Henry A. MURRAY

: PERSONOLOGIA

Połączenie wykształcenia przyrodniczego

(biochemia) i zainteresowań literaturą
+ wpływ Junga

• Harvard Psychological Clinic  konsylium

diagnostyczne m.in.:

R. White, D. McKinnon,

B. Smith, J. Frank, S. Rosenzweig, E. Erikson,

S. Beck, R. N. Sanford, D. Levinson, J.

Bruner, S. Tomkins

• badania interdyscyplinarne, longitudinalne

• wszechstronne poznanie osobowości:

PERSONOLOGIA

Explorations in Personality (1938)

Teza: Badać jednostkowość w jej

całościowości, a jednocześnie

odkrywać ogólne prawa

umożliwiające porównanie ze

sobą osobnych jednostek.

Personologia – całościowe i wszechstronne

ujęcie osobowości.

• Zdolność do uwzględniania licznych i różnorodnych

czynników kształtujących ludzką osobowość – osoba
powinna być analizowana z różnych punktów widzenia
(biologicznego, kulturowego, społecznego, historycznego)

• Istotne jest uwzględnienie ludzkiego życia usytuowanego

w czasie, w ciągłej zmienności

• Drobiazgowe badanie życia umysłowego, tak procesów

świadomych, jak i nieświadomych

• Wymagane jest podejście wielodyscyplinarne i specyficzne

metody badania,

• Trzeba uwzględnić zarówno przeszłe, jak i aktualne

zdarzenia, elementy fikcyjne, jak i mitologiczne

• obejmuje zakres od konkretnych działań do wartości i

problemów globalnych (np. wojny)

OSOBOWOŚĆ

• to abstrakcja, nie opis
• odnosi się do wielu zdarzeń

(historia

osobowości

=

osobowość)

• obejmuje stałe i powtarzalne oraz

nowe i jedyne elementy zachowania

• jej

funkcją

jest

organizacja

wewnętrzna

i

ukierunkowanie

zachowania

• jest zlokalizowana w mózgu

• Ogólne cechy osobowości:

• 1 
• niepokój
• twórczość
• emocjonalność
• wytrwałość
• intensywność
 
• 2
• zborność – niezborność
• Egzokateksja – endokateksja
• Impulsywność- rozwaga
• Projekcyjność-obiektywizm
• Radykalizm – konserwatyzm
• Sztywność – zmienność schematów reagowania

Życie człowieka umieszczone jest w

CZASIE

• można wychodzić poza popędy i

wykraczać poza bodźce

• można działać stosownie do swego

poglądu na przeszłość lub przyszłość

„Organizm

składa

się

z

nieskończenie złożonej sekwencji
aktywności uporządkowanych w
czasie, rozciągających się od
urodzenia do śmierci.”

POTRZEBA

-

konstrukt, odpowiadający

pewnej sile w mózgu, która organizuje
percepcję,

apercepcję,

myślenie,

dążenia i działanie w taki sposób by
przekształcić w określonym kierunku
niesatysfakcjonującą sytuację

PROCESY MOTYWACYJNE:
• redukcja napięcia
• zwiększanie napięcia  proces

redukowania napięcia daje satysfakcję

PRESJE:

Alfa

– rzeczywiste

Beta

– wyobrażone, oczekiwane

O zachowaniu decyduje relacja między

osobą (POTRZEBY) a środowiskiem

(PRESJE)

Przystosowanie, to zgodność:

presje

<=>

potrzeby

Np.:

pedant zatrudniony jako korektor
osoba przyjazna w biznesie
przedszkolanka z potrzebą znaczenia

Reasumując:

Definicja osobowo nie jest jednoznaczna

• Wieloaspektowe ujęcie osobowości
• Akcent na świadomość i rozwój
• Apercepcja – interpretacja życia w

czasie

• Motywacja reaktywna i proaktywna

• Teoria potrzeb

• Metoda

TAT

Dwa rodzaje myślenia – J. Bruner

„Narracja jest naturalnym sposobem, w jaki istoty
ludzkie tworzą sens życia w czasie”

(Bruner, 1990)

Myślenie

• PARADYGMATYCZNE (logiczne)

– uogólnienia
– wnioskowania przyczynowo-skutkowe
– pamięć semantyczna

• NARRACYJNE

– zmienność ludzkich intencji
– interpretacja „faktów”
– pamięć epizodyczna

PSYCHOLOGIA NARRACYJNA

Bruner

:

„Narracja jest naturalnym sposobem w

jaki istoty ludzkie wytwarzają sens życia w

czasie.”

Irwin

: „

Główna metafora myślenia narracyjnego

wywodzi się ze sztuki – krytyki literackiej i

hermeneutyki – a jest to metafora, która

utrzymuje, że ludzie są w istocie pisarzami

historii o swym życiu.”

P. Ricoeur

(1984):

„Czas pojmujemy w kategoriach

historii, a historie organizujemy w czasie.”

Analiza hermeneutyczna  odkrywanie znaczeń
Analizy narracji w kategoriach poznawczych  J.

Trzebiński

Psychologia narracyjna

Tworzenie

autonarracji

jako przejaw

intencjonalnej aktywności

podmiotu

 

• Jak ludzie nadają znaczenia wydarzeniom

życiowym ?

• W jaki sposób ludzie tworzą spójną historię

życia ?

• Jak łączą przeszłość z przyszłością ?
• Czy autonarracja może motywować ?
• Jak interpretują zmiany linii życia ?
• W jaki sposób nadają sens własnemu życiu ?

Człowiek często zmieniający pracę, tworzy

historię:

- ofiary losu;
- osoby potrzebującej zmian;
- niezrozumianego i niedocenionego talentu;
- perfekcjonisty, którego wymagania trudno

spełnić;
- osoby aktywnej, otwartej i poszukującej

nowych wyzwań;
- zaradnego cwaniaka, poszukującego

koniunktury;
- mentora, który uczy środowisko „jak być

powinno”

Wniosek:
Te same fakty pozwalają ułożyć rozmaite

historie.

TEORIA NARRACYJNEJ
TOŻSAMOŚCI

Dana McAdamsa

Historia -

mit osobisty

skonstruowany,

by

nadać życiu

spójność i sens

Tożsamość narracyjna

- zinternalizowana i

rozwinięta historia życia lub mit osobisty, który
spaja

zrekonstruowaną

przeszłość,

percypowaną teraźniejszość i antycypowaną
przyszłość w konfigurację narracyjną, aby nadać
ludzkiemu życiu poczucie spójności, ciągłości i
sensu, opowiadanie o sobie samym, jakie dana
osoba świadomie i nieświadomie konstruuje

Dan McAdams: urodziłem się 7 lutego 1954

roku, przed czasem, moja waga wynosiła 3

funty i 13 uncji,

lekarz powiedział ojcu, że

miałem 50% szans na przeżycie

• Stałem się człowiekiem ostrożnym,

nieskłonnym do ryzyka

• Zdawałem sobie sprawę z ulotności

życia, myślałem o możliwości śmierci

mojej lub kogoś z bliskich

• Wiedząc, że mam darowane życie,

byłem szczególnie uwrażliwiony na to,

by robić rzeczy wartościowe

Tożsamość narracyjna

Kiedy tworzymy narracyjną tożsamość?

Czy wszyscy ludzie tworzą historię życia?

Baśnie lub mity osobiste tworzone przez

młodzież

:

• Poczucie unikalności
• Przeznaczenie do rzeczy wielkich (dobrych,

złych)

• Niezrozumienie ze strony świata

- dają zarys

tożsamości

- z czasem stają się bardziej realistyczne
 plany, dążenia życiowe

Kultura niesie

wyzwanie tożsamościowe

Tożsamość narracyjna

Rozwój tożsamości może być podzielony na

stadia

• Premityczne

– okres niemowlęcy, dzieciństwo

i wczesna adolescencja - zbierany jest materiał

na przyszłą opowieść o życiu

• Mityczne

– rozpoczyna się zwykle w

adolescencji i trwa przez całą dorosłość, kiedy

to mit osobisty jest tworzony i przekształcany;

• Postmityczne

– charakteryzuje późną

dorosłość, kiedy podmiot dokonuje reewaluacji

własnej historii życia, która już dłużej nie

może być modyfikowana. Odpowiednik

stadium „

integracja – rozpacz

” wg Eriksona

Narracyjne ujęcie Ja

•

początki w teście TAT H. Murraya. W.

James- (I-Me- ja przedmiotowe i

podmiotowe). W ujęciu narracyjnym:

– Łączą się elementy faktów i fikcji

– Opowieść jest zorganizowana w czasie i

przestrzeni, przy równoczesnej

koncentracji tej organizacji wokół

kluczowych postaci

– W opowieści występują tematy wiodące o

charakterze kolektywnym i

indywidualnym

– Tematy wiodące wiążą się z indywidualną

motywacją

– W opowieściach występują dwa

główne tematy: heroizmu i miłości,

którym odpowiadają dwie silne

tendencje motywacyjne: troska o

siebie i swój rozwój, dążenie do

tworzenia więzi z drugim człowiekiem.

– Ja definiowane jest jako

zorganizowany proces wartościowania.

Ten proces ujęty jest w perspektywie

czasowej. Obszarem wartościowanym

może być jakiekolwiek zdarzenie. Na

Ja składa się wiele schematów:

upragnionych, niechcianych,

rzeczywistych, idealnych.

Ujęcie narracyjne umożliwia

analizę Ja we wszystkich
obszarach. Prywatna teoria Ja
(samowiedza) jest
utożsamiana z narracją, która
pełni rolę porządkującą
wobec jednostkowego
doświadczenia.

•

Wewnętrzna tożsamość, podmiotowość-

człowiek współczesny jest w większym stopniu

autonomiczny, osłabiła się więź ze

środowiskiem, możliwe są istotne zmiany

własnego życia. Społeczeństwo oferuje

rozmaite sposoby rozumienia tego, co jest

ważne, dobre, podsuwa równoważne sposoby

funkcjonowania. Fascynacja Ja jest

odpowiedzią na brak jasnych wartości i

rozróżnienia między dobrem a złem. Jednym

ze sposobów radzenia sobie stała się

samorealizacja, której głównym założeniem

jest istnienie wewnętrznego, złożonego Ja,

które powinno ujawnić się na zewnątrz.

Kreatywność stała się wynikiem działania

psychicznego a nie stymulacji zewnętrznej.

Proces samooaktualizacji prowadzi przez

gloryfikację własnego Ja, własnych uczuć,

sposobu myślenia itp. W znacznej mierze

prowadzi do narcyzacji jednostki ludzkiej.

Psychologia NARRACYJNA

„Rzeczywistość jest tym, co bierzemy za prawdę.
To, co bierzemy za prawdę jest tym, w co wierzymy.
To, w co wierzymy, opiera się na tym, co spostrzegamy.
To, co spostrzegamy zależy od tego, czego szukamy.
To, czego szukamy zależy od tego, co myślimy.
To, co myślimy zależy od tego, co spostrzegamy.
To, co spostrzegamy wyznacza to, w co wierzymy.
To, w co wierzymy wyznacza to, co bierzemy za prawdę.
To, co bierzemy za prawdę jest naszą rzeczywistością”

(Zukav)

Tożsamość narracyjna

Wczesne dzieciństwo



ton narracyjny,

emocjonalny

bezpieczeństwo



optymistyczny

niepewność 

pesymistyczny

 sekwencja emocjonalna

„zbawienna”

kontaminacyjna

 symbolika (obrazy, dźwięki, zapachy…)

+

wyobrażenia

Tożsamość narracyjna

Dorosłość  główne postaci:

imago

– wzorce

„

Imago mogą uosabiać to, kim uważasz, że

jesteś aktualnie, kim mógłbyś się stać w
przyszłości, kim pragniesz być, albo kim boisz
się, że możesz się stać

” (McAdams, 2001, s.

653).

Imago

:

• charakteryzowane przez motyw siły (wojownik,

podróżnik, mędrzec, działacz)

• realizujące zarówno motywy siły i intymności

(nauczyciel, doradca, humanista, lekarz)

• związane z motywem intymności (np. kochanek,

przyjaciel, opiekun)

• nie znajdujące zaspokojenia żadnego z dwu

motywów (outsider, ocalony/ pozostały przy życiu).

Tożsamość narracyjna

Połowa życia

 zmiana tematyki i formy narracji:

-

temat czasu i śmierci

-skrypt generatywny

+ zmiana formy:

spójność,

zróżnicowanie,

otwartość,

integracja, wiarygodność, kreatywność

Starość

 „postmityczne” – integracja historii

życia

Cechy rozwiniętej autonarracji wg

McAdamsa

• Spójność

– dany aspekt historii ma sens w świetle

pozostałych; czy to, co robią bohaterowie ma sens w

kontekście całości?

• Otwartość

– gotowość do wprowadzania zmian oraz

tolerancja na niejasności; pozwala kreować alternatywy

przyszłych działań

• Wiarygodność

– opowieść o życiu nie wyczerpuje się w

faktach, ale dojrzała historia nie jest wytworem czystej

fantazji

• Zróżnicowanie

– różnorodność bohaterów, złożoność

motywów i bogactwo fabuły; interpretacje dogłębne i

zróżnicowane

• Harmonia

– integracja przeciwstawnych,

konfliktowych sił; jest afirmacją integralności ja przy

całej różnorodności przejawów ja

• Kreatywność

– twórcze zaangażowanie w życie

społeczne; narracja odzwierciedla zdolność do podjęcia

ról zawodowych i rodzinnych oraz świadomą aktywność

na rzecz innych

Hubert Hermans

TEZA: OSOBOWOŚĆ TO ZORGANIZOWANY PROCES

TEORIA WARTOŚCIOWANIA
H. HERMANSA

Autorefleksja

 napięcie między

Ja podmiotowym a ja

przedmiotowym

Osobowość = Ja =

uporządkowany system

znaczeń osobistych

Doświadczenie – bezpośrednio
dane

Wartościowanie

–

to

zinterpretowane

doświadczenie

WARTOŚCIOWANIE – łuk

intencjonalny

Wartościowanie

jako proces, to: wybieranie,

interpretowanie i porządkowanie doświadczeń

PRZESZŁOŚĆ

TERAŹNIEJSZOŚĆ PRZYSZŁOŚĆ

Wartościowanie

– jednostka znaczeniowa,

subiektywnie ważny fragment osobistej

historii, ma określoną treść i klimat

emocjonalny – konstruowane są w dialogu

Wartościowanie

„Miałem szczęśliwą młodość, swobodę i dobrego

przyjaciela”.

„Nie mogłam znieść ciągłych kłótni między rodzicami”.

Poziom jawny wartościowania:

Treść + UCZUCIA

Poziom ukryty:

MOTYWY PODSTAWOWE

Poczucie własnej wartości

Miłość

DĄŻENIE DO

PRAGNIENIE

UMACNIANIA KONTAKTU
SIEBIE

I JEDNOŚCI

(

motyw S  self

)

(

motyw O  other

)

 Wskaźnikami

motywów

są

uczucia

Wartościowanie – kryteria

zdrowia

System znaczeń osobistych, cechujący

się:

1. Różnorodnością wartościowań
2. Giętkością procesu wartościowania - ruch
3. Integracją – jest wspólny temat
4. Przewagą pozytywnych wartościowań
5. Sprawną metarefleksją – rola metapozycji Ja

WIELOŚĆ DOŚWIADCZEŃ POWIĄZANA JEST W

ZŁOŻONĄ CAŁOŚĆ, W KTÓREJ KAŻDE Z
DOŚWIADCZEŃ ZAJMUJE WŁAŚCIWĄ SOBIE
POZYCJĘ (MA MNIEJSZE LUB WIĘKSZE
ZNACZENIE)

PROCES

DOŚWIADCZENIA

TO

UKŁAD

POWIĄZANYCH

ZE

SOBĄ

ZDARZEŃ

HISTORYCZNYCH

TEMAT

W 9

W 8

W 7

W 6

W 5

Integracja systemu znaczeń osobistych

W 2

W 10

W 3

W 11

W 1

W 4

Dialogowość

Dialogowość

jest zdolnością ego do pojmowania i

rozumienia świata w kategoriach Drugiego i do
tworzenia społecznej rzeczywistości w kategoriach
Drugiego (innego)

(Markowa, 2003).

Aktywność dialogowa

sprzyja opracowaniu

tożsamości

.

Tożsamość osobista

i

społeczna

jest złożonym

efektem negocjowania odpowiedzi na pytanie

KIM JESTEM?

– odpowiedzi formułowanych z

różnych punktów widzenia.
Tożsamość dialogowa implikuje

zmienność

i /lub

złożoność

.

(Hermans, Dimaggio, 2007)

Teoria Dialogowego Ja H.

Hermansa

Dialogowe Ja

- daje się opisać w kategoriach

dynamicznej wielości względnie
autonomicznych pozycji funkcjonujących w
przestrzeni umysłu, obdarzonych głosami i
splecionych we wzajemnych relacjach.

Umysł, na podobieństwo społeczeństwa,

funkcjonuje jako dynamiczna wielogłosowa
całość, zaangażowana w interakcje
wewnętrzne i relacje ze światem
zewnętrznym

(Hermans, 2003).

Umysł funkcjonuje narracyjnie i

dialogowo

-

kontynuujemy niedomknięte rozmowy

- inicjujemy rozmowy z wyobrażonymi postaciami
- prowadzimy dialogi między częściami naszego Ja
- oceniamy nasze działania z różnych punktów

widzenia
- przekonujemy o czymś wewnętrzne audytorium
- rozwiązujemy dylematy egzystencjalne

„Fenomenologiczną rozmaitość wewnętrznych głosów
reprezentujących części ja oraz zewnętrzne postaci
(czasami ludzie podejmują wewnętrzne dysputy z
liderami politycznymi, gwiazdami show-biznesu lub
wyobrażonymi istotami jak bohaterowie filmowi)
błyskotliwie nazwano „dialogowe ja jako społeczność
umysłu”

(Hermans, 2002).

Narracja a dialogowość

(Auto)Narracja – ciągłość i spójność

• jest liniowa,
• może obejmować zmiany i volty życiowe,
• może wplatać elementy dialogu
• zaburzenie liniowości – pomieszanie czasowe
• implikuje spójność interpretacji historii życia

Dialogowość - wymienność pozycji i konfrontacja

perspektyw

• jest nieliniowa,
• obejmuje odmienne punkty widzenia
• może zawierać (auto)narrację,
• zaburzenie nieliniowości - monolog
• implikuje niespójność Ja i zróżnicowanie tożsamości

Dialogowe Ja

X

Siostr
a

Ja-
buntownik

Ja-
uległy

Ja-pełen
obaw

Ojciec

Starszy
brat

Przestrz
eń
dialogow
a

Wg: Hermans, H.J.M. (2003). The construction and reconstruction of a dialogical self. Journal of
Constructivist Psychology, 16, s. 122.

Dialogowość temporalna ?

„

Na przykład mogę w wyobraźni przemieścić

się do jakiegoś punktu w przyszłości, a

następnie powiedzieć sobie, jaki jest sens

tego, co robię teraz w mojej aktualnej sytuacji.

Ta pozycja, pewien punkt w przyszłości, może

być bardzo pomocny by ocenić moje aktualne

działania z bardziej odległej perspektywy. W

rezultacie mogę nie zgadzać się z moim

aktualnym Ja, które nie dostrzega spraw

całkiem zasadniczych.”

(

Hermans, 1996)

Podsumowanie

• Znaczenie założeń filozoficznych 

Wybór – wolność

– odpowiedzialność -

aktywność podmiotu: sens,

wartości

• Kwestionowanie determinizmu i przyczynowości
• Jedność Ja-świat
• Narracja jako sposób konstruowania tożsamości
• Historie życia i zasady ich organizacji: skrypt, temat,

tożsamość (

„Historie według których żyjemy”

)

• Dialogowe i wielogłosowe JA
• Praktyka psychiatryczna i terapeutyczna: metoda

analizy fenomenologicznej i rozumienie znaczeń 

badanie jako dialog dwu autonomicznych podmiotów

• Zmiany osobowości - możliwości i ograniczenia