Pryszczyca

Choroba pyska i racic

Aftoza

Stomatitis aphthosa

epizootica

Aphthae epizooticae

Foot and Mouth Disease

(FMD)

Maul- und Klauenseuche

(MKS)

Czynnik etiologiczny

Wirus pryszczycy należy do:



rodziny Picornaviridae



rodzaju Aphthovirus

5'

UTR

L

VP

4

VP

2

VP

3

VP

1

2

A

2

B

2
C

3

A

3B

1

3B

2

3B

3

3
C

3

D

3'

UTR

Znanych jest 7 serotypów
wirusa: A, O, C, SAT 1-3,
Asia 1 oraz ponad 60
podtypów.
Przechorowanie zakażenia
uodparnia zwierzę na
powtórną infekcję wyłącznie
zarazkiem tego samego
typu.

Właściwości wirusa



w 37°C

traci zjadliwość

w

ciągu 12-24 h, w 60-65 °C

ginie

po 30 min., w 4-7 °C

utrzymuje swoją infekcyjność

;



promienie słoneczne

niszczą

go w ciągu 5 min;



w świeżej gnojowicy, w

otwartych zbiornikach

może

przeżyć

nawet 45 dni, na

sierści ok. 4 tygodnie, w
skórach zwierząt padłych 15
tygodni, w sianie lub słomie
w temperaturze pokojowej do
20 tygodni;



w mleku

zachowuje zjadliwość

przez 6 dni, obecność wirusa w
mleku stwierdza się już w
kilkadziesiąt godzin po infekcji, w
tym na kilka dni przed
ujawnieniem się objawów
klinicznych choroby;



w środowisku pH poniżej 7 i

powyżej 9 wirus

ulega

inaktywacji;



kwasy fosforowy,

siarkowy, cytrynowy,
octowy, mrówkowy oraz
substancje alkaliczne np.
węglan sodu, ług sodowy
inaktywują wirus pryszczycy
stosunkowo szybko. 1% ług
sodowy (NaOH)

inaktywuje

wirus w ciągu

1 minuty;

Zwierzęta wrażliwe



zwierzęta parzystokopytne:

bydło domowe, owce, kozy,
świnie, a z przeżuwaczy wolno
żyjących bizony, bawoły,
żubry, jelenie

;



wirus pryszczycy może zakażać

słonie, wielbłądy i jeże;



na zakażenie wrażliwy jest także

człowiek.

Drogi zakażenia



Szerzy się przez

kontakt pośredni i

bezpośredni

(drogą kropelkowa);



za pośrednictwem

ludzi, zwierząt i roślin

,



pojazdów, przedmiotów, artykułów

spożywczych, odzieży

, które miały kontakt

ze zwierzętami zakażonymi lub chorymi;



także z

wiatrem

(60 km na lądzie i nawet

300 km nad morzem);



wirus wydalany jest ze

śliną, mlekiem,

nasieniem, moczem, kałem

już w okresie

wylęgania choroby

;

Występowanie



Pryszczyca występuje

endemicznie w
większości krajów
Afryki, w niektórych
rejonach Azji, Europy
Wschodniej, Ameryki
Południowej.
Pryszczyca nigdy nie
wystąpiła na Islandii.
Ostatnie ognisko
choroby w Polsce
stwierdzono w 1971
roku. Spowodowane ono
było przez typ O.

 

                                                         

                                    

Na wiosnę 2001 r. ogniska

chorobowe pryszczycy wystąpiły

w Wielkiej Brytanii, Holandii i, w

mniejszym natężeniu, we Francji

i Irlandii.

Zakażenie zwierząt następuje drogą alimentarną
lub aerogenną.
W bramie wejścia wirusa, czyli w błonie śluzowej,
powstają ogniskowe zmiany, stwierdzalne tylko
histologicznie i określane jako

pęcherze

pierwotne

(aphthae primariae).

Powstają one na podniebienu miękkim, w
jamie nosowej, przełyku oraz tylnej części
jamy ustnej. Stąd wirus trafia do krwi, a
następnie do narządów, gdzie ulega namnożeniu.

Po namnożeniu się wirusa i
powstaniu wiremii pojawiają
się w tkankach
nabłonkowych

pęcherze

wtórne

(aphthae

secundariae), które
widoczne są makroskopowo.

Czas inkubacji zależy od gatunku

zwierzęcia:

u bydła 2-7 dni;

u świń 2-12 dni;

u owiec 1-6 dni.

 

                     

Objawy u bydła



Choroba zaczyna się gorączką,

osowieniem, brakiem apetytu.



Następnie pojawiają się pęcherze różnej

wielkości na błonie śluzowej jamy gębowej,
na koronce racic i w szparze
międzyracicznej.



Produkcja mleka gwałtownie spada.



W obrębie jamy ustnej, to jest na błonie

śluzowej języka, podniebienia, dziąseł,
policzków stwierdza się pęcherze
wypełnione słomkowo-żółtym płynem.



Pęcherze mogą być obecne również na

błonie śluzowej otworów nosowych i
śluzawicy, na strzykach i niekiedy na skórze
wymienia.



Jednym z charakterystycznych

objawów klinicznych pryszczycy
jest obfite ślinienie i kulawizna.
Przestępowanie z nogi na nogę i
częste oblizywanie nozdrzy są
wyrazem bolesności w obrębie
racic i jamy gębowej.



U krów ciężarnych dochodzi do

ronień na skutek uszkodzenia
przez wirus płodu.

Pęcherze na języku
krowy

Pęcherze na
wymieniu

Objawy u świń



U trzody chlewnej pierwsze objawy

kliniczne pryszczycy są mniej
przekonywujące niż u bydła.



Pierwszym objawem jest u większości

utrata apetytu i gorączka do 41°C.



Pojawia się kulawizna spowodowana

zmianami w dolnych częściach kończyn
– szczególnie w okolicy nadgarstków,
skórze koronek racic i szparze
międzyracicznej.



Zwierzęta nie chcą wstawać ani

chodzić, a zmuszone do tego kwiczą i
kuleją.



Można obserwować w okolicach racic

pęcherze, po pewnym czasie ujawniają
się one również na tarczy ryjowej, błonie
śluzowej policzków, niekiedy na
powierzchni języka i skórze gruczołu
mlekowego.



Świnie intensywnie ślinią się i

mlaskają.



U niektórych prośnych loch dojść może

do poronień.



U knurów obserwuje się niechęć do

krycia spowodowaną bolesnością
kończyn.



Notowano przypadki, że świnie nie

zapadały na pryszczycę, mimo że w tej
samej zagrodzie chorowały krowy.



Uważa się, że świnie są mniej wrażliwe

na zakażenie niż bydło.



Z drugiej strony, chorujące świnie

wydalają ok. 1000 razy więcej wirusa niż
bydło.



U trzody chlewnej nie występuje

nosicielstwo.



Krowy po przechorowaniu mogą być

nosicielami do 3 lat po infekcji, a owce do
5-10 miesięcy po zakażeniu.



Pryszczyca u owiec i kóz,

podobnie jak u świń, przebiega
łagodniej niż u bydła.



U owiec na plan pierwszy

wysuwają się zmiany w obrębie
racic, często powikłane wtórnymi
zakażeniami bakteryjnymi.



U kóz, obok pęcherzy, często

występują obrzęki błony śluzowej
warg i policzków.

Zejście choroby



Zachorowalność wynosi 100%.



U młodych zwierząt mogą następować

nagłe zejścia śmiertelne spowodowane
zapaleniem mięśnia sercowego.



Niska śmiertelność wśród zwierząt

dorosłych.



Po kilkunastu godzinach pęcherze pękają,

tworząc nadżerki o ciemno czerwonym dnie,
z resztkami białych strzępków ścian
pęcherza.



W ciągu następnych kilku dni stan

zwierząt się poprawia, kulawizna maleje,
zwierzęta zaczynają pobierać pokarm
normalnie.



Nadżerki goją się bez wytworzenia blizn.



Jeżeli nie dojdzie do wtórnego zakażenia

bakteryjnego, ubytki pokrywają się nowym
nabłonkiem i w ciągu ok. 5 dni następuje
restitutio ad integrum. Śladem są leukoplakie
(ogniskowe białawe zgrubienia nabłonka),
utrzymujące się ok. pół roku.



Niekiedy jednak zdarzają się zakażenia wtórne

pęcherzy, co utrudnia proces gojenia.



Pęcherze w okolicy racic, ulegając zakażeniu,

prowadzą do kulawizn i uszkodzenia racic.



Czasami może dojść do oddzielenia się koronki

od rogu racicy, a w następstwie powikłań
bakteryjnych – do zejścia puszki rogowej lub
zanokcicy (paronychia).



Niekiedy trwałe obniżenie wydajności mlecznej

i niepłodność mogą być następstwem przebycia
pryszczycy.

Zmiany anatomopatologiczne



Charakterystyczną zmianą są pęcherze,

zazwyczaj o średnicy do 1 cm, mające
tendencję do zlewania się.



Zmianom pęcherzykowym w jamie ustnej

towarzyszą często uszkodzenia błony śluzowej
przełyku i przedżołądków w postaci pęcherzy,
nadżerek i owrzodzeń.



W żwaczu i księgach rozwijają się niekiedy

okrągłe, ciemnobrunatne strupy (strupowa
postać pryszczycy).

owrzodzenie żołądka

 

                                                            



W błonie śluzowej trawieńca i jelit występują

wybroczyny oraz ogniskowe lub rozlane obrzęki
zapalne.



Pęcherze, nadżerki i owrzodzenia mogą pojawić

się także w błonie śluzowej gardła, jamy nosowej,
tchawicy i oskrzeli.



W obrębie opłucnej, osierdzia i nasierdzia

stwierdza się podsurowicze wylewy krwi. Worek
osierdziowy zawiera często dużą ilość surowiczego
płynu.



Złośliwa postać pryszczycy przebiega z

nieropnym zapaleniem mięśnia sercowego.
Zapalenie poprzedzają zwykle zmiany
zwyrodnieniowe (zwyrodnienie szkliste, ziarniste,
wodniczkowe, tłuszczowe), które szybko prowadzą
do martwicy rozpływnej włókien mięśniowych.



W tym okresie może dojść do nagłego porażenia

czynności serca i śmierci zwierzęcia. W takich
przypadkach zmiany w sercu mogą być jedynymi
zmianami stwierdzanymi w czasie sekcji.



Jeżeli zwierzę utrzyma się przy życiu, istnieje

możliwość wygojenia zmian poprzez rozrost tkanki
ziarninowej i jej zbliznowacenie.



Zmiany występują wszystkim w ścianie lewej

komory i przegrodzie serca w postaci małych lub
większych ognisk i smużek, nadających sercu
charakterystyczny tygrysowaty wygląd – cor
tigrinum.



Skutkiem uszkodzenia serca są zwykle skrzepy

krwi w lewej komorze oraz zastój krwi w narządach.



U młodych zwierząt spotyka się czasami

zmiany zwyrodnieniowe o charakterze
szklisto-woskowym w mięśniach
szkieletowych. U cieląt, prosiąt i jagniąt
zmiany te występują w postaci mnogich,
rozsianych ognisk w różnych grupach
mięśniowych. U bydła dorosłego zmiany
lokalizują się głównie w mięśniach uda.



W przypadkach śmierci w następstwie

wtórnych powikłań bakteryjnych stwierdza
się ropnie w skórze kończyn, zmiany
zapalne i martwicowe kości, ropne lub
posokowate zapalenie stawów oraz
przerzuty ropne w różnych narządach
wewnętrznych.

Rozpoznawanie



W każdym przypadku ślinienia się zwierząt

należy w pierwszym rzędzie podejrzewać
pryszczycę.



Często jest tak, że podczas badania jamy

ustnej, jeśli chwyci się za język, w dłoni
badającego pozostaje złuszczony nabłonek
pęcherzy odsłaniając żywo-czerwone dno.

Również kulawizny powinny zwrócić uwagę na

okolice szpary międzyracicznej i okolicę
koronek. Stwierdzenie pęcherzy w
wymienionych miejscach oraz na skórze
strzyków i skórze wymienia nasuwa poważne
podejrzenie pryszczycy.Jeśli
zachorowania występują
u różnych gatunków zwierząt
parzystokopytnych (bydło, świnie,
owce, kozy)diagnoza jest prawie
pewna.

Ostateczne rozpoznanie opiera się na badaniu

laboratoryjnym.

Pobieranie i przesyłanie

materiału do badań

Do badania laboratoryjnego pobiera się próbki

od zwierząt w ostrej fazie choroby.Najlepszym

materiałem do badań są:



płyn z pęcherzyków wraz z ich ścianami

(najwłaściwsze miejsce jego zebrania są

pęcherze zlokalizowane na błonie śluzowej,

języku);



także wymazy z gardła;



pełna krew.

Ilość materiału potrzebnego do badań wynosi

ok. 3 g.



Próbki nabłonka powinny być umieszczone

w płynie transportowym o składzie:
glicerol+0,04 M bufor fosforanowy, pH 7,2-7,6
w równych objętościach. Jeśli 0,04M bufor
fosforanowy nie jest dostępny można go
zastąpić zwykłym PBS lub podłożem do
hodowli komórek, przy czym istotne jest, aby
pH mieszaniny glicerol+PBS było w zakresie
7,2-7,6.



Niezwłocznie po pobraniu próbki powinny

zostać umieszczone w chłodni lub zamrożone
i w takim stanie dostarczone do laboratorium.



Obecność antygenów wirusa pryszczycy w

pobranych próbkach wykrywa się w

odczynie

wiązania dopełniacza (OWD)

lub

testem

ELISA

z zastosowaniem surowic specyficznych

dla 7 serotypów wirusa pryszczycy.



Stosowane są również techniki wykrywające

wirusowy kwas nukleinowy –

test RT-PCR

.



Jeśli bezpośrednie badanie próbek nie jest

możliwe lub wynik jest negatywny wykonuje się
pasaż w

pierwotnej hodowli komórek tarczycy

cielęcia, nerki cielęcia, świni lub owcy

,( wyraźny

efekt cytopatyczny) a także wrażliwych linii
ciągłych

BHK-21 i IB-RS-2

, i bada płyn z hodowli w

OWD lub ELISA na obecność wirusa pryszczycy.
Ustalone linie komórkowe są mniej czułe niż
pierwotne hodowle do wykrywania mniejszych
ilości wirusa.

Jednoczesne zakażenie linii komórek świńskich
i jednego z wyżej wymienionych systemów
hodowli tkankowych
(preferowane są pierwotne komórki tarczycy
bydła) jest użytecznym wyznacznikiem tego,

czy dana próbka
pobrana z pęcherzy zawiera wirus
choroby pęcherzykowej świń lub wirus
pryszczycy, ponieważ wirus choroby
pęcherzykowej namnaża się jedynie w
komórkach pochodzenia świńskiego.

Jednakże izolaty wirusa pryszczycy o długiej
historii przenoszenia między świniami mogą
się także lepiej namnażać się w systemie
hodowli komórek świńskich.

Badanie serologiczne

Może być pomocne w diagnozowaniu
pryszczycy.

Testami stosowanymi w diagnostyce
serologicznej pryszczycy są:

test seroneutralizacji (SN)

ELISA.

Wykazanie specyficznych przeciwciał posiada
wartość diagnostyczną u zwierząt
nieuodpornianych przeciwko pryszczycy i w
przypadku występowania pęcherzy.

Wartość diagnostyczna ograniczona

jest

:



w przypadku stosowania szczepień;



rejonach endemicznego występowania

pryszczycy, bowiem wynik dodatni może być
efektem przebycia wcześniejszych infekcji.

Obecność przeciwciał dla wirusa
pryszczycy w surowicy krwi wskazuje
na kontakt z wirusem i możliwość
nosicielstwa.

Próba biologiczna

Zakażanie świnek morskich



wtarcie badanej zawiesiny w skaryfikowane

opuszki łapek tylnych;



po 48 h powstanie pęcherza i proces

zapalny.

Zakażanie osesków mysich



zakaża się co najmniej 10 osesków jednym

badanym materiałem podskórnie lub
dootrzewnowo dawką 0,1 ml;



po 2-5 dniach występują objawy

niedowładów i porażeń.

Pryszczyca a ludzie

Pryszczyca stanowi niewielkie zagrożenie dla

człowieka.

Jeśli zakażenie wystąpi to ma ono bardzo

łagodny przebieg.

Zarażeniu najczęściej ulegają osoby mające

częsty kontakt ze zwierzętami, a więc rolnicy i

lekarze weterynarii.

Jeśli objawy w ogóle wystąpią to są to:



nieznaczne podwyższenie temperatury

ciała



pęcherze wokół ust oraz między palcami.

Po krótkim stosowaniu lekarstw objawy

ustępują i choroba mija.

Zapobieganie

rozprzestrzenianiu wirusa

Wirus pryszczycy jest bardzo

inwazyjny, bardzo szybko może

zaatakować całą populację

podatnych na nią zwierząt.

Zwierzęta leczone także

rozsiewają zarazki. Błyskawicznie

może więc dojść do wybuchu

epidemii.

Podstawowym elementem jest

przerwanie cyklu szerzenia się

wirusa.

Wokół ogniska pryszczycy

ustanawia się strefę

zapowietrzoną, która obejmuje

obszar o promieniu 10 km, a

wokół tej strefy ustanawia się

strefę zagrożoną, w której

prowadzi się ścisłą obserwację

stanu zdrowia i kontrolę ruchu

zwierząt lub podejmuje

szczepienie pierścieniowe

szczepionką odpowiadającą

izolowanym szczepom wirusa

pryszczycy.

Podstawowe zasady zabezpieczenia obiektów

hodowlanych przed zawleczeniem pryszczycy

.

1. Określić wielkość terenu ochronnego wokół obiektów.

Ograniczyć liczbę wejść i wyjść. Ograniczyć
przemieszczanie się ludzi (tylko do bezwzględnie
uzasadnionych przypadków).

2. Wprowadzić zakaz wstępu osób postronnych na teren

fermy.

3. Zabezpieczyć odpowiednią ilość ochronnego obuwia i

odzieży.

4. Wprowadzić obowiązek korzystania z pryszniców przed

wejściem i wyjściem z obiektu oraz mycia i odkażania
rąk (także przy przejściu między budynkami i
pomieszczeniami).

5. Zapewnić nasączenie mat dezynfekcyjnych środkiem

dezynfekcyjnym.

6. Maksymalnie ograniczyć wjazd środków transportu na

teren fermy. Kontrolować kartę dezynfekcji oraz
jakość mycia i dezynfekcji wszystkich środków
transportu wjeżdżających na teren obiektu.

7. Regularnie dezynfekować rampy wyładowcze i

załadowcze, ścieżki i drogi dojazdowe.

8. Zorganizować szkolenie personelu z zakresu

biobezpieczeństwa.

9. Oglądać zwierzęta co najmniej raz dziennie.

Szczególną uwagę zwracać na obecność pęcherzy i
nadżerek w okolicach pyska i racic. Gdyby traciły
apetyt lub gwałtownie spadała produkcja mleka
należy powiadomić lekarza weterynarii.

Typ środka dezynfekcyjnego

Pryszczyca

Czwartorzędowe związki amoniowe (10%)

nie zaakceptowano

Formalina

1:9 (=11,11%)

Soda kaustyczna

nie zaakceptowano

Węglan sodu

1:24 (=4,17%)

Fenole syntetyczne

1:10 (=10,00%)

Farm Fluid S

1:700 (=0,14%)

Virkon

1: 1300 (=0,08%)

Zestawiono porównawczo zaaprobowane przez

Ministerstwo Rolnictwa Wielkiej Brytanii (MAFF)

efektywne stężenia niektórych preparatów

odkażających stosowanych przy zwalczaniu

pryszczycy

Zabijanie zwierząt chorych i

bezpośrednio zagrożonych

chorobą jest obecnie

najskuteczniejszą metodą.

Istnieje szczepionka przeciw

pryszczycy – w Polsce była

kiedyś stosowana –

jednakże przy jej

stosowaniu napotyka się na

poważny problem.

Szczepienie polega na

wprowadzeniu do organizmu

niewielkiej liczby nieaktywnych

wirusów.W ten sposób zmusza się

organizm do produkcji

odpowiednich przeciwciał.

Problemem jest odróżnienie

przeciwciał powstałych w wyniku

szczepienia od tych wytwarzanych

w odpowiedzi na zakażenie.

Szczepienia chronią zwierzęta przed

zakażeniem, jednak mogą

prowadzić do nosicielstwa wirusa

.

Komisja Unii Europejskiej uznaje

kraj za wolny od pryszczycy wtedy,

gdy w populacji zwierząt

hodowlanych nie stwierdza się

przeciwciał. Dlatego przyjęła ona

strategię zwalczania choroby

polegającą na eliminowaniu

chorych zwierząt.

Stosowanie szczepionek przeciwko

pryszczycy w krajach UE możliwe

jest tylko po uzyskaniu zgody

Komisji Weterynaryjnej UE.



Jeśli choroba wystąpiła
w regionie dotąd
wolnym od pryszczycy,
w którym nie stosowano
szczepień
profilaktycznych i
zastosowano środki
administracyjne, region
taki może zostać uznany
ponownie za wolny w
sześć miesięcy po
zabiciu ostatniego
zwierzęcia chorego lub
podejrzanego o
zakażenie, przy czym
powinien być stosowany
monitoring serologiczny
pryszczycy.



Jeśli choroba wystąpiła w

regionie dotąd wolnym od

pryszczycy, w którym

prowadzone były szczepienia

profilaktyczne przeciwko

pryszczycy i zastosowano środki

administracyjne, region taki

może uzyskać status regionu

wolnego od pryszczycy po 12

miesiącach od zabicia

ostatniego zwierzęcia chorego,

podejrzanego o zakażenie ale

dopiero po 24 miesiącach, jeśli

nie zastosowano wybijania

zwierząt parzystokopytnych w

strefie zapowietrzonej.



Przede wszystkim ze względu na
bariery handlowe szczepienia
interwencyjne w krajach eksportujących
żywność traktowane są jako
ostateczność.



Podejmowanie szczepień jest bardziej
opłacalne ekonomicznie tam, gdzie
pryszczyca występuje endemicznie.

Szczepionki mogą być mono-, dwu-,

trój- lub wieloważne. Wiele krajów

utrzymuje rezerwę antygenów

(inaktywowanych i zagęszczonych

wirusów pryszczycy różnych

serotypów) na wypadek wybuchu

pryszczycy. Jest to tzw. rezerwa

epizootyczna. Należy nadmienić, że

współczesne szczepionki nie

chronią w pełni przed pryszczycą

jeśli nie poda się trzech dawek

szczepionki

.

Choroby zakaźne uwzględniane w

diagnostyce różnicowej

pryszczycy



choroba pęcherzykowa świń



wysypka pęcherzykowa świń



pęcherzykowe zapalenie jamy

ustnej



największe podobieństwo do

pryszczycy



klinicznie nie do odróżnienia zmiany

pęcherzykowe



lokalizacja zmian- głowa, racice,

wymię



diagnostyka różnicowa w pierwszej

kolejności



ułatwienie – zróżnicowanie wrażliwości

gatunkowej

Czynnik zakaźny

Choroba

RNA Picornaviridae

(Aphtovirus)

Pryszczyca

RNA
RNA
RNA

RNA
RNA
RNA

RNA

Picornaviridae
(Enterovirus)
Caliciviridae (Calicivirus)

Rhabdoviridae
(Vesiculovirus)
Paramyxoviridae

(Morbillivirus)
Paramyxoviridae
(Morbillivirus)
Reoviridae (Orbivirus)

Flaviviridae (Pestivirus)

Choroba

pęcherzykowa

świń
Wysypka

pęcherzykowa

świń
Pęcherzykowe

zapalenie

jamy ustnej

Księgosusz
Pomór

małych

przeżuwaczy
Choroba

niebieskiego

języka
BVD-MD

DNA
DNA
DNA

DNA
DNA
DNA

Herpesviridae
(Varicellovirus)
Herpesviridae

(Simplexvirus)
Herpesviridae
(Lymphocryptovirus)
Poxviridae (Parapoxvirus)

Poxviridae (Parapoxvirus)
Poxviridae (Parapoxvirus)

IBR/IPV/IBP
Wrzodziejące

zapalenie

strzyków bydła

Głowica
Grudkowe zapalenie jamy
ustnej bydła
Ospa rzekoma

Niesztowica

Bacteroides nodosus
Fusobacterium

necrophorum
Actinomyces pyogenes

Zanokcica zakaźna

Ropnie racic