Promocja zdrowia ludzi

starszych

Wyzwanie - ze względu na

wydłużanie się czasu życia i

rozwój zależności od innych ludzi

Promocja zdrowia - jest procesem

umożliwiającym każdemu człowiekowi

zwiększenie oddziaływania na własne

zdrowie, jego poprawę i utrzymanie

W definicji tej, zwanej europejską lub WHO-wską

(1986), główne znaczenie ma aktywność

poszczególnych osób i grup biorących udział w

podejmowaniu różnych działań, przy czym wyraźnie

podkreśla się, iż kontrola własnego zdrowia, jego

rozwój (wzmacnianie) oraz podtrzymywanie

powinny być umożliwiane każdemu człowiekowi

poprzez działania społeczne i polityczne,

prowadzone na pozionie indywidualnym i grupowym
w celu tworzenia warunków sprzyjających zdrowiu

Promocja zdrowia - jest połączeniem działań
edukacyjnych oraz różnego rodzaju wsparcia
- środowiskowego, społecznego,
politycznego, ekonomicznego, prawnego i
taktycznego - sprzyjających zdrowiu.

Powyższa definicja potocznie zwana amerykańską,

sformułowana przez Greena i Kreutera (1991)

wyróżnia dwa ważne elementy składowe promocji

zdrowia: edukację zdrowotną oraz zróżnicowane

formy wsparcia mające na celu inicjację nowych

zachowań sprzyjających zdrowiu oraz ich adaptację i

utrwalanie (podtrzymywanie). Zatem nie ogranicza

się promocji zdrowia do działań edukacyjnych

albowiem osiągnięcie sukcesu w promocji zdrowia -

zmiany zachowania, w równym stopniu wymaga
obecności edukacji oraz różnych form wsparcia.

Starzenie się jest naturalnym procesem

fizjologicznym, w którym ciało przechodzi
szereg zmian. Istnieje szeroki zakres
możliwości aktywnego życia i
samorealizacji. Wielu ludzi starszych
pozostaje aktywnych i w pełni sprawnych
prawie do końca życia.

Istnieje wiele

możliwości, aby pozostać aktywnym i
zainteresowanym życiem. Poziom
edukacji ludzi w wieku powyęej 65 lat
wzrasta i rosną nowe możliwości, aby tę
edukację kontynuować. ( por. moderacja
rozwoju)

Istotne zagrożenia zdrowotne tego wieku

to: demencja, depresja, samobójstwa

oraz nowotwory, choroby układu

sercowo-naczyniowego, osteoporoza,

nietrzymanie moczu i urazy.

Ludzie

starsi są bardziej podatni na wymienione

wyżej zagrożenia, bowiem są one częścią

procesu starzenia się każdego człowieka.

Ludzie starsi zużywają

nieproporcjonalnie duży odsetek

wszystkich przepisywanych leków. W

niektórych krajach nadużywanie leków

okazuje się być substytutem braku

świadczeń rehabilitacyjnych.

Niewiele uwagi poświęca się

efektom zdrowotnym wynikającym
ze stopniowego zmniejszania się
roli społecznej ludzi starszych w
ciągu życia. Podczas, gdy dorośli
muszą brać na swoje barki wiele ról
społecznych i ekonomicznych, są
oni często źle przygotowani do życia
społecznego

następującego

po

okresie normalnego zatrudnienia.

Jest to czas kiedy dzieci opuszczają dom a

funkcje ciała ulegają osłabieniu.
Pogorszenie stanu zdrowia jest często
wywołane błędnym przeświadczeniem, że
proces starzenia rozpoczyna się w wieku
65 lat i musi być związany z obniżeniem
aktywności. Podejmuje się jednak zbyt
mało wysiłków na szerszą skalę, aby wyjść
naprzeciw zmieniającym się potrzebom i
oczekiwaniom osób starszych oraz
przygotować się na wzrost liczby ludzi
starszych w Europie.

Kobiety żyją dłużej niż
mężczyźni, lecz tym dodatkowym
latom życia często towarzyszą
przewlekłe choroby,
niepełnosprawność i trudności w
niezależnym funkcjonowaniu,
szczególnie w grupie wieku
„starych staruszków" (tj. 80 lat i
więcej).

Bycie zależnym od innych ma swój

fizyczny, ekonomiczny,
psychologiczny i społeczny
wymiar, który wpływa zasadniczo
negatywnie na jakość życia bardzo
starych ludzi i tę grupę stanowią
obecnie w około 60-64% kobiety.

• Jedną z różnic charakterystyczną dla płci

jest obniżenie funkcjonalnej aktywności
kobiet wcześniej niż mężczyzn, ze względu
na wcześniejszy spadek masy mięśniowej
poniżej tak zwanego progu krytycznego.

• Kobiety mają zwykle niższe zarobki i tym

samym

mniejsze

oszczędności

aniżeli

mężczyźni, a trend ten jak się wydaje,
trwać będzie przez następną dekadę z
implikacjami dla wydatków publicznych i
zdrowia kobiet, a także jakości ich życia.

Środowisko fizyczne jest ważnym czynnikiem

utrzymania przez ludzi starszych swojej
niezależności, zarówno w domach jak i
wówczas, kiedy je opuszczają aby znaleźć się
wśród innych członków społeczności lokalnej.
Warunki mieszkaniowe, transport oraz
świadczenia lokalne są obecnie częstymi
przeszkodami w utrzymywaniu wysokiego
poziomu funkcjonowania wielu ludzi w starszym
wieku i przeszkodami w uczestniczeniu przez
nich wżyciu społecznym. Zwłaszcza wiele
systemów transportu w Europie nie jest
dostosowanych do korzystania z nich przez
ludzi starszych. Wejścia do autobusów czy
metro są negatywnym tego przykładem

Większość starszych osób pozostaje w

domach tak długo jak jest to możliwe. Jednak

w szeregu krajów w Regionie, brak jest

odpowiednich świadczeń opieki domowej,

szczególnie dla ludzi z demencją. W wielu

krajach ludzie starsi nie mają dostępu do

świadczeń opieki zapobiegawczej. Takie

świadczenia są dla nich bardzo ważne, co

widać najlepiej na przykładzie dużego

zapotrzebowania na opiekę związaną z

zapobieganiem urazom. Ogólnie znany jest

fakt, że rehabilitacja ma duże znaczenie w

prowadzeniu niezależnego życia i

zwiększania autonomii oraz jakości życia
ludzi starszych.

Obecne programy szkolenia

pracowników opieki zdrowotnej
często obejmują tylko
postępowanie lekarskie i opiekę
szpitalną. Wpływa to na
dostarczanie nieodpowiednich
świadczeń osobom starszym w
Regionie Europejskim.

Jakie to ma implikacje dla praktyki ?

wskazówki praktyczne dla

podejmowanych działań :

cele, strategia, kierunki ,

adresaci

Cele promocji zdrowia ludzi w

wieku podeszłym wg WHO

1. zapobieganie fizycznym, psychicznym i

jatrogennym zaburzeniom (lub ich
łagodzenie),

2. przedłużenie okresu aktywności i

niezależnego samodzielnego życia,

3 zapewnienie takiego systemu opieki nad

ludźmi w wieku podeszłym, który
umożliwiałby zachowanie autonomii
jednostki, jej niezależność i gwarantował
odpowiednią jakość życia,

Cele promocji zdrowia ludzi

w wieku podeszłym wg WHO

4. rezygnowanie ze stosowania różnych

form opieki instytucjonalnej na rzecz
opieki realizowanej w domu pacjenta,

5. zmniejszanie stresu pacjenta w

przypadku choroby terminalnej,

6. opóźnianie konieczności stosowania

różnego rodzaju świadczeń medyczno-
opiekuńczych

Zdrowie 21

Cel

5 - Zdrowie
ludzi
starszych

Do roku 2020

ludzie w wieku
ponad 65 lat
powinni mieć
możliwość
satysfakcji ze
swojego pełnego
potencjału
zdrowotnego i
pełnienia aktywnej
roli społecznej.

Cel 5 - Zdrowie ludzi starszych ( w

szcz.)

5.1 winien nastąpić wzrost przynajmniej o 20%

oczekiwanej długości życia oraz wydłużenie
oczekiwanego życia bez niepełnosprawności do
65 lat;

 
5.2. powinno dojść do wzrostu przynajmniej o

50%, odsetka ludzi w wieku 80 lat cieszących
się takim poziomem zdrowia w otoczeniu
domowym, który pozwala na zachowanie
samodzielności, poczucia własnej godności i
swojego miejsca w społeczeństwie.

Proponowane strategie

osiągnięcia celu 5 Health

21

1. Zdrowe starzenie się
2. Społeczności lokalne
3. Zdrowie i wsparcie społeczne
4. Świadczenia zdrowotne
5. Godne umieranie

Zasadnicze kierunki promocji

zdrowia adresowanej do ludzi w

wieku podeszłym

1.    zachowania i zwiększania ogólnej

sprawności fizycznej i psychicznej,

(wydolności funkcjonalnej),
2.    zachowania i poprawy

samokontroli zdrowia (w sensie
poprawy dbałości o własne zdrowie),

3.    stymulowania tworzenia się więzi

społecznych.

Różnice dotyczące stanu

zdrowia w obrębie samej
populacji ludzi starszych
również wskazują na
potrzebę zróżnicowanych
działań promujących
zdrowie. Działania
korzystne dla zdrowych
osób starszych nie
zawsze są odpowiednie
dla osób chorych lub
wymagających
szczególnego
postępowania.

W związku z koniecznością dostosowania

programów promocji zdrowia i świadczeń do

stanu zdrowia poszczególnych osób są one

adresowane do różnych grup osób w wieku

podeszłym:

1. zdrowych osób starszych,
2. osób starszych wymagających

szczególnego postępowania,

3. osób starszych niesprawnych,

przewlekle i obłożnie chorych.

 

 

Zachowanie i zwiększanie
wydolności funkcjo nalnej
(sprawności)

 

Zwiększanie dbałości o
własne zdrowie

 

Stymulowanie tworzenia
się więzi społecznych

 

Zdrowe
osoby
starsze

 

Programy ćwiczeń
fizycznych, w tym tzw.
gimnastyka mózgu,
różne formy rekreacji,
działalność
Uniwersytetu III wieku,
turystyka, działalność w
klubach seniora

 

Programy edukacyjne
zmierzające do dbałości o
własne zdrowie, szkoły
dietetyczne, instruktaże na
temat schorzeń i zasad
przyjmowania leków,
programy profilaktyki
( zapobiegania upadkom
ludzi starych)

 

Profilaktyczne
patronaże u zdrowych
starszych, organizacja
ruchu samopomocy,
propagowanie
wolontariatu

Osoby
starsze
wymagając
e
szczególne
go
postępowan
ia

 

Organizacja wypisu
pacjenta ze szpitala,
organizacja całodobowej
opieki domowej

 

Wzmacnianie zachowań
pro-zdrowotnych
polegających na
samokontroli zdrowia np.
programy aktywizacji

Tworzenie grup
samopomocy u świeżo
owdowiałych, rodzin
osób otępiałych,
szkolenia
przygotowujące do
przejścia na emeryturę

Osoby
starsze
niesprawne
lub
przewlekle
chore

 

Organizacja
całodobowycb dyżurów,
rozwijanie psychoterapii
i rehabilitacji dla osób
otępiałych,
propagowanie terapii
zajęciowej w ramach
opieki paliatywnej

Wzmacnianie zachowań
prozdrowotnych
polegających na
samokontroli zdrowia np.
szkolenia pacjentów i rodzin
w placówkach leczniczych

Różne formy
aktywizacji środowiska
pensjonariuszy domów
pomocy społecznej,
poprawa relacji
pomiędzy
mieszkańcami tych
placówek

 

Celem promocji zdrowia ludzi w wieku

podeszłym jest nie tyle przedłużanie -

co poprawa jakości ich życia.

Jak odnieść sukces w

projektach promocji

zdrowia

• Czy cele programu są jasno wyrażone?
• Czy grupa docelowa jest właściwie

wybraną grupą?

• Czy zasoby dla programu są odpowiednie

i wystarczające?

• Czy przekaz dociera do członków grupy

docelowej programu?

• Czy jest możliwe zmierzenie efektów

programu?

To tylko niektóre z pytań, na które powinno się

odpowiedzieć, jeżeli ocenia się jakość projektu

promocji zdrowia, a ocenić trzeba poszczególne

składowe ( struktura, proces, wynik)

•

Ocena

struktury

programu,

organizacji operacji i zasobów.

• Ocena procesu wdrażania, metod i

strategii oddziaływania w ramach
programu.

• Ocena efektu, czyli wyników, które

można wyrazić ilościowo.

Edukacja zdrowotna

• W związku z powyższym przygotowanie do

opracowania programu szkoleń powinno

rozpoczynać się od oceny potrzeb

edukacyjnych pacjentów, ustalenia

posiadanych środków, oszacowania

możliwości realizacji programu.

• Ustalenie potrzeb edukacyjnych wymaga

krótkiego scharakteryzowania schorzenia

lub problemu zdrowotnego oraz opisu grupy

pacjentów do który program jest adresowany

Modele edukacji zdrowotnej (Ingrosso, 1992)

Edukacja
autorytatywna

Edukacja uczestnicząca

Edukacja promująca

Ramy odniesienia

Prewencja wtórna

Prewencja pierwotna

Promocja zdrowia

Koncepcja zdrowia Statyczna „posiadanie"

Statyczna „istnienie"

Dynamiczna „stawanie się"

Typy relacji

Transmisja (nauczyciel-
uczeń)

Wymiana (ekspert-klient)

Wzajemność (gracz-gracz)

Forma związku

Ustalona asymetria

Wspomagana asymetria

Wspomagana symetria

Typ procesu

Instruktażowy

Wyzwalający

Ewolucyjny

Cel interwencji

Obrona (unikanie
ryzyka)

Ochrona (optymalizacja
dobrostanu)

Innowacja (upełnomocnienie
i ewolucja)

Rezultaty uczenia
się/ metoda

Nowa informacja,
brak zmiany/

zaprogramowana
instrukcja

Zmiana w specyfice
reakcji/ rozwiązywanie

problemu

Zmiana w grupie alternatyw/
uczenie dla dowiadywania się

Jednostka

odniesienia

Członek grupy ryzyka

Członek grupy

homogenicznej

Związek Jednostka w jej

środowisku

Specyfika działania Działanie na rzecz

czegoś

Działanie z kimś

Orientacja na siebie i własną
relację z partnerem

Komunikacja

Jednokierunkowa

Dwukierunkowa

Komunikatywne łączenie

Klimat
emocjonalny

Neutralny

Empatyczny

Estetyczny i oparty na
wspólnocie

Źródło :Promocja zdrowia; J.Karski (red), 1999 s.326

Ustalenie możliwości realizacji

programu wymaga ustalenia
posiadanych środków
( personel, sprzęt, fundusze),
dokonania spisu realizowanych już
działań, przewidywania
potencjalnych przeszkód.

Opis programu powinien zawierać oprócz
opisu kluczowych etapów również:

• krótką charakterystykę grupy pacjentów, do których jest

adresowany,

• sposób rekrutacji pacjentów do szkoleń,
• sposób wdrażania programu,
• spis materiałów dydaktycznych używanych w programie,
• spis metod edukacji stosowanych w programie,
• sposób dokumentowania uczestnictwa pacjentów w

szkoleniu

• sposób oceny skuteczności programu,
• określenie kwalifikacji osób prowadzących program,
• rachunek kosztów programu,
• w przypadku uruchomionego programu – opis trudności,

jakie pojawiły się w trakcie wdrażania programu

Metody nauczania i uczenia

się

• Dyskusja grupowa
• Odgrywanie ról i symulacja
• Budowanie sukcesu
• Zajęcia grupowe (warsztaty)
• Opowiadanie historii i dzielenie się

doświadczeniami

• Uczenie się poprzez gry i zabawę
• Skecze, scenki teatralne,

przedstawienia

Marketing społeczny oraz

wykorzystanie mediów

Skuteczny sposób przekazywania informacji

stanowi rozwieszanie plakatów wszędzie tam, gdzie

ludzie mieszkają, pracuj i bawią się. Ulotki można

rozdawać w ośrodkach zdrowia, centrach

handlowych, parkach oraz placówkach

rekreacyjnych. Aby dotrzeć do znacznej części

społeczeństwa dobrze jest wykorzystać środki

masowego przekazu (radio, telewizję, prasę),

dlatego też pielęgniarki i położne powinny udzielać

wywiadów. Uczestników sesji edukacyjnych także

należy zachęcać do udziału w prezentacjach

medialnych. Wielu zwolenników mają również

kreskówki oraz komiksy, można więc wykorzystać i

te formy przekazu do edukacji

Przygotowywanie sesji

edukacyjnych

Rozpoczynając przygotowania do sesji

edukacyjnych, należy odpowiedzieć na

następujące pytania:

• Jak pielęgniarki i położne mogą współpracować i wspierać

się w nauczaniu?

• Kim są słuchacze (kobiety czy mężczyźni, osoby bardziej

czy mniej wykształcone)? Dobrze jest poznać uczestników

zajęć przed przygotowywaniem materiałów edukacyjnych.

• Jaki jest poziom ich wiedzy na dany temat?
• Co należy osiagnąć? Jakich efektów oczekuje się po

sesjach edukacyjnych?

• Jakie jest główne przesłanie zajęć? Czy oczekiwane przez

organizatora

efekty

pokrywają

się

z potrzebami

edukacyjnymi grupy?

Przygotowywanie sesji

edukacyjnych

·    Jak dotrzeć do informacji potrzebnych do

prowadzenia sesji edukacyjnych?

·    Jaki będzie koszt szkolenia? Czy uczestnicy

pozostaną na wszystkich zajęciach?

·    Jakie wyposażenie będzie potrzebne do

prowadzenia zajęć? Czy jest dostępne?

·   Gdzie można otrzymać materiały edukacyjne?

Czy można je wykorzystać podczas planowanego

szkolenia? Czasami łatwiej jest odpowiednio

dopasować już istniejące niż tworzyć nowe.

Przygotowywanie sesji

edukacyjnych

  Czy język, jakim posługuje się edukator, jest

odpowiedni ( nie zbyt skomplikowany ani

nadmiernie prosty )?

Czy przekazywane informacje są dostosowane

do poziomu odbiorców?

    Czy przykłady są właściwie dobrane,

przejrzyste i zrozumiałe? Czy poruszają tematy

znane uczestnikom?

    Czy materiały edukacyjne są atrakcyjne i

przyciągają uwagę?

Czy działania edukacyjne rozwijają

posiadane już umiejętności? Czy promują

dyskrecję?

Przygotowywanie sesji

edukacyjnych

        Czy materiały edukacyjne wywołują

lęk? Hasła typu „papieros zabija" mogą
odstraszać. Stosując taką taktykę trudno
zmienić

nastawienie

do

problemu

i

zachowanie niektórych ludzi, dlatego lepiej
jest

wykorzystywać

hasła

pozytywne.

Czasami

jednak

przyciągające

wzrok

ilustracje,

nawet

te

o

wydźwięku

negatywnym, mogą skutecznie uświadamiać
ludzi.

Przygotowywanie sesji

edukacyjnych

• Czy stworzenie przyjaznego, pełnego

wsparcia otoczenia pomaga w pracy?
Ludzie uczą się najlepiej, gdy mają
poczucie, że komuś na nich zależy i
mogą liczyć na pomoc. Czy sesje
edukacyjne

umożliwiają

okazanie

wzajemnego wsparcia?

Przygotowywanie sesji

edukacyjnych

• Czy po zajęciach pozostaną słuchaczom

jakieś materiały? Aby wiadomości nie
zostały zapomniane, należy je po pewnym
czasie powtórzyć. Jakie metody utrwalania
wiedzy są najlepsze? Czy dostępne są
bezpłatne

książki

i

plakaty?

Czy

organizowane

są

dodatkowe

sesje

edukacyjne? Czy istnieje biblioteka, w której
znajdują się pozycje z zalecanej literatury?
Jak można poszerzać posiadaną wiedzę?

Skuteczność programu

edukacji zdrowotnej

pacjentów zależy od:

1.     stopnia ustrukturyzowania procesu wdrażania programu

tj. opracowania instrukcji dla prowadzących, opracowania planów

dydaktycznych, planów cząstkowych dotyczących poszczególnych

zajęć oraz przygotowania odpowiednich materiałów

dydaktycznych

2.     stosowania przez osoby szkolące czynników

wzmacniających proces uczenia się pacjentów

3.     stopnia dostrzegania przez osoby organizujące szkolenie

potrzeby liczenia i zwrotu kosztów

4.     wprowadzenie uzasadnionych zmian organizacyjnych np.

zmniejszenie czasu poświęconego przez pielęgniarki na czynności

administracyjne na rzecz wydłużenia ich czasu na prowadzenie

szkoleń

5. doboru treści i metod nauczania. Stosownie do poziomu

wykształcenia, wiedzy i zdolności pacjentów do uczenia się

Kryteria dobrego programu

edukacji zdrowotnej pacjentów

1.     Zespół planujący edukację ma charakter

interdyscyplinarny, a w jego skład wchodzą eksperci z

dziedziny, której dotyczy

2.     Program szkoleniowy jest opracowany na piśmie
3.     Program edukacji zdrowotnej pacjentów posiada

plan zajęć, harmonogram, terminarz, określony cel

główny i cele szczegółowe

4.     Osoby prowadzące zajęcia mają opracowane

plany dydaktyczne zajęć

5. Program zawiera elementy oceny postępów

pacjenta ( tj. sprawdzian przyrostu wiedzy i
umiejętności praktycznych)