Kontrowersja II:

Co decyduje o

zachowaniu?

SYTUACJA

 czyli to, jak ktoś rozumie

świat

Poznawcza interpretacja sytuacji:
- zmienna
- w znacznym stopniu uwarunkowana

doświadczeniem

- odpowiada za zmienność zachowania

-

wyznacza granice możliwych

zachowań

TEORIA SPOŁECZNO-

KOGNITYWNA

Albert BANDURA

Adolescent Aggression (1959)
Social Learning and Personality Development
Social Foundations of Thought and Action

Inspiracje z behawioryzmu i teorii uczenia
Zainteresowania kliniczne  agresja
Albert Bandura + Richard Walters:
rola

MODELOWANIA

w rozwoju

osobowości

„Jednakowoż, odarci ze świadomości i

sprawczych zdolności podejmowania decyzji
oraz aktywności, ludzie są w zasadzie
automatami realizującymi działania
pozbawione jakiegokolwiek subiektywizmu,
świadomej regulacji, bogactwa przeżyć lub
osobistej tożsamości.”

(

Bandura 1999, s. 155

).

„Poznanie, jak działa biologiczna maszyneria

niewiele nam mówi, jak dostroić tę maszynerię
do różnych celów psychospołecznych”

(s. 156).

„Ludzki umysł jest produktywny, twórczy,

proaktywny, i autorefleksyjny – a nie tylko
reaktywny.”

(s. 156).

W jaki sposób ludzie uczą się różnych

zachowań?

Obserwują świat i naśladują innych
ludzi.

PROCES MODELOWANIA

:

-

obserwowanie

wzorca

-

przechowywanie

:

odkodowanie,

zrozumienie, zapamiętanie

-

motoryczna reprodukcja

(zdolność do

powtórzenia zachowania)

-

motywacja

: chęć powtórzenia zachowań

PRZEKONANIE O WŁASNEJ

SKUTECZNOŚCI

Self-efficacy:

że mogę z powodzeniem

działać w nowych, nieprzewidywalnych
i stresujących sytuacjach

,

ale

niekoniecznie, że efekt musi być zgodny z
oczekiwaniem

Przekonanie o własnej skuteczności decyduje o:

 podjęciu działania celowego
 wysiłku
 wytrwałości
 uczuciach
 zdrowiu - mobilizacja układu odpornościowego

Niskie przekonanie o własnej skuteczności

• Unikają trudnych zadań, które postrzegają w

kategoriach zagrożeń

• Mają niskie aspiracje i słabo angażują się w realizację

wybranych celów

• W obliczu, przeszkód, wpadek, porażek – słabną w

swych działaniach, rezygnują, lub sięgają po mierne

rozwiązania

• Skupiają się na zwątpieniu w siebie zamiast myśleć o

tym jak skutecznie działać pod presją

• Stając w obliczu trudności skupiają się na przeszkodach,

negatywnych konsekwencjach porażki i swoich brakach

• Porażki sprawiają, że tracą wiarę w siebie, ponieważ

biorą je za dowód wrodzonego braku zdolności

• Powoli odbudowują poczucie skuteczności po porażkach

lub wpadkach, i łatwo padają ofiarą stresu i depresji

Wysokie przekonanie o własnej skuteczności

• Stawiają sobie motywujące cele i wyzwania

• Angażują się w to, co robią

• Oczekują, że ich wysiłki przyniosą pożądane skutki

• Podwajają wysiłki wobec przeszkód

• Podchodzą do trudnych zadań jak do wyzwań, którym

trzeba sprostać a nie zagrożeń, których trzeba uniknąć

• Uważają przeszkody za możliwe do przezwyciężenia

• Wymyślają nowe sposoby opanowania wyzwań i

trudności

• Przypisują porażki czynnikom, które dają się

kontrolować: brakowi wiedzy lub umiejętności,

niewłaściwym strategiom, małemu wysiłkowi

• Gdy mają problem, skupiają się na tym, jak skutecznie

działać, a nie na kłopotach osobistych

• Szybko odbudowują pewność siebie po wpadkach

Ich funkcjonowanie podtrzymuje motywację,

redukuje stres, obniża podatność na depresję

Przypadek w życiu człowieka

Spotkanie nieznanej osoby  małżeństwo, praca
Wykorzystanie przypadku - procesy poznawcze +
• nawiązanie i podtrzymanie kontaktu
• zyskanie przychylności
• więź emocjonalna
• osobista atrakcyjność
• system podzielanych wartości i norm
• zdolność do ryzyka i podejmowania decyzji

Aktywne życie

– więcej przypadków

Osobiste zaangażowanie

– umiejętność

wykorzystania

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

• procesy poznawcze
• kompetencje (umiejętności)
• cele
• JA i przekonanie o własnej

skuteczności

Behawioryzm

Środowisko



Osobowość



Zachowanie

Psychologia społeczna

Osobowość

Środowisko

Teoria społeczno-poznawcza

Osobowość

Środowisko

Zachowanie

MOTYWACJA

• redukowanie rozbieżności -

reaktywna kontrola

• produkowanie rozbieżności -

proaktywna kontrola

1) Biologiczna - poddana kognitywnej kontroli
2) Społeczna – wzorce i wzmocnienia w środowisku
3) Automotywowane działania  antycypacja

wyników działań, stawianie celów, planowanie

Kognitywna regulacja

 antycypacja

Motywacja poznawcza: spostrzegana własna

skuteczność, samoocena,

standardy

Autoregulacja

Standard  ocena rozbieżności (brak równowagi)

 mobilizacja do wysiłku  automonitorowanie

(standard - ewaluacja - samoocena - afektywne
reakcje)  działanie (korekta)

 

(1) predyktywna kontrola antycypacyjna -

na ile

mnie stać

(2) afektywna samoocena wysiłku w odniesieniu

do systemu wartości (

czy aktywność daje

satysfakcję

)

(3) samoocena osobistej skuteczności
(4) autorefleksyjna aktywność metapoznawcza

(np.

czy było warto, czy wysiłek był odpowiedni

)

Czy możliwe jest modelowanie zachowań

twórczych?

1.

Nowe formy aktywności niosą zasady

twórczych i innowacyjnych zachowań

2.

Obserwatorzy wyprowadzają z zachowania

reguły, na których się ono opiera

3.

Wytwarzają nowe zachowania wybiegające

poza to, co zobaczyli lub usłyszeli

Twórczość rzadko wyrasta wyłącznie z innowacyjności

osoby, wiele w nim jest modelowania.

Abstrakcyjne modelowanie:

(1)

filtrowanie innowacji,

(2)

syntetyzowanie ich w nowy sposób

(3)

dodawanie nowych elementów 

twórczość

Zachowania moralne

Są regulowane przez:

• sankcje społeczne
• zinternalizowane standardy  samokontrola:

- monitorowanie własnego zachowania
- osądzanie - ocena siebie i własnego
postępowania

 antycypowane reakcje dumy, satysfakcji i

samokrytyki

 

Ludzie robią to, co daje im poczucie satysfakcji i poczucie

własnej wartości, a stronią od robienia rzeczy, które
naruszają ich standardy moralne, ponieważ prowadzi
to do samokrytyki i samopotępienia.

PATOLOGIA

PATOLOGIA

,

to wynik dysfunkcjonalnego

uczenia się bezpośredniego i przez

modelowanie

Przekonanie o własnej nieskuteczności/niskiej skut.
wzorzec kognitywny + oczekiwanie

skuteczności + ocena konsekwencji

LĘK

 spostrzegana niezdolność do kontrolowania

zagrażających wydarzeń

DEPRESJA

 rozbieżność między standardem a

wykonaniem

Samokrytycyzm  surowy standard, wysoki cel -

porażka

Im silniejsze przekonanie o własnej nieskuteczności

tym głębsza depresja.

PATOLOGIA

Obniżone morale:

nieskuteczność
+
niska samoocena
+
ograniczone zainteresowania

LECZENIE:

uczenie, modelowanie

Zachowania

AGRESYWNE

• są nabywane przez modelowanie
• są pobudzane przez bolesne

doświadczenia lub oczekiwanie
nagrody

• są regulowane przez konsekwencje:

- bezpośrednie

- obserwowane
- wytwarzane przez jednostkę

LECZENIE:

uczenie, modelowanie

WŁAŚCIWOŚCI AKTYWNOŚCI

LUDZKIEJ

1.

Intencjonalność

2.

Dalekowzroczne przewidywanie

3.

Samoregulacja

4.

Autorefleksja

Dzięki intencjonalnemu, celowemu działaniu,

samoregulacji i autorefleksji ludzie nadają
ukierunkowanie życiu:

1 i 2



określają

CEL i SENS ŻYCIA

3 i 4



uzyskują

poczucie

TOŻSAMOŚCI

…ludzie posiadający nieprzeciętne
osiągnięcia, innowatorzy, społecznicy,
nieustraszeni, osoby, które z nadzieją i
odważnie idą przez życie, reformatorzy
społeczni przyjmują optymistyczny pogląd
co do swej osobistej skuteczności, aby
ćwiczyć wpływ na zdarzenia, które
oddziałują na ich życie. Nawet jeśli
nierealistycznie wyolbrzymione, takie
przekonania o sobie utrzymują motywację
potrzebną dla osobistych i społecznych
osiągnięć.

(BANDURA, 1991, s. 96).

Podsumowanie

• Teoria konfliktu
• Spójna teoria ludzkiego zachowania
• Teoria społecznego uczenia się –

modelowania

• Teoria społeczno-poznawcza –

procesy

autoregulacji

• Przekonanie o własnej skuteczności

• Wyjaśnianie zachowań indywidualnych i

społecznych, np. zachowania moralne, agresja

• Badania eksperymentalne
• Antropologia filozoficzna ?

Zastosowania

• Intencjonalne zachowania
• Struktury i procesy składające się na

osobowość są wynikiem psychospołecznych
doświadczeń

• Możliwość przestrojenia osobowości ?
• Uczymy się moralności, agresji, cnót,

kompetencji i zaburzeń ale jak już wyuczymy
możemy intencjonalnie sterować sobą

• Samoświadomość, przewidywanie,

autoregulacja

• Badanie: poznawanie procesów i przekonań