACZAJĄCEGO



MOŻEMY WIZUALIZOWAĆ

(PRZYWOŁYWAĆ NA MYŚL) BUDYNKI,

PRZESTRZEŃ, LUDZI, WYDARZENIA, ITP..,

TE „ELEMENTY” ŚWIATA, KTÓRYCH W

DANYM MOMENCIE NIE DOŚWIADCZAMY

39

„MAPA KONCEPTUALNA” – JEJ TWORZENIE



WYOBRAŻENIA, NASZA WIEDZA O
TYM, JAK POSZCZEGÓLNE RZECZY
ŁĄCZĄ SIĘ RAZEM ORAZ CO NA TO
WPŁYWA – KONSTYTUUJĄ NASZĄ
„MAPĘ”

40

„MAPA KONCEPTUALNA” – PRÓBA DEFINICJI



MOŻNA POWIEDZIEĆ, ŻE „MAPA” JEST
UKŁADEM WZAJEMNIE POWIĄZANYCH
ZROZUMIEŃ, UFORMOWANYCH
CZĘŚCIOWO PRZEZ DAJĄCE SIĘ
WYWNIOSKOWAĆ POGLĄDY NA TEMAT
TEGO, CO NAS INTERESUJE I DOTYCZY,
CO JEST WAŻNE ORAZ CO WYMAGA, A
CO NIE WYMAGA DZIALANIA

41

„MAPA KONCEPTUALNA”



MÓWIĄC KRÓCEJ – „MAPA JEST TO
POJĘCIOWE PRZEDSTAWIENIE
ŚWIATA I W NIM NASZEGO MIEJSCA

42

MAPY KONCEPTUALNE



KAŻDY Z NAS POSIADA WŁASNĄ,
UNIKALNĄ MAPĘ



JEJ UNIKALNOŚĆ WYNIKA Z
NASZEGO DOŚWIADCZENIA



MAMY RÓWNIEŻ MAPY BARDZIEJ
LUB MNIEJ WSPÓLNE Z INNYMI
CZŁONKAMI SPOŁECZEŃSTWA
(RODZINĄ, KOLEGAMI, ITP..)

43

SELF – Q. KIEDY TEN RODZAJ WYWIADU JEST
STOSOWANY



JEST TO JEDNA Z METOD, KTÓRA
JEST WYKORZYSTYWANA DO
ZBIERANIA DANYCH, KTÓRE SĄ
NASTĘPNIE PODSTAWĄ DO
TWORZENIA MAP KOGNITYWNYCH



MAPA JEST WPROWADZENIEM W
NIEDOSTEPNE, NIEOSIĄGALNE
SCHEMATY

44

SELF - Q



W CELU OTRZYMANIA MAPY BADACZ

MUSI ODKRYĆ SUBIEKTYWNA WIEDZĘ

INNYCH JEDNOSTEK



W TAKIM PROCESIE INGERENCJA

BADACZA MUSI ZOSTAĆ OGRANICZONA

DO NIEZBĘDNEGO MINIMUM



BADACZOWI MA W TYM POZWOLIĆ

WYWIAD, KTÓRY JEST OKREŚLANY JAKO

SELF – Q. JEST TO WYWIAD

NIEBEZPOŚREDNI ORAZ NIEREAKTYWNY

45

SPOSÓB PRZEPROWADZANIA WYWIADU



SELF – Q SKŁADA SIĘ Z 4
WYWIADÓW, KTÓRE SIĘ SKŁADAJĄ
Z ODMIENNYCH RODZAJÓW
CZYNNOŚCI

46

WYWIAD PIERWSZY



JEST TO ZBIERANIE POJĘĆ W
TRAKCIE „WYWIADU” BEZ WYWIADU



POJĘCIA POWINNY POKRYWAĆ CAŁE
„SPOŁECZNE TERYTORIUM”



RESPONDENT ZADAJE SOBIE
PYTANIA, ALE NIE ODPOWIADA NA
NIE

47

WYWIAD PIERWSZY (CDN.)



POMOC BADACZA MOŻE JEDNIE
POLEGAĆ NA KREŚLENIU
SCHEMATU
GRAFICZNEGOWSPOMNIANEJ
PRZESTRZENI SPOŁECZNEJ

48

WYWIAD PIERWSZY (CDN.)



SPOSÓB KREŚLENIA

JA

ONI

MNIE

JA

ONI

MNIE

KONTEKST

49

WYWIAD PIERWSZY



PRZYKŁAD ROZPOCZĘCIA WYWIADU

CHCIAŁBYM PRZEPROWADZIĆ ROZMOWĘ

NA TEMAT POSTRZEGANIA PRZEZ

PANIĄ\PANA ORGANIZACJĘ XXX. PANI\PAN

ZNA TĄ ORGANIZACJĘ I DLATEGO MOŻNA

PANIĄ \PANA POTRAKTOWAĆ JAKO

EKSPERTA. BARDZO BYM PROSIŁ, ABY

PANI\PAN ZADAŁ SOBIE PYTANIA, NA

KTÓRE CHCIAŁ(A)BY PANI\PAN

ODPOWIEDZIEĆ

50

WYWIAD DRUGI



WERYFIKACJA POJĘĆ



ZESTAWIENIE POJĘĆ,
PRZYPISYWANIE IM RANG ZE
WZGLĘDU NA STOPIEŃ WAŻNOŚCI



POJĘCIA PRZEPISYWANE S.A. NA
ODDZIELNE KARTKI

51

WYWIAD DRUGI



POJĘCIA SĄ PRZEPISYWANE W
OKRESLONY SPOSÓB



PRZYKŁAD
„…moja pozycja w grupie….”

lub

„…moja szansa otrzymania pracy
w….”

52

WYWIAD DRUGI



KARTKI SĄ PRZEDSTAWIANE

RESPONDENTOWI Z PYTANIEM:
CZY POZNAJE (ROZPOZNAJE) SWOJE

POJĘCIE?
CZY KARTKA UJMUJE TO, CO MIAŁ NA

MYŚLI?
CO POWINIENEM ZMIENIĆ?
CO POWINIENEM ROZDZIELIĆ?
CO CHCIAŁBYŚ DODAĆ, BO MOGŁEM COŚ

PRZEOCZYĆ?

53

WYWIAD TRZECI



JEGO CELEM JEST OKREŚLENIE ZWIĄZKÓW

PRZYCZYNOWYCH W MAPACH

PRZYCZYNOWYCH



WYWIAD SKŁADA SIĘ Z DWÓCH CZĘŚCI

1. RESPONDENTOWI PRZEDSTAWIONY ZOSTAJE

KWESTIONARIUSZ DO WYPEŁNIENIA.

ODDZIELNA STRONA DLA KAŻDEGO POJĘCIA
CEL – OKREŚLENIE POWIĄZAŃ MIĘDZY

POSZCZEGÓLNYMI POJĘCIAMI

2. RESPONDENT WYPEŁNIA KWESTIONARIUSZ W

DOMU

54

WYWIAD CZWARTY



PROBA KOŃCOWEGO
KONSTRUOWANIA MAPY

55

Literatura

(tworzenie map

kognitywnych)



MICHEL G. BOUGON, UNCOVERING

COGNITIVE MAPS. THE SELF – Q

TECHNIQUE (in:) BEYOND METHOD:

SOCIAL RESEARCH STRATEGIES. ED. BY

G. MORGAN, BEVERLY HILLS 1983, pp.

173 – 188



MICHAEL B. McCASKEY, MAPPING:

CREATING, MAINTAINING, AND

RELINQUISHING CONCEPTUAL

FRAMEWORKS (in:) CREATIVE

MANAGEMENT. ED. BY JANE HANRY, SAGE

PUBLICATIONS 1991, pp. 135 - 152