POZNAWCZA TEORIA

JA

(SELF)

W. James:

SELF = I & Me

I -

podmiot poznający

- Ciągłość
- Odrębność
- Intencjonalność

Me –

Ja empiryczne

:

- fizyczne

- społeczne
- duchowe

Dwie tradycje:

W. Stern, G.W. Allport

: rozwój self

C. R. Rogers

: ja realne  ja idealne

jaka/i jestem



jaka/i chciałbym być

SAMOAKCEPTACJA

JA INTENCJONALNE

(podmiotowe)



autorefleksja, czynności świadome

JA PRZEDMIOTOWE



KONCEPCJA SIEBIE

Samowiedza

Samoocena

Kim jestem?

Jak czuję się z tym,

kim jestem?

POZNAWCZA

EMOCJONALNA

Co przemawia za wprowadzeniem

JA?

• Funkcjonowanie systemu poznawczego
• Zachowanie umotywowane
• Doświadczenie siebie

Dane porównawcze i rozwojowe:

– Zdolność różnicowania siebie i innych

• 3 miesiące - gryzienie siebie i innych
• 15 –18 miesięcy - rozpoznawanie siebie w

lustrze, mówienie o sobie, uczucia dumy

i wstydu

• Koncepcja siebie: odzwierciedlona i refleksyjna

– Zdolność do autorefleksji

• Czy zwierzęta mają samoświadomość?

Koncepcja siebie ma hierarchiczną strukturę

Cantor, Kihlstrom:

Rodzina Ja: społeczne, rodzinne,

zawodowe

Skoro są różne, to skąd bierze się
poczucie jedności?

1) podobieństwa między koncepcjami Ja,
2) pamięć biograficzna i poczucie
ciągłości,
3)

odwołanie

do

podstawowego,

rdzennego Ja

Carver i Scheier

Ja prywatne

wgląd i

postępowanie
zgodne z własnymi
uczuciami,
pragnieniami i
standardami

Ja publiczne

sposób ujawniania

się przed innymi i
postępowanie
zgodne z ich
oczekiwaną opinią

KULTURA

INDYWIDUALISTYCZNA KOLEKTYWISTYCZNA

JA PRYWATNE

JA PRYWATNE

JA PUBLICZNE

JA PUBLICZNE

JA KOLEKTYWNE

JA KOLEKTYWNE

JA NIEZALEŻNE JA WSPÓŁZALEŻNE

Atrybuty JA Więzi interpersonalne

POZNAWCZA TEORIA JA: H. R. Markus

SCHEMATY JA

– poznawcze uogólnienia na temat Ja,

wywiedzione

z

przeszłych

doświadczeń,

porządkujące i kierujące przetwarzaniem informacji

Obecność schematu Ja

zależność – niezależność

:

• szybsze przetwarzanie informacji na temat zależności
• większa zdolność podawania przykładów
• większy opór wobec opinii niezgodnej z samowiedzą

System Ja zapewnia



spójność

 przewidywalność

System Ja: złożony i uporządkowany hierarchicznie

KONCEPCJA SIEBIE

-

uporządkowany

schemat

zawierający

epizodyczną

i

semantyczną

pamięć

na

temat

Ja

i

kontrolujący

przetwarzanie

informacji

dotyczących Ja

Markus:

JA ROBOCZE

JA MOŻLIWE

Higgins:

JA IDEALNE

(jaki chciałbym

być)

JA

POWINNOŚCIOWE

(jaki

powinienem być)

Ogilvie:

JA NIEPOŻĄDANE

(jaki nie

powinienem być)

JA MOŻLIWE

– całościowe wyobrażenie siebie w

nadchodzącej przyszłości, w nowej sytuacji lub

roli

(1) wyobrażone, (2) giętkie
(3) odnoszone do różnych sytuacji w przyszłości

Funkcje ja możliwego, np.

Ja-jako-sekretarz stanu

- poznawcza



redukowanie niepewności

- motywacyjna



wyobrażenie stanu pożądanego

- modelująca



wchodzenie w role

- kontekst dla samooceny



podnosi lub obniża

zależnie od kontekstu

- rozwojowa/klaryfikująca tożsamość



pozwala

eksplorować sferę najbliższego rozwoju ale też

konsolidować poczucie tożsamości

Hazel Rose

Markus

Oyserman, Markus:

optymalny układ motywacyjny

JA   JA   JA

NIEPOŻĄDANE REALNE

POŻĄDANE

Ja-recydywista

Ja-osadzony Ja-

mechanik

właściciel hondy

Straszy

Umożliwia

Zachęca

Bezrobotny

Ja-maturzysta Ja-

student

prawa

E. Tory Higgins:

TEORIA UKIERUNKOWAŃ

JA albo TEORIA ROZBIEŻNOŚCI JA

  

JA

IDEALNE

JA

POWIN-

NOŚCIO

-WE

JA

REALNE

DEPRESJA

LĘK

TEORIA

AUTOREGULACJI Carver i Scheier

  

JA

IDEALNE

JA

POWIN-

NOŚCIO

-WE

JA

REALNE

DĄŻENIE

UNIKANIE

Schemat 2. Dwa systemy zachowania i bieguny wymiarów afektywnych

Procesy DĄŻENIA

Procesy UNIKANIA

Działanie Zapał
dobre radość, duma


(neutralne)



Działanie Smutek
kiepskie depresja

Działanie Ulga
dobre spokój


(neutralne)



Działanie Strach
kiepskie lęk

Schemat

dążenia i unikania

wg Carvera i

Scheiera

Dążenie

Unikani

e

TEORIA AUTOREGULACJI

  

JA

IDEALNE

JA

POWIN-

NOŚCIO-

WE

JA

REALNE

Dążeni

a

Unikanie

JA

NIEPOŻ

Ą-DANE

Unikani

e

DESTRUKCJA SELF:

Roy Baumeister

Porażka w ważnej sprawie

:

• negatywne emocje, cios dla samooceny
• koncentracja na tym doświadczeniu
• próba wykreowania Ja pożądanego
• niepowodzenie: Ja możliwe
• poszukiwanie ucieczki od nieznośnej

samoświadomości



próba samobójcza/uzależnienie

PROCESY MOTYWACYJNE

AUTOWERYFIKACJA

zapewnia

spójność Ja i

zgodność z

doświadczeniem

• Poszukiwanie informacji

prawdziwych

• Uzgadnianie informacji z

istniejącą koncepcją

siebie

Pozwala utrzymać

spójność i integrację

zachowań

Pozwala

przewidywać

własne zachowanie

AUTOWALORYZACJA

zapewnia

dobre

samopoczucie i

poczucie własnej

wartości

• Poszukiwanie informacji

pozytywnych

• Dążenie do sukcesów

celem umacnianie

własnej wartości

Pozwala utrzymać lub

poprawić

samopoczucie

Pozwala utrzymać lub

umocnić

samoocenę

Dlaczego tak trudno zmienić koncepcję siebie?

W. Swann:

kognitywno-afektywny konflikt

motywów

Czy jednostka wybiera po linii umacniania siebie, czy

spójności Ja?

Negatywna samowiedza a pozytywna samoocena

AUTOWERYFIKACJA



AUTOWALORYZACJA

Szukamy dobra, czy prawdy?

W sytuacji konfliktu ludzie raczej potwierdzają

negatywną samowiedzę niż dążą do poprawy
samooceny, choć na pozytywne doświadczenia
reagują pozytywnymi uczuciami

Konflikt występuje u osób z niską samooceną

Stałość i zmiana w świetle motywów w

systemie Ja

Każdy z motywów służy innemu celowi.

Autoweryfikacja

 tworzenie spójnej

prawdziwej samowiedzy

Autowaloryzacja

 podtrzymanie,

podwyższanie samooceny

Wniosek:

Motywy autoweryfikacji i

autowaloryzacji wyjaśniają stałość w
systemie Ja: spójność samowiedzy i
stabilność samooceny oraz ich pozytywny
wydźwięk u osób zdrowych.

Stałość i zmiana w świetle motywów w

systemie Ja

Sedikides

wyróżnia ponadto:

Samopoznanie

 poznanie siebie i poszerzanie

wglądu

Samodoskonalenie

 nabywanie nowych

właściwości i wprowadzanie zmian

Wniosek:

Motywy samopoznania i samodoskonalenia

wyjaśniają zmiany w systemie Ja: zwiększającą się
złożoność i/lub integrację koncepcji siebie oraz jej
rozwój w kierunku zbieżnym z ideałem

.

Wniosek ogólny

: Dynamika systemu Ja wynika z

kompozycji czterech motywów (Ja podmiotowe)
organizujących koncepcję siebie (Ja
przedmiotowe)

Samoocena – poczucie własnej wartości

 pozytywne emocje, motywacja, dążenia

Autoafirmacja

– jeśli w jakiejś sferze

doznaliśmy porażki, dążymy do poprawy
poczucia własnej wartości w innym
obszarze i przez to poprawy globalnej
samooceny (np. altruizm)

• Więzi społeczne w górę
• Porównania społeczne w dół
• Pozytywna autoprezentacja
• Samoutrudnianie

Samoocena - poczucie własnej wartości

Samoocena - pochodna postawy

autorefleksyjnej, kiedy Ja staje się

przedmiotem oceny.

Samoocena i samowiedza mogą mieć

charakter

STANU i CECHY

.

Klarowność

koncepcji siebie – stopień w

jakim przekonania o sobie są jasno i pewnie

określone, stabilne i wewnętrznie spójne

Niska

samoocena

 neutralna albo

niepewna, niestabilna, niespójna koncepcja

siebie

SAMOOCENA

WYSOKA

• Pozytywna

samowiedza

• Klarowna

koncepcja

siebie

• Niska reaktywność i

plastyczność

zachowania

• Motywy ekspansywne



ryzyko

• Autoprezentacja

korzystna

• Samoutrudnianie



wyzwanie

• Porażki 

wycofanie

NISKA

• Ambiwalentna

samowiedza

• Nieklarowna

koncepcja

siebie

• Wysoka reaktywność i

plastyczność

zachowania

• Motywy

ochronne



ostrożność

• Autoprezentacja neutralna
• Samoutrudnianie 

usprawiedliwienie porażki

• Porażki 

kontynuacja

Klarowność koncepcji

siebie

Samoocena

-

+

Podsumowanie:

• Ja intencjonalne i Ja przedmiotowe
• Regulacyjne funkcje koncepcji siebie
• Motywy organizujące koncepcję siebie
• Konflikt kognitywno-afektywny
• Samowiedza a samoocena
• Badania eksperymentalne
• Implikacje

kliniczne,

psychoterapeutyczne

PODSUMOWANIE KONTROWERSJI II

„OSOBA czy SYTUACJA”

• Złagodzenie stanowisk - uznanie cech i

poznawczej interpretacji zdarzeń oraz sytemu Ja

• Podejście interakcyjne
• Względnie stałe wzorce zmienności zachowań
• Dwie różne odpowiedzi na pytanie o to,

co

warunkuje

stałość

i

zmienność

zachowania?

• Badania kwestionariuszowe i eksperymentalne
• Odniesienia do badań z genetyki i neurobiologii

Najkrótsza definicja interakcjonizmu

Interakcjonizm w odniesieniu do
osobowości, to idea, że doświadczeń i
działań jednostki nie można rozumieć
jako skutek oddzielnie czynników
osobowościowych i sytuacyjnych.
Raczej są one produktem dynamicznych
interakcji między aspektami osobowości
i sytuacji”

(Mischel, Shoda, Ayduk, 2008, s. 82).

L. PERVIN:

Stałość i ulotność

zachowania

•Zachowania są ukierunkowane na cele
•Ludzie łączą w zachowaniu

stabilność i

zmianę

•Wzorzec i organizacja zachowania w tym

jego zmienność ujawniają się w czasie 

badania wielokrotne

Zmienne typu

:

• aktualne troski

(

Klinger

)

• projekty osobiste

(

Little

)

• dążenia osobiste

(

Emmons

)

• zadania życiowe

(

Cantor

)

• ja możliwe

(

Markus

)

Koncepcja stanu i cechy

:

• lęk, depresja, złość, ciekawość

(

Spielberger

)

• samoocena

(

Campbell

)

• radzenie sobie

(

Lazarus, Folkman

)

• szczęście

(

Czapiński

)

• jakość życia

(

Testa, Simons

)

Czy znamy przebieg procesów

poznawczych?

Zasada uprzywilejowanego dostępu

–

przekonanie, że skoro człowiek ma bezpośredni

dostęp do własnych procesów psychicznych, to

jest ekspertem w swoich sprawach.

Nisbett, Wilson

– reguła ta jest niesłuszna:

ludzie wiedzą, co czują, co lubią, co

wywnioskowali, ale nie wiedzą, jak do tych

stanów dochodzi.

Dysponujemy pamięcią biograficzną, jednak

mamy skłonności do zniekształcania informacji

o nas samych –

Greenwald

–

„totalitarna”

struktura Ja

- (re)interpretacja zdarzeń służy

podtrzymaniu pozytywnych przekonań o sobie.

Jak przewidywać zachowanie?

„Jeśli wiemy wszystko o osobie, i
wszystko o jej sytuacji, powinniśmy móc
przewidywać co ona zrobi. Na mocy tej
samej zasady, wiedza o osobie i jej
zachowaniu powinna prowadzić nas do
zrozumienia sytuacji, a wiedza o sytuacji
i zachowaniu powinna prowadzić nas do
zrozumienia osoby”

(Funder, 2001, s. 210).