PSYCHOLOGIA

Postawa wobec
choroby radzenie
sobie z chorobą

Postawa wobec choroby:

Choroba może również wpływać na stan psychiczny i zachowanie,

zwłaszcza zdrowotne chorego na drodze psychologicznej.

Odgrywają tu rolę trzy czynniki, a mianowicie, znaczenie,

jakie posiada choroba dla człowieka chorego, postawa

wobec niej i wyobrażenie o chorobie.

Znaczenie choroby dla pacjenta:

-

Przeszkoda (ze względu terapeutycznego najlepsze znaczenie-

aspekt motywacyjny współpracy z personelem medycznym)

-

Strata

-

Ulga

-

Korzyść

-

Kara

-

Wartość

-

Wyzwanie

Postawy wobec choroby

Postawa wobec choroby jest definiowana

jako stosunek pacjenta do faktu
zachorowania i sytuacji związanych z
leczeniem i rehabilitacją. Wyróżniamy
trzy komponenty: emocjonalny,
poznawczy i motywacyjno-
behawioralny

Postawa wobec choroby:



Zasadniczo wyróżnia się cztery postawy wobec choroby:

-

Zaprzeczanie- jest wyrazem działania mechanizmu

obronnego osobowości — wyparcia. Pacjent nie przyjmuje

do wiadomości, że jest chory, rozpoznanej przez lekarza

choroby czy innych związanych z tym informacji, a w

konsekwencji nie stosuje się do zaleceń. Człowiek nie

podejmuje w ogóle leczenia albo leczy się niewłaściwie i

nie stosuje się do różnych wskazówek lekarskich. Ogólnie

można powiedzieć, że czym choroba wzbudza większy lęk,

czym poważniejsze są jej następstwa, tym łatwiej może

dochodzić do głosu mechanizm wyparcia. Przykładem

może tu być choroba nowotworowa.

Postawa wobec choroby:

-

Bagatelizowanie- tłumaczeniu swoich dolegliwości w

sposób mało lub w ogóle nie budzący obaw, omijaniu

uświadamiania sobie rozpoznania choroby. W pewnych

badaniach wykazano, że 50% pacjentów, którzy przebyli

zawał mięśnia sercowego, w swoich wyjaśnieniach na

temat choroby omijało serce. W bagatelizowaniu choroby

udział biorą przede wszystkim takie mechanizmy obronne,

jak racjonalizacja i stłumienie

-

Wyolbrzymianie- Człowiek taki czuje się bardziej chory,

aniżeli wynikałoby to z jego stanu fizycznego. Wyolbrzymia

on swoją chorobę, dolegliwości, poszerza zakres różnych

ograniczeń lekarskich, do których dodaje własne.

Postawa wobec choroby:

-

postawa adekwatna- oznacza, że chory
człowiek zdaje sobie sprawę ze swojej
choroby i podchodzi do niej w sposób
racjonalny. Pacjent przyjmuje diagnozę,
stosuje się do zaleceń otrzymanych od
lekarza, a obraz własny choroby zbliża
się do stwierdzanego przez lekarza.

Postawy wobec choroby



Postawa sprzyjająca leczeniu występuje u
osób, które maja adekwatne informacje na
temat swojego stanu zdrowia, zaakceptowali
rozpoznanie i postępowanie lekarskie. Emocje
tych chorych są zróżnicowane ale nie
paraliżuje ich lęk. Pacjenci ci wykazują
motywację do współpracy z zespołem
medycznym, aktywnie uczestniczą w leczeniu.
Podejmują zalecana aktywność oraz
przestrzegają koniecznych ograniczeń.

Postawy wobec choroby



Postawa niekorzystna wobec leczenia, dwa podtypy:

-

Nastawienie pacjenta wobec choroby, w którym dominuje lek i

inne negatywne emocje. One zniekształcają jego wiedze o

chorowaniu, chorzy domagają się szczególnej troski i opieki

otoczenia. Przejawiają obawy na temat teraźniejszości jak

również przyszłości. Wybiórczo współpracują z zespołem

medycznym mając nadzieje ze on wyręczy ich z niektórych

czynności.

-

Charakteryzuje się tym, że pacjenci selekcjonują docierające

informacje na temat stanu zdrowia w taki sposób, aby unikać

lęku i pomniejszyć wagę aktualnej sytuacji zdrowotnej. Oznacza

to, że pacjenci ci mają nieadekwatny obraz własnej sytuacji i

oceniają nierealistycznie (często zbyt optymistycznie) swoje

aktualne możliwości i przyszłe perspektywy. Chorzy ci nie

współpracują z personelem medycznym i podejmują działania

ryzykowne dla swojego stanu zdrowia.

Wyobrażenie o własnej

chorobie



Trzecim czynnikiem, który oddziaływuje na drodze

psychologicznej na funkcje psychiczne i zachowanie, jest własny

obraz choroby, jaki posiada człowiek chory. W obrazie własnym

choroby można wyróżnić cztery elementy. Pomiędzy tymi

elementami, a klinicznym obrazem choroby stwierdzonym przez

lekarza, zachodzą pewne zależności.



I tak, w pełnym obrazie własnym choroby daje się wyodrębnić

przyczyny, w których chory upatruje powstanie zaburzeń

chorobowych, co w diagnozie lekarskiej odpowiadałoby etiologii.

Natomiast patogenezie w ujęciu klinicznym odpowiadają

wyobrażenia jednostki na temat tego, co się dzieje pod

wpływem choroby w organizmie. Następny element obrazu

choroby stanowią przekonania o sposobach leczenia i

zachowaniach medycznych, co koresponduje z terapią i innymi

zaleceniami lekarskimi. I wreszcie czwarty element — chory

zastanawia się jak jego choroba się zakończy, co się z nim

stanie, co w ujęciu lekarskim odpowiada rokowaniu.

Radzenie sobie w sytuacji

choroby

Obraz własnej choroby podlega zmianom i

modyfikacji wraz z napływem informacji, w miarę

zdobywania nowych doświadczeń. Wpływ na

zmianę postępowania w sytuacji chorowania ma

nie tylko pacjent, ale też jego otoczenie, rodzina,

personel medyczny. Zgodnie z takimi założeniami

można modyfikować stosunek człowieka do

choroby i leczenia poprzez działanie na jeden z

trzech aspektów postawy wobec choroby, nie

tylko poprzez informowanie pacjenta, ale także

poprzez oddziaływanie na emocje lub

mobilizowanie go wykonania pewnych działań

(zachowanie)

Radzenie sobie w sytuacji

choroby



Ważnym aspektem radzenia sobie z chorobą jest radzenie

sobie ukierunkowane na emocje. Negatywne emocje

uniemożliwiają sprawne działanie jednostki. Dlatego często

w walce z nimi pomagają nam mechanizmy obronne jak

wyparcie czy zaprzeczanie chorobie.



Najczęściej kontrola emocji odbywa się poprzez

mechanizmy poznawcze działające w taki sposób, iż pacjent

przeżywający jakieś negatywne uczucia dorabia do nich w

myślach jakieś ważne uzasadnienie np. moja sytuacja

jeszcze nie jest taka zła w porównaniu z innymi pacjentami



Inną formą jest otwarte wyrażanie przeżywanych emocji lub

inna forma ekspresji. Często pacjent bojąc się reakcji innych

ujawniając prawdziwe emocje wyraża swój stan

bagatelizując jego faktyczny stan.

Radzenie sobie w sytuacji

choroby



Kolejnym sposobem radzenia sobie z choroba jest

radzenie skoncentrowane na problemie- obejmuje

on wszystkie wysiłki , jakie podejmuje pacjent, aby

sytuacje niepożądaną jaką jest choroba, zmienić na

pożądaną, jaką jest powrót do zdrowia. Ważnym

kryterium jest tu intencja chorego (a nie

skuteczność zachowania z medycznego punktu

widzenia), czyli mniej lub bardziej świadomy zamiar

działania na rzecz odzyskania swojego zdrowia.

Dwie grupy zachowań są szczególnie ważne:

stosowanie się do zaleceń lekarskich i aktywność

własna.

Radzenie sobie z chorobą

Zachowania pacjenta korzystne z punktu widzenia radzenia sobie z chorobą

1.

Pacjent stara się zdobyć wiedzę o chorobie i realnie odnieść się do sytuacji.

2.

Szuka pomocy specjalistów i wsparcia innych osób

3.

Złożone problemy stara się rozwiązywać etapami, rozkładać na stosunkowo

proste zadania, ekonomicznie dysponuje zasobami.

4.

Stara się radzić z emocjami: rozmawia o tym co czuje, ujawnia emocje,

jednocześnie kontrolując swoje reakcje

5.

Pozwala sobie na relaks, regeneruje siły i ocenia możliwości

6.

Uznaje chorobę jako element swojego życia, a nie traktuje jej jako jedynego,

najważniejszego problemu w swoim życiu, któremu wszystkie inne sprawy

musza być podporządkowane. W miarę możliwości pracuje zawodowo,

spełnia swoje domowe obowiązki, wykorzystuje różne dostępne możliwości

aktywnego działania.

7.

Próbuje zrozumieć sytuacje choroby i nadać jej sens. Ma motywację do

działania i dokonania zmian w swoim życiu

8.

Leczenie traktuje jako drogę do celu, który sobie wyznaczył. Wierzy w

możliwość pokonania choroby, angażując się aktywnie w proces leczenia

Radzenie sobie z chorobą

Zachowania pacjenta niekorzystne z punktu widzenia radzenia sobie z chorobą

1.

Pacjent zaprzecza istnieniu choroby i zaprzecza, że istnieje problem związany z jego

sytuacją

2.

Ma nieadekwatną wiedzę na temat choroby i leczenia, nie poszukuje informacji,

zniekształca otrzymane informacje o chorobie, wynikach badan i rokowaniu

3.

Myśli życzeniowo lub nadmiernie pesymistycznie

4.

Nie radzi sobie z emocjami:

-

Ujawnia negatywne emocje, projektują je na innych- oskarża otoczenie o negatywny

stosunek do niego, gniewa się i złości na rodzinę, personel medyczny, narzeka na jakość

opieki

-

Całkowicie wypiera negatywne emocje

5. Ogranicza aktywność życiową podporządkowując się całkowicie roli chorego. Ogranicza

kontakty z innymi osobami. Zaniedbuje higienę osobista i wygląd zewnętrzny

6. Rezygnuje z pomocy specjalisty i opornie poddaje się leczeniu
7. Nie chce wsparcia i pomocy od innych , podejrzewa u nich litość i pogardę
8. Nie radząc sobie z problemami, szuka rozwiązań w sposób gwałtowny i chaotyczny lub

oczekuje, że inni rozwiążą wszystkie jego problemy

9. Poddaje się, nie wierzy w sens jakichkolwiek działań, czuje się zmęczony i przytłoczony, ale nie

ma motywacji do zmiany.

Błędy jatrogenne i ich

konsekwencje



Błędy jatrogenne to inaczej błędy popełnione przez

lekarza lub innego przedstawiciela personelu

medycznego, w wyniku którego dochodzi do utrudnień

w procesie leczenia i do pogorszenia stanu zdrowia

pacjenta.



Ze względu na pochodzenie wyróżnia się dwie

zasadnicze grupy tych błędów:

- Błędy bezpośrednie, spowodowane fizycznym

oddziaływaniem na chorego, np. błędne rozpoznanie

medyczne, operowanie niewłaściwej kończyny,

niepoprawne przeprowadzenie operacji, podanie

choremu niewłaściwego leku, pomylenie dawki leku itd..

Błędy jatrogenne i ich

konsekwencje

-

Błędy pośrednie, powstające na drodze oddziaływania

psychologicznego personelu medycznego w stosunku do

pacjenta.

Do najczęstszych pośrednich błędów jatrogennych należą błędy

związane z zaburzeniem komunikacji interpersonalnej. Może

to dotyczyć ogólnego sposobu odnoszenia się do pacjenta

(krytykowanie, obwinianie). Szczególnie łatwym obszarem do

popełniania błędów jest sytuacja przekazywania informacji. Z

jednej strony może być to niedoinformowanie, z drugiej

nadmiar informacji. W drugim przypadku może wystąpić

straszenie chorego w celu lepszego zmotywowania go do

leczenia. Jednak wzbudzanie lęku poprzez podkreślanie

negatywnych konsekwencji prowadzenia określonego trybu

życia lub niestosowania się do zaleceń może prowadzić

odwrotne skutki.

Błędy jatrogenne i ich

konsekwencje



Inna grupa pośrednich błędów jatrogennych związana może

być z samym badaniem lekarskim, przeprowadzanym

zabiegiem czy czynnościami pielęgnacyjnymi oraz

przygotowaniem do badań dodatkowych. Z jedną z takich

sytuacji często mają do czynienia studenci i stażyści, kiedy

to chory badany jest w obecności wielu innych osób

zarówno pacjentów jak i personelu. Często też w trakcie

takich zajęć lekarz udziela informacji studentom na temat

choroby pacjenta w sposób dla niego niezrozumiały,

posługując się żargonem medycznym, wzbudzając niepokój

badanego. Niewłaściwe zorganizowanie badania, pośpiech,

ponaglanie do szybszego udzielania odpowiedzi,

prowadzenie rozmów przez telefon również negatywnie

wpływa na pacjenta.

Błędy jatrogenne i ich

konsekwencje



Kolejną grupą są pośrednie konsekwencje związane z samą

terapią. Szczególnie istotnie jest tu stosowanie nadmiernej ilości

leków czy też niedostateczne rozpoznanie w zakresie chorób

współwystępujących i ryzyka interakcji leków. Przepisanie dużej

ilości leków może świadczyć o skomplikowanej chorobie, co może

powodować wystąpienie reakcji lękowych.



Najczęściej błędy jatrogenne doprowadzają do utraty zaufania do

lekarza czy lekarzy i medycyny w ogóle. To z kolei uruchamia

dalsze negatywne zjawiska, takie jak brak współpracy z

lekarzem, niestosowanie się do zaleceń, częste zmiany lekarzy.

Może również dochodzić do pogorszenia przebiegu choroby lub

pojawienia się dolegliwości psychosomatycznych, czy powstania i

utrwalenia postaw lękowych. Wszystko to przekłada się w sposób

oczywisty na wymierne konsekwencje ekonomiczne, zarówno na

poziomie indywidualnym, jak i makroskopowym.

Psychologiczne problemy opieki

paliatywnej



Klasyfikacja okresów przebiegu choroby o złym rokowaniu:

- Okres wstępny: trwa od momentu zauważenia objawów do

momentu postawienia diagnozy. Człowiek jest w tym etapie

przerażony i niepewny jutra, lękliwy (szczególnie jeżeli

chodzi o chorobę nowotworową). Doznawane objawy

wywołują silny stres, przerażenie, który może być bodźcem

do uruchomienia mechanizmów obronnych wypierając i

bagatelizując zagrożenie. Takie manipulacje poznawcze

pozwalają pacjentowi na doraźne poprawienie samopoczucia

, ale w praktyce opóźniają moment postawienia diagnozy i

rozpoczęcia leczenia. Pacjent też może zareagować na

objawy w sposób odwrotny-wyolbrzymiając je co również

będzie skutkowało niezgłoszeniem się do specjalisty.

Psychologiczne problemy opieki

paliatywnej

- Okres przewlekły: rozpoczyna się od momentu postawienia diagnozy. W

miarę postępu sytuacja pacjenta staje się coraz trudniejsza. Pacjent ma

świadomość długiego czasu jej trwania, nieodwracalności zmian

patologicznych, a także ich progresji. Stale doznaje rozmaitych

dolegliwości i poddaje się różnym metodom leczenia. Stan i nastrój

pacjenta jest zmienny. Aktualny stan psychiczny będzie zależał od:

samopoczucia fizycznego, sytuacji rodzinnej pacjenta, przekonaniu o

skuteczności leczenia, zmiany trybu życia. Występuje lęk o przyszłość

swoją jak i bliskich oraz przygnębienie widoczne w utracie zainteresowań,

bezsenności, apatii, izolacji od otoczenia, odmowy leczenia a nawet

próbach samobójczych. U pacjentów tych powstaje poczucie winy i

przekonanie że choroba jest karą za popełnione grzechy. Zachowanie

pacjentów często bywa agresywne ze względu na przezywanie uczucia

gniewu. Mogą występować zachowania regresywne: pacjenci domagają

się szczególnej opieki, uwagi otoczenia, użalanie się nad sobą. Występują

także zachowania paradoksalne tzw. zachowania pozorowane polegające

na demonstrowaniu swobodnego podejścia do własnej śmierci i pogrzebu.

Dowcipkowanie na te tematy jest próbą zamaskowania prawdziwego

poczucia lęku.

Psychologiczne problemy opieki

paliatywnej

- Terminalny okres choroby: okres kiedy postępu choroby

nie da się zahamować. Większość pacjentów w tym

stanie jest świadoma, że zbliża się koniec ich życia. Nie

są już poddawani aktywnym formom terapii, a jedynie

opiece paliatywnej. Stan psychiczny pacjentów w

ostatniej fazie choroby charakteryzuje się zawężeniem

zainteresowań i koncentracją na własnym zdrowiu.

Śmierć jest głównym tematem myśli pacjentów. Szpital,

który jest nastawiony na ratowanie życia już nie jest

właściwym miejscem dla tych osób, gdzie mogą

uzyskać komfort psychiczny w swoich ostatnich

chwilach życia.

Opieka paliatywna

Założycielką pierwszego hospicjum jest

Cecily Saunders. Opracowane zostały

zasady leczenia paliatywnego,

prowadzonego przez cały zespół

pracowników: pielęgniarki, lekarze,

psychologowie, księża, zakonnice i

wolontariusze. Personel hospicjum jest

nastawiony na: łagodzenie cierpień

fizycznych, psychologicznych, społecznych

i duchowych pacjenta.

Opieka paliatywna



Łagodzenie cierpienia fizycznego-dawkowanie leków

indywidualnie dla każdego pacjenta mniej więcej co 4

godziny- przez całą dobę



Dbałość o komfort emocjonalny-stała gotowość do

rozmów z pacjentami. ponieważ rodzina unika

szczerych rozmów na temat stanu zdrowia bliskiej

osoby personel medyczny jest mediatorem pomiędzy

tymi dwoma stronami.



Problemy duchowe- kapelan pracujący w hospicjum

służy pomocą pacjentom, którzy w tym szczególnym

momencie życia czują potrzebę rozmowy o sprawach

ostatecznych, szukają uspokojenia w religii.

Etapy emocjonalno-poznawcze

choroby według Kubler-Ross

Odnosi się zarówno do pacjentów jak i rodziny

1.

zaprzeczanie, izolacja- polega on na obronnym

negowaniu diagnozy, trwaniu w iluzjach. Z reguły etap

ten mija, ale zdarza się, że takie ochronne iluzje

podtrzymywane są do końca. Wobec pogarszającego się

stanu zdrowia, nasilania się dolegliwości, chory może

przejść do następnego etapu

2.

Etap gniewu i złości-stanowi naturalną reakcje na

niemożność dalszego zaprzeczania. Pacjent zadaje sobie

pytanie dlaczego właśnie ja? I kieruje swoją złość i

rozżalenie przeciw innym ludziom, przeciw Bogu, wini za

swoją chorobę los, a także siebie. Jest to bardzo burzliwa

faza jeżeli chodzi o stan emocjonalny pacjenta.

Etapy emocjonalno-poznawcze

choroby według Kubler-Ross

3. Etap targowania się, odwlekania- jest to próba wynegocjowania dla

siebie zdrowia, odroczenia wyroku poprzez zawieranie układów np. z

Bogiem. Pacjent ma nadzieje, że w zamian za poniesiona przez niego

ofiarę uda mu się opóźnić zbliżającą się śmierć. Może on składać

przyrzeczenia, że wprowadzi radykalne zmiany w swoim życiu

wszystko po to by zyskać zdrowie. Ponieważ nie dostrzega on

realnych zmian w swojej sytuacji, a stosowane dotychczas

mechanizmy obronne są już mniej skuteczne, możliwe jest

pojawienie się następnego etapu

4. Etap depresji, poczucia zatracenia- okres utraty złudzeń, braku nadziei.

Chory pogrążony jest w głębokim smutku i żalu, że traci wszystko co

kocha. Ten stan to także żałoba po sobie samym

5. Akceptacja nieuchronności własnej śmierci- chory pogodzony jest ze

śmiercią, a nawet jest skłonny traktować ją jako najlepsze

rozwiązanie w jego sytuacji. Może odejść ze spokojem,

uporządkowawszy wszystkie swoje sprawy. Jest coraz mniej aktywny,

dużo śpi, traci zainteresowanie sprawami życia codziennego.

Podstawowe zasady pomocy

psychologicznej

Wywiad:
Dane dotyczące psychologicznych aspektów

chorowania i leczenia, które powinny być
uwzględnione w diagnozie psychomedycznej,
można podzielić na trzy kategorie:

1.

Psychologiczne czynniki ryzyka choroby

2.

Psychologiczne czynniki podtrzymujące chorobę

3.

Psychologiczne mechanizmy radzenia sobie z
chorobą

Psychologiczne czynniki ryzyka

choroby

Ważne jest określenie czynników sytuacyjnych które

mogły lub nadal mogą mieć wpływ na rozwój

choroby, chodzi tu o zdarzenia o charakterze

urazowym: wypadki, choroba najbliższych, a także

przewlekłe trudności w pracy, w relacjach

rodzinnych, społecznych kontaktach, przemoc w

rodzinie, bezdomność oraz inne problemy osobiste

i decyzje życiowe wymagające adaptacji do nowej

sytuacji np. zmiana szkoły, miejsce pracy, ślub,

rozstania a także samotność i brak wsparcia ze

strony innych.

Psychologiczne czynniki ryzyka

choroby

Istotne jest także oszacowanie czynników

osobowościowych np. WZA- skłonność do

długotrwałego przeżywania lub tłumienia

negatywnych emocji, które mogą w znaczący

sposób modyfikować reakcje na życiowe

doświadczenia.

Behawioralne czynniki ryzyka, a więc

niekorzystne nawyki żywieniowe, brak higieny,

zachowania nałogowe, brak aktywności

fizycznej, brak wiedzy o zagrożeniach i

motywacji do zapobiegania pogorszeniu stanu

zdrowia.

Psychologiczne czynniki

podtrzymujące chorobę

Te czynniki możemy podzielić na kilka kategorii.

-

Do czynników o charakterze osobowościowym zaliczamy

predyspozycje do przeżywania lęku, wrogości, depresji, silny

egocentryzm, koncentracja na chorobie.

-

Kolejna grupa to wyznaczniki aktualnej sytuacji życiowej

chorego np. sytuacja materialna, problemy osobiste,

zawodowe, brak wsparcia.

-

Elementy związane z rozwojem choroby, diagnostyką i

aktualnym leczeniem: zła relacja lekarz-pacjent, brak zaufania

do służby zdrowia, źle przekazane informacje, nieadekwatny

obraz własnej choroby, ale także wtórne korzyści z choroby.

-

Również czynniki behawioralne tj. niewykonywanie badań

diagnostycznych, niestosowanie się do zaleceń lekarskich,

utrzymywanie zachowań antyzdrowotnych.

Psychologiczne mechanizmy

radzenia sobie z chorobą

Obejmują indywidualną aktywność chorego, procesy myślenia i

emocjonalne wysiłki na rzecz odzyskania zdrowia. Do

przejawów, które będą sprzyjać leczeniu i zdrowieniu zaliczamy:

1. poznawczą kontrolę nad sytuacją- rozumienie sytuacji

zdrowotnej, silne poczucie wpływu na własne zdrowie i efekty

leczenia,stawianie celów związanych z leczeniem

2. akceptowanie emocji związanych z chorobą, aktywne radzenie

sobie w okresach złego nastroju, optymistyczne nastawienie do

efektów leczenia,

3. wiara we własne możliwości,
4. zaangażowanie w leczenie,
5. stosowanie się do zaleceń lekarskich,
6. prowadzenie aktywnego trybu życia,
7. korzystanie ze wsparcia innych osób.

Zasady prowadzenia rozmowy z

pacjentem

Formułowanie pytań:
Zadawanie pytań otwartych, technika

pogłębiania pytań od ogółu do
szczegółu (polega na odpowiednim
doborze tematycznym pytań otwartych
i zamkniętych), pytania powinny być
zadawane pojedynczo, zadawanie pytań
naprowadzających i zachęcających

Zasady prowadzenia rozmowy z

pacjentem

1.

Początek rozmowy

Bezpośredni kontakt z pacjentem zaczyna się od

powitania. Moment ten niesie za sobą ważne

informacje i kształtuje tzw. pierwsze wrażenie u obu

stron interakcji. Ważna jest wnikliwa obserwacja

sygnałów tj. mowa ciała, która może być źródłem

ważnych informacji i hipotez diagnostycznych.

Do najbardziej wymownych sygnałów należą: wyraz

twarzy, spojrzenie w oczy, pozycja ciała, odległość od

rozmówcy, ton głosu i gestykulacja.

Pierwsze wrażenie łatwo się utrwala i znacząco wpływa

na dalsze kontakty

Zasady prowadzenia rozmowy z

pacjentem

2. Podtrzymywanie motywacji do rozmowy
Pytania: dlaczego pacjenci wprowadzają lekarza w błąd, udzielając mu

nieprawdziwych informacji?, dlaczego zatajają informacje?, dlaczego

chętnie mówią o sprawach bez znaczenia dla diagnozy, a niechętnie o

kwestiach istotnych?

Przyczyny:

-

Lekarz do wszystkich zwraca się jednakowo ma podobny schemat

działania, z perspektywy pacjenta lekarz nie jest zainteresowany ich

faktycznym stanem i jego problemami, dlatego wywołuje to dystans

emocjonalny i obniża motywację do współpracy. Emocjonalne

nastawienie do lekarza jest również często pochodną wcześniejszych

doświadczeń z leczeniem i kontaktami ze służbą zdrowia.

-

Pacjent w relacji lekarz pacjent odczuwa niepokój i lęk przed

autorytetem. Pacjenci obawiają się, że zostaną obwinieni o

spowodowanie choroby, posądzeni o niewłaściwe intencje, obawia się o

nieznajomość obioru sygnałów objawów z ciała. Dlatego bardzo ważne

jest zapewnienie pacjentowi poczucia bezpieczeństwa przez stworzenie

odpowiedniej atmosfery.

Zasady prowadzenia rozmowy z

pacjentem

- W budowaniu atmosfery duże znaczenie ma miejsce rozmowy i poświęcony na nią

czas. Jeśli lekarz daje pacjentowi do zrozumienia, że się spieszy, nie mobilizuje go

do komunikatywnych i zwięzłych wypowiedzi. Ważne jest utrzymywanie kontaktu

wzrokowego, nie przerywanie wypowiedzi pacjenta, nie robienie notatek.

-

Efektywna komunikacja to dialog-lekarz powinien nauczyć się nie tylko

wypowiadać własnych poglądów na temat leczenia ale również powinien uważnie

słuchać pacjenta

-

W trakcie prowadzenia wywiadu istotna rolę w motywowaniu pacjenta do

aktywnego udziału odgrywają informacje zwrotne. Wywiad nie może być tylko

odpytywaniem pacjenta, lekarz powinien udzielać informacji potrzebnych

pacjentowi do zrozumienia sytuacji i uspokojenia. Pomagają tu pytania typu: czego

chciałby się Pan dowiedzieć, o co chciałby Pan zapytać?. Należy unikać

podważania wypowiedzi pacjenta, krytykowania działań i jego zaangażowania w

proces leczenia.

-

Treść i forma przekazu muszą być dopasowane do rozmówcy, w rozmowie z

pacjentem należy posługiwać się zrozumiałym językiem.

-

Ważna dla przebiegu rozmowy jest umiejętność przyjęcia i odniesienia się do

reakcji emocjonalnych pacjenta. Należy wykazać maksimum cierpliwości i

tolerancji. Błędem jest ignorowanie przez lekarza emocji pacjenta i mówienie:

proszę się uspokoić, nie będę z panem rozmawiać w takim stanie.

Zasady prowadzenia rozmowy z

pacjentem

3. Zakończenie rozmowy
Kończąc zbieranie wywiadu należy zapytać pacjenta czy nie chce niczego

dodać lub o coś zapytać. Pacjent jest podmiotem leczenia i jego

zaangażowanie w ten proces decyduje o jego efektach, dlatego ważne

jest aby na koniec rozmowy sprawdzić czy pacjent zrozumiał sens

przekazanych mu informacji, uzasadnienie metod leczenia i stosowania

się do zaleceń.

W ostatniej części rozmowy również należy udzielić informacji zwrotnych

pacjentowi, które będą miały charakter wsparcia informacyjnego, dając

wszystkie informacje dotyczące przebiegu leczenia, przekazanie ulotek

informacyjnych, rozpisanie dokładnego planu działania na każdy dzień

leczenia. Także powinno zostać udzielone wsparcie emocjonalne

poprzez wypowiadanie stwierdzeń typu: proszę być dobrej myśli,

razem rozwiążemy ten problem. Szczególnie ważne jest, aby na

zakończenie wzbudzić w pacjencie pozytywne oczekiwania co do

skuteczności leczenia. Należy również wzmacniać jego przekonania

odnośnie własnej skuteczności np. zmiana diety wymaga trochę

wysiłku, ale szybko zauważy pan poprawę samopoczucia.

Podstawowe zasady pomocy

psychologicznej

Formy pomocy:
- psychoterapia-pomoc w zmniejszaniu i usuwaniu już

istniejących zaburzeń. Psychoterapia ujmowana jest jako

specjalistyczna metoda leczenia, która polega na

intencjonalnym stosowaniu zaprogramowanych

oddziaływań psychologicznych, wykorzystująca wiedzę

teoretyczną i umiejętności psychoterapeuty w procesie

niesienia pomocy osobom z zaburzeniami psychogennymi,

a także takimi, które maja konsekwencje psychologiczne.

Psychoterapia jest procesem złożonym i długotrwałym, jej

czas trwania może wynosić od kilku tygodni do kilku lat,

dlatego tez zastosowanie tak rozumianej psychoterapii w

stosunku do chorych somatycznie, szczególnie w

warunkach hospitalizacji okazuje się po prostu niemożliwe.

Podstawowe zasady pomocy

psychologicznej

- Interwencja kryzysowa- pomoc w rozwiązywaniu trudności

związanych sytuacjami traumatycznymi i kryzysowymi.

Kryzys w psychologii rozumiany jest jako podkategoria,

szczególny rodzaj stresu, w którym dochodzi do wyczerpania

wszelkich dostępnych indywidualnych form radzenia sobie i

obrony. Interwencja kryzysowa rozumiana jest jako działanie

zmierzające do odzyskania zdolności samodzielnego

przezwyciężania kryzysu przez osobę nim dotkniętą.

Interwencja kryzysowa jest krótkoterminową pomocą trwająca

1-3 spotkania i służy wsparciu emocjonalnemu osoby

znajdującej się w stanie kryzysu. Celem jest zakończenie

kryzysu i odzyskanie stanu równowagi, który umożliwi dalsze

samodzielne funkcjonowanie jednostki. Taka forma pomocy

może być bardzo użyteczna dla niektórych pacjentów chorych

somatycznie zwłaszcza w warunkach hospitalizacji.

Podstawowe zasady pomocy

psychologicznej

- Poradnictwo psychologiczne- jest to pomoc

oferowana osobom zdrowym,
przeżywającym trudności przystosowawcze,
często związane z nowymi zadaniami
wynikającymi z przechodzenia do kolejnej
fazy życia. Choroba somatyczna, jej leczenie
i rehabilitacja stanowią właśnie taką
sytuację, do której człowiek musi się
przystosować.

Podstawowe zasady pomocy

psychologicznej

-

Prewencja- zapobieganie patologii-profilaktyka

-

Promocja zdrowia- działania nastawione na
rozwój cech podmiotowych i właściwości
środowiska, które kształtują i zachowują
zdrowie.

-

Wspieranie samorealizacji- działania
ukierunkowane na rozwój osobisty

-

Grupy samopomocowe- dotyczące przede
wszystkim wsparcia społecznego.

Podstawowe cele pomocy

psychologicznej dla chorych

somatycznie

1.

Trudności związane z przystosowaniem do choroby, jej

konsekwencji i leczenia- maja charakter silnych stanów

emocjonalnych utrudniających relacje z innymi oraz

wpływają na jakość i przebieg choroby. Choroba jako

nowa sytuacja, utrata poczucia kontroli, uzależnienie od

pomocy innych ludzi.

2.

Przygotowanie do planowanego leczenia oraz pomoc

chorym poddawanych uciążliwym zabiegom,

obciążającym operacjom- obejmuje ona również działania

zmierzające do rozwinięcia adekwatnego obrazu własnej

choroby i postawy sprzyjającej dalszemu leczeniu

3.

Przygotowanie do zmiany stylu życia i nawyków

zdrowotnych lub przygotowanie do życia z chorobą

Główne techniki oddziaływania

psychologicznego

Do udzielenia jakiejkolwiek pomocy

psychologicznej potrzebne jest nawiązanie
dobrego, pełnego empatii kontaktu z pacjentem.

1. Techniki odreagowania napięcia emocjonalnego-

mówienie o swoich przeżyciach, o źródłach lęku,
przygnębienia, bezsilności, złości w atmosferze
bezpieczeństwa i akceptacji.

Główne techniki oddziaływania

psychologicznego

Mogą być stosowane w różnych formach: mogą mieć

charakter długiego monologu pacjenta w obecności

aktywnie słuchającej go osoby lub też umiejętnie

prowadzonego z chorym dialogu, w którym psycholog

podąża za pacjentem lub w nieco bardziej dyrektywny

sposób kieruje rozmową. Odreagowywaniu emocji

towarzyszy zwykle silna ekspresja, np. intensywna

gestykulacja czy płacz. Techniki te pozwalają na osiągnięcie

wielu ważnych celów terapeutycznych, dlatego też są

zwykle wstępem do stosowania innych metod. Oprócz

zmniejszenia napięcia istotne jest uzyskanie przez pacjenta

informacji zwrotnej, że jego reakcje są normalne,

zrozumiałe w jego sytuacji i ze ma on prawo przeżywać to

co przezywa.

Główne techniki oddziaływania

psychologicznego

2. Techniki odprężające:

-

Nauka oddychania przeponowego- oddychanie za pomocą

przepony, poprzez regulację procesów fizjologicznych,

równoważenie aktywności układu współczulnego i

przywspółczulnego łagodzi konsekwencje stresu biologicznego i

psychicznego.

-

Trening relaksacji progresywnej Jacobsona- służy do redukcji

napięcia w określonych częściach ciała i następnie w całym

organiźmie.

-

Wizualizacja- proces aktywizowania doświadczeń zmysłowych i

emocjonalnych w celu wykorzystania przez jednostkę zasobów

psychicznych do realizacji przyszłych planów. Technika ta odwołuje

się do naturalnej mocy wyobraźni, uczy w świadomy sposób używać

zasobów zgromadzonych przez pacjenta w dotychczasowym życiu,

których w danym momencie nie jest świadomy lub nie jest w stanie

wykorzystać. Może być wykorzystywana do wzbudzania

pozytywnych stanów rozluźnienia i uspokojenia.

Główne techniki oddziaływania

psychologicznego

-

Wizualizacja kreatywna- ukierunkowana na

określony cel. Polega ona na uczeniu chorych

tworzenia pozytywnych wyobrażeń związanych

z możliwością leczenia choroby, np..

Wyobrażanie sobie komórek nowotworowych

jako słabych, uszkodzonych. W ten sposób

można opracowywać złożone wyobrażenia

całego procesu leczenia i wszelkich jego

etapów, np. guz jako kostka lodu roztapiająca

się, lub jako balon z którego uchodzi powietrze.

-

Udzielanie informacji