ROZWÓJ

ZARODKÓW

PTAKÓW

BRUZDKOWANIE U PTAKÓW

jaja polilecytalne

jaja telolecytalne

Bruzdkowanie częściowe tarczowe

, obejmuje tylko

tarczkę zarodkową (tarczkę cytoplazmy z jądrem
komórkowym na powierzchni masy żółtkowej)

Powstaje

dyskoblastula

W momencie zniesienia jaja zarodek kury ma postać

płaskiej tarczki leżącej na powierzchni kuli żółtka

zwanej tarczką zarodkową.
Wyróżniamy w niej dwie części:

•pole jasne (area pellucida)

•pole ciemne (area opaca)

Pole ciemne

ma dwa regiony:

• zewnętrzny

tzw.

brzeg obrastający

(komórki całkowicie oddzielone od

żółtka, które unoszą się i obrastają kulę żółtkową

• wewnętrzny

tzw.

strefa łącząca

lub strefa styku - komórki otwarte, nie

oddzielone od żółtka, biorą początkowo udział w upłynnianiu żółtka, potem

oddzielają się od niego i wchodzą w skład brzegu obrastającego, w ten

sposób strefa łączna zanika w ciągu dalszego rozwoju zarodka.

Pole jasne

zbudowane jest z dwu warstw :

• Epiblast

- grubsza warstwa zew. zbudowana ze ściśle ułożonych komórek w

kilku warstwach

• Hipoblast

- warstwa wew. zbudowana z luźno stykających się ze sobą

komórek, tworzy się w końcowym etapie bruzdkowania na skutek

delaminacji

i częściowo przez

imigrację

.

• szpara między epiblastem a hipoblastem

odpowiada jamie blastuli.

• na polu jasnym i z jego komórek tworzy się ciało zarodka.

Procesy gastrulacyjne

• rozpoczynają się w

polu jasnym tarczki zarodkowej

, w

epiblaście

• w polu jasnym pojawiają się zagęszczone komórki o formie trójkąta , który

wydłuża się w linii środkowej pola jasnego w tzw.

smugę pierwotną (linea

primitiva)

• okrągłe pole jasne przyjmuje kształt podeszwy. Na przodzie smuga jest

nieco rozszerzona w

węzeł pierwotny

(nodus primitivus)

,

węzeł

Henzena

(lity guzek)

• wzdłuż smugi pierwotnej - wgłębienie zwane

bruzdą pierwotną (sulcus

primitivus)

• od

węzła Henzena

pojawia się

przedłużenie głowowe

→ w miarę jego

rozrastania → skraca się smuga pierwotna

• przedłużenie głowowe

zwane inaczej

pierwotną smugą grzbietowa

=

zawiera materiał przeznaczony na strunę grzbietową.

bruzda okrężna

pole jasne

strefa łącząca

brzeg obrastający

brzeg obrastający

bruzda okrężna

strefa łącząca

błona żółtkowa

kule żółtka jama podzarodkowa

hipoblast

epiblast

jama blastuli

pole ciemne

•tarczka zarodkowa

odpowiadająca

polu jasnemu

przylega do żółtka

•pole jasne

jest oddzielone od żółtka jamą

podzarodkową, która następnie powiększa się na skutek
upłynniania się żółtka
•pole ciemne od pola jasnego odgraniczone jest

okrężna

bruzdą

dyskoblast
ula

SMUGA PIERWOTNA

- komórki powierzchniowe pola jasnego (epiblastu)

wędrują ruchem polonezowatym środkiem pola jasnego, rozchodzą się na

prawo i lewo.W okolicy przyszłej smugi pierwotnej zapadają się w głąb tarczy i

wciskają między epiblastem a hipoblastem (materiał na mezodermę)

•Zagęszczenie komórek w tym miejscu tworzy

smugę pierwotną

,

która

odpowiada pragębie gastruli płazów

•W tarczce zarodkowej w stadium krótkiej smugi można wyróżnić:

ektodermę,

mezodermę, endodermę

Ruchy gastrulacyjne

•część komórek z powierzchni tarczki zarodkowej wsuwa się między

epiblast

a

hipoblast

do jamy blastuli tworząc

mezodermę i endodermę

•Miejsce przez które przesuwają się komórki z powierzchni epiblastu do środka

tarczki to

smuga pierwotna

i wskutek tego tworzy się w smudze pierwotnej i

węźle Henzena →

bruzda pierwotna

(sulcus primitivus)

i wgłębienie

pierwotne (

inwaginacja

– wpuklanie lub wędrówka pojedynczych komórek-

imigracja

)

•Po zakończeniu gastrulacji tarczka zarodkowa ptaka składa się z trzech

warstw równolegle rozciągniętych jedna nad drugą:

ektodermy

mezodermy

wraz ze struną grzbietową

endodermy

POLE JASNE

jest wyraźnie zróżnicowane na:

•rejon smugi pierwotnej i przedłużenia głowowego

(nieco ciemniejszy niż

reszta pola) stanowi

pole zarodkowe,

z którego utworzy się

zarodek

•reszta pola jasnego to

pole pozazarodkowe

, przekształca się w błony

płodowe

pole
jasne

pole
ciemne

smuga pierwotna

p.c.

p.j.

węzeł pierwotny

przedłużenie głowowe

Obwodowa część epiblastu
przeznaczona jest na wytwarzanie
ektodermy pozazarodkowej błon
płodowych

Materiał na utworzenie cewki
nerwowej leży najbliżej węzła
Henzena w formie półksiężyca

epiblast

smuga pierwotna

hipoblast

wsuwające się
komórki mezodermy

epiblast

hipoblast

mezoderma

smuga pierwotna

przedłużenie głowowe

węzeł Hensena

NEURULACJA

 wzdłuż przedłużenia głowowego pasmo walcowatych

komórek ektodermy tworzy

płytkę nerwową

, z

której tworzy się

cewka nerwowa

(tubus neuralis)

z

kanałem nerwowym (canalis neuralis).

 Z rozszerzonej części głowowej cewki nerwowej

tworzą się 2 potem 3, wreszcie 5 pęcherzyków

mózgowych. Są one zawiązkiem:

mózgu, nerwów

mózgowych, oczu, uszu wewnętrznych,

narządów węchowych

 Natomiast z tylnej części cewki nerwowej powstają:

rdzeń kręgowy, nerwy obwodowe, układ

współczulny

 Przy zamykaniu się cewki nerwowej oddzielają się z

neuroektodermy tzw.

grzebienie nerwowe

z nich

wywędrowują komórki, z których różnicują się:

komórki barwnikowe, nerwowe: (czuciowe) i

tkanka mezenchymatyczna głowy

EKTODERMA

(z pola jasnego), która

nie brała udziału w tworzeniu się cewki
nerwowej narasta od góry na zawiązek
układu nerwowego

z niej rozwija się nabłonek skóry i

jego pochodne:

•pióra
•pazury
•dziób

ENDODERMA

- po zakończeniu gastrulacji płasko

rozwija się nad żółtkiem

• Osiowa część endodermy w obrębie pola

zarodkowego tworzy ponad żółtkiem

rynienkę

jelitową

→ potem zamyka się w

cewkę jelitową.

• W przedniej części tworzy się zawiązek

jelita

przedniego

, potem zawiązek

jelita tylnego

• Jedynie środkowa część łączy się z pęcherzykiem

żółtkowym przewodem

jelitowo-żółtkowym.

Z przedniej części cewki jelitowej

wykształcają

się:

• jama ustna, gardziel, tarczyca, płuca,
• przełyk, żołądek, wątroba, trzustka

Z środkowej

części powstaje:

• jelito cienkie

Z tylnej

części powstaje:

• jelito grube, odbytnica, kloaka

• Równocześnie z tworzeniem się płytki

nerwowej równolegle do niej wzdłuż

osi ciała zarodka z

mezodermy

osiowej

tworzy się

struna

grzbietowa (chorda dorsalis)

• mezoderma osiowa

– pasmo złożone

z 2 warstw komórek wsuniętych pod

ektodermę w linii środkowej

przedłużenia głowowego

MEZODERMA PIERWOTNA

• w rejonie tarczki zarodkowej ma postać

liścia i nie dochodzi do przedniego brzegu

pola jasnego.

• potem rozrasta się oddzielając się na:

 mezodermę zarodkową

 mezodermę pozazarodkową.

W skład mezodermy zarodkowej wchodzi:

 mezoderma osiowa

(strunowa) biegnie

środkiem, która przekształca się w

strunę grzbietową.

 mezoderma przyosiowa

 mezoderma boczna

MEZODERMA PRZYOSIOWA

różnicuje się na

somity

połączone cienkimi pasmami komórek nefrotomami)
z mezodermą boczną.

Somity:

• dermatom

(bliżej ektodermy- tkanka łączna

skóry)

• miotom

(zawiązek mięśni szkieletowych)

• sklerotom

(osiowy układ szkieletowy)

 somity ułożone są metamerycznie

MEZODERMA BOCZNA -

nie dzieli się

segmentalnie lecz rozczepia się wzdłuż

tworząc

dwie blaszki

 ścienna- somatopleura

 trzewna- splanchnopleura

(przylega do

jelita)

• między nimi

wtórna jama ciała- celoma

• Z mezodermy bocznej i somitów

wywędrowują komórki tworząc luźną

tkankę mezenchymatyczną.

TKANKA MEZENCHYMATYCZNA

• komórki o nieregularnych, zmiennych

kształtach, dzielą się intensywnie,
poruszają się przez wysuwanie
wypustek

• początkowo usuwają się w rejon

głowowy i okolicę cewki nerwowej a
potem między wszystkie narządy
pierwotne tworząc luźna tkankę
mezenchymatyczną

• niektórzy badacze określają tkankę

mezynchymatyczną jako czwarty listek
zarodkowy

NEFROTOMY

• dają początek

przednerczu,

pranerczu i nerce ostatatecznej

• z mezenchymy i nabłonka pranerczy

wytwarzają się pierwotne komórki
płciowe

• część kanalików pranercza wchodzi w

skład męskich dróg
wyprowadzających, reszta ulega
zwyrodnieniu.

WYSEPKI KRWIOTWÓRCZE:

• zbudowane są z kom. zw.

angioblastami

• komórki obwodowe rozpłaszczają się

i łączą tworząc śródbłonkową ścianę

• komórki środkowe zmieniają się w

krwinki

• sąsiadujące wysepki łączą się ze

sobą tworząc sieć naczyń.

ektoderma

endoderma

cewka nerwowa

mezoderma przyosiowa

struna grzbietowa

mezoderma boczna

somit

coeloma

Gdyby tarczkę zarodkową zwinąć ułożenie jak u
płaza .